Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Sławomir Jamróg (spr.)
Sędziowie:	SSA Paweł Czepiel SSA Grzegorz Krężołek
Protokolant:	starszy sekretarz sądowy Grzegorz Polak

po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2022 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa K. W. i E. W.

przeciwko (...) Bank S.A. w W. (poprzednio (...) Bank S.A.
w K.)

o ustalenie nieważności umowy ewentualnie bezskuteczności postanowień umowy

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 16 grudnia 2019 r. sygn. akt I C 2196/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że stwierdza nieważność umowy kredytu hipotecznego nr (...) zawartej w dniu 6 lutego 2008 r. pomiędzy (...) Bank S.A. w K. (...) Oddział
w Ł. (obecnie (...) Bank S.A. w W.) a powodami E. W. i K. W. oraz zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 11.817 zł (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych) tytułem kosztów procesu;

2.  zasadza od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 9.100 zł (dziewięć tysięcy sto złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Paweł Czepiel SSA Sławomir Jamróg SSA Grzegorz Krężołek

Sygn. akt I ACa 571/20

UZASADNIENIE

Powodowie K. W. i E. W. wnieśli o stwierdzenie nieważności umowy kredytu hipotecznego nr (...) zawartej dnia 6 lutego 2008 r pomiędzy (...) Bank SA w K. (aktualnie (...) Bank S.A. w W.) a powodami E. W. i K. W., ewentualnie wnieśli o ustalenie, że postanowienia przedmiotowej umowy kredytu hipotecznego nr (...), stanowią niedozwolone klauzule umowne, a to w szczególności opisane w § 1 ust. 1, ust. 8, § 6 ust. 1, § 9 ust. 2, § 10 ust. 3, § 13 ust. 1 i 7, § 15 ust. 5.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przypisanych.

Wyrokiem z dnia 16 grudnia 2019r., sygn. akt I C 2196/17 Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo główne i ewentualne oraz zasądził od powodów solidarnie na rzecz strony pozwanej kwotę 10817 zł tytułem kosztów postepowania apelacyjnego.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowił następujący stan faktyczny:

Dnia 6 lutego 2008 roku występujący jako konsumenci powodowie zawarli umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF z (...) Bank S.A. w K. - (...). Zgodnie z §. 1 ust. 1 umowy bank udzielił kredytobiorcom kredytu w kwocie 518.620,98 zł indeksowanych kursem CHF. Ponadto wskazano, iż przy założeniu, że uruchomiono całość kredytu w dacie sporządzenia umowy równowartość kredytu wynosiłaby 240.102,31 CHF, rzeczywista wartość zostanie określona po wypłacie ostatniej transzy kredytu. Zgodnie z §1 ust. 2 umowy, kredyt miał zostać spłacony w 336 miesięcznych ratach równych kapitałowo-odsetkowych, zaś zgodnie z §1 ust. 3 Umowy, oprocentowanie kredytu jest zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosi 4,86% w skali roku na które składa się suma obowiązującej stawki DBCHF i stałe marży banku, która wynosi 2,15%. Zgodnie §1 ust. 3 umowy kredytobiorca oświadczył, że jest świadomy ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania, w całym okresie kredytowania i ryzyko to akceptuje. Zgodnie z §1 ust. 4 umowy, rata kapitałowo odsetkowa przy założeniu uruchomienia kredytu w całości w dacie sporządzenia umowy wynosiłaby równowartość 1 309,05 CHF. Rzeczywista wysokość rat odsetkowych lub kapitałowo-odsetkowych zostanie określona w harmonogramie spłat. Kredyt był przeznaczony na pokrycie części kosztów budowy lokalu mieszkalnego, realizowanego przez dewelopera- (...)z siedzibą w Z..

W § 1 ust. 7 umowy wskazano, iż całkowity koszt kredytu na dzień sporządzania umowy wynosi 448.827,68 zł, a podana kwota nie uwzględnia ryzyka kursowego. Ostateczna wysokość całkowitego kosztu kredytu uzależniona jest od zmian poziomu oprocentowania kredytu w całym okresie kredytowania.

Umowa kredytowa określiła mechanizm indeksacji. Zgodnie z § 9 ust. 2 umowy, w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określnego w tabeli kursów- obowiązującego w dniu uruchomienia środków. Zgodnie z brzmieniem §10 ust. 3 umowy, wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF- po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych i indeksowanych kursem walut obcych”do CHF obowiązującego w dniu spłaty. W §6 ust. 1 umowy została zawarta definicja bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana tabelą kursów. W myśl definicji jest to sporządzana przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzenia tabeli i po ogłoszeniu średnich kursów przez NBP, tabela sporządzana jest o godz. 16 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

Zgodnie z §10 ust. 3 umowy odnośnie spłat raty kredytu to wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość spłaty wyrażonej w CHF - po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych do CHF obowiązującego w dniu spłaty.

W myśl §13 ust. 1 umowy, oprocentowanie kredytu jest zmienne i ulega zmianie w pierwszym dniu najbliższego miesiąca następującego po ostatniej zmianie indeksu DBCHF. Następnie zgodnie z §13 ust. 2 umowy, indeks DBCHF dla każdego miesiąca oblicza się jako średnią arytmetyczną stawek Libor 3 m, obowiązującego w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca, poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 dnia miesiąca poprzedzającego zmianę. §13 ust. 3 w przypadku, gdy 26 dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, średnia stawek Libor 3m, obliczana jest od najbliższego dnia roboczego następującego po tym dniu. W przypadku, gdy 25 dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, średnia stawek libor 3m obliczana jest do najbliższego dnia roboczego, poprzedzającego ten dzień. §14 ust. 4 indeks DBUSD/DBCHF obliczany jest do dwóch miejsc po przecinku. §14 ust. 5 Indeks DBUSD/DBCHF ulega zmianie w okresach miesięcznych i obowiązuje od pierwszego dnia miesiąca, jeżeli wartość indeksu jest różna od obowiązującej stawki indeksu DBUSD/DBCHF o przynajmniej 0,1 punktu procentowego.

Wskazane postanowienie umowy było identyczne w swojej treści z §14 Regulaminu kredytu hipotecznego.

Zgodnie z § 14 ust. 1 umowy jeżeli kredytobiorca, mimo upływu okresu wypowiedzenia, nie ureguluje należności, Bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, za zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w tabeli kursów.

Zgodnie z § 14 ust. 3 umowy kredyt może zostać przewalutowany na wniosek kredytobiorcy pod warunkiem, iż saldo kredytu po przewalutowaniu spełnia warunki określone dla maksymalnej kwoty kredytu , w zakresie wartości rynkowej nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczeń, pozytywnej weryfikacji zdolności kredytowej kredytobiorcy.

Zgodnie z ust. 5 przewalutowanie następuje

a) według kursów z dnia złożenia wniosku (…) w przypadku zamiany z waluty PLN na walutę obcą,

b) b) sprzedaży dewiz (…) w przypadku zamiany waluty z obcej na PLN.

(- umowa kredytu hipotecznego /k.12-23/, Regulamin kredytu hipotecznego (...)/k.148-152/)

W dniu 11 lutego 2008 roku powodowie złożyli wniosek o wypłatę kredytu w kwocie 238964,44 zł na rzecz dewelopera (...). Bank dokonał wypłaty następujących środków:

- w dniu 12 lutego 2008 roku w wysokości 269 787, 40 złotych tj. po kursie kupna z dnia 12 lutego 2008 roku kwota 123 529,03 CHF w tym: kwota 238 964,44 złotych ma pokrycie kosztów budowy lokalu mieszkalnego oraz kwota 30 822 złotych na pokrycie kosztów około kredytowych;

- w dniu 23 kwietnia 2008 roku w wysokości 124 416,79 zł po kursie kupna z dnia 23 kwietnia 2008 roku tj. kwota 60 809,78 CHF na pokrycie kosztów budowy lokalu;

- w dniu 22 grudnia 2008 roku w wysokości 124 416,76 zł po kursie kupna z dnia 22 grudnia 2008 roku tj. kwota 50 228,83 CHF na pokrycie kosztów budowy lokalu.

W dniu 21 stycznia 2011 roku powodowie i strona pozwana zawarli aneks nr (...) do umowy kredytowej z dnia 6 lutego 2008 roku. Zgodnie z §1 ust. 1 aneksu nr (...), bank wyraża zgodę na odroczenie płatności części rat kredytu. W okresie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszego Aneksu kredytobiorca zobowiązuje się do comiesięcznych spłat kredytu wynikających z aktualnego harmonogramu spłat ustalanego w oparciu o kwotę kredytu powiększoną o wysokość prowizji w kwocie w złotych polskich odpowiadającej iloczynowi raty kredytu wyrażonej w CHF i kursie sprzedaży CHF ogłaszanego przez NBP w dniu poprzedzającym dzień zapadalności raty, z zastrzeżeniem §2, jednakże w kwocie nie wyższej niż 2573,95 (max rata) PLN. Ryzyko kursowe wynikające z dokonania przez Klienta wpłat w terminach innych niż określone w harmonogramie ponosi kredytobiorca. Kwota max. została wyliczona w oparciu o kurs walutowy na poziomie 2,6. Bank po upływie 24 miesięcy od dnia wejścia niniejszego Aneksu wyliczy sumę kwot wszystkich odroczonych części rat kredytu-stanowiących różnicę pomiędzy ratą wynikającą z harmonogramu a kwotą 2573,95 zł po jej przeliczeniu ze złotych polskich na CHF według kursu kupna CHF obowiązującego w Banku w dniu zakończenia programu (...) i doliczy do salda kredytu pozostającego do spłaty w trybie podwyższenia, na co kredytobiorca wyraża zgodę. Bank niezwłocznie prześle do kredytobiorcy nowy harmonogram. W myśl § 2 ust. 1 przedmiotowego Aneksu nr (...), przez kurs sprzedaży walut NBP rozumie kurs sprzedaży walut ustalany przez Narodowy Bank Polski obowiązujący w dniu poprzedzającym dzień wpływu środków na rachunek spłaty.

W przypadku przemijającej przeszkody umożliwiającej zastosowanie kursu sprzedaży walut określonego w powyższy sposób, stosuje się ostatni obowiązujący kurs sprzedaży NBP.

Ponadto Sąd ustalił, iż;

Powodowie chcąc zawrzeć umowę kredytu hipotecznego byli w pierwszej kolejności zainteresowani kredytami w złotych. Jednakże pracownik strony pozwanej po przeanalizowaniu sytuacji kredytowej powodów stwierdził, że powodowie nie posiadają zdolności kredytowej na zaciągnięcie kredytu w złotówkach, posiadają jednak zdolność kredytową na zawarcie umowy kredytu we frankach szwajcarskich.

Warunki umowy kredytowej zawieranej ze stroną pozwaną nie podlegały indywidualnym negocjacjom, dokument został przygotowany przez pracowników Banku i został przedstawiony do podpisu kredytobiorcom, nie był im wcześniej udostępniony do przeanalizowania w domu. Sam proces zawarcia umowy trwał ok. 2 tygodni.

Powodowie przy zawieraniu wcześniej umowę kredytu w 2001 r i korzystali wtedy z doradztwa biur, które miało w swojej ofercie – oferty kilku banków. Wtedy pobrali kredyt indeksowany i byli przekonani, iż wahania franka nie są duże. Przy obecnym kredycie przekonywano ich, iż będzie on lepszy od kredytu złotówkowego i w ten sposób rozwiano ich wątpliwości. Przed zawarciem umowy zostali poinformowani przez przedstawiciela Banku, że kredyt będzie spłacany w złotówkach, zaś indeksacja we frankach to jest zabiegiem księgowym banku, który nie ma wpływu na zasady spłaty kredytu. W czasie spotkań prowadzących do zawarcia umowy przedstawiciel strony pozwanej pokazywał powodom wykresy, z których wynikała mała zmienność kursu franka szwajcarskiej a wraz z tym powodowie byli zapewniani, że w okresie pełnej spłaty kredytu wahania kursowe mogą być niewielkie, nie stanowiące odczuwalnej zmiany w finansach powodów. Zapoznawali się z umową , nie przedstawiono im szczegółowo czy rata będzie spłacana po kursie kupna czy sprzedaży. Obecnie nikt nie jest w stanie podać jaki będzie rzeczywisty koszt kredytu, gdyż zmienia się kurs CHF.

Powodowie nigdy nie otrzymali informacji, na jakich zasadach ustalany jest kurs spłaty raty kredytu, czy po kursie sprzedaży waluty czy po kursie kupna waluty ustalanego przez Bank. Powodowie nie mieli także możliwości zapoznania się z dokumentacją przedkredytową, w tym z projektem umowy przed jego zawarciem poza siedzibą banku. Powodowie otrzymali od Banku tabele przedstawiającym symulację spłaty kredytu wykonane po kursie na dzień spłaty kredytu. Nie były wykonywane symulacje pokazujecie spłatę kredytu w przypadku zwiększenia się kursu. Powodowie nie otrzymywali informacji na temat spreedu i w jaki sposób przeliczenia banku z PLN na CHF wpływa na wysokość ich zobowiązania.

Powodowie przez cały dotychczasowy okres kredytowania spłacali kredyt w złotych polskich. Przy zawieraniu umowy nie mieli możliwości wyboru w jaki sposób kredyt będzie spłacany. Powodowie spłacili w dniu zamknięcia rozprawy kwotę 465 000 złotych kredytu. Pozostało im do spłaty według szacunków banku ok. 650.000 zł, przy założeniu ze umowa jest w całości ważna. W dniu 21 stycznia 2011 r powodowie zawarli z bankiem aneks nr (...) do umowy kredytu hipotecznego., w którym bank wyrażał zgodę na odroczenie spłaty rat kredytu. W aneksie strony określiły maksymalna wysokość raty w spłacie kredytu przez okres 24 miesięcy, w efekcie przyjęcia kursu walutowego na poziomie 2,6. W efekcie powodowie spłacali raty przez dwa lata po ustalonym kursie , ale to zostało wyrównane po tych dwóch latach i musieli za ten okres dopłacić do rat. Dodatkowo musieli zapłacić prowizje za zawarcie tego aneksu, a kredyt wzrósł. Koszty kredytu po 10 latach są wyższe niż były w umowie planowane na 30 lat. Powodowie byli zainteresowani wzięciem kredytu na lokal, który byłby przystosowany niepełnosprawności ich syna. Syn porusza się na wózku inwalidzkim i mieszka z powodami. Ze względu na jego niepełnosprawność obawiali się najpierw sprzedać mieszkanie, celem zakupu nowego. Planowali po przeprowadzce sprzedać dotychczasowe mieszkanie i nadpłacić pobrany kredyt. Wzrost wartości kredytu i ich zadłużenia spowodował, iż stało się to nieopłacalne i wartość mieszkania nie pokryje ich zadłużenia. Spłata rat kredytu następowała w ten sposób, iż powodowie szli do kasy w banku i tam im to przeliczali po kursie stosownym przez bank.

Przy tym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji wskazał, że kwota kredytu jest określona w złotych polskich, wysokość transz kredytu przeznaczonych do wypłaty też jest ustalana w złotych polskich, koszt kredytu wskazano na kwotę 448827,68 zł, a więc także w walucie PLN. Odniesienie w §. 1 ust. 1 umowy kwoty kredytu do CHF stanowi umowną waloryzacji. Jest to kredyt udzielony w PLN indeksowany (waloryzowany). Odwołując się do poglądu wyrażonego w wyroku Sądu z dnia 1 marca 2017 r IV CSK 285/16 Sąd pierwszej instancji wskazał, że kwota wyrażona w złotych polskich odpowiada świadczeniu głównemu stron, natomiast klauzula indeksacyjna (waloryzacyjna) kształtowała jedynie dodatkowy umowny mechanizm indeksacyjny świadczenia głównego stron Przywołując treść przepisów art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c., art. 385 ² k.c., oraz art. 69. 1. ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 prawo bankowe (w brzmieniu wg stanu prawnego na dzień jego udzielania) Sąd Okręgowy uznał, że tylko kwota wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach stanowi świadczenie główne i określenie tych świadczeń należy do istoty umowy kredytowej. Klauzule indeksacyjne zaś dotyczą jedynie specyficznie przyjętej w danych okolicznościach metody rozliczania zaciągniętego kredytu. Poprzez ich wyeliminowanie kredytobiorca w dalszym ciągu pozostaje zobligowany do realizowania swojego świadczenia względem kredytodawcy, z pominięciem pierwotnie przyjętego sposobu rozliczenia konkretnych rat. W ocenie sądu brak podstaw do rozszerzania ,,głównych świadczeń stron” na dodatkowe zapisy określające sposób spłaty i przeliczania określonego w PLN kredytu.

Sąd wskazał, że celem wprowadzenia do polskiego porządku prawnego dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U.. L.095 z dnia 21 kwietnia 1993), była zapewnienie konsumentom ochrony przed stosowaniem wobec nich przez sprzedawców lub dostawców nieuczciwych warunków w umowach, poprzez zapewnienie mechanizmów, w których takie nieuczciwe warunki nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa będzie nadal obowiązywała strony , jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Jego zdaniem istnieje wprawdzie możliwość uznania klauzuli za abuzywną, to jednak sama umowa kredytowa zachowuje swój charakter nawet z pominięciem tych zapisów. Strony pozostają zatem w szczególności związane przyjętymi w kontrakcie terminami spłaty rat kredytowo-odsetkowych oraz sposobem ustalenia oprocentowania w oparciu o sumę marży ujętej w umowie oraz wskaźnik LIBOR 3M. Zdaniem Sądu abuzywnego charakteru nie mają zapisy dotyczące zmiennego oprocentowania. Przywołany wskaźnik LIBOR 3M ma oczywiście charakter zmienny, niemniej jego kurs jest uzależniony od czynników makroekonomicznych, na które strony umowy nie mają realnego wpływu, a Bankowi nie zostało przyznane uprawnienie do jednostronnej modyfikacji oprocentowania w toku spłaty kredytu przez dłużników. Samo stosowanie zmiennego oprocentowania w przypadkach długoterminowych kredytów hipotecznych jest praktyką przyjmowaną powszechnie i w pełni uzasadnioną, jeśli możliwość wpływania na wysokość oprocentowania nie została przyznana arbitralnie bankowi.

Żądanie powodów w zakresie stwierdzenia nieważności umowy nie podlegało zatem uwzględnieniu.

Sąd Okręgowy dodatkowo zwrócił uwagę, że sama sprzeczność postanowienia umownego z art. 385 ¹ § 1 k.c., nie prowadzi samo w sobie do uznania, że postanowienie to jest sprzeczne z prawem w rozumieniu art. 58 k.c. Nie budziło wątpliwości Sądu Okręgowego, że kwestionowane przez powodów zapisy umowne nie wpływały na ważność całej umowy zawartej przez strony. Mimo więc, że Sąd Okręgowy dokonał oceny abuzywności samej klauzuli indeksacyjnej jak i naruszenia obowiązków informacyjnych w zakresie ryzyka zmiany kursów, to jednak przyjął, że nie wpływa to na ważność umowy. Po wyeliminowaniu klauzuli abuzywnej, jaką jest niewątpliwie klauzula indeksacyjna i odniesienie kredytu do waluty CHF, umowa może dalej w takim kształcie funkcjonować, co wyklucza możliwość uznania jej za nieważną Odnosząc się do obowiązków informacyjnych Sąd Okręgowy wskazał, że na dzień zawarcia przez strony umowy kredytu w ustawie prawo bankowe nie istniało pojęcie kredytu denominowanego, ani kredytu indeksowanego. Pojęcia te zostały wprowadzone dopiero ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw i weszły w życie z końcem sierpnia 2011 r. Nawet jednak i ta zmiana nie wprowadziła definicji tych pojęć. Ustawa prawo bankowe nie odwołuje się także do innych przepisów celem zweryfikowania tych pojęć. Zatem zawierając umowę, w której zawarto zapisy dotyczące indeksacji klienci mieli tylko informację, iż złotówkowy kredyt odnosi się do CHF, ale nie byli poinformowani w jaki sposób następowały przeliczenia i jakie wiąże się z tym ryzyko. Zdaniem Sadu pierwszej instancji na banku jako profesjonaliście ciążył więc ciężar związany z jasnym i rzetelnym uzgodnieniem warunków umowy, przekazaniem konsumentowi informacji o ryzyku związanym z tak ukształtowaną przez bank umową. Od podmiotu zawierającego taką umowę z konsumentem ustawodawca wymaga uczciwego i jasnego przekazu dotyczącego charakteru zaciąganego zobowiązania, poinformowania o ryzykach z tym związanych – w tej sprawie ryzyku walutowym, tj. wskazania w jasny i precyzyjny sposób jak to ryzyko może wpływać na wysokość zobowiązania konsumenta wobec banku. Nie wystarczy wskazać, iż konsument został poinformowany, ze takie ryzyko istnieje, zwłaszcza w powiązaniu z zapewnieniami o stabilności waluty CHF, niewielkich przewidywanych wahnięciach, wręcz nieodczuwalnych w spłacie kredytu. Oczywistym dla Sądu było, że zapewnienie powodów o stabilności waluty w okresie, gdy jej kurs był utrzymywany sztucznie przez Centralny Bank Szwajcarii, nie było prawidłowym postępowaniem. Ta zachęta w połączeniu z niższymi ratami kredytu indeksowanego do zwykłego kredytu złotówkowego spowodowały, iż powodowie taki właśnie kredyt wybrali. Był to też kredyt zaproponowany im przez Bank jako lepszy, powodowie wręcz wskazywali jako jedyny, a należy uwzględnić szczególną pozycje Banków jako instytucji zaufania publicznego, jeszcze przed pojawieniem się problemów z kredytami frankowymi. Zaufanie powodów, którym otoczyli bank, że przedstawiona dla nich propozycja kredytu jest najlepsza z możliwych, nie było niczym nadzwyczajnym biorąc pod uwagę także uprzywilejowania jakim obdarzał ich ustawodawca pozwalając dochodzić roszczeń w sposób bardzo uproszczony i szybki poprzez nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu.

Brak dopełniania obowiązków skutkował uznaniem zapisów umowy dotyczących klauzuli indeksacyjnej za nieuczciwy i nieobowiązujący klienta. Sąd zwrócił uwagę, że to strona pozwana dysponowała zespołem analityków, specjalistów, którzy są w stanie szacować ryzyko związane ze zmianami kursu franka.

Mimo powyższej oceny Sąd uznał, że powodowie nie posiadają interesu prawnego o jakim mowa w art. 189 k.p.c., w ustaleniu określonym w żądaniu ewentualnym. W sytuacji bowiem gdy możliwe jest dochodzenie powództwa o świadczenie, powód nie ma interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie, chyba że ze spornego stosunku prawnego wynikają jeszcze dalsze skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o świadczenie nie jest jeszcze aktualne.

Jeżeli kredytobiorcy uznawali, iż wskutek zastosowania przez stronę pozwaną klauzul abuzywnych jakieś kwoty nadpłacili na rzecz strony pozwanej, to przysługuje im żądanie ich zwrotu, przy czym żądanie to winno dotyczyć określonej kwoty i sposobu jej wyliczenia, jeżeli zaś wpłacone środki winny zostać inaczej rozliczone, ze względu na fakt, iż klauzule indeksacyjne zawarte w umowie kredytu nie wiążą powodów, to także przysługiwało im żądanie ustalenia np. innej wysokości zadłużenia z tytułu łączącej strony umowy. W ocenie sądu, także przy przyjęciu, iż powodowie będą spłacać jeszcze kredyt w przyszłości nie mieli oni interesu prawnego w uzyskaniu rozstrzygnięcia wskazanego w żądaniu ewentualnym. Abstrakcyjne żądanie stwierdzenia, że wskazane w żądaniu postanowienia przedmiotowej umowy kredytowej stanowią niedozwolone klauzule umowne nie usuwa niepewności co określenia wysokości rat, które mogą zostać pobrane w dalszych latach obowiązywania umowy, sposobu ich wyliczenia, a w szczególności w zakresie związania nimi powodów czy też nie. Żądanie ewentualne powodów sprowadzało się do abstrakcyjnego badania przez Sąd zapisów zawartych w łączącej strony umowie, w szczególności ustalania czy zawarte w umowie zapisy są dozwolone czy też nie, bez związania tego żądania z jego wpływem na prawa i obowiązki stron.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd orzekł jak w pkt. 1sentencji wyroku na podstawie powołanych przepisów. W pkt. 2 wyroku dokonano rozliczenia kosztów postępowania w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik postępowania określoną w art. 98 par. 1 kpc, na koszty postępowania złożyły się koszty zastępstwa procesowego w niniejszej sprawie w stawce minimalnej wynikającej z par. 2 ust. 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r.

Apelację od tego wyroku wnieśli powodowie zaskarżając orzeczenie w całości, zarzucając naruszenie prawa materialnego a to:

- art. 58§1 i 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i skutkiem tego brak stwierdzenia nieważności umowy, pomimo, że ustalony w sprawie stan faktyczny sprawy wskazuje na sprzeczność przedmiotowej umowy z ustawą i zasadami współżycia

społecznego.

- art. 286 k.k. przez doprowadzenie przez bank do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez klienta, za pomocą wprowadzenia go w błąd co do wyjątkowo korzystnego oprocentowania kredytu i zwiększonej przez to zdolności kredytowej, ukrywając jednocześnie fakt, iż skutkiem bezpodstawnego i zbędnego dla indeksacji rozliczania kredytu przy zastosowania dwóch kursów, kursu kupna i kursu sprzedaży dewiz, doszło do wzrostu kosztu kredytu od 7 — 13 %, a działanie to miało wyłącznie na celu osiągnięcie przez bank dodatkowych korzyści majątkowych, co skutkiem braku udzielenia klientowi informacji o skali następstw takiego przeliczania jego kredytu i zatajania tego faktu w harmonogramie spłat kredytu doprowadziło do rażącego pokrzywdzenia konsumenta o znamionach czynu zabronionego opisanych w ustawie karnej,

- art. 353 ¹k.c. przez stosowanie przez pozwaną indeksacji sprzecznie z naturą tej czynności, tj. zamiast przeliczania kwoty kredytu jednym kursem CHF, przeliczanie go dwoma kursami CHF. Doprowadziło to do zwiększenia kwoty kapitału kredytu do spłaty, przez zbędne przeliczanie kwoty kredytu na kapitał wyrażony we frankach po kursie ich kupna przez bank /niższym/, a następnie spłaty w złotych rat wyrażonych we frankach, po ich uprzednim przeliczeniu według kursu sprzedaży /wyższym/ dla CHF. W ten sposób niezgodna z celem indeksacji i zbędna dla niej czynność podwójnego przeliczania kredytu dwoma kursami zmierza jedynie do uzyskania nienależnych korzyści przez bank, skutkiem stosowania przez bank niskiego kursu kupna i wysokiego kursu sprzedaży CHF /spread/, ustalanych dowolnie przez bank, dla przeliczenia kredytu do spłaty.

- art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawa bankowego, w brzmieniu obowiązującym w chwili zawarcia umowy, przez stosowanie przez bank dwóch kursów

przeliczeniowych do kwot kredytu złotowego. Skutkiem tych działań kwota kredytu do spłaty już w chwili zawarcia umowy jest wyższa od faktycznej spłaty kredytu. Pozostaje to w sprzeczności z umowa kredytu bankowego, która zakłada jedynie zwrot wykorzystanej części kredytu. Zwrot ten stanowi istotny element ustawowych przesłanek dla zaistnienia czynności prawnej w postaci umowy kredytu bankowego. Zdaniem powodów brak jest zatem podstaw do żądania przez bank zwrotu wyższej kwoty od kwoty kredytu ustalonej w umowie, a takie żądanie jest sprzeczne z ustawą. Nie mamy tu także do czynienia z umowną waloryzacją tego świadczenia. Klienci nie są bowiem świadomi celów i skutków tego mechanizmu. Nadto waloryzacja umowna tego świadczenia nie jest dopuszczalna w granicach swobody umów art. 358 ^! § 2i 5 kc, gdyż wysokość świadczenia określa bezwzględnie obowiązujący przepis art. 69 pr. bank.

- art. 354 §1 i 2 k.c. przez wykonywanie umowy kredytu w sposób sprzeczny z jej celem społeczno-gospodarczym i zasadami współżycia społecznego skutkiem dokonywania jednostronnie i dowolnie ustaleń kursów wymiany franka przez bank. Powoduje to nie tylko zmianą kwoty kredytu do spłaty sprzecznie z treścią umowy kredytu, ale skutkuje dowolnym ustalaniem, przez jedną ze stron, wielkości kwoty kredytu do spłaty przez konsumenta, co narusza zasady współżycia społecznego, a także poprzez przez uznanie, iż abuzywnego charakteru nie mają przepisy dotyczące zmiennego oprocentowania, choć nie precyzują jednoznacznie, w sposób jasny 1 zrozumiały co i w jakiej wysokości decyduje o wysokości oprocentowania oraz nie wskazują na dowolność ustalania przez bank o wysokości marży, a także opłat i prowizji banku.

- przez zaniechanie obowiązku wzięcia pod uwagę w każdym stanie sprawy nieważności czynności prawnej w oparciu o materiał dowodowy sprawy,

- art. 189 k.c. w zw. 385 ¹ k.c. przez przyjęcie braku istnienia interesu przwnego powodów do wystąpienia o ustalenie niedozwolonego charakteru postanowień umownych w oparciu o art. 189 k.p.c., w okolicznościach gdy podstawą roszczenia o ustalenie nie jest art. 189 k.p.c. lecz lex specialis w postaci art. 385 ^! k.c. określający szczegółowo przesłanki do wystąpienia z roszczeniem opartym na tym przepisie, stanowiąc o interesie prawnym do wystąpienia z roszczeniem, a nadto przez ustalenie, że sama eliminacja klauzul, nie zapewni powodom ochrony ich prawnie chronionych interesów, choć ich abuzywny charakter powoduje ich bezskuteczność a zatem niemożliwość wykonywania umowy skutkiem zmiany jej natury, przestanie bowiem być umową indeksacyjną, - art. 354§1 k.c. w zw. z art. 385 ¹§ 1 k.c. przez oddalenie powództwa i przyjęcie, iż umowa wiąże strony, pomimo, iż zawiera ona postanowienia niedozwolone, które z mocy ustawy nie wiążą konsumenta i nie pozwalają na jej wykonywanie.

Powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i stwierdzenie nieważności umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF zawartej przez strony dnia 06.02.2008 r., ewentualnie o stwierdzenie, że postanowienia opisanej umowy zawarte w: § 1 ust. 1, 4i 7, § 6 ust. 1, §9 ust. 2, § 10 ust. 3, § 15 ust. 5 oraz w § 1 aneksu nr (...) z dnia 2011-02-25 oraz § 1 aneksu nr (...) z dnia 21 marca 2013 r. dotyczącego zmiany dotychczasowej treści § 10 umowy stron, stanowią klauzule niedozwolone, - zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania za obie instancje wraz z kosztami zastępstwa procesowego.

Strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji i o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego. Podniosła, że jej zdaniem powodowie posiadając dalej idące roszczenie nie posiadają interesu w ustaleniu, kwestionowane przez powodów postanowienia nie są abuzywne, nie naruszały dobrych obyczajów ani interesu konsumenta. Oznacza to ważność umowy.

Rozpoznając apelację Sąd drugiej instancji uznał zasadniczo za własne ustalenia Sądu Okręgowego, odmiennie jednak oceniając kwestię interesu prawnego powodów jak i skutki abuzywności postanowień w § 1 ust. 1, ust.4 , § 6 ust.1 , §9 ust.2 , §10 ust. 3 , §15 ust.5 umowy łączącej strony zmienianej aneksami nr (...) oraz w §16 ust. 4, § 19 ust. 5, §30 ust.9 Regulaminu Hipotecznego Dom. Także nieco inaczej ocenia charakter głównego świadczenia stron, w kontekście wskazanych postanowień umowy, zwracając jednak uwagę, że kwestia ta budziła wątpliwości w orzecznictwie i nie bez wpływu na aktualny pogląd tut. Sądu ma orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jak i obecna linia orzecznictwa Sądu Najwyższego.

W pierwszej kolejności jednak trzeba podzielić ocenę Sądu Okręgowego co do wadliwości pouczenia o ryzyku kursowym jak i stanowisko o abuzywnym charakterze klauzuli indeksacyjnej.

Jakkolwiek rzeczywiście oświadczenie zawarte w treści umowy wskazuje, że powodowie zapoznali się z ryzykiem kursowym, to jednak istotny jest zakres tego pouczenia. Trzeba podkreślić, że nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie konsumentowi przy zawarciu umowy, informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że stosunek wymiany między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie w miarę stabilny przez cały okres obowiązywania tej umowy. Klauzula przewalutowania zawarta w umowie kredytu może podlegać badaniu pod kątem abuzywności, jeżeli nie została wyrażona w jednoznaczny sposób (zob. też wyrok SN z dnia 7 listopada 2019r., IV CSK 13/19 LEX nr 2692705). Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich zakłada, że informacja przed zawarciem umowy o warunkach umownych i skutkach owego zawarcia ma fundamentalne znaczenie dla konsumenta. To w szczególności na podstawie tej informacji ten ostatni podejmuje decyzję, czy zamierza związać się warunkami sformułowanymi uprzednio przez przedsiębiorcę (zob. wyroki Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30 kwietnia 2014 r. C-26/13 Árpád Kásler, Hajnalka Káslerné Rábai, i z dnia 21 marca 2013 r. C-92/11 RWE Vertrieb). Założeniem ochrony konsumenta jest więc zasada jasnej, pełnej i zrozumiałej informacji handlowej. Symulacje liczbowe, mogą stanowić użyteczną informację, jeżeli są oparte na wystarczających i prawidłowych danych oraz jeśli zawierają obiektywne oceny, które są przekazywane konsumentowi w sposób jasny i zrozumiały. Tylko więc symulacje, które pozwalają zwrócić uwagę konsumenta na ryzyko potencjalnie istotnych negatywnych konsekwencji ekonomicznych rozpatrywanych warunków umownych, spełnia wymogi dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Symulacje liczbowe powinny przyczyniać się do zrozumienia przez konsumenta rzeczywistego znaczenia długoterminowego ryzyka związanego z możliwymi wahaniami kursów wymiany walut, a tym samym ryzyka związanego z zawarciem umowy kredytu denominowanego w walucie obcej (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości U.E. z dnia 10 czerwca 2021 r. C-776/19 ,VB i in vs. BNP Paribas Personal Finance SA, Procureur de la République). Strona pozwana więc powinna wykazać, że informacja przedstawiona powodom dawała im jasne podstawy do uświadomienia sobie skutków znacznego osłabienia waluty polskiej względem CHF, tj takiego jakie wystąpiło w rzeczywistości w tym przypadku. Tego zaś strona pozwana nie wykazała, a ustalenia wręcz wskazuję, że powodowie zostali zapewnieni, że w okresie pełnej spłaty kredytu wahania kursowe mogą być niewielkie, nie stanowiące odczuwalnej zmiany w finansach powodów.

Obciążający przedsiębiorcę brak przejrzystości przy określeniu warunków umowy w zakresie konsekwencji istotnej zmiany kursu walut spowodował , że powodowie zawarli umowę bez świadomości o możliwej konsekwencji znacznego zwiększenia kwoty rat. Taki zresztą wzrost obciążenia kredytobiorców rzeczywiście nastąpił, co prowadzi w tym wypadku do znacznej nierównowagi wynikających z umowy praw i obowiązków stron na niekorzyść konsumentów. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, nie publ., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017).

Umowa zaś w tym przypadku dawała podstawy do niekorzystnego znacznego zwiększenia obciążeń konsumentów z tytułu rat kredytowych, podważając jakiegokolwiek znaczenia określenie w umowie maksymalnego poziomu obciążenia kredytowego.

Trzeba zaś podkreślić, że zgodnie z art. 3 ust. 3 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, uznaje się za nieuczciwe te warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta (por. także wyrok Trybunału Sprawiedliwości U.E. z dnia 10 czerwca 2021 r. C-609/19 BNP Paribas Personal Finance SA przeciwko VE0.

Ponadto przy ocenie postanowień umownych w tej sprawie odwołać się w pierwszej kolejności należy do art. 385 ^{( 3)}pkt 8 k.c., z którego wynika, że razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta. Już to było wystarczające do zakwestionowania postanowień wzorca umowy, które odwoływały się do tabeli określającej jednostronnie przez pozwany bank kursy walut § 1 ust. 1, ust.4 , § 6 ust.1 , §9 ust.2 , §10 ust. 3 , §15 ust.5 oraz postanowienia regulaminu). W tym przypadku tabela kursów miała być ustalana tylko przez jedną ze stron (tj odpowiednią komórkę bankową) bez powołania przy umowie obiektywnych zasad przejrzystości sposobu ustalania kursu, co powoduje nierówność sytuacji stron a więc oznacza sprzeczność z dobrymi obyczajami. Ponadto postanowienia odwołujące się do kursu obowiązującego u strony pozwanej nie daje konsumentom żadnej możliwości obiektywnej weryfikacji sposobu ustalania kursu walut jak i uniemożliwia jasna ocenę kwot jakie otrzymają oni faktycznie w chwili wypłaty a przede wszystkim jakie kwoty ostatecznie będą musieli spłacić, co powoduje nieprzewidywalność ich sytuacji. Powodowie nie mieli żadnych praw w procesie określania przelicznika waluty, a prawa te ma wyłącznie kontrahent będący przedsiębiorcą. Powoduje to nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Prawo zaś banku do ustalania kursu waluty nie doznawało żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. W orzecznictwie uznawano już takie rozwiązanie za prowadzące do naruszenia interesów konsumenta, w tym przede wszystkim interesu ekonomicznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019r. IV CSK 309/18 LEX nr 2732285). W orzecznictwie wskazywano ponadto, iż tego typu uregulowanie umożliwia uzyskiwanie przez instytucję kredytową dodatkowego dochodu bez świadczenia w zamian za „spread” żadnej rzeczywistej usługi (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C-26/13, Kásler przeciwko Jelzálogbank, pkt 5–58). Także w orzecznictwie Sądu Najwyższego uznawano, że jeżeli klauzula indeksacyjne nie zawiera jednoznacznej treści i pozwala na ustalanie kursów waluty w sposób pozostawiający bankowi swobodę, to jest ona w sposób oczywisty sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta (zob. np. wyroki SN z dnia 14 lipca 2017 r. II CSK 803/16 OSNC 2018/7-8/79 I z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18 LEX nr 2744159).

Powyższa ocena jest dokonywana na chwilą zawarcia umowy, stąd nie ma decydującego znaczenia czy do ewentualnej korzyści banku rzeczywiście doszło.

Także aneksy, a w szczególności aneks numer (...), nie może być uznany za wyraz akceptacji powodów dla zawartych w umowie kredytowej niedozwolonych postanowień umownych (zob. wyroki TS UE z dnia 21 lutego 2013 r., C-472/11, Banif Plus Bank Zrt przeciwko C. Csipaiowi, V. Csipai, pkt 31 i 35, a także wyr. z 4 czerwca 2009 r. w sprawie C-243/08, Pannon GSM Zrt przeciwko Erzsébet Sustikné Győrfi, pkt 33, oraz wyrok z dnia 30 maja 2013 r. w sprawie C-488/11, Dirk Frederik Asbeek Brusse, Katarina de Man Garabito przeciwko Jahani BV, pkt 40, jak również Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, OSNC 2018, nr 7-8, poz. 79 i uzasadnienie uchwały (7) z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019 nr 1 poz. 2).

Konsekwencją stwierdzenia abuzywności klauzuli umownej spełniającej wymagania art. 385 ¹§ 1 k.c. jest działająca ex lege sankcja bezskuteczności niedozwolonego postanowienia, połączona z przewidzianą w art. 385 ¹ § 2 k.c. zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2018 r. II CSK 632/17 LEX nr 2567917). Ta zasada jednak nie ma charakteru bezwzględnego.

Powodowie posiadali interes prawny w ustaleniu abuzywności klauzul indeksacyjnych i to niezależnie od kwestii konsekwencji dla ważności całej umowy. Interes prawny należy rozumieć jako potrzebę usunięcia niepewności co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (por. orzecz. Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1987 roku, III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27). Powodowie mieli więc interes w żądaniu ustalenia abuzywności określonych klauzul umownych, bowiem zawarta przez nich umowa ma charakter długoterminowy i byli ono obowiązani nadal spłacać raty kredytu. Skoro zaś istniała niepewność co do tego czy powodów wiążą określone postanowienia umowne na przyszłość to należy uznać, że mieli oni interes prawny w ustaleniu, czy będą związani określonymi postanowieniami umownymi. Sama możliwość wytoczenia powództwa o zwrot kwot nadpłaconych nie usuwa niepewności, szczególnie w aspekcie możliwości podniesienia przez bank zarzutu zatrzymania oraz podniesienia roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia w związku z możliwością korzystania z kapitału udostępnionego przez bank.

Jakkolwiek same klauzule indeksacyjne są dodatkowym zastrzeżeniem umownym, to jednak ich wyeliminowanie z umowy powoduje brak możliwości określenia mechanizmu określenia świadczenia jakie kredytobiorca otrzyma i jakie ma on spłacić. Tu dodatkowo należy podkreślić, że mechanizm indeksacji musi być określony w taki sposób, by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (zob. podobnie wyrok z dnia 27 stycznia 2021 r., Dexia Nederland, C-229/19 i C-289/19, EU:C:2021:68, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo).

W aneksie numer (...) zawarto postanowienie, które pozwalało na wypełnienie luki wynikającej z braku związania postanowienia abuzywnymi, poprzez odwołanie do tabeli kursów sprzedaży NBP, jednak jak wyżej wskazano, nie wykazano by zawarcie tego aneksu stanowiło wyraz świadomej akceptacji powodów dla usunięcia skutków abuzywności przepisów. Aneks nie miał skutków wstecznych, dodatkowo odwołanie do kursu sprzedaży było korzystniejsze dla banku. Należy mieć ponadto na względzie stanowisko wyrażone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r., w sprawie C-260/18 Kamil Dziubak i Justyna Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG, w którym wskazano, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż stoi na przeszkodzie wypełnianiu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie w przypadku, gdy strony umowy wyrażą na to zgodę.

Odpowiedniego przepisu dyspozytywnego brak jest w prawie krajowym. W chwili zawierania umowy nie obowiązywał jeszcze art. 358§2 k.c., ponadto przepis ten ma znaczenie dla umów określających świadczenie w walucie obcej i podobnie jak art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. prawo wekslowe nie jest to norma dyspozytywna dla określenia obiektywnych mechanizmów indeksacji wprowadzona na wypadek braku związania stron mechanizmem określonym w umowie. Trudno zaś przyjąć by wolą obu stron było zawarcie umowy kredytu bez określenia mechanizmu indeksacji tj by ich wolą było określenie świadczenia według kursu CHF z chwili zawarcia umowy. Świadczą już o tym choćby postanowienia co do sposobu wypłaty świadczenia , nie mówiąc już o zasadach spłaty.

Niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną (por. Wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2021 r. V CSKP 49/21 LEX nr 3207798 i z dnia 27 lipca 2021 r. V CSKP 49/21 LEX nr 3207798).

Powodowie zostali pouczeni przez Sąd na rozprawie w dniu 8 marca 2022 r., że przedmiotowe postanowienia umowne nie wiążą powodów, jak i pouczeni, że przedmiotowe postanowienia umowne odnoszą się do istotnych elementów umowy. W aktualnym orzecznictwie przyjmuje się bowiem, że świadczenie kredytobiorcy korygowane klauzulami przeliczeniowymi do waluty obcej stanowi świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019r., I CSK 242/18, LEX nr 2690299, z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18 LEX nr 3207798, z dnia 27 lipca 2021 r. V CSKP 49/21 LEX nr 3207798 i z dnia 28 września 2021 r. I CSKP 74/21 LEX nr 3283262).

Innymi słowy, nie można w sytuacji uznania niedozwolonych postanowień umownych za abuzywne zastępować ich żadnymi innymi. Wyeliminowanie bowiem z umowy ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i o odmiennym charakterze. Eliminacja klauzuli umownej uznanej za bezskuteczną nie może więc prowadzić do zmiany charakteru stosunku prawnego łączącego strony (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r. III CSK 159/17 LEX nr 2642144 i z dnia 4 maja 2015 r., II CSK 768/14, OSNC 2015/11/132).

W chwili zawarcia umowy nie obowiązywał wprawdzie jeszcze art. 69 ust. 2 pkt 4a, zgodnie z którym umowa kredytu powinna określać w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut. Należy jednak podkreślić, że istotnym postanowieniem umowy kredytowej jest określenie w umowie kwoty wykorzystanego kredytu (art. 69 prawa bankowego). Już zaś sama umowa nie dawała podstaw do jednoznacznego określenia kwoty udzielonego kredytu skoro zgodnie z § 9 ust. 2 umowy odwoływano się do przeliczania do CHF według kursu kupna walut określnego w tabeli kursów- obowiązującego w dniu uruchomienia środków. Tu dodatkowo trzeba dostrzec, że przy wypłacie był to kurs kupna a przy zobowiązaniu kredytobiorcy kurs sprzedaży, co również tworzy niekorzystną dysproporcję na niekorzyść powodów jako konsumentów. Brak zaś mechanizmu indeksacji nie pozwala na przejrzyste dla konsumenta określenie poziomu jego świadczenia.

Powodowie po pouczeniu nie wyrazili zgody na abuzywne postanowienia umowne dotyczące sposobu przeliczenia kwoty udzielonego kredytu.

Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością. Naruszono bowiem w tym przypadku przepis art. 353 ¹ k.c. powoduje nieważność czynności z art. 58§1 k.c. (nie było także wykluczone zastosowanie per analogiam art. 58§3 k.c. in fine).

Dalej więc idący interes w ustaleniu na podstawie art. 189 k.p.c. nieważności całej umowy pochłania interes prawny w ustaleniu braku związania abuzywnymi postanowieniami umowy.

Z tych przyczyn podzielając zasadnicze zarzuty apelacji Sąd drugiej instancji zmienił na podstawie art. 385 k.p.c. zaskarżony wyrok i uwzględnił powództwo główne.

W konsekwencji zmieniono także orzeczenie o kosztach procesu przy uwzględnieniu zasady odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98§1 i 3 k.p.c.) i przy zastosowaniu §2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015r. poz. 1800 ze zm.). Na zasądzoną kwotę kosztów złożyły się opłata sądowa 1000 zł, opłata skarbowa 17 zł i wynagrodzenie adwokackie 10.800 zł.).

Automatycznie upadło rozstrzygnięcie o oddaleniu żądania ewentualnego.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 9 listopada 2021 r. III CZP 70/20 LEX nr 3253195 wskazywał, że jeżeli sąd odwoławczy na skutek apelacji uzna że żądanie główne jest zasadne i zmieni zaskarżony wyrok w części oddalającej to żądanie, to skutek takiej zmiany lub uchylenia automatycznie traci moc zawarte w wyroku rozstrzygnięcie co do żądania ewentualnego. Sąd Najwyższy wskazywał przy tym, że dla celów pewności obrotu dopuszczalne i wskazane jest, aby sąd drugiej instancji w wyroku wydanym na skutek apelacji powoda w takim wypadku deklaratywnie stwierdził, iż wyrok pierwszej instancji w części uwzględniającej żądanie ewentualne utracił moc na skutek zmiany lub uchylenia wyroku w części oddalającej rozstrzygnięcie o żądaniu głównym.

W tym jednak wypadku to właśnie poprzez pryzmat zasadności żądania ewentualnego uznano naruszenie art. 353 ¹k.c. w odniesieniu do całej umowy. W istocie więc uwzględniono w ramach zmiany wyroku to żądanie, stąd porządkowe stwierdzenie utraty mocy wyroku Sąd pierwszej instancji nie wydaje się w tym przypadku celowe.

Przy rozpoznaniu apelacji zastosowanie miał też art. 15 zzs ¹ ust. 1 pkt 4 ustawy dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 1842, z późn. zm.), w zw. z art. 6 ust.1 i 2 ustawy z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2021.1090), przy czym Prezes tut. Sądu wydał w sprawie zarządzenie o rozpoznaniu sprawy w składzie trzyosobowym.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98§1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c. i §2 pkt 7 oraz §10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015r. poz. 1800 ze zm.).

SSA Paweł Czepiel SSA Sławomir Jamróg SSA Grzegorz Krężołek