Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Józef Wąsik
Sędziowie:	SSA Maria Kus Trybek SSA Piotr Rusin
Protokolant:	st.sekr.sądowy Beata Lech

po rozpoznaniu w dniu 13 listopada 2012 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa R. Z.

przeciwko E. P.

o złożenie oświadczenia woli

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 29 maja 2012 r. sygn. akt I C 991/10

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1.500 zł (jeden tysiąc pięćset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

3.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokat A. K. z Kancelarii Adwokackiej w K., ul. (...) kwotę 6.642 zł, w tym 1.242 zł podatku od towarów i usług, tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn.akt I A Ca 1004/12

UZASADNIENIE

Powód R. Z. wniosło nakazanie pozwanej E. P. złożenie oświadczenia woli o przeniesieniu na jego rzecz własności nieruchomości położonej w C. składającej z działki nr. (...)niezabudowanej oraz nr. (...) zbudowanej domem jednorodzinnym oznaczonym nr. (...) objętej księgą wieczystą Kw.Nr. (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy dla Krakowa-Krowodrzy w Krakowie-VII Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w C. wobec odwołania darowizny poczynionej na rzecz pozwanej umową z dnia 16 listopada 2007 r.

W uzasadnieniu powództwa podał, że darowiznę tę odwołał w formie pisemnej w dniu 2 stycznia 2008 r. wobec rażącej niewdzięczności obdarowanej, która jest jego córką. Pozwana nie dba o jego warunki bytowe , nie zagwarantowała mu należytej pomocy i opieki, mimo jego podeszłego wieku i poważnego stanu zdrowia , nie przeprowadziło koniecznych prac remontowych w zajmowanym przez niego budynku będącym częścią składową nieruchomości objętej darowizną, a w szczególności remonty instalacji grzewczej, co sprawia że temperatura w pokoju zajmowanym przez powoda spada w zimie do + 10-13 stopni Celsjusza. Dlatego też w okresie zimowym powód zmuszony jest do wynajmowania pokoju w mieszkaniu kolegi w K.. Dodał, że córka proponowała mu wspólne zamieszkanie w swoim domu, ale z uwagi na przywiązanie do domu będącego przedmiotem darowizny nie przystał na tę propozycję.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa, przecząc by dopuściła się względem ojca rażącej niewdzięczności.

Podała , że ani z jej strony, ani ze strony pozostałych członków jej rodziny (męża i dzieci) powoda spotkała jakaś przykrość. Do 2000 r. mieszkała z mężem i dziećmi w domu, w którym pozostał powód i chciała dokonać nadbudowy tego budynku celem poprawy warunków mieszkaniowych , ale wobec braku zgody ojca wyprowadziła się do nowowybudowanego w C.. Od jej wyprowadzenia się powód nie dokonywał w starym domu żądnych remontów wskutek czego jego stan techniczny ulegał pogorszeniu, a w 2007 r. powód w ramach uregulowania rodzinnych spraw majątkowych postanowił przenieść na rzecz córki własność przedmiotowej nieruchomości za dokonaniem przez nią spłaty jego syna kwotą 100.000 zł. Pozwana brata spłaciła, a kilka dni po zawarciu umowy darowizny powód odmówił wpuszczenia jej do darowanego , a nadal zajmowanego przez niego domu , oświadczył że nie życzy sobie z nią kontaktów, pozwana mimo to ojca do swojego domu zapraszała , proponowała mu tam zamieszkanie , ale powód nie chciał z tego skorzystać, wobec czego przestała go odwiedzać. Mimo to pozwana nadal kupuje węgiel do c.o. w budynku , w którym ojciec zamieszkuje, kupiła też piec akumulacyjny, ale powód odmówił korzystania z niego i zniszczył podłączenie do sieci elektrycznej. W okresie choroby dzieci pozwanej odwiedzały powoda w szpitalu , troszczyły się o jego zdrowie , a po opuszczeniu szpitala zwiozły go do wynajmowanego przez niego wówczas mieszkania.

Wyrokiem z dnia 29 maja 2012 r. sygn. akt IC 991/10 Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo i przyznał od Skarbu Państwa ( Sądu Okręgowego w Krakowie ) na rzecz pełnomocnik powoda kwotę 8.856 zł., w tym 1.656 zł. podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

Za bezsporne w sprawie Sąd Okręgowy uznał, że w dniu 16 listopada 2007r. doszło do zawarcia wymienionej w pozwie umowy darowizny z ustanowieniem na rzecz powoda nieodpłatnej osobistej służebności w pomieszczeniach budynku stojącego na nieruchomości objętej darowizną.

Ponadto Sąd ustalił, że powód nieruchomość będącą przedmiotem darowizny odziedziczył po swoich rodzicach i postawił tam wraz z żoną A. Z. dom parterowy, do którego rodzina wprowadziła się około 1976 r., a w budynku tym prowadzono sukcesywnie prace wykończeniowe. Pozwana zawarła w roku (...)związek małżeński i w latach(...)własnym i z własnych środków finansowych wraz z mężem wykonała nadbudowę oraz dwuspadowy dach . Zgodnie z ówczesnymi rodzinnymi zamiarami piętro budynku oraz działka miały przypaść pozwanej, która w kolejnych latach poczyniła dalsze nakłady w postaci ogrodzenia oraz posadzenia drzew i krzewów. Po wyjeździe brata pozwanej do(...)pozwana wraz mężem przejęła całkowitą opiekę nad domem , wykonali remont instalacji c.o., instalacji wodnej, doprowadzili sieć kanalizacyjną , pokrywali koszty utrzymania domu , a pozwana przygotowywała ojcu posiłki. W (...)powód zmienił zdanie i wycofał się ze zgody na zabudowę strychu , wobec czego rok później pozwana z mężem zakupili nieruchomość w C. i postawili na niej dom , do którego przeprowadzili się w grudniu 2000, pozostawiając ojca w dotychczasowym miejscu zamieszkania. Żona powoda pozostawała w faktycznej separacji z mężem , do 2000 r. przebywała w (...)a powrocie do Polski zamieszkała w nowym domu pozwanej. Stosunki pozwanej z ojcem układały się w zasadzie dobrze , pozwana odwiedzała ojca , przynosiła mu obiady, pomagała w sprzątaniu domu , zaproponowała zamieszkanie w nowym , ale powód nie wyraził na to zgody i rzadko korzystał z zaproszeń na święta , gdyż wolał w tym okresie wyjeżdżać do K.. W latach 2002-2003 powód powrócił do zamiaru przekazania pozwanej piętra budynku i całej działki za spłatą jej brata przebywającego od 20 lat w (...)kwotą 100.000 zł., a w grudnia 2007 r. doszło do sporządzenia umowy darowizny i do spłacenia przez pozwaną brata wymienioną wyżej kwotą. Kilka dni po zawarciu umowy pozwana wraz z synem udała się do powoda, ale ten wypchnął ją z drzwi wejściowych zwracając się do niej słowami „ wynoś się stąd, nie chcę Cię więcej widzieć", a w dniu 21 listopada 2007 r. pozwana otrzymała od ojca list, w którym napisał, że straciła ojca, ona i dzieci jej nie mają do niego wstępu i także straciły dziadka .Od tego czasu pozwana nie widuje się z ojcem , strony kontaktują się tylko listownie , powód życzył sobie aby córka odwiedziła go osobiście ale tylko w celu omówienia kwestii związanych z odwołaniem darowizny. Powód straszył pozwaną sądami, prokuraturą , nagłośnieniem sprawy jego pokrzywdzenia w telewizji, żądał od córki zwrotu kosztów zużytej energii elektrycznej, remontu instalacji c.o., zwrotu kosztów pobytu w K. . Zwracał się też do notariusz A. D. anulowania aktu notarialnego obejmującego umowę darowizny, a pismem z dnia 3 grudnia 2007 r. zarzucił, że umowa została sporządzona bez jego udziału. W dalszych pismach adresowanych do notariusz oraz władz korporacyjnych dla notariuszy zwracał się o dokonanie wykładni umowy, a zwłaszcza postanowienia dotyczącego postanowienia w punkcie (...) aktu notarialnego traktującego o korzyściach i ciężarach związanych z przeniesieniem na rzecz pozwanej własności nieruchomości. W grudniu 2007 r. powód udał się do K. informując pozwaną, ze nie będzie go w C. przez okres dwóch miesięcy Jednocześnie zażądał od wnuka P. aby w razie spadku temperatury spuścił wodę z instalacji c.o. Tymczasem powód wrócił z K. już po 10 dniach i z uwagi na wyłączenie ogrzewania temperatura w domu wynosiła około 0 stopni C oraz doszło do zamarznięcia wody w kranie w kuchni i łazience. Podobnie było kiedy powód w okresie od listopada 2010 r. do lutego 2011 r. wynajmował mieszkanie od swojego kolegi w K.. Pismem z dnia 2 stycznia 2008 r. powód odwołał darowiznę z uwagi na rażącą niewdzięczność obdarowanej. Pismem z dnia 10 stycznia 2008 r. pozwana zareagowała stwierdzenie, że oświadczenia powoda nie przyjmuje do wiadomości, gdyż wskazana przez niego przyczyna odwołania nigdy nie miała miejsca .Dom , w którym powód zamieszkuje rzeczywiście wymaga poważnego remontu , a w szczególności poprawy ocieplenia. Pozwana próbowała temu zaradzić kupując piec akumulacyjny w styczniu 2008 r., ale powód odmówił korzystania z niego. Poza tym po nabyciu nieruchomości pozwana wykonała częściowy remont łazienki, częściowo wyremontowała instalację c.o., natomiast nie wymieniła w łazience wanny na kabinę prysznicową. Wymagało to bowiem poważniejszych robót, jak wyburzenia starej cienkiej ściany i postawienia nowej oraz wykonania nowej instalacji wodnej. W grudniu 2007 r. powód poinformował dostawcę energii elektrycznej żeby w związku z przeniesieniem własności nieruchomości faktury za dostawę wystawiać na nazwisko pozwanej i do niej kierować wszelką dotyczącą tego korespondencję oraz zawrzeć z nią w tej materii nową umowę. Pozwana odmówiła realizacji kierowanych do niej faktur, wobec były one wysyłane znów do powoda jako kontrahenta umowy o dostawę energii, a skoro powód nie zapłacił należności za okres od marca do lipca 2008 r. Zakład (...) wniósł przeciwko niemu powództwo o zapłatę i prawomocnym wyrokiem sądowym z dnia 30 czerwca 2009 r. zasądzono od powoda z tego tytułu kwotę 995,44 zł. z ustawowymi odsetkami oraz kwotę 227 zł. tytułem zwrotu kosztów procesu. W lipcu 2008 r. Zakład (...) zdemontował licznik energii elektrycznej w domu zajmowanym przez powoda i na podstawie nowej umowy zawartej już z pozwaną zamontowano nowy licznik i od tego czasu pozwana pokrywa koszty dostawy energii .Pismem z dnia 20 lipca 2009 r. powód wezwał pozwaną do zwrotu należności za energię za okres od 16 listopada 2007 r. do 11 lipca 2008 r. Powód jest osobą w podeszłym wieku, liczy (...) lat, cierpi na szereg schorzeń , w szczególności na (...) , zmiany (...) , nadciśnienie (...) , ale w życiu codziennym nie wymaga opieki innych osób , porusza się samodzielnie , jeździ na zakupy do K.,, sam przyrządza sobie posiłki, uczęszcza w odwiedziny do znajomych.

Pozwana stara się zapewnić ojcu konieczną pomoc, opłaca obecnie należności za media , w okresie zimowym syn pozwanej na zmianę z mężem palą powodowi w piecu , w czasie wyjazdów powoda do K. pozwana sama lub z matką robią w domu generalne porządki. Poza tym pozwana wielokrotnie proponowała ojcu zamieszkanie w nowym domu jej i jej męża , ale powód nie wyraża na to zgody.

Ustalenia powyższe Sąd Okręgowy poczynił na podstawie zeznań wszystkich przesłuchanych w sprawie świadków i stron , z tym że świadkom A. P., T. P. i I. G. oraz powodowi dał wiarę tylko częściowo w zakresie w jakim nalazły one potwierdzenie w pozostałym zebranym w sprawie materiale. Jeśli chodzi zeznania wymienionych wyżej trzech świadków to w zasadzie czerpali oni swoją wiedzę o stosunkach między stronami na podstawie relacji powoda , a sami nigdy nie poznali pozwanej, ani jej rodziny. Pozostali świadkowie mieli natomiast bezpośrednie obserwacje i przedstawione przez siebie fakty oparli na podstawie własnych spostrzeżeń podczas kontaktów osobistych z powodem oraz pozwaną i jej rodziną. Sąd pominął wniosek dowodowy powoda o przesłuchanie świadka M. J. jako spóźniony.

Poczyniwszy powyższe ustalenia Sąd Okręgowy powiada , że zebrany w sprawie materiał nie daje podstaw do przyjęcia aby pozwana dopuściła się względem ojca rażącej niewdzięczności i tym samym aby oświadczenie o odwołaniu darowizny w świetle art. 898 & 1 k.c. wywarło skutek prawny. Rażąca niewdzięczność w świetle wykładni ukształtowanej w orzecznictwie sądowym oznacza taką postawę czy zachowanie osoby obdarowanej, które oceniając rzecz rozsądnie musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę.

Z uwagi na pewien stosunek etyczny między darczyńcą a obdarowanym wyrażający się w moralnym obowiązku wdzięczności za przysporzenie majątkowe za rażącą niewdzięczność mogą być poczytane także drobne umyślne przewinienia , jeżeli wykraczają one poza zwykłe konflikty rodzinne w określonym środowisku. Tego rodzaju zarzutów nie można jednak postawić pozwanej. Przede wszystkim przyczyna odwołania darowizny wskazana została przez darczyńcę zbyt ogólnikowo , co utrudnia weryfikację zarzutów kierowanych pod adresem obdarowanej jako rażącej niewdzięczności. Fakty wynikające z przeprowadzonych w sprawie dowodów, głownie dowodów osobowych nie wskazują aby postawa pozwanej względem ojca mogła być oceniona jako wysoce naganna , czy nawet tylko naganna. Pozwana starała się zapewnić ojcu godne warunki egzystencji w budynku stojącym na nieruchomości będącej przedmiotem darowizny, zaproponowała mu także zamieszkanie w swoim nowym domu, zapraszała go w odwiedziny, ale nie dochodziło do tego tylko z przyczyn leżących po stronie obdarowanego. Gdy powód nie życzył sobie osobistego z nią kontaktu starała się pomagać ojcu za pośrednictwem swojej rodziny lub porządkować stary dom w czasie dłuższej nieobecności powoda. Nadal wyraża gotowość opieki nad ojcem.

Skoro zatem z braku przesłanki rażącej niewdzięczności nie doszło do skutecznego odwołania darowizny roszczenie o zwrot przedmiotu darowizny z art. 898 & 2 k.c. nie przysługuje i dlatego powództwo zostało oddalone.

Okosztach pomocy prawnej udzielonej powodowi nieodpłatnie z urzędu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie & 2 , & 6 pkt.7 w związku z & 19 i 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( Dz.U.Nr.163 , poz. 1348 ze zm.).

W apelacji, opartej na zarzutach naruszenia przepisów postępowania , a to art. 233 & 1 k.p.c., art. 227 i art. 217 & 1 k.p.c. oraz art. 328 & 2 k.p.c . , co w konsekwencji doprowadziło do niezgodnych z prawdą ustaleń okoliczności faktycznych istotnych dla wyniku sprawy i błędnego rozstrzygnięcia , powód wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku przez orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu lub o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania . Wniósł także o zasądzenie na rzecz jego pełnomocnika kosztów pomocy prawnej udzielonej mu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym , które ani w całości, ani w części nie zostały pokryte.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego .

Rozpoznając apelację , Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja mimo obszerności wywodu nie może odnieść skutku.

Poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia są następstwem oceny wszystkich przeprowadzonych w sprawie dowodów, w tym w szczególności dowodów osobowych , która czyni zadość wymogom z art. 233 & 1 k.p.c., gdyż jest logiczna , zgodna z zasadami doświadczenia życiowego i dlatego nie może zostać podważona. Ma rację pełnomocnik powoda , że proporcje ilościowe nie mogą mieć decydującego znaczenia przy ocenie wiarygodności zeznań świadków i stron i nie można wykluczyć sytuacji uznania za wiarygodne tylko zeznań jednej osoby w przypadku gdy zeznania wszystkich innych są z nimi sprzeczne, gdyż o wiarygodności powinny decydować bardziej obiektywne kryteria, jak zasady logicznego myślenia, czy zgodność z zasadami doświadczenia życiowego. Rzecz w tym, że wbrew odmiennym zarzutom apelacji Sąd Okręgowy nie ograniczył się do przyjęcia za kryterium oceny wiarygodności tylko faktu, że twierdzenia i zeznania pozwanej znalazły potwierdzenie w zeznaniach zdecydowanej większości świadków, ale podał także w uzasadnieniu dlaczego były one wiarygodne , wskazując że były wyważone , obiektywne mimo pokrewieństwa łączącego świadków ze stronami, będącymi zresztą najbliższą rodziną, świadkowie ci mieli wiadomości z bezpośredniej obserwacji stosunków między stronami. W tej sytuacji Sąd miał podstawy do częściowego uznania za niewiarygodne świadków A. P., T. P. i I. G., które nie tylko nie znalazły potwierdzenia w zeznaniach osób , które Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne , ale także dlatego że świadkowie ci bazowali informacjach jakie uzyskali od powoda. Negatywna ocena wiarygodności całkowicie odmiennych zeznań powoda jest w takiej sytuacji uzasadniona , a zarzuty naruszenia art. 233 & 1 k.p.c., a także art. 328 & 2 k.p.c. okazały się chybione.

Sąd I instancji wyczerpująco i przekonywująco ocenił zebrany w sprawie materiał i podał w oparciu o jakie dowody poczynił istotne dla rozstrzygnięcia sprawy ustalenia faktyczne. Postępowanie w sprawie trwało dosyć długo Sąd przeprowadzał dowody z zeznań świadków zgłaszanych sukcesywnie przez strony i dlatego był władny zastosować w sprawie rygor z art. 217 & 3 k.p.c. i pominąć dowód z przesłuchania świadka M. J., co z kolei przesądza o bezzasadności zarzutu naruszenia art. 227 i art. 217 & 1 k.p.c.

Pomijając fakt, że pozwana wykazała iż na przestrzeni kilku lat od zawarcia umowy darowizny starała się czynić zadość potrzebom ojca sama , bądź z pomocą męża i dzieci, ale starania te okazały się bezskuteczne z przyczyn leżących wyłącznie po stronie obdarowanego , należy zwrócić uwagę na jeszcze jedną okoliczność, a mianowicie na tę że skuteczność odwołania darowizny należy oceniać na podstawie relacji łączących darczyńcę z osobą obdarowaną w okresie poprzedzającym oświadczenie o odwołaniu darowizny.

Jest poza sporem , że darowizna miała miejsce w dniu 16 listopada 2007 r., natomiast oświadczenie o odwołaniu darowizny nastąpiło już w dniu 2 stycznia 2008 r., a więc niespełna po upływie półtora miesiąca. Nie można oczywiście wykluczyć, że w tym okresie czasu mogłoby dojść do jakiegoś wysoce nagannego i krzywdzącego darczyńcę czynu ze strony osoby obdarowanej, ale taki fakt nie został w sprawie wykazany, ani też powód się na niego nie powoływał. Nie może być nim nieprzeprowadzenie w tym okresie gruntownego remontu domu , w którym powód zamieszkuje , mając w dodatku na uwadze że był to okres jesienno-zimowy i w dodatku świąteczny, a przecież pozwana zapraszała ojca do swojego domu. Dalsze zaszłości, jakie miały miejsce w okresie późniejszym nie mogły natomiast służyć za podstawę do oceny skuteczności odwołania darowizny. Mogły być brane za ocenę w aspekcie dopuszczenia się przez obdarowanego względem darczyńcy rażącej niewdzięczności w razie późniejszego ponownego odwołania darowizny, co w okolicznościach niniejszej sprawy nie miało miejsca.

Z przytoczonych wyżej względów, gdy przesłanka rażącej niewdzięczności z art. 898 & 1 k.c. nie została wykazana , oświadczenie o odwołaniu darowizny nie wywarło skutku prawnego w postaci obowiązku zwrotu przedmiotu darowizny z art. 898 & 2 k.c., i dlatego powództwo zostało słusznie oddalone, co musi skutkować oddaleniem apelacji na mocy art. 385 k.p.c.

Oddalając apelację Sąd Apelacyjny stosując art. 102 w związku z art. 391 & 1 k.p.c. zasądził od powoda na rzecz pozwanej tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego kwotę 1.500 zł. Koszty te to koszty zastępstwa prawnego , które wyniosły znacznie więcej, bo według stawki minimalnej z & 6 pkt. 7 w związku z & 13 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu co najmniej 5.400 zł., ale Sąd miał na uwadze ciężką sytuację materialną powoda , jego zły stan zdrowia. Od obowiązku zwrotu kosztów procesu pozwanej w całości go jednak nie zwolnił, gdyż powód znając motywy rozstrzygnięcia zapadłego w pierwszej instancji zdecydował się jednak na wniesienie apelacji narażając pozwaną na dalsze koszty procesu i powinien ponieść konsekwencje co najmniej częściowego ich zwrotu.

O kosztach zastępstwa procesowego powoda z urzędu w postępowaniu apelacyjnym Sąd Apelacyjny orzekł w oparciu o art. 29 Prawa o adwokaturze oraz & 6pkt. 7, & 19-21 i & 2 ust. 3 powołanego w poprzednim zdaniu rozporządzenia.