Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Andrzej Struzik (spr.)
Sędziowie:	SSA Regina Kurek SSO del. Marek Boniecki
Protokolant:	sekretarz sądowy Katarzyna Rogowska

po rozpoznaniu w dniu 30 października 2013 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Instytutu (...) Polskiej Akademii Nauk w K.

przeciwko N. G.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 2 grudnia 2011 r. sygn. akt IX GC 332/11

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że oddala powództwo ponad kwoty wymienione w punkcie 1 wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 3 lipca 2012r. sygn. I ACa 546/12, wraz z odsetkami liczonymi od tych kwot oraz w punkcie III w ten sposób, że wymienioną w tym punkcie kwotę 9 021 zł zastępuje kwotą 3 645 zł (trzy tysiące sześćset czterdzieści pięć złotych);

2.  znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.

Sygn. akt I ACa 999/13

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 6 kwietnia 2011 r. strona powodowa Instytut (...) Polskiej Akademii Nauk z siedzibą w K. domagała się zasądzenia na swoją rzecz od strony pozwanej N. G. kwoty 108 072,54 zł z ustawowymi odsetkami, a także zasądzenia kosztów procesu, w tym zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych.

Na uzasadnienie wymienionych żądań powód podał, że strony łączyła umowa najmu nieruchomości lokalowych znajdujących się w budynku przy ul. (...) w K., podpisana w dniu 28 grudnia 2007 r. Wobec faktu, iż pozwany jako najemca opóźnił się z zapłatą czynszu i opłat za media za dwa pełne okresy rozliczeniowe, powód po dwóch bezskutecznych upomnieniach, pismem z dnia 17 lutego 2009 r., które pozwany otrzymał w dniu 25 lutego 2009 r., wypowiedział najem bez zachowania terminu wypowiedzenia. Sąd Okręgowy w Krakowie wyrokiem z dnia 10 lutego 2011 r., sygn. akt I C 1825/09, nakazał pozwanemu opuścić, opróżnić i wydać powodowi pomieszczenia budynku przy ul. (...) w K., jednakże pozwany w dalszym ciągu zajmuje te pomieszczenia bez tytułu prawnego. W tym stanie rzeczy powód nalicza pozwanemu wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości w takiej samej wysokości, w jakiej przed wypowiedzeniem umowy pozwany płacił czynsz, tj. w wysokości 27 838,05 zł miesięcznie. Roszczenia powoda o zapłatę przez pozwanego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z pomieszczeń znajdujących się w budynku przy ul. (...) w K. za poszczególne okresy były już przedmiotem sporów sądowych, tj. postępowania prowadzonego przed Sądem Okręgowym w Krakowie pod sygn. akt I C 1608/10 (okres od marca 2010 r. do czerwca 2010 r.), postępowania prowadzonego przed Sądem Rejonowym dla Krakowa-Śródmieścia w Krakowie pod sygn. akt IV GC 1353/10/S (okres od marca 2009 r. do lutego 2010 r.) i postępowania prowadzonego przed Sądem Okręgowym w Krakowie pod sygn. akt IX GC 1/11 (okres od lipca 2010 r. do listopada 2010 r.). Ponieważ pozwany w dalszym ciągu uchylał się od płatności wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, w ramach nowego powództwa powód domagał się uiszczenia wynagrodzenia za trzy kolejne miesiące, tj. od 1 grudnia 2010 r. do 28 lutego 2011 r. w łącznej wysokości 83 514,15 zł z ustawowymi odsetkami. Ponadto, powód domagał się pokrycia przez pozwanego opłat za media, które zużył pozwany w okresie od lipca 2010 r. do stycznia 2011 r. w łącznej wysokości 24 558,39 zł z ustawowymi odsetkami.

Pismem z dnia 18 listopada 2011 r. powód ograniczył powództwo z uwagi na uiszczenie przez pozwanego w trakcie procesu, tj. w dniu 5 kwietnia 2011 r. kwoty 23 461,84 zł, która została zaliczona na poczet należności głównych z tytułu nieuiszczonych przez pozwanego opłat za media. W ten sposób dochodzona przez powoda należność główna z tego tytułu uległa zmniejszeniu do kwoty 1 096,55 zł. Jednocześnie jednak powód wskazał, iż domaga się zapłaty skapitalizowanych odsetek ustawowych od zapłaconych należności głównych w łącznej kwocie 337 zł. Ponadto, powód ograniczył powództwo poprzez zmniejszenie każdej z miesięcznych kwot wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości o stawkę podatku VAT, a więc o kwotę 5 019,97 zł. Ostatecznie zatem powód domagał się od pozwanego zasądzenia kwoty 1 433,55 zł z tytułu opłat za media wraz z odsetkami za opóźnienie w zapłacie poszczególnych kwot oraz kwoty 68 454,24 zł z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości wraz z odsetkami za opóźnienie w zapłacie poszczególnych kwot.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym, pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów procesu.

Uzasadniając swoje stanowisko w sprawie, pozwany wskazał, że w jego ocenie łącząca strony umowa najmu w dalszym ciągu obowiązuje. Zaznaczył przy tym, iż sprawa jego eksmisji z wynajmowanych dotychczas pomieszczeń nie została jeszcze prawomocnie rozstrzygnięta. Podniósł ponadto, że uiścił dochodzone przez powoda kwoty w wysokości 2 245,00 zł i 21 373,49 zł w całości, poza kwotą 156,65 zł naliczoną przez powoda bezpodstawnie, gdyż w styczniu 2009 r. pozwany zawarł odrębną umowę z firmą dokonującą wywozu śmieci, w związku z czym przestał korzystać z kontenerów na śmieci wspólnie z wynajmującym. O tym fakcie poinformował powoda pisemnie, jednakże powód nie zaprzestał naliczania opłat za wywóz śmieci. Z tych samych przyczyn pozwany zakwestionował również zasadność naliczenia przez powoda sześciu dalszych kwot w wysokości po 156,65 zł każda. Odnosząc się natomiast do żądania zapłaty wynagrodzeń za trzy miesiące bezumownego korzystania przez pozwanego z wynajmowanych wcześniej pomieszczeń, pozwany wskazał, iż w jego ocenie w dalszym ciągu winien uiszczać powodowi czynsz najmu. Jednakże nie może tego czynić, gdyż powód nie wystawia mu faktur VAT, mimo iż w zawartej umowie najmu zobowiązał się do tego. Innymi słowy, pozostaje w zwłoce ze spełnieniem świadczenia wzajemnego.

Wyrokiem z dnia 2 grudnia 2011 r., sygn. akt IX GC 332/11, Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział IX Gospodarczy w pkt. I zasądził od pozwanego N. G. na rzecz strony powodowej Instytutu (...) Polskiej Akademii Nauk w K. kwotę 69 550,79 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi w stosunku rocznym od kwot: 156,65 zł od dnia 23 lipca 2010 r. do dnia zapłaty, 156,65 zł od dnia 21 sierpnia 2010 r. do dnia zapłaty, 156,65 zł od dnia 24 września 2010 r. do dnia zapłaty, 156,65 zł od dnia 13 października 2010 r. do dnia zapłaty, 156,65 zł od dnia 23 listopada 2010 r. do dnia zapłaty, 156,65 zł od dnia 22 grudnia 2010 r. do dnia zapłaty, 22.818,08 zł od dnia 11 stycznia 2011 r. do dnia zapłaty, 33,00 zł od dnia 5 kwietnia 2011 r. do dnia zapłaty, 304,00 zł od dnia 5 kwietnia 2011 r. do dnia zapłaty, 156,65 zł od dnia 25 lutego 2011 r. do dnia zapłaty, 22.818,08 zł od dnia 10 lutego 2010 r. do dnia zapłaty, 22.818,08 zł od dnia 9 maca 2010 r. do dnia zapłaty, a w pkt. II w pozostałym zakresie postępowanie umorzył. Ponadto, w pkt. III zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej kwotę 9 021 zł tytułem kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w Krakowie zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych:

W dniu 28 grudnia 2007 r. strony zawarły umowę najmu nieruchomości lokalowych znajdujących się w budynku przy ul. (...) w K.. Zgodnie z treścią tej umowy wynajmujący, czyli powód, miał prawo wypowiedzieć najem ze skutkiem natychmiastowym w razie opóźnienia najemcy w zapłacie czynszu i opłat obciążających najemcę za dwa pełne okresy rozliczeniowe, tj. za dwa miesiące. Na podstawie tego postanowienia umownego powód dokonał w lutym 2009 r. wypowiedzenia łączącej strony umowy najmu, jednakże pozwany nie opróżnił zajmowanych nieruchomości i nie wydał ich powodowi. W tym stanie rzeczy powód zaczął naliczać pozwanemu wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości, którego miesięczna wysokość (27 838,05 zł) była nieznacznie mniejsza niż obowiązująca wcześniej stawka czynszu najmu (28 092,21 zł). Dotychczas pomiędzy stronami toczyły się trzy spory sądowe o zasądzenie od pozwanego wynagrodzeń za bezumowne korzystanie z rzeczy. Pierwsze powództwo dotyczyło okresu od marca 2009 r. do lutego 2010 r., przy czym pozwany spełnił około 90% roszczeń powoda dochodzonych w tym postępowaniu. W następnym pozwie, rozpoznawanym w postępowaniu prowadzonym przez Sąd Okręgowy w Krakowie pod sygn. akt I C 1608/10, powód domagał się zapłaty za okres od marca 2010 r. do czerwca 2010 r. Pozwany w całości spełnił świadczenia dochodzone w tym postępowaniu. Powód dochodził również od pozwanego zapłaty za media, które pozwany zużył w okresie od lipca 2010 do marca 2011 r. Pozwany nieprawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 10 lutego 2011 r., sygn. akt I C 1825/09, został zobowiązany do opuszczenia nieruchomości przy ul. (...) w K.. Pismem z dnia 14 grudnia 2010 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty należności dochodzonych w niniejszym postępowaniu, których wysokość wynika z załączonych do pozwu not księgowych i refaktur mediów przesłanych pozwanemu przez powoda.

W tak ustalonym stanie faktycznym sąd I instancji przyjął, że żądanie strony powodowej dotyczące zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwanego z nieruchomości lokalowych, które wcześniej były przez niego wynajmowane od powoda, znajduje uzasadnienie w regulacji art. 224-226 k.c. w zw. z art. 230 k.c. Zgodnie z przywołanymi przepisami właściciel może domagać się od będącego w złej wierze posiadacza zależnego nieruchomości wynagrodzenia za korzystanie z tej nieruchomości. W ocenie sądu I instancji pozwanego należy uznać za posiadacza zależnego, który posiada nieruchomości lokalowe znajdujące się w budynku przy ul. (...) w K. bez tytułu prawnego, albowiem łącząca strony umowa najmu została skutecznie wypowiedziana przez powoda. Od momentu dokonania tego wypowiedzenia pozwanego należy traktować jako posiadacza zależnego w złej wierze. Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z lokalu przez najemcę, który utracił tytuł prawny do dalszego zajmowania lokalu, winno odpowiadać należnościom za najem danego lokalu. W ocenie Sądu Okręgowego, pozwany w zasadzie nie kwestionował, że z tytułu korzystania z lokali winien on stronie powodowej zapłacić sumę obliczoną przy zastosowaniu ustalonej w umowie z dnia 28 grudnia 2007 r. miesięcznej stawki czynszu najmu, a jedynie wskazał, że strona powodowa niezasadnie domaga się również zasądzenia kwot odpowiadających stawkom podatku VAT, albowiem wystawiła ona pozwanemu rachunki w postaci not księgowych, nie zaś faktur VAT. Po tym zarzucie, powód ograniczył żądanie pozwu, tj. pomniejszył dochodzone roszczenie o kwoty odpowiadające podatkowi VAT. Działanie to zostało zaaprobowane przez sąd I instancji, który wskazał, że skoro powód rzeczywiście nie odprowadzał podatku VAT, to nie może żądać zapłaty jego równowartości wraz z odsetkami. Odnosząc się natomiast do zarzutu pozwanego związanego z niewypełnieniem przez powoda obowiązku wystawienia faktur VAT, sąd I instancji stwierdził, iż jest on niezasadny, albowiem po utracie przez pozwanego tytułu prawnego do zajmowania lokali usytuowanych w budynku przy ul. (...) w K. powód prawidłowo nie wystawiał pozwanemu faktur VAT na należności z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości. Ponadto, sąd I instancji zaznaczył, że obowiązek wystawienia faktury VAT nie jest świadczeniem wzajemnym wynajmującego w ramach umowy najmu. W podsumowaniu sąd I instancji stwierdził, że zasądzona kwota w wysokości 69 550,79 zł była niekwestionowana przez pozwanego i dlatego powództwo należało w tym zakresie uwzględnić. Za uzasadnione uznał sąd I instancji także żądanie zapłaty odsetek za opóźnienie, albowiem pozwany opóźnił się ze spełnieniem dochodzonych przez powoda świadczeń, tzn. nie zapłacił ich w terminach określonych w przesłanych mu rachunkach. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., powiększając stawkę ryczałtowego wynagrodzenia pełnomocnika powoda w wysokości 3 600 zł o kwotę 17 zł, tj. równowartość opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, który zaskarżył go w całości.

Pozwany podniósł w pierwszej kolejności zarzut nieważności postępowanie, albowiem został pozbawiony możliwości obrony swych praw poprzez niezapewnienie mu możliwości korzystania w toku postępowania z tłumacza języka angielskiego, będącego jedynym językiem, w którym pozwany swobodnie się komunikuje, a także poprzez zaniechanie kierowania do pozwanego pism sądowych i procesowych po ich przetłumaczeniu na język angielski. Zaznaczył przy tym, iż nie był w stanie pokryć żądanej przez sąd I instancji zaliczki na koszty tłumacza z uwagi na trudną sytuację materialną.

Nadto, pozwany zarzucił zaskarżonemu wyrokowi dowolność ustaleń w zakresie przyjętej kwoty wynagrodzenia za korzystanie z lokali, która w jego ocenie nie odpowiada realiom rynkowym.

Pozwany zakwestionował również rozstrzygnięcie o kosztach procesu, wskazując iż powód cofnął powództwo w części, w związku z czym w odpowiednim zakresie winien być obciążony kosztami postępowania.

W oparciu o przytoczone zarzuty strona pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych.

W piśmie procesowym wniesionym w dniu 14 czerwca 2012 r. pełnomocnik pozwanego podniósł, jak wskazał na zasadzie sprecyzowania zarzutów apelacji wniesionej osobiście przez pozwanego, zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 224 k.c. w zw. z art. 230 k.c. poprzez błędną wykładnię prowadzącą do ustalenia, że stronie powodowej jako biorącemu do używania na podstawie umowy użyczenia zawartej z właścicielem nieruchomości, tj. Polską Akademią Nauk, przysługuje legitymacja czynna do występowania z powództwem o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie przez pozwanego z nieruchomości, podczas gdy z art. 224 k.c. w zw. z art. 230 k.c. w sposób jednoznaczny wynika, że roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie zastrzeżone jest tylko dla właściciela rzeczy. W związku z podniesionym zarzutem pełnomocnik pozwanego wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie na wypadek uznania, że sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy albo zachodzi nieważność postępowania, o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania.

W odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o jej oddalenie w całości i zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Uwzględniając w części apelację pozwanego wyrokiem z dnia 3 lipca 2012 r. sygn. akt I ACa 546/12 Sąd Apelacyjny w Krakowie zmienił ww. wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie w ten sposób, że jego punktowi I nadał treść: „zasądza od pozwanego N. G. na rzecz strony powodowej Instytutu (...) Polskiej Akademii Nauk w K. kwotę 1.433,33 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi w stosunku rocznym od kwot:

- 156,65 zł od dnia 23 lipca 2010 r. do dnia zapłaty,

- 156,65 zł od dnia 21 sierpnia 2010 r. do dnia zapłaty,

- 156,65 zł od dnia 24 września 2010 r. do dnia zapłaty,

- 156,65 zł od dnia 13 października 2010 r. do dnia zapłaty,

- 156,65 zł od dnia 23 listopada 2010 r. do dnia zapłaty,

- 156,65 zł od dnia 22 grudnia 2010 r. do dnia zapłaty,

- 33,00 zł od dnia 5 kwietnia 2011 r. do dnia zapłaty,

- 304,00 zł od dnia 5 kwietnia 2011 r. do dnia zapłaty,

- 156,65 zł od dnia 25 lutego 2010 r. do dnia zapłaty;

a w pozostałej części powództwo oddala” oraz zastąpił wymienioną w punkcie III kwotę 9.021 zł kwotą 3.645 zł, oddalił apelacje w pozostałej części i zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Apelacyjny wskazał, że poczynione przez sąd I instancji ustalenia faktyczne są trafne i uznaje je za własne, jakkolwiek nie są one wystarczające dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd Apelacyjny ustalił, że właścicielem nieruchomości, w której znajdują się pomieszczenia wynajęte przez powoda pozwanemu, jest Polska Akademia Nauk, że pozwany zobowiązał się wobec powoda do współuczestniczenia w kosztach utrzymania budynku proporcjonalnie do zajmowanej powierzchni, rozliczanych według faktur dostawców usług oraz że 5 kwietnia 2011 r. pozwany przelał na rachunek powoda kwotę 23.461,84 zł tytułem zapłaty za wystawione przez powoda faktury VAT nr (...) z terminem płatności na dzień 21 lutego 2011 r. Sąd Apelacyjny wskazał też jako bezsporny fakt, że pozwany zajmował pomieszczenia opisane w umowie najmu w okresie którego dotyczy pozew, to jest od lipca 2010 r. do końca lutego 2011 r.

Rozważając zarzuty apelacji Sąd Apelacyjny uznał za bezzasadny zarzut nieważności postępowania przyjmując, że wprawdzie doszło do naruszenia art. 5 § 2 prawa o ustroju sadów powszechnych, gdyż nie zapewniono pozwanemu nieodpłatnego korzystania z pomocy tłumacza, to jednak uchybienie to nie pozbawiło pozwanego możności obrony jego praw, albowiem pozwany na własny koszt zapewnił sobie pomoc tłumacza na posiedzeniu sądu w dniu 25 listopada 2011 r., na którym przeprowadzono całe postępowanie dowodowe i poinformowano strony o terminie ogłoszenia wyroku. Pozwany zapewnił sobie także pomoc tłumacza przy tłumaczeniu otrzymywanych pism sądowych, na które to pisma reagował, formułował w języku polskim odpowiedzi na nie i merytorycznie ustosunkowywał się do argumentów strony przeciwnej. Sąd Apelacyjny nie podzielił też zarzutów dotyczących należności dochodzonych w pozwie tytułem wysokości należności za bezumowne korzystanie z nieruchomości uznając, że zasadnie obliczono ją przy zastosowaniu stawki czynszu określonego w umowie. Sąd Apelacyjny wskazał, że pozwany po zakończeniu najmu był obowiązany wydać powodowi zajmowane pomieszczenia stosownie do art. 675 § 1 k.c. i że w rozpatrywanej sytuacji doszło do wzbogacenia pozwanego, który zaoszczędził sobie wydatków związanych z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą. Nie jest to jednak wystarczające do uwzględnienia powództwa, gdyż nie zostało wykazane zubożenie po stronie powoda. Następnie Sąd Apelacyjny rozważał tę kwestię odnosząc się do pojęcia szkody i przyjmując, że szkoda majątkowa w rozpatrywanej sprawie nie wystąpiła. Wobec okoliczności, że powód nie jest właścicielem nieruchomości, w której znajduje się lokal wynajmowany pozwanemu, Sąd Apelacyjny zakwestionował możliwość dochodzenia wynagrodzenia za korzystanie z tych pomieszczeń przez pozwanego bez tytułu prawnego na podstawie przepisów art. 224 § 2 w zw. z art. 225 k.c., wskazując że takie roszczenia służą wyłącznie właścicielowi lub osobie uprawnionej z tytułu innego prawa, do ochrony którego stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności. Z tych przyczyn zachodziły podstawy wyłącznie do uwzględnienia żądania zasądzenia należności dotyczącej zwrotu kosztów związanych z utrzymaniem budynku w tym zakresie apelację oddalono, zmieniono natomiast zaskarżony wyrok w odniesieniu do roszczenia związanego z wynagrodzeniem za korzystanie z lokalu oddalając powództwo.

Powyższy wyrok w części oddalającej powództwo oraz orzekającej o kosztach procesu został zaskarżony przez powoda skarga kasacyjną.

Wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2013 r. sygn. akt III CSK 303/12 Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo i orzekającej o kosztach procesu oraz w części orzekającej o kosztach postępowania apelacyjnego i w tym zakresie przekazał sprawę Sadowi Apelacyjnemu w Krakowie do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadniając ten wyrok Sąd Najwyższy zaakceptował, jako oczywiście trafne, stanowisko Sądu Apelacyjnego, że w procesie o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy, na podstawie art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.c. (również art. 230 k.c.) legitymacja czynna przysługuje właścicielowi, a w konsekwencji podzielił pogląd o wadliwej kwalifikacji roszczenia powoda. Sąd Najwyższy wskazał, że powód domagał się zapłaty w związku z tym, że pozwany po ustaniu najmu, z naruszeniem obowiązku umownego, nie wydał mu zajmowanych pomieszczeń, uznał jednak za nietrafne próby usytuowania tego żądania w płaszczyźnie wzbogacenia pozwanego i zubożenia powoda, skoro mamy do czynienia z naruszeniem obowiązku kontraktowego. Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że zbieg roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniami o naprawienie szkody będącej następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania jest wykluczony, zaś konstruowanie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia w obrębie stosunków zobowiązaniowych jest niedopuszczalne. Przywołując stanowisko Sądu Apelacyjnego o możliwości skutecznego oparcia roszczenia na podstawie kontraktowej Sąd Najwyższy zakwestionował jego pogląd o niewykazaniu szkody przez powoda i wskazał, że sprawa toczyła się w postępowaniu gospodarczym, w stanie prawnym, w którym obowiązywały jeszcze przepisy o prekluzji dowodowej. Zatem pozwany miał obowiązek, stosownie do art. 479 ¹⁴ § 2 k.p.c. w odpowiedzi na pozew podać wszystkie twierdzenia, zarzuty oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykazałby, iż ich powołanie w odpowiedzi na pozew nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. Powód w pozwie wskazał wysokość żądanej od pozwanego kwoty i ta wysokość została zakwestionowana przez pozwanego dopiero w apelacji, a zatem z naruszeniem powołanego przepisu. Ten zarzut apelacji został oceniony przez Sąd Apelacyjny jako nieprzekonywający, co oznacza, że stawki za wynajem pomieszczeń plasują się w dochodzonej kwocie, nie można poczytać zatem za uzasadnione wnioskowania sądu, że wysokość szkody w postaci utraconego czynszu nie została wykazana.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Przepis art. 398 ²⁰ k.p.c. stanowi, że sąd, któremu w wyniku uwzględnienia skargi kasacyjnej sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy. Unormowanie to istotnie różni się od zawartego w przepisie art. 386 § 6 k.p.c., który stanowi o zakresie związania sądu po uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy temu sądowi w wyniku rozpoznania apelacji. W takim wypadku zarówno sąd I instancji, któremu sprawa została przekazana, jak też sąd II instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, są związane oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania wyrażonymi w uzasadnieniu wyroku sądu II instancji. Wskazanie na tę różnicę już na wstępie rozważań jest zasadne, gdyż istotnym zagadnieniem dla rozstrzygnięcia sprawy jest jej przedmiot. Identyfikacja tego przedmiotu w uzasadnieniu wyroku uchylającego orzeczenie i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania bez wątpienia mieściłaby się w zakresie unormowanym przepisem art. 386 § 6 k.p.c., jednak nie sposób jej uznać za wykładnię prawa, o której mowa w przepisie art. 398 ²⁰ k.p.c.

Powód domagając się w pozwie zasądzenia od pozwanego kwoty 108.072,54 zł wskazał, że strony łączyła umowa najmu, która została wypowiedziana, a pomieszczania stanowiące przedmiot najmu nie zostały opuszczone, opróżnione i wydane powodowi przez pozwanego. Następnie stwierdził, że w związku z zajmowaniem nieruchomości przez pozwanego bez żadnego tytułu prawnego, powód nalicza pozwanemu wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości w takiej samej wysokości, jak dotychczas płacony czynsz oraz że domaga się zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w wysokości czynszu płatnego przed wypowiedzeniem umowy najmu. W dalszej części uzasadnienia pozwu wskazywał okresy bezumownego korzystania przez pozwanego z wcześniej wynajmowanej nieruchomości i kwoty, do zapłaty których wzywał pozwanego, ponownie wskazując, że żąda od pozwanego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Pozostała część uzasadnienia pozwu dotyczyła należności za zużywane przez pozwanego media, a także stanowiła, wydzielone w odrębną jednostkę redakcyjną, uzasadnienie wniosku o zabezpieczenie roszczenia. W żadnym miejscu pozwu powód nie wskazał, że domaga się zasądzenia odszkodowania i, co ważniejsze, nie twierdził, że poniósł jakąkolwiek szkodę. Kolejna czynność procesowa powoda przed sądem I instancji to ograniczenie żądania pismem procesowym z dnia 28 czerwca 2011 r., sprecyzowane następnie w piśmie z dnia 1 września 2011 r. modyfikujące wyłącznie jego wysokość, ale nie odnoszące się do podstawy faktycznej, poza wskazaniem dokonania przez pozwanego częściowej zapłaty oraz kolejne ograniczenie żądania pozwu o wysokość podatku VAT zawarte w piśmie procesowym z dnia 17 listopada 2011 r., również bez jakiegokolwiek wskazania na fakt poniesienia szkody lub odszkodowawczy charakter zgłoszonych roszczeń. Na rozprawie bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku pełnomocnik powoda oświadczył, że wnosi jak w ostatnim piśmie procesowym, którym było pismo z dnia 17 listopada 2011 r.

Treść wyżej powołanych czynności procesowych powoda nie pozostawia żadnych wątpliwości co do tego, że powód dochodził wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości przez pozwanego bez tytułu prawnego, a nie odszkodowania a nienależyte wykonanie zobowiązania. Przesłanki tych dwóch roszczeń są odmienne. Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy bez tytułu prawnego stanowi tak zwane roszczenie uzupełniające przysługujące właścicielowi rzeczy stosownie do przepisów o ochronie własności, w szczególności art. 224 § 2 i art. 225 k.c. Przesłankami tego roszczenia są własność rzeczy przysługująca wierzycielowi oraz fakt korzystania bez tytułu prawnego z tej rzeczy przez dłużnika. Okoliczność, czy w wyniku tego właściciel poniósł jakąkolwiek szkodę, jest dla istnienia tego roszczenia obojętna, a wynagrodzenie przysługuje właścicielowi nawet gdyby żadnej szkody nie poniósł. Odpowiedzialność odszkodowawcza za szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania normowana jest przepisem art. 471 k.c. Przesłankami tego roszczenia jest niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika, szkoda poniesiona przez wierzyciela oraz związek przyczynowy pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania i szkodą (pominąć można w tym miejscu okoliczności zwalniające dłużnika z odpowiedzialności, jako nie mające znaczenia w tej sprawie). Wierzyciel musi wykazać istnienie tych przesłanek. Nie sposób przyjąć, że powód jednoznacznie wskazujący, iż domaga się od pozwanego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, który nie napomyka nawet o poniesieniu szkody, dochodzi odszkodowania za szkodę będącą wynikiem nienależytego wykonania zobowiązania przez pozwanego.

Na marginesie trzeba zauważyć, że fakt niezwrócenia rzeczy przez najemcę po zakończeniu najmu, wbrew przepisowi art. 675 § 1 k.c., z reguły wywołuje szkodę po stronie wynajmującego, jednak nie w każdym wypadku. Jakkolwiek przypadki braku szkody nie są zapewne częste, to jednak mogą wystąpić np. gdy na rynku brak chętnych do wynajęcia lokalu a wynajmujący nie potrzebuje go do własnego użytku. Stąd nawet w wypadku dochodzenia odszkodowania na podstawie art. 471 w zw. z art. 675 § 1 k.c. koniecznym jest powołanie przez powoda jako podstawy faktycznej powództwa faktu wystąpienia szkody.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu swego wyroku wskazał, że pozwany zakwestionował wysokość dochodzonej kwoty dopiero w apelacji, a zatem zarzut ten został objęty prekluzją z art. 479 ¹⁴ § 2 k.p.c. Niewątpliwie tak właśnie było. Jednakże prekluzja ta odnosiła się wyłącznie do wysokości wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy bez tytułu prawnego i nie dawała podstaw do przyjęcia, że powód poniósł szkodę, obojętnie czy w takiej, czy też w jakiejkolwiek innej wysokości. Skoro powód nie twierdził, że szkodę poniósł, pozwany nie miał obowiązku odnosić się do takiego faktu, gdyż procesowo on nie istniał. Przeciwnie, to z mocy art. 479 ¹² § 1 powód utracił prawo do powoływania się w tym procesie na fakt, iż poniósł szkodę.

Kwestia istnienia i wysokości szkody nie stały się przedmiotem rozważań w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, gdyż znajdowały się poza przedmiotem procesu, zaś sąd I instancji rozstrzygnął wyłącznie o wynagrodzeniu za bezumowne korzystanie z rzeczy. Twierdzenia o poniesieniu szkody przez powoda, jak też o bezpodstawnym wzbogaceniu pozwanego kosztem powoda, po raz pierwszy pojawiły się w odpowiedzi na apelację. Oparcie w tym momencie roszczeń na tych faktach było niedopuszczalne nie tylko ze względu na rozpoznanie sprawy w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych i powołany wyżej przepis art. 479 ¹² § 1 k.p.c., ale także z tego względu, ze stanowiło zmianę żądania, która w postępowaniu apelacyjnym nie była dopuszczalna (art. 383 k.p.c.). Okoliczność, że te stwierdzenia zawarte w odpowiedzi na apelację zainspirowały Sąd Apelacyjny poprzednio rozpoznający sprawę do zbędnych wywodów w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, nie może sanować zaniechania strony.

Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę, z naruszeniem art. 227 k.p.c. i art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.c., nie ustalił czy i jaki tytuł prawny do wynajmowanej rzeczy służył powodowi, jako wynajmującemu. Stosowne ustalenie dotyczące tej kwestii uczynił Sąd Apelacyjny rozpoznając poprzednio sprawę, a fakt, że właścicielem nieruchomości jest Polska Akademia Nauk, a nie powód stanowiący odrębną od Polskiej Akademii Nauk osobę prawną, nie jest przez żadną ze stron kwestionowany. W konsekwencji ponieważ roszczenia uzupełniające z art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.c. przysługują tylko właścicielowi rzeczy, co wskazał jako oczywiste Sąd Najwyższy w uzasadnieniu swego wyroku, powództwo w zakresie dotyczącym tych roszczeń należało oddalić.

Poza zakresem obecnego rozpoznania sprawy znalazły się roszczenia dotyczące zwrotu kosztów związanych z korzystaniem z nieruchomości, gdyż w tym zakresie prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 3 lipca 2012 r. nie został zaskarżony skargą kasacyjną i nie został uchylony. Stąd obecnie przedmiotem rozstrzygnięcia było wyłącznie wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Zmieniając w tej części zaskarżony wyrok stosownie do art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny oddalił powództwo ponad kwoty wymienione jako zasądzone z tytułu kosztów związanych z korzystaniem nieruchomości w punkcie 1 poprzedniego wyroku Sądu Apelacyjnego, co ostatecznie doprowadziło do identycznego rozstrzygnięcia, jak zawarte w tym wyroku. W odniesieniu do kosztów procesu za I instancję Sąd Apelacyjny powielił poprzednie rozstrzygnięcie, zastępując kwotę 9.021 zł kwotą 3.645 zł wynikająca z rozliczenia tych koszów przedstawionego w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 lipca 2012 r.

Do kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego Sąd Apelacyjny zastosował art.100 k.p.c. i wzajemnie zniósł te koszty między stronami, mając na uwadze z jednej strony uwzględnienie apelacji w przeważającej części, zaś z drugiej okoliczność, iż powód, który ostatecznie w przeważającej części uległ pozwanemu, uzyskał w postępowaniu kasacyjnym korzystny dla siebie wynik.