Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 grudnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Paweł Rygiel

Sędziowie: -

Protokolant: -

po rozpoznaniu w dniu 10 grudnia 2024 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Syndyka masy upadłości J. A.

przeciwko T. A. i W. A.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji każdego z pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego
w Kielcach z dnia 22 listopada 2023 r., sygn. akt I C 1813/21,

zażalenia powoda od rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu zawartego w pkt III wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 22 listopada 2023 r., sygn. akt I C 1813/21

oraz zażalenia adwokata M. H. od pkt 1 postanowienia Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 22 listopada 2023 r., sygn. akt I C 1813/21

1.  oddala zażalenie powoda;

2.  w uwzględnieniu zażalenia adwokata M. H., zmienia pkt 1 postanowienia Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 22 listopada
2023 r. w ten sposób, że w miejsce słów: „5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych)” wpisuje słowa: „6.642 zł (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa złote), w tym podatek od towarów i usług,”;

3.  oddala obie apelacje;

4.  zasądza od każdego z pozwanych tj. T. A. i W. A. na rzecz powoda Syndyka masy upadłości J. A., tytułem kosztów postępowania apelacyjnego, kwoty po 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od uprawomocnienia niniejszego postanowienia w przedmiocie kosztów postępowania do dnia zapłaty;

5.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz adwokata M. H. kwotę 4.981,50 zł (cztery tysiące dziewięćset osiemdziesiąt jeden złotych 50/100), w tym podatek od towarów i usług, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej W. A. w postępowaniu apelacyjnym;

6.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz adwokat K. Ż. kwotę 1.620 zł (jeden tysiąc sześćset dwadzieścia złotych) tytułem wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla T. L. w postępowaniu apelacyjnym.

sygn. akt I ACa 321/24

I ACz 327/24

I ACz 856/24

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 10 grudnia 2024 r.

Zaskarżonym wyrokiem, w uwzględnieniu powództwa Syndyka masy upadłości J. A. skierowanego przeciwko T. A. i W. A., Sąd Okręgowy:

- uznał za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości J. A. umowę darowizny zawartą w dniu 28 lipca 2016 r. w Kancelarii Notarialnej
w S. przed notariuszem E. S. za numerem repertorium (...), mocą której J. A. darował pozwanym T. A. i W. A. – każdemu z nich - udział wynoszący po ¼ (jednej czwartej) w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego numer (...) (...) składającym się z 3 (trzech) pokoi, kuchni, przedpokoju, łazienki i wc, o powierzchni użytkowej 60 m ^{( 2)} z przynależną piwnicą, usytuowanych na czwartej kondygnacji (trzecie piętro) w budynku wielomieszkaniowym w S., obręb S. (...) przy ulicy (...), dla którego prowadzona jest w Sądzie Rejonowym w S. księga wieczysta numer (...) (pkt I sentencji);

- nie obciążył pozwanych kosztami procesu (pkt II) oraz odstąpił od obciążania pozwanych nieuiszczonymi kosztami sądowymi (pkt III).

Sąd I instancji ustalił, że wyrokiem z dnia 14 grudnia 2005 r. Sąd Rejonowy w S. ustanowił rozdzielność majątkową małżonków M. A. i J. A..

W dniu 31 lipca 2013 r. pomiędzy J. A. a S. (1) (S. (1)) (...) z siedzibą w G. została zawarta umowa pożyczki (kredyt konsumencki) nr (...), na mocy której S. (1) udzieliła J. A. pożyczki konsumpcyjnej w kwocie 60.000 zł na okres od 31 lipca 2013 r. do 5 lipca 2023 r. Następnie, w dniu 8 lipca 2015 r. pomiędzy J. A. a (...) (S. (1))(...) (...) z siedzibą w G. została zawarta umowa pożyczki (kredyt konsumencki) nr (...), na mocy której S. (1) udzieliła J. A. pożyczki konsumpcyjnej w kwocie 65.500 zł na okres od 8 lipca 2015 r. do 5 lipca 2025 r.

Dłużnik J. A. nie regulował bieżących zobowiązań wynikających z w/w umów.

W dniu 1 czerwca 2016 r. J. A. zbył będący jego własnością samochód osobowy marki R. (...), a w dniu 3 lipca 2017 r. wyrejestrował samochód osobowy marki O. (...), rok produkcji 1999, nr rejestracyjny (...).

Umową darowizny z dnia 28 lipca 2016 r. zawartą w formie aktu notarialnego - rep. (...), przed notariuszem E. S., J. A. darował swoim dzieciom W. A. i T. A. ½ udziału spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego nr (...) o powierzchni użytkowej 60,00 m ^{( 2)} składającego się z trzech pokoi, kuchni, przedpokoju, łazienki i toalety z przynależną piwnicą, usytuowanym na czwartej kondygnacji (III piętro) w budynku wielomieszkaniowym w S. obręb S. (...) przy ul. (...), dla którego prowadzona jest w Sądzie Rejonowym w S. księga wieczysta nr (...).

W chwili zawarcia przedmiotowej umowy darowizny J. A. nie posiadał innego majątku. Osiągał dochody w wysokości 3.500-5.000 zł z tytułu świadczenia pracy w Zakładzie (...), które przeznaczał na zaspokojenie bieżących potrzeb rodziny.

W dniu 9 sierpnia 2016 r. S. (1) wypowiedziała powołane wyżej umowy pożyczki. Łączną wysokość przeterminowanego zadłużenia dłużnika J. A. na ten dzień wynosiła 4.163,32 zł i 4.433,10 zł.

W dniu 17 sierpnia 2016 r. Sąd Okręgowy w K. w sprawie (...) wyrokiem orzekł separację małżeństwa zawartego pomiędzy J. A. a M. A..

W dniu 17 stycznia 2017 r. Sąd Rejonowy (...) w L., VI Wydział Cywilny wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym w sprawie sygn. (...) i nakazał pozwanemu J. A., aby w ciągu dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłacił S. (1) (S. (1)) (...) (...) z siedzibą w G. kwotę 66.917,98 zł z odsetkami umownymi równymi czterokrotności stopy lombardowej NBP ale nie więcej niż w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 24 października 2016 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 6.245,37 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, albo w tym terminie wniósł sprzeciw do tutejszego Sądu. Nakazowi temu Sąd nadał klauzulę wykonalności w dniu 10 marca 2017 r.

Następnie, W dniu 14 marca 2017 r. Sąd Rejonowy (...) w L., VI Wydział Cywilny wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym w sprawie sygn. (...) i nakazał pozwanemu J. A., aby w ciągu dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłacił S. (1) (S. (1))(...) z siedzibą w G. kwotę 52.918,68 zł z odsetkami umownymi równymi czterokrotności stopy lombardowej NBP ale nie więcej niż w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 20 października 2016 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 6.068,63 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, albo w tym terminie wniósł sprzeciw do tutejszego Sądu. Klauzula wykonalności została nadana temu nakazowi w dniu 5 maja 2017 r.

Na podstawie wyżej opisanych tytułów wykonawczych, w dniach 22 maja 2017 r. i 21 czerwca 2017 r., S. (1) (S. (1)) (...) (...) w G. złożyła wniosek o wszczęcie egzekucji z majątku dłużnika.

Przeprowadzona egzekucja okazała się bezskuteczna - J. A. jest osobą niewypłacalną; dłużnik wyzbył się majątku.

W dniu 30 listopada 2017 r. pomiędzy (...) (...) Fundusz (...) a S. (1)(S. (1)) (...) (...) z siedzibą w G. (cedentem) została zawarta umowa przelewu wierzytelności z tytułu umowy (...) z dnia 31 lipca 2013 r..

W dniu 27 listopada 2019 roku J. A. złożył wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej i postanowieniem z dnia 16 stycznia 2020 r. w sprawie (...) Sąd Rejonowy w K.ogłosił upadłość dłużnika określając, że upadły J. A. jest osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej. Sąd wyznaczył syndyka masy upadłości w osobie J. P..

W dniu 26 lutego 2020 r. (...) (...) Fundusz (...)z siedzibą w K. dokonał zgłoszenia wierzytelności z tytułu wykonawczego sygn. akt (...) w łącznej kwocie 75.184,23 zł do Syndyka masy upadłościowejJ. A. – J. P.

W dniu 27 lutego 2020 roku S. (1) (S. (1)) (...) (...) z siedzibą w G. dokonała zgłoszenia wierzytelności z tytułu wykonawczego sygn. akt (...) w łącznej kwocie 89.801,61 zł do Syndyka masy upadłościowej J. A.– J. P..

Na liście wierzytelności sporządzonej w toku postępowania upadłościowego suma wszystkich uznanych wierzytelności wynosi 187.005,52 zł, przy czym wierzytelności w II kategorii zaspokojenia stanowią kwotę 145.457,63 zł, a wierzytelności w III kategorii zaspokojenia stanowią kwotę 41.547,89 zł. Lista ta została zatwierdzona postanowieniem dnia 11 grudnia 2020 r.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał zgłoszone roszczenie za zasadne, jako znajdujące oparcie w treści art. 527-534 k.c. w zw. z art. 131 ustawy z 3 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe. Po poczynieniu rozważań co do wykładni przedmiotowych przepisów Sąd ocenił, że na skutek zawarcia przez upadłego z pozwanymi umowy darowizny, pozwani uzyskali korzyść majątkową. Nadto zawierając przedmiotową umowę J. A. działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli – wyzbywając się z majątku wartościowego składnika w postaci udziału we współwłasności w przedmiotowym spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego stał się osobą niewypłacalną w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem tej czynności.

Sąd podkreślił, że zaskarżona czynność prawna została dokonana z osobami najbliższymi dłużnika – jego małoletnimi dziećmi - pod tytułem darmym. W tej sytuacji zastosowanie znajduje art. 528 k.c., w świetle którego wierzyciel w takim wypadku może żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną, chociażby osoba obdarowana nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

W rezultacie Sąd wskazał, że powód wykazał istnienie wszystkich przesłanek skargi pauliańskiej, co musiało skutkować uwzględnieniem powództwa w całości.

O kosztach procesu i kosztach sądowych Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. oraz art. 113 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Od powyższego orzeczenia apelacje wnieśli: pozwany T. A. działający przez kuratora oraz pozwana W. A..

Pozwany T. A., zaskarżając wyrok w części uwzględniającej powództwo, zarzucił:

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 527 § 1 i 2 k.c. poprzez niewłaściwą jego wykładnię i przyjęcie, że wystąpiły kumulatywnie wszystkie przesłanki przesądzające o uznaniu roszczenia pozwu za uzasadnione, w szczególności, że spełniona została przesłanka działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a także, że n skutek dokonania przez dłużnika spornej darowizny doszło do niewypłacalności w stopniu większym niż przed dokonaniem darowizny;

- naruszenie przepisu prawa procesowego tj. art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. przez błędne przyjęcie, że powód udowodnił, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli oraz, że na skutek dokonania spornej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w stopniu wyższym;

- naruszenie art. 5 k.c. poprzez przyjęcie, że nie było podstaw do oddalenia powództwa z uwagi na nadużycie przez powoda prawa podmiotowego, skoro dłużnik w toku postępowania upadłościowego podjął działania w celu uregulowania zadłużenia.

Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie w stosunku do niego powództwa, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Pozwana W. A. wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie w stosunku do niej powództwa, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Apelująca zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych oraz naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędne ustalenie, że dłużnik J. A. dokonując na rzecz dzieci spornej darowizny udziału ½ części w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a nadto, że powód wykazał istnienie wierzytelności, które ochrony się domaga.

Powód wniósł zażalenie na zawarte w wyroku postanowienie w przedmiocie kosztów procesu, zarzucając naruszenie art. 102 k.p.c. oraz wnosząc o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez zasądzenie tych kosztów od pozwanych na jego rzecz oraz o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacje obu pozwanych oraz zażalenie powoda nie mogą odnieść zamierzonego skutku.

Ustalenia dokonane w pierwszej instancji Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne. Ustalenia te oparte są na wszystkich zgromadzonych dowodach, których ocena mieści się w granicach wyznaczonych art. 233 § 1 k.p.c.

Przede wszystkim apelujący pozwani w istocie nie kwestionują szczegółowo wskazanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku faktów, w tym przede wszystkim dotyczących zaciągniętych przez dłużnika zobowiązań, tego, że J. A. wyzbył się wszelkich wartościowych przedmiotów majątkowych (samochodu oraz udziału w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu), że prowadzona przeciwko niemu egzekucja okazała się bezskuteczna, że w chwili dokonywania spornej czynności dłużnik nie posiadał żadnego innego majątku, że na liście wierzytelności sporządzonej w toku postępowania upadłościowego suma wszystkich uznanych wierzytelności wynosi 187.005,52 zł.

Rację ma też Sąd I instancji o ile nie daje wiary zeznaniom świadków zapewniających, że przyczyną dokonania przez dłużnika spornej czynności były złe relacje małżeńskie. Twierdzenia takie musiały być ocenione w świetle pozostałych ustalonych faktycznych związanych z zadłużeniem J. A. i obawy prowadzenia przeciwko niemu egzekucji. Zważyć należy, że sam z siebie stan stosunków małżeńskich dłużnika nie przemawia za tym, iż zachodziła potrzeba przeniesienia na dzieci posiadanego przez niego udziału w prawie do lokalu mieszkalnego. W świetle zasad logiki i doświadczenia życiowego natomiast potrzeba zabezpieczenia dzieci wynikała właśnie z obawy, iż do tego przedmiotu majątkowego może zostać skierowana ewentualna egzekucja. To wszystko w sytuacji, gdy dłużnik wiedział w dacie czynności o własnych zobowiązaniach, nie był w stanie ich zaspokoić i ich nie regulował, jak też wyzbył się wszelkich wartościowych składników majątkowych.

Nie ma racji apelująca pozwana o ile twierdzi, iż powód nie wykazał istnienia wierzytelności, której ochrony się domaga. Po pierwsze, Sąd ustalił stan uwzględnionych w toku postępowania upadłościowego wierzytelności. Po drugie, przedmiotem ochrony są wszelkie wierzytelności wpisane na liście wierzytelności do masy upadłości w postępowaniu upadłościowym. Z tych względów zbędne było w sentencji wyroku uszczegółowienie tych wierzytelności, skoro wskazano, iż sporna czynność prawna jest bezskuteczna w stosunku do masy upadłości dłużnika.

W tym stanie rzeczy w pełni należy podzielić ocenę prawną Sądu Okręgowego.

Zgodnie z art. 527 § 1 kc, przesłankami roszczenia ze skargi paulińskiej są:

1/ istnienie wierzytelności podlegającej ochronie;

2/ dokonanie przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej, na skutek której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową oraz doszło do pokrzywdzenia wierzycieli;

3/ działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli oraz

4/ wiedza lub możliwość (przy zachowaniu należytej staranności) dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią.

Jak już wskazano, istnienie wierzytelności podlegających ochronie nie budzi wątpliwości. Wynikają one z ujawnionych tytułów wykonawczych oraz z przedłożonej przez Syndyka listy wierzytelności.

W świetle dokonanych ustaleń faktycznych, nie budzi zastrzeżeń ocena, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

W ramach roszczenia wynikającego z art. 527 kc, uprawnienie wierzyciela do ingerencji w sferę praw osoby trzeciej znajduje swoje usprawiedliwienie w postawie dłużnika i osoby trzeciej. Uzależnione jest zatem od istnienia przesłanek subiektywnych – z jednej strony od działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, z drugiej wiedzy bądź możliwości uzyskania takiej wiedzy przez osobę trzecią.

Świadomość taka istnieje, gdy dłużnik wie, że na skutek czynności prawnej określone aktywa wyjdą z jego majątku i że z tego powodu wierzyciele będą mieli trudności z zaspokojeniem, a w konsekwencji nastąpi ich pokrzywdzenie. Jak już wskazano, jest oczywiste, że dłużnik musiał mieć taką świadomość, skoro wyzbył się jedynego w dacie dokonywania czynności wartościowego składnika majątkowego, wiedział o zakresie swoich zobowiązań i ich nie regulował.

Spełniona także została przesłanka wiedzy pozwanych o świadomości dłużnika. Zastosowanie w sprawie znajduje bowiem art. 528 k.c., zgodnie z którym w razie uzyskania korzyści majątkowej przez osobę trzecią bezpłatnie, stan wiedzy tej osoby nie ma znaczenia dla udzielenia ochrony wierzycielowi.

W pozostałej części rozważania prawne co do przesłanek uzasadniających uwzględnienie powództwa Sąd Apelacyjny podziela.

Brak jest w sprawie podstaw do zastosowania art. 5 k.c. Stosowanie art. 5 kc wchodzi w grę w każdym wypadku, gdy w świetle oceny określonego stanu faktycznego, przy uwzględnieniu treści konkretnej normy prawnej, można mówić o tym, że korzystanie przez osobę zainteresowaną z przysługującego mu prawa podmiotowego pozostaje w sprzeczności z określonymi w nim zasadami. Taka sytuacja w niniejszej sprawie nie zachodzi.

Argumentacja podniesiona przez apelującą pozwaną na uzasadnienie przedmiotowego zarzutu sprowadza się do twierdzenia, iż powód rzekomo nie wykazał, by stan zadłużenia dłużnika nadal istniał, jak też twierdzenia, że dłużnik podjął starania dla spłaty zadłużenia. Zważyć należy, że tego rodzaju okoliczności winny być wykazane przez pozwaną. Powód zadośćuczynił obowiązkowi dowodowemu wykazują stan masy upadłości. O ile w tym zakresie zaszły zmiany, to rzeczą pozwanej było podniesione skonkretyzowanych twierdzeń popartych wnioskami dowodowymi. Tymczasem twierdzenia apelującej nie znajdują uzasadnienia w materiale dowodowym.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł jak w pkt 3 sentencji.

Za bezzasadne Sąd uznał zażalenie powoda.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela argumentację Sądu I instancji co do istnienia podstaw do zastosowania art. 102 k.p.c. Trafnie dostrzegł Sąd Okręgowy podstawę do przyjęcia istnienia szczególnych okoliczności uzasadniających odstąpienie od obciążenia pozwanych kosztami procesu w ich sytuacji życiowej (pozwany jest małoletni, zaś pozwana nie osiąga dochodów) w połączeniu, iż do dokonania spornej czynności doszło wyłącznie na skutek działania dłużnika, a na fakt dokonania tej czynności pozwani – dzieci dłużnika – nie miały wpływu.

Jednocześnie Sąd zasądził od pozwanych na rzecz powoda koszty postępowania apelacyjnego uznając, iż brak jest podstaw do zastosowania art. 102 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym. O ile bowiem można było tłumaczyć, iż istniały szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie od obciążenia kosztami za postępowanie przed Sądem I instancji faktem braku wpływu pozwanych na zawarcie spornej czynności oraz wynikającą stąd konieczność wytoczenia przez powoda powództwa, to wszczęcie postępowania apelacyjnego wynikało wyłącznie od woli pozwanych (bądź osób ich prawa reprezentujących). To wszystko w sytuacji, gdy znane były motywy zaskarżonego wyroku, a same apelacje były oczywiście bezzasadne.