Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 lutego 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Józef Wąsik
Sędziowie:	SSA Teresa Rak (spr.) SSA Robert Jurga
Protokolant:	sekr. sądowy Krzysztof Malinowski

po rozpoznaniu w dniu 29 stycznia 2020 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Narodowego Funduszu Zdrowia w W. - (...) Oddziału Wojewódzkiego w K.

przeciwko J. M., S. M., E. E., M. Z.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 24 kwietnia 2018 r. sygn. akt I C 1070/17

1. oddala wszystkie apelacje;

2. zasądza na rzecz Narodowego Funduszu Zdrowia w W. - (...) Oddziału Wojewódzkiego w K. od pozwanych J. M. i M. Z. solidarnie kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych), a od pozwanych S. M. i E. E. solidarnie kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

3. przyznaje od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokata W. P. kwotę 6.642 zł (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa złote) w tym 1.242 zł podatku od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu udzieloną pozwanemu J. M. w postępowaniu apelacyjnym;

4. przyznaje od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokata M. L. (1) kwotę 3.321 zł (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden złotych) w tym 621 zł podatku od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu udzieloną pozwanej E. E. w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Teresa Rak SSA Józef Wąsik SSA Robert Jurga

Sygn. akt I ACa 670/19

UZASADNIENIE

Strona powodowa Narodowy Fundusz Zdrowia w W. - (...) Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia w K. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanych:

1)  J. M., A. K. (1), M. Z. (L.) i E. E. solidarnie kwoty 129.711,96 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

2)  J. M., A. K. (1) i M. Z. (L.) solidarnie kwoty 266.714,14 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

3)  J. M. i A. K. (1) solidarnie kwoty 18.660,19 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

4)  J. M. i S. M. solidarnie kwoty 156.520,16 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Domagał się także zasądzenia od pozwanych zwrotu kosztów postępowania.

Na uzasadnienie powód podał, że w latach 2003-2015 toczyło się postępowanie karne dotyczące pracowników (...) Regionalnej Kasy Chorych w K. w przedmiocie niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości. Dotyczyło procederu jaki miał miejsce od 4 grudnia 2001 do 27 grudnia 2002 r. , a który polegał na wystawianiu przez uprawnionego do tego lekarza recept poświadczających nieprawdę, co do ilości i rodzaju leków dla osób uprawnionych do uzyskania refundacji na ich zakup (bez ich wiedzy), przekazywaniu recept do aptek, które przedstawiały następnie powodowi do zapłaty cały szereg zbiorczych zestawień recept do refundacji. Refundacja odbywała się na bieżąco wyłącznie na podstawie zbiorczych zestawień recept złożonych przez aptekę, bez przekładania samych recept, na podstawie obowiązujących przepisów, które umożliwiały równocześnie Funduszowi dostęp do samych recept celem następczego sprawdzenia poprawności przebiegu realizacji recept i ich refundacji. Powód kilka razy dokonywał sprawdzenia, ale nie wykazano nieprawidłowości. Porozumienie lekarza J. M. z pacjentkami M. i A. K. (1), które realizowały w aptekach przedmiotowe recepty, na podstawie których wydawane były leki i dokonywana była refundacja ujawnione zostało w postępowaniu karnym. Wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2014 r. sygn. akt (...) Sąd Okręgowy w Krakowie uznał pozwanych, w różnych konfiguracjach osobowych, winnymi doprowadzenia powoda do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Sąd Apelacyjny wyrok ten utrzymał w mocy. Strona powodowa domagała się naprawienia szkody poprzez zasądzenie solidarnie od pozwanych kwot składających się na wartość niekorzystnego rozporządzenia mieniem (...) Regionalnej Kasy Chorych w K..

Pozwana E. E. wniosła o oddalenie powództwa. Podniosła, że w wyroku karnym nie została zobowiązana do naprawienia szkody, a ustalenia zapadłego wyroku skazującego wiążą sądu w niniejszej sprawie w zakresie ustaleń dotyczących wysokości szkody. Zarzuciła, że pozwany Fundusz nie udowodnił swoich żądań. Podniosła też pozwana zarzut przedawnienia dochodzonych pozwem roszczeń.

Pozwana M. Z. (poprzednio L.) wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów. Zarzuciła przedawnienie roszczenia. Podniosła także, że jej udział w zdarzeniu był marginalny i nie może ona ponosić odpowiedzialności za działania innych osób skazanych wyrokiem karnym co do tożsamej wysokości dochodzonego roszczenia. Nie działała z nikim w porozumieniu i nie wprowadzała nikogo w błąd, jak również nie osiągnęła żadnej korzyści majątkowej, a wykonywała tylko obowiązki na stanowisku technika farmaceutycznego. Na tym stanowisku pracy odmowa wydania leku mogła nastąpić wyłącznie po uprzednim porozumieniu z osobą posiadającą prawo samodzielnego wykonywania zawodu aptekarza, a takich poleceń pozwana nie otrzymała. Nie miała też uprawnień do przekazywania zestawień refundacyjnych recept powodowi. Zbiorcze zestawienie recept do refundacji sporządzał kierownik apteki- pozwana E. E., a sporządzone przez nią zestawienie refundacyjne przedstawiał powodowi właściciel apteki T. W.. Podniosła tez pozwana zarzut przyczynienia się pozwanego do szkody z uwagi na wadliwą procedurę refundacji i ewidencji recept.

Pozwana S. M. wniosła o oddalenie powództwa wskazując, że ustalenia zapadłego przeciwko pozwanej wyroku skazującego nie wiążą sądu w niniejszej sprawie w zakresie ustaleń dotyczących wysokości szkody, zaś strona powodowa nie przedstawiła żadnych dowodów na tą okoliczność.

Również pozwany J. M. wniósł o oddalenie powództwa, zarzucając, że ustalenia zapadłego przeciwko pozwanej wyroku skazującego nie wiążą sądu w niniejszej sprawie w zakresie ustaleń dotyczących wysokości szkody, zaś strona powodowa nie przedstawiła żadnych dowodów na tą okoliczność.

Pozwana A. K. (1) nie złożyła wyjaśnień w sprawie, nie stawiła się także na rozprawę.

Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2018 r. (zaocznym w stosunku do pozwanej A. K. (1)) Sąd Okręgowy w Krakowie zasądził na rzecz strony powodowej:

1) od pozwanych J. M., A. K. (1), M. Z. i E. E. solidarnie kwotę 129.711,96 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 czerwca 2017 r. do dnia zapłaty,

2) od pozwanych J. M., A. K. (1) i M. Z. solidarnie kwotę 266.714,14 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 czerwca 2017 r. dnia zapłaty

3) od pozwanych J. M. i A. K. (1) solidarnie kwotę 18.660,19 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 czerwca 2017 r. do dnia zapłaty,

4) od pozwanych J. M. i S. M. solidarnie kwotę 156.520,16 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 czerwca 2017 r. do dnia zapłaty;

Nadto zasądził solidarnie na rzecz strony powodowej od pozwanych J. M., A. K. (1) i M. Z. kwotę 10.817 zł, a od pozwanych E. E. i S. M. kwotę 5.417,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego i nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych, od których uiszczenia strona powodowa była zwolniona: od pozwanych A. K. (1), M. Z. i E. E. solidarnie kwotę 6.485,60 zł, od pozwanych A. K. (1) i M. Z. solidarnie kwotę 13.335,70 zł, od pozwanej A. K. (1) kwotę 933,00 zł i od pozwanej S. M. kwotę 7.826,00 zł oraz przyznał wynagrodzenie ustanowionym dla pozwanych J. M. i E. E. pełnomocnikom z urzędu.

Rozstrzygnięcie wydał Sąd w oparciu o następujące okoliczności niesporne i ustalenia faktyczne:

Wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2014 r. w sprawie(...) Sąd Okręgowy w Krakowie uznał oskarżonych:

- J. M. za winnego popełnienia zarzucanego mu aktem oskarżenia czynu, z tym, że przyjął, iż dopuścił się go działając wspólnie i w porozumieniu, w różnych konfiguracjach osobowych, z A. K. (1), S. M., E. E., M. L. (2) oraz innymi ustalonymi osobami, odnośnie których toczyło się postępowanie karne, w wyniku czego w opisany tam sposób doprowadził pracowników ówczesnej (...) Regionalnej Kasy Chorych z siedzibą w K. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem tej instytucji w postaci pieniędzy w łącznej kwocie co najmniej 571.606,45 zł, wprowadzając w błąd odpowiedzialnych pracowników Funduszu, poprzez wystawianie recept poświadczających nieprawdę, co do ilości i rodzaju leków dla osób uprawnionych do uzyskania refundacji na ich zakup, na które to osoby wystawiał wskazane recepty, oraz przekazanie blankietów opatrzonych pieczęciami i podpisem A. K. (1), w celu wypisania takich recept;

- A. K. (1) za winną popełnienia zarzucanego jej aktem oskarżenia czynu, z tym, że przyjął, że dopuściła się go działając wspólnie i w porozumieniu, w różnych konfiguracjach osobowych, z J. M., E. E., M. L. (2) oraz innymi ustalonymi osobami, odnośnie których toczyło się postępowanie karne, w wyniku czego w opisany tam sposób doprowadziła pracowników ówczesnej (...) Regionalnej Kasy Chorych z siedzibą w K. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem tej instytucji w postaci pieniędzy w łącznej kwocie co najmniej 415.086,29 zł, wprowadzając w błąd odpowiedzialnych pracowników Funduszu poprzez realizację recept wystawionych przez J. M., poświadczających nieprawdę co do ilości i rodzaju leków dla osób uprawnionych do uzyskania refundacji na ich zakup, na które wystawione były recepty, oraz takiej treści recept wypełnionych przez A. K. (1) na przekazanych jej w tym celu blankietach opatrzonych pieczęcią i podpisem J. M.;

- S. M. za winną popełnienia zarzucanego jej aktem oskarżenia czynu, z tym, że przyjął, że dopuściła się go działając wspólnie i w porozumieniu z J. M., w wyniku czego w opisany tam sposób doprowadziła pracowników ówczesnej (...) Regionalnej Kasy Chorych z siedzibą w K. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem tej instytucji w postaci pieniędzy w łącznej kwocie co najmniej 156.520,16 zł, wprowadzając w błąd odpowiedzialnych pracowników Funduszu poprzez realizację recept wystawionych przez J. M., poświadczających nieprawdę co do ilości i rodzaju leków dla osób uprawnionych do uzyskania refundacji na ich zakup, na które wystawione były recepty;

- E. E. za winną popełnienia zarzucanego jej aktem oskarżenia czynu, z tym, że przyjął, że dopuściła się go działając wspólnie i w porozumieniu z oskarżonymi J. M. i A. K. (1), w wyniku czego w opisany tam sposób, wskutek przyjęcia i zrealizowania recept, doprowadziła pracowników ówczesnej (...) Regionalnej Kasy Chorych z siedzibą w K. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem tej instytucji w postaci pieniędzy w łącznej kwocie co najmniej 129.711,96 zł, wprowadzając w błąd odpowiedzialnych pracowników Funduszu co do podstawy zwrotu refundacji, poprzez realizowanie i przedstawianie do rozliczenia w Funduszu, recept poświadczających nieprawdę co do ilości i rodzaju leków dla osób uprawnionych do uzyskania refundacji na ich zakup, na które to osoby wystawiane były recepty;

- M. L. (2) za winną popełnienia zarzucanego jej aktem oskarżenia czynu, z tym, że przyjął, że dopuściła się go działając wspólnie i w porozumieniu z oskarżonymi J. M., A. K. (1) i E. E., przy czym z tą ostatnią do dnia 21 listopada 2002 r., w wyniku czego w opisany tam sposób doprowadziła pracowników ówczesnej (...) Regionalnej Kasy Chorych z siedzibą w K. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem tej instytucji w postaci pieniędzy w łącznej kwocie co najmniej 396.426,10 zł, wprowadzając w błąd odpowiedzialnych pracowników Funduszu co do podstawy zwrotu refundacji, poprzez realizowanie i przedstawianie do rozliczenia w Funduszu, recept poświadczających nieprawdę co do ilości i rodzaju leków dla osób uprawnionych do uzyskania refundacji na ich zakup, na które to osoby wystawiane były recepty.

Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2015 r. w sprawie (...) wyrok Sądu pierwszej instancji utrzymał w mocy.

Wskazał Sąd Okręgowy, że ze stanu faktycznego ustalonego w sprawie karnej wynika, że od 4 grudnia 2001 r. do 27 grudnia 2002 r. pozwany J. M., będąc uprawnionym do wystawiania recept, poświadczył w nich nieprawdę co do okoliczności mających znaczenie prawne, w szczególności co do ilości i rodzaju leków dla osób uprawnionych do uzyskania refundacji na ich zakup, a następnie tak sfałszowane recepty przekazywał do aptek przez inne osoby celem realizacji, które to apteki następnie przedstawiały Narodowemu Funduszowi Zdrowia do zapłaty cały szereg zbiorczych recept do refundacji.

Strona powodowa wzywała pozwanych do zapłaty należności, których dochodzi w niniejszej sprawie pismem z dnia 16 kwietnia 2017 r.

Pozwani wzywani byli o zapłaty należności dochodzonych pozwem pismem z dnia 26 kwietnie 217 r.

Dokonując oceny prawnej Sąd Okręgowy podkreślił, że w stosunku do wszystkich pozwanych zapadł prawomocny wyrok karny, zaś zgodnie z art. 11 kpc ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Zatem ustalenia Sądu karnego wiążą Sąd w niniejszym postepowaniu co do faktu popełnienia przestępstwa i okoliczności jego popełnienia przez pozwanych. Sąd w postępowaniu cywilnym związany jest ustaleniami sądu w postępowaniu karnym, a więc ustalonym przez taki sąd stanem faktycznym jaki legł u podstaw wydania skazującego wyroku.

Związanie sądu cywilnego ustaleniami prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa na podstawie art. 11 kpc, który jest normą szczególną stanowi odstępstwo od zasady swobodnej oceny dowodów.

Ze stanu faktycznego ustalonego w sprawie karnej wynika, że w okresie od 4 grudnia 2001 r. do 27 grudnia 2002 r. pozwany J. M., będąc uprawnionym do wystawiania recept, poświadczył w nich nieprawdę co do okoliczności mających znaczenie prawne, w szczególności co do ilości i rodzaju leków dla osób uprawnionych do uzyskania refundacji na ich zakup, a następnie tak sfałszowane recepty przekazywał do aptek przez inne osoby celem realizacji, apteki zaś przedstawiały Narodowemu Funduszowi Zdrowia do zapłaty cały szereg zbiorczych recept do refundacji.

Ponieważ ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego są co do popełnienia przestępstwa dla sądu cywilnego wiążące, to ten sąd nie może dokonywać odmiennych ustaleń faktycznych, a także prowadzić dowodów w tym kierunku. O wiążącej mocy wyroków karnych w postępowaniu cywilnym stanowi specjalna norma prawna mająca na celu głównie uniknięcie możliwości wydania na podstawie tych samych faktów różnych (sprzecznych) orzeczeń w sprawach cywilnych i karnych oraz konieczności prowadzenia postępowania dowodowego w dwóch odrębnych postępowaniach sądowych w celu ustalenia tych samych faktów.

Wymieniony wyżej wyrok przesądza odpowiedzialność pozwanych za szkodę wyrządzoną stronie powodowej. Podstawą tej odpowiedzialności jest przepis art. 415 kc. Zatem podnoszone przez pozwanych zarzuty, którymi starają się umniejszyć swoją rolę w przestępczym działaniu, lub w ogóle negują swój udział nie mogą odnieść skutku.

Natomiast odnośnie wysokości szkody wskazał Sąd, że co do zasady nie jest wykluczone by sąd orzekający w sprawie cywilnej dokonał samodzielnych ustaleń odnośnie wysokości szkody wynikającej z przestępstwa. Art. 11 kpc nie stanowi przeszkody do dokonania odmiennych lub dalej idących ustaleń co do faktów nie wchodzących w skład znamion czynu zabronionego objętego wyrokiem karnym. Wysokość szkody ustalona w wyroku karnym jest wiążąca dla sądu cywilnego jeżeli wysokość ta należy do znamion ustawowych przestępstwa i stanowi niezbędny element jego stanu faktycznego. Pozwani zostali skazani za przestępstwo oszustwa. Powołując poglądy doktryny, wskazał Sąd Okręgowy, że wartość mienia albo jego szczególna charakterystyka w odniesieniu do znamion przestępstwa opisanego w art. 286 § 1 i 2 k.k. nie mają żadnego znaczenia z punktu widzenia kwalifikacji prawnej. Wartość szkody nie należy do znamion przedmiotowych przestępstwa oszustwa co oznacza, że sąd cywilny może ją ustalić samodzielnie. Nie może sąd natomiast uznać, że szkoda nie wystąpiła. Odmiennie natomiast przedstawia się sytuacja w przypadku pozwanych skazanych za popełnienie przestępstwa z art. 286 w związku z art. 294 §1 k.k., tj. za doprowadzenie do rozporządzenia przez powoda mieniem znacznej wartości, tj. którego wartość w czasie popełnienia czynu przekraczała 200.000,00 zł (art. 115 §5 k.k.). W takim wypadku wysokość szkody stanowi jedno ze znamion czynu zabronionego i wysokość ustalona w wyroku karnym jest wiążąca dla sądu cywilnego. Stwierdził Sąd, że w niniejszej sprawie okoliczności przestępczego działania pozwanych objęte są ustaleniami dokonanymi w wyroku skazującym – dotyczy to wiążących w niniejszym postępowaniu ustaleń odnośnie sposobu działania w celu wyłudzenia nienależnych świadczeń i okoliczności współudziału pozwanych w tym procederze, z którymi wiąże się rachunkowe wyliczenie wysokości nienależnie wypłaconych kwot refundacji, będących wynikiem działania każdego z pozwanych.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji prowadzenie postępowania dowodowego w celu ustalenia wysokości nienależnie wypłaconych kwot refundacji na skutek działań pozwanych jest zbędne gdyż sprowadzałoby się do powielenia rachunkowej wyłącznie, końcowej operacji przypisania kwot do konkretnych recept, zaś prowadzenie dowodów wskazujących na inny niż wynikający z wyroku karnego udział pozwanych w przestępczym procederze stanowiłby w istocie niedopuszczalną próbę podważenia ustaleń wynikających z tego wyroku co do zakresu udziału w tym procederze poszczególnych pozwanych. Dlatego też pominął Sąd wnioski dowodowe na okoliczność wysokości szkody.

Okoliczności faktyczne ustalone w sprawie karnej wyczerpują wszystkie przesłanki odpowiedzialności pozwanych określone w art. 415 kc w kontekście uregulowania szczególnego zawartego przede wszystkim w przepisie art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych, zgodnie z którym refundacja przysługuje świadczeniobiorcom na podstawie recepty wystawionej przez osobę uprawnioną.

Wskazał Sąd, że strona powodowa w wyniku zawinionego działania pozwanych doznała szkody w postaci wydatkowania środków finansowych na refundację leków objętych receptami wystawianymi przez pozwanego J. M., współpracującego z pozwanymi A. K. (1) i S. M., które przedstawiały w aptekach recepty poświadczające nieprawdę, a także dokonywały sprzedaży uzyskanych z aptek leków. Szkoda powoda wynika także z działań pozwanych M. L. (2) i E. E., które jako pracownice aptek przekazywały do powoda zestawienia refundacyjne recept poświadczające nieprawdę, co skutkowało wypłatą aptekom nienależnej refundacji.

Związanie sądu cywilnego ustaleniami sądu karnego w zakresie wysokości szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu zależne jest od rodzaju popełnionego przez sprawcę przestępstwa. Powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego, wskazał Sąd Okręgowy, że jeżeli ustalenie szkody przez sąd w postepowaniu karnym wynika bezpośrednio z ustalenia przedmiotu przestępstwa, które stanowi jeden z elementów stanu faktycznego czynu przestępnego, przypisanego sprawcy, to ustalenie takie jest wiążące dla sądu cywilnego. W niniejszym przypadku szkodę stanowiła kwota wypłaconej refundacji.

O odsetkach od dochodzonych należności orzekł Sąd na podstawie art. 455 w związku z art.481 §1 i 2 k.c. zgodnie z żądaniem pozwu zasądzając je na rzecz powoda od dnia wniesienia pozwu, mając na względzie iż pozwani przed wniesieniem pozwu wzywani byli do zapłaty spornych należności.

Odnosząc się z kolei do zarzutu przedawnienia, wskazał Sąd, że z art. 442 ¹ §2 k.c wynika, że jeśli szkoda wynikła ze zbrodni lub, jak ma to miejsce w okolicznościach niniejszej sprawy, występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Przepis ten, stosownie do art. 2 ustawy z dnia 16.02.2007 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, Dz. U. nr 80, poz. 538, ma zastosowanie do nieprzedawnionych roszczeń powstałych przed dniem jego wejścia w życie (tj. przed dniem 10.08.2007 r.). Obowiązujący uprzednio art. 442 §2 k.c. (w identycznym brzmieniu) przewidywał 10 letni okres przedawnienia roszczeń tego rodzaju. Oznacza to, że niewątpliwie termin przedawnienia dochodzonych przez powoda roszczeń jeszcze nie upłynął.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 i art. 99 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, obciążając nimi pozwanych. O kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu pozwanym J. M. i E. E. orzekł Sąd na podstawie § 2 ust. 1 i 2, §4 ust. 1 i 3 i § 8 pkt 6 i 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, a o nieuiszczonych kosztach sądowych na podstawie art. 113 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelacje od wyroku złożyli pozwani J. M., M. Z., S. M. i E. E..

Pozwany J. M. zaskarżył wyrok w zakresie w jakim powództwo zostało uwzględnione i w jakim został obciążony kosztami, zarzucając naruszenie prawa procesowego mające wpływ na treść orzeczenia, a to art. 11 kpc poprzez jego błędne zastosowanie tj. uznanie iż Sąd jest w niniejszej sprawie związany – również w zakresie wysokości szkody – ustaleniami wyroku Sadu Okręgowego w Krakowie Wydział III Karny z dnia 15 kwietnia 2014 r. sygn..(...).

Wniósł pozwany o oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sadowi pierwszej instancji i zasądzenie kosztów postępowania w tym przyznanie pełnomocnikowi z urzędu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej.

Pozwana M. Z. również zaskarżyła wyrok w części w jakiej Sąd uwzględnił powództwo w stosunku do niej i obciążył ją kosztami.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła błąd polegający na przyjęciu, iż związanie wyrokiem sądu karnego w razie podważenia wysokości szkody wyrządzonej przestępstwem przez jednego ze skazanych nie zobowiązuje sądu cywilnego do badania tej szkody w odniesieniu do konkretnego skazanego oraz naruszenie art. 5 kc, bowiem powód pozywając osobę, która nie odniosła z przestępstwa żadnego zysku solidarnie z osobami, które z przestępstwa zysk odniosły uczynił ze swego prawa użytek sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa i zasadami współżycia społecznego.

Wniosła pozwana o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w stosunku do niej, a nadto nieuwzględnienie jej w kręgu osób zobowiązanych do zapłaty stronie powodowej kosztów oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kwoty 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego przed Sadem drugiej instancji. Wniosła też o nieobciążanie jej kosztami postepowania apelacyjnego przy zastosowaniu art. 102 kpc.

Pozwana S. M. zakwestionowała wyrok w zakresie w jakim Sąd uwzględnił powództwo co do jej osoby i obciążył ją kosztami. Zarzuciła:

- naruszenie przepisów postepowania mające wpływ na treść rozstrzygnięcia, a to:

a/ art. 11 kpc poprzez przyjęcie, że Sąd jest związany wyrokiem skazującym wydanym przez Sad Okręgowy w Krakowie w dniu 15 kwietnia 2014 r. (...)w stosunku do pozwanej S. M. w zakresie dotyczącym wartości niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez powoda wskutek popełnienia przez pozwaną przestępstwa z art. 286 § 1 kk, podczas gdy sąd nie jest związany powołanym wyżej wyrokiem skazującym w tym zakresie, bowiem wskazana wartość nie stanowi znamienia ustawowego przestępstwa oszustwa określonego w art. 286 §1 kk,

b/ art. 232 zd 1 kpc poprzez przyjęcie, że powód wywiązał się z obowiązku wskazania dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodził skutki prawne, podczas gdy powód nie wywiązał się z obowiązku wskazania dowodów, z których wywodził skutki prawne w stosunku do pozwanej S. M.,

c/ art. 233 § 1 kpc poprzez:

-- rozważenie dowodów w sposób nie wszechstronny prowadzący do błędnego ustalenia stanu faktycznego i błędne przyjęcie, że roszczenie powoda zostało udowodnione oraz, że pozwana S. M. wyrządziła powodowi szkodę w wysokości 156.520,16 zł, podczas gdy na podstawie dowodów zebranych w sprawie nie można stwierdzić, że roszczenie powoda zostało udowodnione oraz określić wysokości szkody, jaką S. M. miała wyrządzić powodowi.

-- rozważenie dowodów w sposób dowolny prowadzący do błędnego ustalenia stanu faktycznego i błędne przyjęcie, że wartość niekorzystnego rozporządzenia przez powoda mieniem w wysokości co najmniej 156.520,16 zł jest ustaleniem faktycznym wiążącym sąd cywilny, podczas gdy ta okoliczność nie stanowi znamienia przestępstwa, którym związany jest sąd cywilny,

-- rozważenie dowodów w sposób dowolny prowadzący do błędnego ustalenia stanu faktycznego i błędne przyjęcie, że znamię przestępstwa z art. 286 § 1 kk w postaci niekorzystnego rozporządzenia mieniem jest tożsame z pojęciem szkody r rozumieniu art. 415 kc, a także przyjęcie, że wartość niekorzystnego rozporządzenia mieniem w wysokości 156.520,16 zł stanowi wysokość szkody powoda w rozumieniu art. 415 kc,

- naruszenie prawa materialnego, a to:

a/ art. 415 kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że pozwana wyrządziła powodowi szkodę w wysokości 156.520,16 zł, a roszczenie powoda zostało udowodnione, podczas gdy dowody zebrane w sprawie nie pozwalają na wniosek, że roszczenie powoda zostało udowodnione, a pozwana S. M. wyrządziła powodowi szkodę w wysokości 156.520,16 zł,

b/ art. 6 kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że powód wywiązał się z obowiązku wynikającego z rozkładu ciężaru dowodowego.

Wniosła pozwana o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w stosunku do niej w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu, a także orzeczenie, że nieuiszczone koszty sądowe ponosi Skarb Państwa. Domagała się też zasądzenia kosztów postępowania odwoławczego. Względnie wniosła o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Pozwana E. E. zaskarżyła wyrok w części jej dotyczącej i zarzuciła:

- naruszenie prawa procesowego, a to:

a/ art. 11 kpc poprzez przyjęcie, że w okolicznościach niniejszej sprawy okoliczności przestępczego działania pozwanych objęte są ustaleniami dokonanymi w wyroku skazującym, co dotyczy wiążących w niniejszym postępowaniu ustaleń odnośnie rachunkowych wyliczeń wysokości nienależnie wypłaconych kwot refundacji, podczas gdy, wobec faktu, że wysokość wyrządzonej szkody nie stanowiła znamienia czynu zabronionego przypisanego E. E. nie sposób przyjąć, aby poczynione w tym zakresie przez sąd karny ustalenia były w niniejszej sprawie wiążące,

b/ art. 233 kpc w zw. z art. 232 kpc poprzez błędną i sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, skutkującą przyjęciem, że ewentualne prowadzenie postępowania dowodowego w celu ustalenia wysokości nienależnie wypłaconych kwot refundacji na skutek działań pozwanych jest zbędne, gdyż sprowadzałoby się do powielenia rachunkowej wyłącznie końcowej operacji przypisania kwot do konkretnych recept, podczas gdy brak przeprowadzenia w niniejszej sprawie jakiegokolwiek postępowania dowodowego skutkował nierozpoznaniem istoty sprawy polegającej na konieczności poczynienia samodzielnych ustaleń niezależnych od ustaleń prawomocnego wyroku zapadłego w poprzednim procesie

- naruszenie prawa materialnego, a to art. 415 kc w zw. z art. 6 kc poprzez przyjęcie, że okoliczności faktyczne ustalone w sprawie karnej w pełni wyczerpują wszystkie przesłanki odpowiedzialności pozwanych, podczas gdy wobec braku przeprowadzenia w niniejszej sprawie postępowania dowodowego dotyczącego wysokości szkody, którą wyrządzić miała E. E., przyjąć należało, że powód nie zdołał wykazać dochodzonego roszczenia w tym zakresie.

Wniosła pozwana o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w stosunku do pozwanej E. E. oraz zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje, ewentualnie wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Po rozpoznaniu apelacji Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacje pozwanych na uwzględnienie nie zasługują.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do podnoszonego przez wszystkich apelujących zarzutu naruszenia art. 11 kpc stanowiącego o związaniu sądu cywilnego ustaleniami prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa. Zarzucili bowiem pozwani, iż bezpodstawnie Sąd pierwszej instancji przyjął, że to związanie rozciąga się także na ustaloną przez sąd w sprawie karnej wartość niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez powoda, co skutkowało ustaleniem wysokości szkody poniesionej przez powoda na skutek działań pozwanych bez przeprowadzenia postępowania dowodowego w postępowaniu cywilnym. Należy zatem rozstrzygnąć czy związanie sądu cywilnego ustaleniami prawomocnego wyroku karnego odnosi się także do wysokości szkody, zwłaszcza jeśli ta szkoda nie wchodzi w zakres znamion czynu zabronionego.

Podkreślenia wymaga, że przepis art. 11 kpc jest normą szczególną, wprowadzającą wyjątek od zasady swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 kpc. Między innymi celem wskazanego przepisu jest wyeliminowanie sytuacji, w których te same fakty mogłyby zostać odmiennie ocenione w postepowaniu karnym i w postepowaniu cywilnym.

Nie może budzić wątpliwości, że wszyscy pozwani zostali prawomocnie skazani za przestępstwo oszustwa określone jako doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia mieniem uregulowane w przepisie art. 286 § 1 kk. Przestępstwo to popełnione zostało przez każdego z pozwanych w określony w wyroku karnym sposób i w tym zakresie, a więc co do faktu i sposobu popełnienia przestępstwa sąd cywilny jest wyrokiem karnym niewątpliwie związany. Oznacza to, że nie może czynić odmiennych ustaleń i ocen zachowania pozwanych. Zatem już w tym miejscu trzeba wskazać, że jakiekolwiek próby ze strony pozwanych podważania swojej odpowiedzialności co do zasady nie mogą odnieść żadnego skutku.

Pojęcie niekorzystnego rozporządzenia mieniem ma znaczenie szerokie. W jego ramach można wyróżnić sytuacje kiedy na skutek doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem dochodzi do rzeczywistego uszczerbku w majątku pokrzywdzonego, kiedy poszkodowany nie uzyskuje spodziewanych korzyści, ale w pojęciu tym mieszczą się też takie sytuacje, kiedy na skutek działania sprawcy pogorszeniu ulegają interesy majątkowe poszkodowanego, ale nie doszło do powstania szkody majątkowej. Zatem pojęcie niekorzystnego rozporządzenia mieniem jest z pewnością szersze od pojęcia szkody. Prowadzi to do wniosku, że szkoda nie jest warunkiem koniecznym uznania rozporządzenia mieniem za niekorzystne. Wystarczające jest by sprawca doprowadził osobę do rozporządzenia mieniem, którego skutkiem jest pogorszenie sytuacji majątkowej poszkodowanego. W każdym przypadku sąd karny musi jednak ustalić na czym polegało działanie sprawcy, którym doprowadził inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Ustalenie to niewątpliwie będzie również pozwalało na określenie czy niekorzystne rozporządzenie mieniem doprowadziło do powstania szkody w mieniu rozporządzającego, czy też szkody majątkowej nie wyrządziło.

Ugruntowany jest pogląd, że jeśli powstanie szkody należy do istoty przestępstwa, to wówczas sąd cywilny jest związany wysokością tej szkody ustaloną w postępowaniu karnym, w przeciwnym zaś razie takiego związania nie ma. Zatem biorąc pod uwagę, że skoro możliwe jest oszustwo bez wyrządzenia szkody, to powstanie szkody nie jest warunkiem zaistnienia takiego przestępstwa. To zaś prowadzi do wniosku, że w przypadku przestępstwa doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem sąd cywilny nie jest związany wyrokiem karnym co do wysokości szkody. W tym zakresie zatem pozwani mają rację, co jednakże w ocenie Sądu Apelacyjnego w okolicznościach niniejszej sprawy nie mogło prowadzić do przyjęcia, że szkoda nie została wykazana, co z kolei miałoby zdaniem pozwanych prowadzić do oddalenia powództwa w całości.

Nie budzi wątpliwości Sądu, że popełnione przez pozwanych przestępstwo oszustwa było oszustwem, którego skutkiem była szkoda w majątku pokrzywdzonego czyli ówczesnej Kasy Chorych. Nie sposób się też zgodzić z zarzutem, że w niniejszym przypadku wartość niekorzystnego rozporządzenia mieniem nie odpowiada wysokości szkody. Z pewnością wiele razy tak by mogło być, jednakże w tym przypadku w ocenie Sadu Apelacyjnego wartości te są takie same. Istotne znaczenie ma w tym przypadku sposób w jaki pozwani doprowadzili poprzednika prawnego powoda do niekorzystnego rozporządzenia mieniem i jaki był tego skutek. Przypomnieć zatem w skrócie należy, że przestępcze działanie pozwanych polegające najpierw na wystawieniu recept, które podlegały refundacji, następnie ich zrealizowanie przez pracowników apteki, a na koniec przedstawienie Kasie Chorych zestawienia recept podlegających refundacji) doprowadziło do tego, że z majątku Kasy Chorych w sposób bezpodstawny (na podstawie fałszywych recept ujętych następnie w zestawienia przedłożone Kasie Chorych) wypłacone zostały aptekom kwoty jako refundacje za leki. Gdyby nie działania pozwanych kwoty te pozostałyby w majątku Kasy Chorych. Szkodą jest więc kwota o jaką majątek Kasy się zmniejszył na skutek działania pozwanych. Zatem wartość niekorzystnego rozporządzenia jest równoznaczna z wysokością szkody doznanej przez powoda.

Przypomnieć też trzeba, że w wyroku karnym uznając poszczególnych oskarżonych winnymi czynów zarzucanych im aktem oskarżenia Sąd określił w odniesieniu do każdego z nich, iż doprowadzili do niekorzystnego rozporządzenia mieniem (...) Regionalnej Kasy Chorych w kwotach co najmniej 561.606,45 zł – pozwany J. M., 415.086,29 zł pozwana A. K. (2), 156.5209,16 zł pozwana S. M., 129.711,96 zł pozwana E. E. i 396.426,10 zł pozwana M. L. (2) (obecnie Z.), zaś w opisie zarzucanych oskarżonym czynów z każdym z pozwanych (tam oskarżonych) powiązane są konkretne recepty, ze wskazaniem osoby, na którą recepta opiewała i kwoty refundacji uzyskanej przez aptekę, w każdym przypadku te recepty z wystawieniem i realizacją, których poszczególni oskarżeni mieli związek. Tylko pozwanemu M. przypisane są wszystkie recepty, bowiem tylko on jako lekarz je wystawiał. Wskazane w wyroku kwoty niekorzystnego rozporządzenia mieniem (określone jako co najmniej w takich kwotach) zostały w sprawie karnej udokumentowane i opisane tak w wyroku jak i uzasadnieniu Sądu pierwszej instancji.

W postępowaniu karnym Sąd dokonał ustaleń odnośnie każdej wystawionej bez podstawy recepty w tym kto ja przedstawił do realizacji i kto ja zrealizował i jaka kwota refundacji związana jest z określoną receptą. Oczywistym było, że wszystkie recepty wystawił pozwany J. M.. W istocie też wszystkie te dane zostały zebrane i usystematyzowane w opinii biegłej opracowanej w sprawie karnej.

Oznacza to, że przyjęcie kwot niekorzystnego rozporządzenia mieniem w odniesieniu do każdego z oskarżonych miało swoją podstawę i zostało rzetelnie wyliczone.

Tymczasem wszyscy pozwani kwestionując związanie sądu cywilnego ustaleniami sądu karnego co do wysokości szkody i szkodę co do wysokości, bądź nawet co do faktu jej istnienia nie kwestionowali by te ustalenia były nieprawidłowe, by sumy refundacji były nieprawidłowo obliczone, a w każdym razie nie podnosili konkretnych zarzutów przeciwko ustaleniom sądu karnego co do wysokości niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Ponadto podnosząc, że doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia mieniem nie jest równoznaczne z wyrządzeniem szkody, co ich zdaniem miałoby być szkodą strony powodowej. Również w apelacji żadne zarzuty co do wysokości szkody nie zostały zgłoszone.

Sąd pierwszej instancji dysponował materiałem dowodowym w postaci wyroków karnych sądów pierwszej i drugiej instancji wraz z uzasadnieniami, a także opinią biegłej sporządzoną w sprawie karnej. Dowodu z opinii co prawda nie dopuścił, jednakże w ocenie Sądu Apelacyjnego biorąc pod uwagę treść wyroku i uzasadnienia Sądu w sprawie karnej i brak konkretnych zarzutów pozwanych co do wysokości przyjętej wartości doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przypisanej każdemu z oskarżonych należało uznać, że powód wykazał wysokość szkody. Istotnie poza wskazanymi dowodami powód nie przedstawił innych dokumentów (np. recept, zestawień), które miałyby obrazować

wysokość szkody, jednakże trzeba pamiętać, że mogły to być tylko te same dokumenty, które zostały przedłożone w postępowaniu karnym i poddane tam analizie.

W okolicznościach niniejszej sprawy i ustaleń Sądu pierwszej instancji Sąd oczywiście mógł weryfikować wysokość poniesionej przez powoda szkody, jednakże to pozwani kwestionując szkodę winni byli złożyć konkretne zarzuty i dowody. Zaś w ich braku należało uznać za udowodnioną wysokość wskazaną w wyroku karnym.

Istotnie też Sąd pierwszej instancji nie czynił szczegółowych ustaleń co do sposobu działania każdego z pozwanych i refundacji związanej z każdą receptą. Odwołał się jednakże do wyroku karnego, gdzie okoliczności te zostały ustalone bardzo szczegółowo, a jak już wskazano w opisie czynów zarzucanych każdemu z pozwanych (tam oskarżonych) każda recepta i kwota refundacji została wymieniona. Oskarżeni zaś zostali uznani za winnych popełnienia czynów zarzucanych im aktem oskarżenia.

Ostatecznie więc należało ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji podzielić, zaś zawarte w apelacjach zarzuty dotyczące ustaleń faktycznych i oceny dowodów nie zasługują na uwzględnienie.

Odnośnie zarzutu naruszenia art. 233 kpc wskazać należy, że przepis ten statuuje zasadę swobodnej oceny dowodów, wedle której sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego. Granice swobodnej oceny dowodów wyznaczają przepisy prawa procesowego, zasady doświadczenia życiowego i reguły logicznego rozumowania. Dlatego też skuteczne postawienie zarzutu naruszenia art. 233 kpc wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest wystarczające natomiast przekonanie strony o innej niż przyjął Sąd doniosłości poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu (tak np. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 6 listopada 1998 r. II CKN 4/98 – niepublikowane).

Do naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby skarżący wykazał uchybienie podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów (wyrok SN z dnia 16 grudnia 2005 r., III CK 314/05). Naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. może polegać na tym, iż Sąd z naruszeniem zasady swobodnej oceny dowodów przyjął za wiarygodny określony dowód lub też odmówił wiarygodności konkretnemu dowodowi. Strona, która podnosi taki zarzut musi przy tym wykazać, o jaki konkretnie dowód chodzi i na czym polega przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów (wyrok SN z dnia 10 listopada 2005 r., V CK 332/05). Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął Sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena Sądu (wyrok SN z dnia 8 kwietnia 2009 r., II PK 261/08). Strona podnosząca zarzut wadliwej oceny dowodów powinna wykazać, że przy ocenie wiarygodności i mocy dowodowej konkretnego dowodu, na podstawie którego sąd dokonał ustalenia faktycznego, przekroczono granice swobodnej oceny dowodów, a nadto, iż miało to istotny wpływ na wynik sprawy. Nie wystarczające jest zaprezentowanie własnych, korzystnych dla skarżącego ustaleń stanu faktycznego, dokonanych na podstawie własnej, korzystnej dla skarżącego oceny materiału dowodowego (por.: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 572/99, LEX nr 53136).

Natomiast jak już wskazano wyżej pozwani wskazywali jedynie, że Sąd nie będąc związany wyrokiem karnym w zakresie wysokości szkody nie poczynił w tym przedmiocie własnych ustaleń, nie podnieśli natomiast żadnych konkretnych zarzutów do przyjętej w wyroku karnym kwoty niekorzystnego rozporządzenia mieniem, która zdaniem Sądu w niniejszej sprawie jest równoznaczna z wysokością szkody.

Zarzuty te więc nie mogą odnieść skutku.

Nie zasługują również na uwzględnienie zarzuty pozwanej M. Z. zmierzające do podważenia jej odpowiedzialności co do zasady. Jak już wyżej wskazano pozwana została prawomocnie skazana za przestępstwo z art. 286 § 1 kk i wszelkie odmienne ustalenia i oceny jej odpowiedzialności co do zasady na gruncie art. 11 kpc byłyby więc niedopuszczalne i prowadziłyby do naruszenia tego przepisu. Odnośnie twierdzenia, że pozwana nie odniosła żadnej korzyści z popełnienia przestępstwa, wskazać trzeba, ze odpowiedzialność pozwanych jest solidarna na podstawie art. 441 kc. Nie jest zaś rolą wierzyciela, ani również sądu w procesie odszkodowawczym z powództwa wierzyciela czynienie rozliczeń pomiędzy poszczególny mi dłużnikami solidarnymi. Tego rodzaju ustalenia i rozliczenia mogą być dokonywane tylko pomiędzy dłużnikami w ramach ewentualnego regresu.

Pozwana M. Z. już w odpowiedzi na pozew, a także w apelacji kwestionowała tylko swoją odpowiedzialność, podnosząc, że nie odniosła żadnych korzyści. Nie podnosiła natomiast zarzutów co do wartości niekorzystnego rozporządzenia mieniem, ani ilości i wartości przypisanych jej recept.

Odnośnie zaś zarzutu naruszenia przez powoda art. 5 kc poprzez pozwanie osoby, która nie odniosła zysku z przestępstwa solidarnie z osobami, taki zysk odniosły, przez co powód w ocenie pozwanej nadużył swego prawa, to zarzut ten jest nieuzasadniony w sposób oczywisty. Przede wszystkim wskazać trzeba na ugruntowany w orzecznictwie pogląd, że na naruszenie zasad współżycia społecznego nie może się powoływać osoba, która sama te zasady narusza. Jest to tzw zasada czystych rąk. Pozwana natomiast tak jak i pozostali pozwali dopuściła się przestępstwa, co oczywiście jest działaniem bezprawnym, nie może więc skutecznie powołać się na naruszenie zasad współżycia społecznego, a ponadto brak jest jakichkolwiek podstaw by powodowi przypisać nadużycie prawa.

W konsekwencji należy przyjąć, że Sąd prawidłowo zastosował przepis art. 415 kc. Pozwani bowiem w sposób zawiniony wyrządzili szkodę stronie powodowej, doprowadzając do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez (...) Regionalną Kasę Chorych w K. i powodując tym szkodę w mieniu Kasy.

Nie doszło też w sprawie do naruszenia art. 6 kc. Powód rzeczywiście dla wykazania swojego roszczenia wskazał przede wszystkim na wyroki i uzasadnienia zapadłe w postepowaniu karnym. Powołał się też na opinię biegłej tam sporządzoną. Jednakże jak już wskazano wyżej, powód poza dokumentacją jaka była przedmiotem oceny w postępowaniu karnym nie mógł złożyć innych dowodów, pozwani natomiast poza ogólnym zaprzeczeniem nie zgłosili żadnych konkretnych zarzutów co do wysokości szkody.

Co do pozwanej E. E. zauważa przy tym Sąd, że w jej przypadku określenie w wyroku karnym kwoty niekorzystnego rozporządzenia na kwotę 129.711,96 zł, a nie wyższą było wynikiem zastosowania w postępowaniu karnym zasady zakazu reformationis in peius. Brak jest więc jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, że szkoda przynajmniej w wymienionej wysokości nie została wykazana.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc apelacje pozwanych oddalił

O kosztach postępowania apelacyjnego orzekł Sąd na podstawie art. 98 kpc zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Nie znalazł Sąd podstaw do uwzględnienia wniosku pozwanej M. Z., by w postepowaniu apelacyjnym nie obciążał jej Sąd kosztami na podstawie art. 102 kpc.

Zgodnie ze wskazanym przepisem w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepis ten realizujący zasadę słuszności, stanowi wyjątek od ogólnej reguły obciążania stron kosztami procesu, zgodnie z którą strona przegrywająca sprawę jest zobowiązana zwrócić przeciwnikowi, na jego żądanie, wszystkie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (art. 98 § 1 k.p.c.). Hipoteza przepisu art. 102 k.p.c., odwołująca się do występowania "wypadków szczególnie uzasadnionych", pozostawia sądowi orzekającemu swobodę oceny, czy fakty związane z przebiegiem procesu, jak i dotyczące sytuacji majątkowej strony, stanowią podstawę do nieobciążania jej kosztami procesu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2007 roku, sygn. akt: I CZ 110/07, niepubl.). Do kręgu "wypadków szczególnie uzasadnionych" należą zarówno okoliczności związane z samym przebiegiem procesu, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zaliczane są sytuacje wynikające z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, prekluzja. Drugie natomiast wyznacza sytuacja majątkowa strony, z tym zastrzeżeniem, że niewystarczające jest powoływanie się jedynie na trudną sytuację majątkową, nawet jeśli była podstawą zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika z urzędu. Całokształt okoliczności, które mogłyby uzasadniać zastosowanie tego wyjątku, powinien być oceniony z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2011 r., I CZ 26/11, niepubl. oraz z dnia 25 sierpnia 2011 r., II CZ 51/11, niepubl.). Zastosowanie uregulowania zawartego w treści art. 102 k.p.c. warunkuje tym samym wykazanie przez potencjalnego jego beneficjenta, że zarówno charakter sprawy, jak i jego sytuacja osobista są na tyle szczególne, że usprawiedliwiają sięgnięcie po zasady słuszności w miejsce stosowania w odniesieniu do obowiązku ponoszenia kosztów procesu, ogólnej reguły odpowiedzialności za wynik sprawy.

Zwrócić trze ba uwagę, że o ile pozwana w apelacji zawarła wniosek o zastosowanie w stosunku do jej osoby art. 102 kpc, to w ogóle go nie uzasadniła, nie wskazała więc na okoliczności, które miałyby przemawiać za zastosowaniem zasady słuszności i przyjęciem, że zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony dający podstawę do nieobciążania kosztami strony przegrywającej proces. Domagając się równocześnie zwolnienia od opłaty od apelacji pozwana powołała się na swoją trudna sytuację materialną. Jednakże po pierwsze sama ta okoliczność nie może być wystarczająca do zastosowania art. 102 kc, po drugie zaś nie można zapominać, że szkoda jest wynikiem popełnienia przez pozwanych, w tym przez pozwaną M. Z. przestępstwa, za które zostali prawomocnie skazani, co również sprzeciwia się odstąpieniu od reguły odpowiedzialności za wynik procesu.

SSA Teresa Rak SSA Józef Wąsik SSA Robert Jurga