I ACa 55/22 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Apelacyjny w Krakowie z 2023-09-06
Sygn. akt I ACa 55/22
WYROK
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 września 2023 r.
Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny
w składzie:
Przewodniczący: SSA Sławomir Jamróg (spr.)
Sędziowie: SSA Józef Wąsik
SSA Kamil Grzesik
Protokolant: Edyta Sieja
po rozpoznaniu w dniu 6 września 2023 r. w Krakowie na rozprawie
sprawy z powództwa M. I. i A. I.
przeciwko Bankowi (...) S.A. w W.
o ustalenie i zapłatę
na skutek apelacji strony pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie
z dnia 13 października 2021 r. sygn. akt I C 1781/20
I. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że punktowi 2 nadaje treść:
„zasądza od strony pozwanej Banku (...) S.A. w W. na rzecz powodów M. I. i A. I. łącznie kwotę 215.157,20 zł (dwieście piętnaście tysięcy sto pięćdziesiąt siedem 20/100 złotych) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 13 października 2021 r. do dnia 7 listopada 2021 r., za jednoczesnym zaoferowaniem przez powodów zwrotu na rzecz strony pozwanej kwoty 276.400 zł (dwieście siedemdziesiąt sześć tysięcy czterysta złotych) albo zabezpieczenia roszczenia o zwrot tej kwoty, oddalając dodatkowo powództwo o zapłatę ustawowych odsetek za opóźnienie od kwoty kwotę 215.157,20 zł za okres od dnia 8 listopada 2021 r., a ponadto zasądza od pozwanego na rzecz powodów, tytułem kosztów sądowych, łącznie kwotę 11.834,00 zł (jedenaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery złote).”;
II. oddala apelację w pozostałej części;
III. zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów do niepodzielnej ręki, tytułem kosztów postępowania apelacyjnego, kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych), z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.
Sygn. akt I ACa 55/22
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 13 października 2021r. sygn. akt I C 1781/20 Sąd Okręgowy w Krakowie ustalił nieważność umowy o kredyt hipoteczny z dnia 9 sierpnia 2008 r. Nr (...) (...) zawartej pomiędzy M. I., A. I. a Bankiem (...) S.A. w W. (pkt 1) i zasądził od pozwanego Banku (...) S.A. w W. na rzecz powodów M. I. i A. I. kwotę 215.157,20 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od 13 października 2021 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 11.834,00 zł (pkt 2).
Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowił następujący stan faktyczny:
W dniu 09 sierpnia 2008 r. powodowie A. I. i M. I. zawarli z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu nr (...) (...).
Kredytodawca udzielił kredytobiorcom kredytu w złotych indeksowanego kursem franka szwajcarskiego w łącznej kwocie 276.400,00 złotych. Kredyt był indeksowany do waluty CHF po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej u pozwanego w dniu uruchomienia kredytu i transzy (§2 ust. 2 umowy).
Kredytobiorca zobowiązał się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z (...) Banku (...) S.A. (§ 7 ust. 1 umowy). Kredyt przeznaczony był na zakup nieruchomości na rynku wtórnym za kwotę 246 000 zł., modernizację i remont 30 000 zł. oraz sfinansowanie kosztów kredytu 400 zł. (par 2 ust 3)
Spłata kredytu wraz z odsetkami miała następować w 444 ratach (§ 7 ust. 2 umowy).
Oprocentowanie na dzień sporządzenia umowy wynosiło 3,8900% w stosunku rocznym, co stanowiło sumę stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) obowiązującej w dniu sporządzenia umowy oraz marży w wysokości 1.1000 p.p., stałej w całym okresie kredytowania (§6 ust. 3 umowy).
Na zabezpieczenie spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami kredytobiorca ustanowił na rzecz banku zabezpieczenie w postaci hipoteki kaucyjnej do sumy 469.880,00 zł na nieruchomości położonej przy ul. (...) w S., cesji na bank praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości oraz cesji na bank praw z polisy ubezpieczeniowej na życie kredytobiorcy A. I. (§ 9 ust. 1 pk.t 1,2,3 umowy).
W paragrafie 5 ust 3 umowy kredytobiorcy potwierdzili otrzymanie pisma „Informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej” i złożyli oświadczenie o zapoznaniu się z dokumentem.
W dokumencie „Informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej , oparte na zmiennej stopie procentowej” wskazano między innymi, że:
- wybierając zadłużenie w walucie obcej kredytobiorcy korzystają aktualnie z oprocentowania niższego w porównaniu z kredytem złotowym i spłacają niższą ratę kredytu.
- zaciągając zobowiązanie w walucie obcej , kredytobiorcy narażeni są na ryzyko zmiany kursów walutowych. Występowania ryzyka kursowego sprawi , że zarówno rata spłaty , jak i wysokość zadłużenia tytułem zaciągniętego kredytu przeliczona na PLN na dany dzień podlega ciągłym wahaniom w zależności od aktualnego kursu waluty. Ryzyko kursowe jest znacznie mniejsze , jeżeli kredyt walutowy ubiega się kredytobiorca osiągający dochody w tej samej walucie. Z wyżej wymienionych powodów należy rozważyć zaciągnięcie długoterminowego kredytu w PLN jako korzystną alternatywę w stosunku do kredytów walutowych , które mimo atrakcyjnych obecnie warunków cenowych w długim okresie mogą okazać się droższe na skutek wzrostu kursów walutowych
- kredytobiorca ponosi ryzyko zmian stóp procentowych
W dniu 20 marca 2014 r. strony podpisały aneks nr (...) do umowy kredytu, zmieniając zapisy dotyczące sum zabezpieczenia spłaty kredytu w związku z ustaleniem nowej wysokości salda zadłużeniowego z tytułu udzielonego kredytu.
W dniu 20 marca 2014 r. strony podpisały również aneks nr (...) do umowy kredytu, zmieniając postanowienia dotyczące kursów walut obcych podawanych w tabeli kursów pozwanego. Postawą do ustalenia kursów kupna i sprzedaży zawartych w tabeli kursów pozwanego miał być kurs bazowy, stanowiący średnią arytmetyczną z ofert kupna i ofert sprzedaży tej waluty oferowanych przez profesjonalnych uczestników rynku walutowego i podanych na stronie serwisu (...) w chwili tworzenia Tabeli kursów. Wartości kursu kupna i wartości kursu sprzedaży z Tabeli kursów nie mogły odbiegać od kursu bazowego o nie więcej niż 10%.
W dniu 14 lipca 2014 roku strony podpisały aneks nr (...) do umowy kredytu dodając do umowy kredytu postanowienia dotyczące prowizji za zwiększone ryzyko.
Pismem z dnia 8 sierpnia 2018 roku powodowie reprezentowani przez pełnomocnika zawezwali pozwaną do zawarcia ugody przed Sądem Rejonowym (...) w W., Wydział I Cywilny, sygn. akt (...) do zawarcia ugody nie doszło.
Wnioskując o udzielenie kredytu, kredytobiorcy wskazali na franka szwajcarskiego jako wybraną walutę. Chcieli uzyskać 300 400 złotych.
Kredytobiorcy potrzebowali środków na zakup nieruchomości z rynku wtórnego. Dom kosztował ok. 260 000 zł, nadwyżka miała zostać przeznaczona na remont domu. Powodowie byli w kilku bankach, ale nigdzie nie spełniali warunków otrzymania kredytu w złotówkach. Później udali się do Banku (...), gdzie stwierdzono, że powodowie nie mają zdolności kredytowej, jednakże powiedziano im, że najlepszym dla nich rozwiązaniem jest kredyt we frankach, gdzie waluta jest stabilna, bezpieczna i nie mają się czego obawiać. Przed podpisaniem umowy odbyły się dwa, trzy spotkania. Przedstawiciel banku zapewniał o stabilności waluty szwajcarskiej. Nie było rozmowy na temat tego, w jaki sposób ustalany jest kurs franka szwajcarskiego. Powodowie pytali o kwotę, oprocentowanie, wysokość raty. Zostało im to przedstawione w szybki sposób, nie mieli możliwości zabrania umowy do domu i zapoznania się z nią na spokojnie. Pracownik banku wytłumaczył im, że są to standardowe procedury. Powodowie wierzyli, że bank działa uczciwie. Nie mieli doświadczenia z walutą obcą, z tego rodzaju kredytem. Nie mieli możliwości negocjacji umowy. Nie przestawiono im danych historycznych, jak kształtował się kurs franka. Nie informowano ich o możliwości spłaty we frankach, powiedziano im, że raty będą ściągane z konta w złotych. Powodowe nie przeczytali całej umowy kredytowej. Nie mieli możliwości zmiany towarzystwa ubezpieczeniowego.
Powodowie wpłacili na rzecz pozwanego kwotę 215.157,20 zł w związku ze spłatą rat kapitałowo-odsetkowych.
Przy tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że przedmiotowa umowa kredytu jest dotknięta wadami które mogą rzutować na jej ważność. Sąd pierwszej instancji nie zakwestionował jednak samej możliwości zawierania umów waloryzowanych walutą obcą , uznając, że umowy takie nie były sprzeczne z zasadą walutowości, z art 69 ustawy prawo bankowe i zasadą swobody umów – art. 353(1) k.c., natomiast uznał, że w tym przypadku konstrukcja umowy oparta na przeliczeniu wysokości zobowiązania według kursy ustalanego arbitralnie przez stronę pozwaną narusza w sposób rażący interes konsumenta. Kredyt bowiem w tym przypadku miał zostać faktycznie wypłacony w złotych, następnie dla celów ustalenia wysokości zobowiązania - przeliczony na walutę CHF – która to operacja prowadziła do ustalenia wysokości zobowiązania kredytobiorców – od kwoty zobowiązania wyrażonej w CHF miały być liczone odsetki, kredyt miał być następnie spłacany w złotych, przy czym każda rata spłacana w złotych miała być kolejno przeliczana na CHF. Zdaniem Sądu klauzule zawarte w § 2 ust 2 umowy i § 7 ust 1 umowy – na podstawie których dochodziło do przeliczenia wypłaconej w złotówkach kwoty kredytu i spłacanej w złotówkach na CHF według kursu z tabeli Banku – były klauzulami abuzywnymi.
Sąd Okręgowy odwołał się do art. 385 1§1-3 k.c. i art. 385 2 k.c. oraz do Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5-04-1993 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.UE L z dnia 21-04-1993) i wskazał, że przepisy te mają zastosowanie, albowiem powodowie mają status konsumenta w rozumieniu art. 22 1. k.c. Sąd wskazał, że warunki umowy poza wybraniem kwoty waluty nie były nienegocjowane (indywidualnie uzgadniane). Bank sformułował treść umowy , regulamin i powód mógł wyłącznie podpisać umowę lub zrezygnować z jej zwarcia. Nie został przeprowadzony dowód wskazujący na możliwość negocjowania warunków umowy. Przedstawiciel banku nie zwracał uwagi kredytobiorcy na niebezpieczeństwo związane z możliwością arbitralnego ustalenia przez bank kursów waluty i kredytobiorca nie był świadomy w.w. niebezpieczeństwa. Same postanowienia umowy dla osoby nie specjalizującej się w takim produkcie były nieczytelne. Konstrukcja umowy wskazywała, że bank w sposób zupełnie arbitralny ustala wysokość kursu po którym zostanie dokonane przeliczenie. Algorytm przeliczenia wypłaconego w złotych kredytu i spłaconych złotych rat, odwołujący się do tabeli kursowej banku, rażąco ukształtował prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W treści umowy nie wskazano żadnych wytycznych w oparciu o które kurs ten miałby zostać wyznaczany. Sąd zwrócił uwagę, że oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. W tym zaś przypadku w chwili zawarcia umowy istniał taki stan, że kredyt musiał być wypłacony w złotych (jednocześnie przewalutowany w oparciu o kurs ustalany przez bank). Nie ma więc istotnego znaczenia wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw tzw ustawy antyspreadowej (USTAWA) czy też zmiany regulaminów po dacie zawarcia umowy kredytu, a także podpisywanie aneksów tym bardziej, że kredytobiorcy podpisując aneksy na pewno nie byli świadomi abuzywności postanowień umowy. Nie miało też dla Sądu Okręgowego istotnego znaczenia w jaki sposób faktycznie ustalano kursy walut skoro Zarząd banku, mógł na podstawie tak sformułowanych postanowień umowy, w każdej chwili mógł podjąć dowolną decyzję co do wyznaczenia kursu waluty i tym samym określenia wysokości zobowiązania kredytobiorców. W danej chwili bank, na podstawie wewnętrznych zarządzeń stosuje mechanizmy zapewniające kursy rynkowe. To czy ta decyzja w świetle warunków rynkowych byłaby racjonalna (i tym samym w jakimś stopniu ta racjonalność działania banku chroni klienta), nie ma znaczenia. Istotnym jest bowiem, że umowa pozwalała aby to od decyzji banku (nieograniczonej w żaden sposób umową) zależy kurs waluty i wysokość zobowiązania kredytobiorcy. Postanowienia umowy umożliwiające ustalenie kursu wymiany waluty w sposób arbitralny, a poprzez to ustalenie w sposób arbitralny wysokości zobowiązania zostały więc uznane za rażąco naruszające interesy konsumenta i sprzecznie z dobrymi obyczajami.
Sąd Okręgowy przyjął, że wprawdzie postanowienia umowy dotyczące kursu wymiany waluty określają przedmiot główny umowy kredytu, to jednak nie wyklucza to możliwości przyjęcia abuzywności, albowiem sposób ustalenia kursów waluty w oparciu, o który będzie ustalona wysokość zobowiązania, nie był określony jednoznacznie. Nie można bowiem oceny zawężać tylko do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym. Sąd pierwszej instancji podkreślił też że instytucje finansowe powinny zapewniać kredytobiorcom informacje wystarczające do podejmowania przez kredytobiorców świadomych i rozważnych decyzji oraz powinny wyjaśniać kredytobiorcy, że podpisując umowę kredytu denominowanego w walucie obcej ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku spadku wartości waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie w stosunku do waluty obcej, w której kredyt został udzielony. Instytucja bankowa, powinna przedstawić ewentualne wahania kursów wymiany i ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej i konsument powinien mieć faktycznie możliwość zapoznania się ze wszystkimi warunkami umowy. W przedmiotowej sprawie bank , poza treścią umowy i regulaminu, nie przedstawił powodowi, żadnych dodatkowych informacji dotyczących sposobu ustalania kursów walut oraz należy uznać, że w sposób niewystarczający i niewłaściwy konsument został poinformowany o możliwości zmiany tych kursów i wpływu na wysokość zobowiązania. Odnośnie do kwestii informacji o ryzyku kursowym, oczywistym jest, że kredytobiorca miał świadomość tego, że kursy się zmieniają i po przeczytaniu umowy przeciętny konsument musiał mieć świadomość, że kursy waluty, które będą brane do przeliczeń – będą miały wpływ na wysokość zobowiązania. Kredytobiorca powinien być świadomy, że zaciągnięcie zobowiązania długoterminowego, naraża go na prawdopodobne nieograniczone zmiany kursu waluty obcej. Bank w sposób wadliwy przekazał informacje na temat możliwości zmiany tych kursów, całkowicie deprecjonując ryzyko związane z możliwą zmianą kursu. Stosowana przez banki strategia marketingowa nakierowana była na uwypuklenie korzyści związanych ze sprzedawanym produktem i sposób przedstawienia produktu przez przedstawiciela banku, całkowicie wypaczał sens informacji o ryzyku kursowym. Porównywanie rat kredytu w PLN i CHF wskazywało na pozorne korzyści odnoszone przez kredytobiorcę, związane z niższym obciążeniem związanym ze spłatami (pozorne ponieważ taka symulacja miałaby sens tylko w przypadku możliwości przewidzenia kursów waluty w całym okresie kredytowania), wskazanie (podkreślanie) stabilności waluty franka szwajcarskiego (z równoczesnym odniesieniem do renomy związanej z produktami szwajcarskimi) oraz historycznych kursów CHF (które wykazywały niewielkie i przewidywalne wahania, które w dłuższej perspektywie kompensowały się) - ograniczało w zdecydowanym stopniu świadomość ryzyka związanego z zaciągnięciem zobowiązania w walucie obecnej. Wskazanie z jednej strony na niebezpieczeństwo związane ze zmianą kursów w połączeniu z informacją o stabilności waluty – wywołuje przekonanie o nikłym prawdopodobieństwie istotnych zmian.
Stabilność waluty CHF (historyczne kursy) związana była z określoną polityką finansową prowadzoną przez Szwajcarski Bank (...), określonym otoczeniem politycznym, gospodarczym, przy czym w dłuższej perspektywie czasowej (kredyty w CHF były zaciągane na 20-35 lat) nie było podstaw do prognozowania niezmienności ww stanu. Takie prognozy (oparte na sytuacji politycznej) mogą być tworzone wyłącznie dla krótkich okresów czasu (kilku miesięcy, roku). W związku z powyższym konsument powinien zostać pouczony o ryzyku kursowym w taki sposób, iż powinien mieć świadomość tego, że zaciągając zobowiązanie w walucie obcej, zarabiając pieniądze w walucie polskiej , ponosi w zasadzie nieograniczone ryzyko związane z nabywanym produktem.
Kredytobiorca działał w zaufaniu do banku i jeżeli dany produkt był przedstawiany przez pryzmat stabilności waluty, masowości nabywania tych produktów, określany jako bezpieczny – to wszystko wywoływało poczucie bezpieczeństwa i wypaczało sens pouczenia. Taka strategia banku nie może prowadzić do manipulacji kredytobiorcą i nakłaniania go do nabywania bardzo niebezpiecznego produktu. Istotnym w sprawie było także, że bank jest zabezpieczony przed tym ryzykiem, poprzez chociażby prowadzenie określonej polityki, natomiast kredytobiorca natomiast nie jest zabezpieczony w żadnym stopniu, a kredyty hipoteczne , w kontekście stanu majątkowego kredytobiorcy, mają istotne znacznie dla jego egzystencji.
Odnosząc się do skutków uznania ww klauzul za abuzywne, Sąd Okręgowy przywołał treść art. 385 1 § 2. K.c. i art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 oraz wykładni tych przepisów wynikającej z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i stwierdził, że w chwili zawarcia umowy nie istniały w polskim systemie prawnym przepisy dyspozytywne umożliwiające zastąpienie eliminowanych klauzul przeliczeniowych. Sad zwrócił uwagę, że art. 358 k.c. o treści umożliwiającej przeliczanie zobowiązania wyrażonego w walucie obcej na PLN wszedł w życie dopiero w dniu 24 stycznia 2009r.
Nie było także podstaw do zastosowania w drodze analogii art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe, jak również z prawa zwyczajowego – art. 56 k.c. Brak zaś możliwości przeliczenia wypłaconych i spłaconych kwot w złotówkach do waluty CHF oraz stanowisko konsumenta akceptującego uznanie umowy za nieważną, dawały podstawy do uznania umowy za nieważną. Sąd Okręgowy uznał bowiem , że nie ma możliwości utrzymania stosunku prawnego po wyeliminowania waloryzacji. Umowa jest skonstruowana w ten sposób , że zobowiązanie konsumenta jest wyrażone w CHF. Wszelkie koszty umowy, wynagrodzenie banku , w tym odsetki odnoszą się do kwoty zobowiązania w CHF. Intencją stron było aby oprocentowanie odnosiło się do zobowiązania wyrażonego w CHF – tu nie ma żadnych wątpliwości, a wynika to w szczególności z faktu, że harmonogram spłaty kredytu był sporządzony w CHF. W czasie gdy była zawierana przedmiotowa umowa, banki stosowały oprocentowanie LIBOR do zobowiązań wyrażonych w CHF, a WIBOR do zobowiązań wyrażonych w PLN. W przedmiotowej umowie zastosowano stawkę LIBOR, dlatego, że kwota zobowiązania wyrażona miała być w CHF. Stąd uzasadniony jest wniosek, że konstrukcja umowy przewidywała silne związanie postanowień odsetkowych z waloryzacją. Inaczej mówiąc strony nigdy nie zawarły by umowy złotówkowej przy odsetkach LIBOR. Operacja usunięcia waloryzacji z umowy, przy pozostawieniu odsetek w wysokości LIBOR doprowadziłaby do przekształcenia przedmiotowej umowy w stopniu wykraczającym ponad uprawnienia wynikające z art. 385 ( 1) par 1 i 2 k.c. Dokonanie eliminacji klauzuli waloryzacyjnej, prowadziłoby więc w tym przypadku do wyeliminowania postanowień głównych umowy , a w konsekwencji do zmiany charakteru prawnego stosunku obligacyjnego Taka operacja byłaby sprzeczna z istotą, naturą stosunku zobowiązaniowego, który strony chciały wykreować i prowadziłaby do naruszenia art. 353 ( 1) k.c.
W przedmiotowej sprawie nie zostały ujawnione żadne okoliczności wskazujące na to, że unieważnienie umowy może być niekorzystne dla powoda, w szczególności wątpliwe jest bowiem żądanie zapłaty przez bank wynagrodzenia z tytułu korzystania z kapitału.
Sad pierwszej instancji uznał też , że powodowie posiadają interes w ustaleniu w rozumieniu art 189 k.p.c. Istnieje niepewność co do ważności umowy i w konsekwencji wysokości jego zobowiązania oraz wymagalności obowiązku.
Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że skutkiem nieważności umowy jest konieczność dokonania rozliczeń (zwrotu spełnionych przez strony świadczeń) zgodnie z art. 410 p§ 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Powodowie wpłacili na rzecz banku kwotę 215.157,20 zł. i taka kwota powinna zostać zwrócona przez bank w ramach wzajemnych rozliczeń.
Przedawnienie roszczeń o zwrot nienależnie spełnionych świadczeń mogło rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę-konsumenta wiążącej (świadomej, wyraźnej i swobodnej) decyzji w tym względzie. Odnośnie daty wymagalności roszczenia, opierając się na stanowisku Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale z dnia 7-05-2021r. sygn. akt III CZP 6/21, Sąd pierwszej instancji przyjął, że wymagalność roszczeń związanych z nieważnością kredytu nastąpi dopiero z chwilą podjęcia przez kredytobiorcę wiążącej decyzji co do ewentualnego sanowania niedozwolonej klauzuli i co do zaakceptowania konsekwencji całkowitej nieważności umowy oraz sprzeciwienia się udzieleniu mu ochrony przed tymi konsekwencjami przez wprowadzenie regulacji zastępczej „dopiero wtedy można uznać, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny, podobnie jak w przypadku condictio causa finita, a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia”. Mając na uwadze pouczenie kredytobiorcy i odebranie stosownych oświadczeń na rozprawie k. 453 zasadnym było zasądzenie odsetek od 13 października 2021r. Odsetki ustawowe za opóźnienie zasądzono zgodnie z art. 481 §1 i 2 k.c.
Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu powołano art. 98 §1 i 3 k.p.c.
Apelację od tego wyroku wniosła strona pozwana zaskarżając orzeczenie w całości, zarzucając:
I. naruszenie przepisów postepowania mające wpływ na wynik sprawy a to:
1) art. 232 k.p.c. , art.233§1 k.p.c. oraz art. 6 k.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i wyciągnięcie z niego wadliwych wniosków poprzez:
a) błędne ustalenie, że sporne klauzule (§2 ust. 2 Umowy, §7 ust. 1 Umowy tj „Klauzule Indeksacyjne”) nie były indywidualnie negocjowane w sytuacji, gdy Umowa stanowiła odzwierciedlenie wniosku kredytowego złożonego przez Powoda, a Powód niewątpliwe miał możliwość wyboru (przedstawiono mu ofertę) kredytu w PLN (nieindeksowanego);
b) bezpodstawne przyjęcie, że Powód nie mógł negocjować postanowień Umowy i
nie miał żadnego wpływu na treść na ich treść poza jednoznaczną aprobatą równą zawarciu umowy, podczas gdy:
- umowa stanowiła odzwierciedlenie wniosku kredytowego złożonego Powoda, który jako walutę kredytu wybrał CHF;
- powód niewątpliwe miał możliwość wyboru kredytu w PLN - Bank przedstawił Powodowi ofertę kredytu w tej walucie oraz zbadał zdolność do jego zaciągnięcia;
- powód od momentu zawarcia Umowy miał możliwość dokonywania spłaty kredytu bezpośrednio w CHF;
c) bezpodstawne przyjęcie, że postanowienia klauzuli indeksacyjnej pozwalają Bankowi na dowolną i nieograniczoną Umową kształtowanie wysokości świadczenia, a sposób określania kursów publikowanych w TKWO jest niczym nieograniczony, w sytuacji gdy Bank wykazał, że:
- kursy publikowane w TKWO nie były ustalane w sposób dowolny - kursy publikowane w TKWO ustalane były w oparciu o obiektywne, niezależne od Banku dane (m.in. system T. R.);
- kursy publikowane w TKWO nie odbiegały od kursów CHF stosowanych przez inne banki komercyjne, prowadzące działalność konkurencyjną, działające na tożsamym rynku;
- Bank posiadał i nadal posiada status(...) (...), co oznacza, że to na podstawie kwotowań kursów Banku swoje kursy ustalał Narodowy Bank Polski;
- metodologia ustalania kursu średniego przez Narodowy Bank Polski jest analogiczna do metodologii stosowanej przez Bank przy ustalaniu kursów CHF publikowanych w TKWO:
- zapis § 8 ust. 3 Regulaminu w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 października 2011 roku przewiduje formalne ograniczenie = możliwe odchylenie o wartości nie wyższej niż 10%:
- powód został poinformowany o sposobie ustalania kursów walut, a zapisy dotyczące metodologii tworzenia TKWO znalazły odzwierciedlenie w treści samej Umowy (zob. m.in. Regulamin w wersji R22);
d) bezpodstawne przyjęcie, że Pozwany nie pouczył Powoda o konsekwencji zmiany kursu CHF, nie przedstawił przykładowych symulacji, nie przedstawił zależności pomiędzy potencjalnym wzrostem kursu franka a wysokością. - zobowiązania, powód nie miał świadomości roli franka szwajcarskiego w umowie oraz nie zdawał sobie sprawy jak duże mogą być zmiany kursu waluty, podczas gdy Bank przekazał Powodowi informacje, że zawarcie Umowy wiąże się z ryzykiem, które może spowodować, że faktyczne koszty obsługi kredytu w przyszłości mogą się okazać wyższe od przewidywanych, a nadto pominięcie w tym zakresie okoliczności, że:
- informacje o ryzyku kursowym były Powodowi przekazywane dwutorowo (i) w formie pisemnej m.in. w § 2 ust. 2 Umowy, Informacji o Ryzyku Kursowym!' oraz „Parametrach wejściowych symulacji”, w których Powodowi zaprezentowano przykład wpływu wahań kursowych i zmiennej stopy procentowej na wysokość raty kredytu; (ii) w formie rozmowy z pracownikiem Banku, podczas których Powodowi zaprezentowano symulacje poziomu rat kredytu oraz poziomu kursów z poprzednich lat, jak również udzielano mu informacji na temat Tabeli Kursów Walut Obcych Banku i spreadu — a były to informacje wyczerpujące;
- świadomość zmienności kursów walut obcych oraz ich nieprzewidywalności jest uważana w polskim społeczeństwie za wiedzę powszechnie znaną, co znajduje potwierdzenie w ugruntowanej linii orzeczniczej;
- informacje udzielone Powodowi były zgodne z treścią Rekomendacji Komisji Nadzoru Finansowego, w szczególności Bank poinformował Powoda o potencjalnym wzroście wysokości raty kredytu przy założeniu, że kapitał wzrósłby o 20% oraz przy założeniu wzrostu kursu CHF o wartość z 12 miesięcy poprzedzających symulację (zob. „Parametry wejściowe symulacji”;
- w dacie zawarcia Umowy nie obowiązywał żaden bezwzględnie obowiązujący przepis prawa, który nakładałby na Bank obowiązki informacyjne w tym zakresie;
e) bezpodstawne przyjęcie, że pracownik Banku: nie wytłumaczył powodowi zasad ustalania kursu walut przez Bank, występowania różnych kursów walut dla transakcji gotówkowych i bezgotówkowych, nie poinformował, że w przypadku wzrostu kursu wzrośnie saldo kredytu, nie poinformował o możliwości negocjowania każdego postanowienia Umowy, jak również o spreadzie, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności treści Umowy, Informacji o Ryzyku Kursowym i Regulaminu jednoznacznie wynika, -że Bank Powoda o ww. kwestiach poinformował;
f) bezzasadne przyznanie wiarygodności całości zeznań Powoda, uznając je za logiczne i konsekwentne, w szczególności w zakresie braku indywidualnego uzgodnienia Klauzul Indeksacyjnych, niewytłumaczenia mechanizmu indeksacji, zapewniania Powoda o stabilności kursu CHF/PLN oraz rzekomego pokrzywdzenia Powoda, podczas gdy powód był żywotnie zainteresowany rozstrzygnięciem sprawy zgodnie ze swoim interesem, a fakt indywidualnego uzgodnienia przedmiotowych klauzul i wytłumaczenia Powodowi mechanizmu indeksacji wynika z innych dokumentów zgromadzonych w sprawie;
g) bezpodstawne przyjęcie, że zeznania świadka S. M. są bez znaczenia dla sprawy bez uzasadnienia stanowiska Sądu , w sytuacji gdy zeznania świadka, jako pracownika mającego wieloletnie doświadczenie w zakresie udzielania kredytów hipotecznych, w sposób jasny i przekonujący przedstawiały kwestię samej indeksacji, procedur Banku obowiązujących w dacie zawierania Umowy przez Powoda, zakresu informacji przekazywanych kredytobiorcom, w tym Powodowi, przy zawieraniu umowy kredytowej oraz obszarów podlegających negocjacjom;
h) bezpodstawne przyjęcie, że zeznania świadka K. M. są bez znaczenia dla sprawy bez uzasadnienia stanowiska Sądu podczas gdy z zeznań świadka wynika, że ustalenie kursu waluty przez Bank nie nosiło cech dowolności; działania Banku nie cechowały się arbitralnością w ustalaniu przez Bank kursów CHF publikowanych w TKWO, oraz potwierdziły rynkowy charakter tych kursów oraz walutowy charakter kredytu udzielonego Powodowi;
2) art. 235 2 § 2 k.p.c. w zw. z art. 278§ 1 k.p.c. w zw. zart. 227 k.p.c. w zw. z art. 232 zd, pierwsze k.p.c. polegające na niewydaniu w sprawie postanowienia ze wskazaniem podstawy prawnej pominięcia wniosku Pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego na okoliczności wskazane w pkt 12 petitum odpowiedzi na pozew oraz na pominięciu tego wniosku dowodowego jako nieistotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, podczas gdy dowód ten miał istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia Sprawy oraz z uwagi na fakt, że ustalenie wskazanych w tezie dowodowej okoliczności wymagało wiadomości specjalnych, w tym w szczególności w zakresie:
- ustalania zasad finansowania i spłaty kredytu indeksowanego uzasadniającego stosowanie kursu kuna i kursu sprzedaży walut,
- rozkładu ryzyka stron umowy kredytu indeksowanego i ponoszenie takiego ryzyka przez bank,
- rynkowego charakteru rynkowego charakteru kursu CHF w TKWO Banku oraz braku arbitralności przy ustalaniu kursu CHF, metod ustalania kursu CHF w stosunku do PLN przez Bank czy ryzyka związanego z wahaniami kursu CHF i wpływu tej okoliczności na wysokość salda kredytu oraz skali możliwego do przewidzenia w 2008 roku ryzyka kursowego;
3) art. 235 2 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 232 zd. pierwsze k.p.c. polegające na niewydaniu w sprawie postanowienia ze wskazaniem podstawy prawnej pominięcia wniosku o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka J. C. oraz na bezpodstawnym pominięciu tego dowodu w sytuacji gdy dowód ten miał istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy oraz z uwagi na fakt, że dowód ten został powołany w celu wyjaśnienia okoliczności spornych;
4) art. 316 § 1 k.p.c. poprzez niewzięcie pod uwagę stanu prawnego obowiązującego na dzień zamknięcia rozprawy, a co za tym idzie — niezastosowanie przepisu dyspozytywnego w postaci art. 358 § 2 k.c., podczas gdy zastosowanie tego przepisu było obowiązkiem Sądu i pozwoliłoby Sądowi | instancji zastosować art. 358 § 2 k.c. i utrzymać umowę w mocy oraz rozliczyć ją w oparciu o uczciwy dla obu stron kurs średni NBP;
5) błąd w ustaleniach faktycznych mający istotny wpływ na rozstrzygnięcie Sądu dotyczący zasądzonego roszczenia dotyczącego składek ubezpieczenia na życie, nieruchomości oraz pomostowego polegający na nierozróżnieniu przez sąd różnicy pomiędzy składkami ubezpieczeniowymi, a ratami kapitałowo-odsetkowymi oraz zaniechaniu dokonania przez sąd jakichkolwiek ustaleń w powyższym zakresie podczas gdy z zebranego materiału dowodowego wynika, że bank przekazywał składki ubezpieczeń do ubezpieczyciela oraz zawarł stosowne umowy ubezpieczenia, a zatem pełnił rolę wyłącznie pośrednika, a nie beneficjenta składek;
II. naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie:
1) art. 189 k.p.c. poprzez błędną wykładnię i bezpodstawne przyjęcie, że Powód posiada interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności Umowy, w sytuacji gdy Powód nie posiada interesu prawnego w żądaniu ustalenia, ponieważ przysługują mu dalej idące środki prawne umożliwiającego ochronę jego interesu, w szczególności zasądzona roszczenie o zapłatę (niezależnie od bezpodstawności całości roszczeń co do zasady);
b) art. 385 1§ 1 w zw. z art. 385 1 § 3 k.c. poprzez błędną wykładnię art. 385 1 § 1k.c. i niezastosowanie art. 385 1§ 3 k.c., a w konsekwencji bezpodstawne przyjęcie, że sporne klauzule nie były negocjowane i nie zostały indywidualnie uzgodnione z Powodem, podczas gdy Powód miał rzeczywisty wpływ na te postanowienia, w rozumieniu art. 385 1 § 3 k.c.;
c) art. 385 ( 1) § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i bezpodstawne przyjęcie, że sporne postanowienia, w szczególności § 2 ust. 2 Umowy i§ 7 ust. 1 Umowy spełniają przesłanki abuzywności, w szczególności że są (1) sprzeczne z dobrymi obyczajami, (2) rażąco naruszają interes konsumenta i (3) zostały sformułowane niejednoznacznie, gdyż, zdaniem Sądu, Bank mógł w sposób dowolny ustalać wysokość kursów TKWO, podczas gdy sposób ustalania kursu CHF/PLN w TKWO wykluczał możliwość dowolnego ustalania wysokości kursu, co również potwierdziły zeznania świadka K. M.;
d) art. 385 1§ 1 w zw. z art. 385 1 § 3 k.c. poprzez błędną wykładnię art. 385 1§1 k.c. i niezastosowanie art. 385 1 § 3 k.c., a w konsekwencji bezpodstawne przyjęcie, że sporne postanowienia Umowy naruszały dobre obyczaje i rażąco naruszały interes Powoda, w sytuacji gdy Bank działał w sposób uczciwy, a nie sposób przyjąć, że w niniejszej sprawie zachodzi nieusprawiedliwiona dysproporcja praw i obowiązków stron, a ponadto, że rażąco narusza interes Powoda rozwiązanie, które sam Powód uznał dla siebie za korzystne;
e) art. 385 2k.c. w zw. z art. 385 1§ 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnie i uznanie, że przy ocenie abuzywności klauzul umownych nie chodzi o to w jaki sposób umowa była wykonywana, tylko o to jakie uprawnienia przyznawała jednej ze stron i bez znaczenia jest analizowanie sytuacji ekonomicznej konsumenta podczas gdy:
- zgodnie z art. 385 1§1 k.c. do oceny abuzywności klauzuli należy stwierdzić występowanie dwóch łącznych przesłanek: kształtowanie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażące naruszenie jego interesów;
- zgodnie z art. 385 2 k.c. oceny zgodności umowy wyłącznie z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, a zatem gdyby intencją ustawodawcy było także ocenianie rażącego naruszenia interesów konsumenta wyłącznie na chwilę zawarcia umowy to byłoby to uwzględnione w treści art. 3852k.c, przesłanka rażącego naruszenia interesu konsumenta nie została objęta dyspozycją tego artykułu;
- ocena rażącego naruszenia interesu konsumenta musi zatem uwzględniać okoliczności szersze niż sam moment zawarcia umowy, a więc nie możną stwierdzić że kształtowanie się kursu banku na poziomie rynkowym oraz to że oferta kredytu indeksowanego była jednoznacznie bardziej korzystna niż analogiczny kredyt złotowy jest faktem irrelewantnym dla rozstrzygnięcia skorą jest to fakt przesądzający o braku rażącego naruszenia interesu konsumenta;
f) art. 69 ustawy — Prawo bankowe oraz art. 3851§ 2 k.c. w zw. z art. 588 1i2 k.c., w zw. z art. 358 § 2 k.c. (wg stanu prawnego z dnia 24 stycznia 2009 roku) w zw. z art. 3 k.c. oraz w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG w zw. z art. 353! k.c. oraz w zw. z art.65§1i2 k.c. w zw. z art. 5 k.c. w zw. z art. 4 ustawy antyspreadowej poprzez błędne Stwierdzenie nieważności Umowy, podczas gdy:
- nawet przy najbardziej niekorzystnej dla Banku interpretacji prawa i faktów istnieje możliwość zastąpienia spornych zapisów przepisami prawa dyspozytywnego tj. odniesieniem świadczeń do kursu rynkowego (w ramach którego faktycznie Umowa była zawarta i wykonywana), ewentualnie do kursu średniego NBP z dat uruchomienia kredytu oraz z dat poszczególnych płatności rat spłaty kredytu;
- Sąd powinien stosować prawo, a nie je tworzyć — tej fundamentalnej zasadzie przeczy dyskrecjonalne stwierdzenie przez Sąd nieważności Umowy z 2008 roku, tylko dlatego, że Powód w 2021 roku złożył określone oświadczenie co do swoich aktualnych potrzeb, ocen i możliwości finansowych co nastąpiło z całkowitym pominięciem wykładni płynącej z zamiaru strony w 2008 roku, jego woli w 2008 roku, sensu Umowy, sytuacji majątkowej Powoda w 2008 roku oraz zakazu nadużywania praw podmiotowych i zasad współżycia społecznego;
- Sąd zaniechał kompleksowego rozważenia czy orzeczenie, którego podstawą jest uznanie Umowy za nieważną w całości, nie narusza zasad współżycia społecznego, w szczególności zasady słuszności i pewności obrotu gospodarczego poprzez zaniechanie rozważenia konsekwencji stwierdzenia nieważności Umowy, a także konsekwencji, które unieważnienie tego typu umów może nieść dla pozostałych kredytobiorców (zarówno posiadających kredyty złotowe, jak i walutowe) oraz innych klientów Banku (zwłaszcza posiadających depozyty), a w konsekwencji dla całej gospodarki w Polsce oraz płynności i stabilności systemu bankowego, co jest szeroko komentowane w orzecznictwie polskim i unijnym, a także w raportach publikowanych przez Komisję Nadzoru Finansowego. Orzeczenie Sądu I instancji uwzględnia jedynie interes Powoda bez analizy skutków takiego rozstrzygnięcia dla ogółu społeczeństwa, należy bowiem mieć na względzie, że każdy kredyt ma swoje odzwierciedlenie w depozytach ustanowionych w bankach przez osoby trzecie;
- Sąd stosując sankcję nieważności naruszył zasadę proporcjonalności oraz zasadę utrzymania umowy w mocy, które są jednymi z podstawowych zasad prawa cywilnego;
g) art. 56 k.c. oraz art. 65 k.c. przez ich niezastosowanie do rozliczeń z Umowy kredytowej (tj. wypłaty kredytu oraz rat płatnych przed 24 stycznia 2009 r.) oraz art. 358 § 2 k.c. przez niezastosowanie tych przepisów wprost do rat płatnych po dacie 24 stycznia 2009 r., mimo że w braku odmiennych przepisów przejściowych przepis art. 358 k.c. (w aktualnym brzmieniu) powinien być stosowany do zobowiązań, które powstały przed dniem wejścia w życie zmiany tego przepisy, jeżeli chodzi o skutki prawne zdarzeń, które nastąpiły po dniu jego wejścia w życie — naruszenia te doprowadziły do tego, że Sąd nie zastosował, w miejsce kursów z Tabeli Kursów Walut Obcych, kursu średniego NBP;
h) art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (obecnie tekst jednolity Dz. U. 2 2016 r., poz.160), poprzez jego niezastosowanie w sytuacji uznania za bezskuteczne postanowień umownych przewidujących mechanizm indeksacji kredytu indeksowanego - zgodnie z wolą stron — kursem franka szwajcarskiego, podczas gdy taką możliwość przewiduje m.in. także orzecznictwo Sądu Najwyższego;
i) art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie oraz art. 409 k.c. poprzez jego niezastosowanie i błędne uznanie, że Bank bezpodstawnie wzbogacił się kosztem Powoda oraz zasądzenie na rzecz Powoda kwot wskazanych w petitum Wyroku, podczas gdy świadczenie Powoda na rzecz Banku znajdowało podstawę w łączącym strony stosunku prawnym, a nawet w razie najbardziej niekorzystnej dla Pozwanego interpretacji stanu prawnego i faktycznego niniejszej sprawy, obowiązek zwrotu uzyskanej od Powoda korzyści wygasł wobec faktu, iż Bank zużył tę korzyść oraz był subiektywnie przekonany o tym, że korzyść mu się należy;
j) art. 118 w zw. z art. 120 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie że roszczenie Powoda nie jest świadczeniem okresowym tylko roszczeniem dotyczącym nienależnego świadczenia, a w konsekwencji zastosowanie zarówno do głównego roszczenia jak i comiesięcznej części odsetkowej raty 10-letniego terminu przedawnienia.
Strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego Wyroku poprzez oddalenie w całości powództwa i zasądzenie od Powoda na rzecz Pozwanego kosztów procesu za postępowanie w I instancji oraz za postępowanie w II instancji, w tym opłaty skarbowej od pełnomocnictwa oraz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;
Ewentualnie o uchylenie Wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania właściwemu Sądowi l instancji, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.
Nadto strona pozwana wniosła o przeprowadzenie dowodu:
- z opinii biegłego z dziedziny finansów i bankowości, na okoliczność: (a) realiów funkcjonowania kredytów walutowych, w tym w CHF, w Polsce, (b) oprocentowania takich kredytów, (c) ryzyka związanego z wahaniami kursu CHF i wpływu tej okoliczności na wysokość kredytu (d) metod ustalania kursu CHF w stosunku do PLN przez Bank, rynkowego charakteru ustalonego kursu oraz braku arbitralności przy ustalaniu kursu, (e) korzystniejszych warunków kredytów „frankowych” w stosunku do kredytów „złotówkowych”, (f) braku korzyści po stronie Banku w związku z wzrostem kursu PLN/CHF, (g) metod ewidencjonowania w księgach i sprawozdaniach banków kredytów walutowych indeksowanych do CHF, (h) wysokości stawek LIBOR 3M oraz WIBOR 3M w okresie trwania Umowy, (i) walutowego charakteru kredytów indeksowanych do walut obcych, (j) charakterystyki oraz funkcji transakcji typu SWAP, sposobów wykorzystania transakcji typu SWAP w praktyce bankowej, a w tym, czy zawarte przez Bank transakcje SWAP mogły służyć finansowaniu kredytu udzielonego Powódce, ekonomicznego celu transakcji SWAP zawartych przez Bank; ,
- z zeznań świadka J. C. m.in. na fakty związane z walutowym charakterem kredytów hipotecznych indeksowanych do CHF, w szczególności prezentacji takich kredytów walutowych (w tym kredytu Powoda) w sprawozdaniach finansowych, sposobu księgowania kredytów walutowych w Banku, w tym kredytu walutowego udzielonego Powodowi w CHF oraz sposobu jego uruchomienia, przyczyn powiązania oprocentowania kredytu ze stawką LIBOR 3M (CHF).
Powód w odpowiedzi wniósł o oddalenie środka odwoławczego i o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.
Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny uznał za własne ustalenia Sadu Okręgowego i zważył co następuje:
Wbrew stanowisku apelującego Sąd Okręgowy nie zakwestionował faktu potwierdzeniu w umowie zapoznania się z Regulaminem oraz z „Informacją dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej” . Słusznie natomiast Sąd Okręgowy zwracał uwagę, że pouczenie o ryzyku kursowym ma na celu uzmysłowienie kredytobiorcy niebezpieczeństw, które się wiążą z zaciągnięciem kredytu waloryzowanego walutą obcą i ma umożliwić dokonanie przez kredytobiorcę kalkulacji opłacalności zaciągnięcia takiego kredytu w kontekście prawdopodobieństwa nieograniczonej zmiany kursu waluty obcej. Wprawdzie informacja udostępniona powodom wskazywała na zmienność kursów i różne czynniki wpływające na tę zmienność oraz na możliwość wahań stóp procentowych (k.295), jednak przede wszystkim podkreślała korzyści wynikające z niższej raty spłaty kredytów indeksowanych względem rat kredytów złotowych do której odnoszono wysoka stawkę referencyjną WIBOR (k.295/2). Symulacje nie dawały pełnego obrazu skutków możliwych wahań kursów. Niewątpliwie symulacja pozwalała na ocenę możliwego wzrostu raty w wypadku wzrostu stopy procentowej, co jednak nie uchylało prawidłowości opartych na zeznaniach powodów ustaleń o zapewnieniach o stabilności waluty franka szwajcarskiego i braku szerszego wyjaśnienia kwestii ryzyka kursowego. Przede wszystkim zaś symulacje nie przedstawiały skali możliwego zwiększenia zadłużenia dotyczącego należności głównej, w wypadku znacznego spadku wartości złotego względem CHF. Zeznania świadka M., który wskazywał na procedury banku i wyjaśniał o obowiązkach pracowników wyjaśniania ryzyka kursowego nie mogą obalić wiarygodności zeznań powodów, skoro o świadek M. nie obsługiwał powodów( k.387). Tym bardziej nie mogły zmienić ustaleń zeznania K. M., który nie zajmował się obsługą klientów indywidualnych (k.384). Sama zaś treść powoływanej w apelacji Informacji wskazuje na korzyści zawarcia umowy kredytu indeksowanego do CHF względem kredytu złotowego. (k.295). Oczywiste więc jest dlaczego powodowie wybrali produkt zaoferowany przez stronę pozwaną tym bardziej w aspekcie ustaleń co do braku zdolności kredytowej przy kredycie w PLN.
Treść §2 ust. 2 i §7 ust. 1 umowy wskazuje, że przeliczenie wypłacanej kwoty kredytu jak i dokonywanych spłat następuje zgodnie z (...) Banku (...) S.A. Nie określono w umowie i regulaminie sposobu przeliczania walut, Brak jest jakichkolwiek podstaw do uznania, że przedmiotem negocjacji stron był sposób ustalania kursów. Zeznania zaś powołanego wyżej świadka M. tylko potwierdzają, że uprawnionym do określania kursu w tabelki był bank (k.394). Umowa została oparta na wzorcu strony pozwanej i odwoływała się do regulaminu. Nie wiadomo więc na czym (poza wyborem waluty) miałyby polegać negocjacje i jaki był ich ewentualny zakres. Przede wszystkim jednak świadkowie powoływani w apelacji nie uczestniczyli w procedurze zawierania umowy z powodami. Dotyczy to także świadka J. C.. Nie zakwestionowano twierdzeń powodów (k.314), że świadek ten nie uczestniczył w negocjacjach i zawarciu umowy stąd pominięcie tego dowodu nie mogło wpłynąć na rozstrzygnięcie. Nie naruszono tu art. 235 2§1 pkt 2 i 3 k.p.c. tym bardziej, że dowód ten faktycznie przeprowadzono (k 534-538). Zeznania te jedynie potwierdzają, że bank starał się ograniczyć własne ryzyko zmiany kursów. Zasady zaś ewidencjonowania kredytów i braku zastrzeżeń KNF nie uchylają prawidłowości ustaleń, że postanowienia umowy oceniane w świetle przepisów dotyczących ochrony konsumentów miały charakter niedozwolony.
Zeznania świadków powołanych w apelacji nie mogły też obalić treści wiarygodnych treść zeznań powoda, że przekazywane informacje wskazywały na stabilność kursów, skoro potwierdza to treść informacji . To, że powodowie złożyli oświadczenie, że są oni świadomi ryzyka kursowego dowodzi jedynie złożenia takiego oświadczenia i nie ma decydującego znaczenia dla oceny zakresu pouczenia o tym ryzyku przez pracownika uczestniczącego przy zawieraniu umowy z powodami.
Sąd Apelacyjny zauważa przy tym, że nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie konsumentowi przy zawarciu umowy informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że stosunek wymiany między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie w miarę stabilny przez cały okres obowiązywania tej umowy. Symulacje liczbowe, mogą stanowić użyteczną informację, jeżeli są oparte na wystarczających i prawidłowych danych oraz jeśli zawierają obiektywne oceny, które są przekazywane konsumentowi w sposób jasny i zrozumiały. Tylko więc symulacje, które pozwalają zwrócić uwagę konsumenta na rzeczywiste ryzyko potencjalnie istotnych negatywnych konsekwencji ekonomicznych rozpatrywanych warunków umownych spełnia wymogi Dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Symulacje liczbowe powinny przyczyniać się bowiem do zrozumienia przez konsumenta rzeczywistego znaczenia długoterminowego ryzyka związanego z możliwymi wahaniami kursów wymiany walut, a tym samym ryzyka związanego z zawarciem umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego w walucie obcej (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości U.E. z dnia 10 czerwca 2021r. VB i in vs. BNP Paribas Personal Finance SA, Procureur de la République,C-776/19). Pozwana więc nie wykazała, że przedstawiła powodom odpowiednie informacje przed zawarciem umowy, która mogły dawać powodom podstawy do uświadomienia sobie skutków znacznego osłabienia waluty polskiej względem CHF, tj takiego jak wystąpił w rzeczywistości w tym przypadku w trakcie obowiązywania umowy. Fakt świadomości, że istnieje ryzyko nie oznacza świadomości nieograniczonej skali tego ryzyka. Przepis art. 233§1 k.p.c. nie został tu naruszony.
Wbrew też zarzutom apelacji ani umowa ani regulamin nie zawierały żadnych postanowień wskazujących na obiektywny mechanizm kształtowania kursów w tabeli banku. Realia funkcjonowania kredytów walutowych, w tym w CHF w Polsce, i skutków zmian kursów są już znane tut. Sądowi na podstawie licznych spraw tzw. Frankowych. Badanie zaś metod ustalania kursu CHF w stosunku do PLN przez Bank, i metod ewidencjonowania w księgach i sprawozdaniach banków kredytów walutowych indeksowanych do CHF, oraz sposobów wykorzystania transakcji typu SWAP w praktyce bankowej nie ma znaczenia, skoro ocena abuzywności nie jest dokonywana przez pryzmat sposobu wykonania umowy lecz jest dokonywana na chwilę zawarcia umowy, Ponadto przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego nie jest konieczne dla dokonania oceny sposobu uksztaltowania indeksacji w umowie zawartej pomiędzy stronami. Dowód więc w tym zakresie pominięto na podstawie art. 235 ( 2)§1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c. Przepis art 111 ust. 1 pkt 4 pr. bank. przewiduje jedynie ogólny obowiązek informacyjny banków i nie daje on żadnych podstaw do przyjęcia, że jego obowiązywanie w wystraczający sposób obiektywizuje proces określania kursów (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2022 r. I CSK 3356/22 niepubl.). Brak wskazania przy umowie obiektywnych zasad przejrzystości sposobu ustalania kursu, powoduje nierówność sytuacji stron, a więc oznacza sprzeczność z dobrymi obyczajami. Ponadto postanowienia odwołujące się do kursu obowiązującego u strony pozwanej nie dają konsumentom żadnej możliwości obiektywnej weryfikacji sposobu ustalania kursu walut jak i uniemożliwią jasną ocenę kwot jakie otrzymają oni faktycznie w chwili wypłaty a przede wszystkim jakie kwoty ostatecznie będą musieli spłacić, co powoduje nieprzewidywalność ich sytuacji. Powodowie nie mieli żadnych praw w procesie określania przelicznika waluty, a prawa te ma wyłącznie kontrahent będący przedsiębiorcą. Powoduje to nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Prawo zaś banku do ustalania kursu waluty nie doznawało żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. W orzecznictwie uznawano już takie rozwiązanie za prowadzące do naruszenia interesów konsumenta, w tym przede wszystkim interesu ekonomicznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019r. IV CSK 309/18 LEX nr 2732285). W orzecznictwie wskazywano ponadto, iż tego typu uregulowanie umożliwia uzyskiwanie przez instytucję kredytową dodatkowego dochodu bez świadczenia w zamian za „spread” żadnej rzeczywistej usługi (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C-26/13, Kásler przeciwko Jelzálogbank, pkt 5–58). Także w orzecznictwie Sądu Najwyższego uznawano, że jeżeli klauzula indeksacyjna nie zawiera jednoznacznej treści i pozwala na ustalanie kursów waluty w sposób pozostawiający bankowi swobodę, to jest ona w sposób oczywisty sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta (zob. np. wyroki SN z dnia 14 lipca 2017 r. II CSK 803/16 OSNC 2018/7-8/79 I z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18 LEX nr 2744159). Powyższa ocena jest dokonywana na chwilą zawarcia umowy, stąd nie ma decydującego znaczenia czy do ewentualnej korzyści banku rzeczywiście doszło. Nawet więc gdyby strona pozwana nie nadużyła faktycznie swojej pozycji to i tak nie ma to decydującego znaczenia w sprawie. Bezprzedmiotowe są więc dowody zmierzające do ustalenia w jaki sposób pozwany bank określał ostatecznie faktycznie kurs. Tu jednak trzeba zauważyć, że sam świadek C. podkreślał, że nie był członkiem organów strony pozwanej (k536) a to ostatecznie organy banku akceptowały kurs stanowiący podstawę przeliczenia zobowiązania powodów. Pewne zas ograniczenia swobody pozwanej nastąpiło dopiero w aneksie nr (...) k26
Brak w umowie jasnego mechanizmu indeksacji i pozostawienie pozwanej swobody dla określenia tabeli kursów to zresztą dwa elementy, które przy osłabieniu waluty polskiej narażają powodów jako konsumentów na ponoszenie skutków w istocie nieograniczonego ryzyka kursowego. Należy podkreślić, że mechanizm indeksacji musi być określony w taki sposób, by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (zob. podobnie wyrok z dnia 27 stycznia 2021 r., Dexia Nederland, C-229/19 i C-289/19, EU:C:2021:68, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo).
Abuzywność ponadto w tym przypadku dotyczy także postanowień określających wartość świadczeń stron. Wypłata kredytu w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej następowała tylko w złotych (§6 ust. 15 regulaminu) po przeliczeniu według kursu kupna CHF według tabeli pozwanej §2 ust. 2 umowy) , spłata zaś kredytu następowała przy przeliczeniu środków znajdujących się na rachunku bankowym według kursu sprzedaży zgodnie z tabela banku (§8 ust3 regulaminu k.30/2 k231). To również narusza równowagę kontaktową skoro pozwany nie otrzymywał waluty CHF i nie musiał jej sprzedawać w Kantorze dla pokrycia zobowiązania. W umowie ponadto nie zawarto zgodnie z § 8 ust. 4 regulaminu możliwości spłaty kredytu w CHF .
Trzeba podkreślić, że skutek zmian kursów chroni w istocie jedynie interes banku. Przy stosunkowo słabej walucie krajowej bank nie jest narażony na odwrotne, analogiczne, istotne dla strony pozwanej, ruchy kursowe wynikające ze znacznego osłabienia CHF względem złotego. Zmiany w okresie pomiędzy zawarciem umowy a wypłata świadczenia banku w istocie nie są istotne dla sytuacji ekonomicznej banku. Na istotne ryzyko kursowe w toku wykonywania długotrwałej umowy w nieporównywalny sposób narażeni byli powodowie.
Sąd Apelacyjny dodatkowo zwraca uwagę, że z wiarygodnych zeznań powódki (protokół z dnia 23 kwietnia 2021r.) wynika, że powodowie nie mieli zdolności kredytowej w złotych. W sytuacji zaś udzielenie kredytu, który ma być spłacany w walucie obcej lub w złotych (ewentualnie innej walucie) przy przeliczeniu na walutę obcą, znaczna zmiana kursu i umocnienie franka szwajcarskiego względem innych walut tworzy w istocie sytuację analogiczną jaka występuje przy braku zdolności kredytowej w złotych. Taki zresztą wzrost obciążenia kredytobiorców rzeczywiście nastąpił, co tworzy w istocie sytuację niespłacalności kredytu. Rażące zaś naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem sytuacji ekonomicznej konsumenta oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, nie publ., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017).
Konsekwencją stwierdzenia abuzywności klauzuli umownej spełniającej wymagania art. 385 1§ 1 k.c. jest działająca ex lege sankcja bezskuteczności niedozwolonego postanowienia, połączona z przewidzianą w art. 385 1 § 2 k.c. zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2018 r. II CSK 632/17 LEX nr 2567917). Ta zasada jednak nie ma charakteru bezwzględnego.
W wyroku TSUE z 8 września 2022 r. (C-80/21, C-81/21, C-82/21, Deutsche Bank Polska i Bank Millennium wskazano, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym sąd krajowy może stwierdzić nieuczciwy charakter nie całości warunku umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, lecz jedynie elementów tego warunku, które nadają mu nieuczciwy charakter, w związku z czym warunek ten pozostaje, po usunięciu takich elementów, częściowo skuteczny, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku, który ma wpływ na jego istotę, czego zweryfikowanie należy do sądu odsyłającego (pkt 64). Nie można więc dzielić takiego warunku .
W aktualnym orzecznictwie przyjmuje się, że obowiązek zwrotu kwoty kredytu korygowanej klauzulami przeliczeniowymi do waluty obcej stanowi świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ( 1) § 1 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019r., I CSK 242/18, LEX nr 2690299, z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18 LEX nr 3207798, z dnia 27 lipca 2021 r. V CSKP 49/21 LEX nr 3207798 i z dnia 28 września 2021 r. I CSKP 74/21 LEX nr 3283262). Niejednoznaczność określenia takiego świadczenia nie wyklucza uznania braku związania takim postanowieniem. Słusznie na to zwracał uwagę Sąd pierwszej instancji.
W sytuacji jednak wyeliminowania w oparciu o art. 385 1§1k.c. skutku związania powoda wskazanymi postanowieniami abuzywnymi brak jest określenia mechanizmu kształtowania wysokości wypłaty świadczenia jak i określenia zobowiązania powodów. Trudno zaś przyjąć by wolą stron było zawarcie kredytu bez takiego mechanizmu szczególnie, że oprocentowanie kredytu powiązano ze zmienną stopy referencyjnej Libor (§3 umowy k21/2). W pełni więc Sąd Apelacyjny podziela rozważania Sądu pierwszej instancji co do skutków abuzywności postanowień umowy.
Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest bowiem równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Tym bardziej takie niedopuszczalne przekształcenie umowy nastąpiłoby przy zastosowaniu powołanej w apelacji stawki WIBOR, ij. uznanie, że kredyt jest kredytem złotowym, oprocentowanym według sumy stawki referencyjnej WIBOR charakterystycznej dla zobowiązań w walucie polskiej prowadziłoby do konstrukcji, którą bank wykluczał, uznając brak zdolności kredytowej powodów.
Powyższe oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 , z dnia10 maja 2022 r., II CSKP 285/22 i z dnia 17 marca 2022 r. II CSKP 474/22 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2022 r. I CSK 3356/22 i z dnia 23 listopada 2022 r. I CSK 3741/22 niepubl.). To samo dotyczy kredytów denominowanych kursem CHF (wyrok Sądu Najwyższego z 13 maja 2022 r., II CSKP 293/22 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2022 r. I CSK 3200/22 niepubl.).
W chwili zawarcia umowy nie obowiązywał jeszcze art. 69 ust. 2 pkt 4a, zgodnie z którym umowa kredytu powinna określać w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut. Należy jednak podkreślić, że już w chwili zawarcia umowy istotnym postanowieniem umowy kredytowej było określenie w umowie kwoty wykorzystanego kredytu (art. 69 prawa bankowego). Już zaś sama umowa nie dawała podstaw do jednoznacznego określenia wartości zobowiązania obciążającego powodów w związku z przekazana kwotą. Nie ma w tym przypadku możliwości wypełnienia luki co do określenia przeliczenia wartości zobowiązania ani też sposobu spełnienia świadczenia przez obie strony. Nie ma podstaw do odwołania do tabeli kursów sprzedaży NBP. W chwili zawierania umowy nie obowiązywał jeszcze art. 358§2 k.c., ponadto przepis ten ma znaczenie dla umów określających świadczenie w walucie obcej i podobnie jak art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. prawo wekslowe nie jest to norma dyspozytywna dla określenia obiektywnych mechanizmów indeksacji wprowadzonej na wypadek braku związania stron mechanizmem określonym w umowie. Strony nie przewidziały też w umowie klauzul salwacyjnych.
Należy mieć ponadto na względzie stanowisko wyrażone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r., w sprawie C-260/18 Kamil Dziubak i Justyna Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG, w którym wskazano, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż stoi na przeszkodzie wypełnianiu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie w przypadku, gdy strony umowy wyrażą na to zgodę. Odpowiedniego przepisu dyspozytywnego brak jest w naszym prawie krajowym. Trudno zaś przyjąć by wolą obu stron było zawarcie umowy kredytu bez określenia mechanizmu indeksacji tj by ich wolą było określenie świadczenia według kursu CHF z chwili zawarcia umowy. Świadczą już o tym choćby postanowienia co do sposobu wypłaty świadczenia, nie mówiąc już o zasadach spłaty.
Trzeba też podkreślić, że bezskuteczność to skutek na korzyść konsumenta, stąd od niego zależy czy następczo udzieli świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywróci mu skuteczność z mocą wsteczną (por. Wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2021 r. V CSKP 49/21 LEX nr 3207798 i z dnia 2 czerwca 2021 r., I CSKP 55/21niepubl.). Powodowie w dniu 14 lutego 2023r. pouczeni przez Sąd Apelacyjny odmówili potwierdzenia postanowień umowy i nie przywrócili im skuteczności, stąd ocena nieważności umowy była prawidłowa.
Po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością. Po odrzuceniu klauzul sposób ukształtowania stosunku kredytowego narusza art. 353 1 k.c. Sąd Okręgowy nie naruszył więc tego przepisu. Powodowie zostali pouczeni przez Sąd , że przedmiotowe postanowienia umowne nie wiążą ich, jak i pouczeni, że przedmiotowe postanowienia umowne odnoszą się do istotnych elementów umowy. Nie potwierdzili oni abuzywnych postanowień, stąd w konsekwencji umowa kredytu nie może wiązać, a konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. zob. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, Nr 9, poz. 56). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna. Takie stanowcze oświadczenie po pouczeniu przez Sąd ma też być widomym znakiem dla banku, że umowa jest nie do utrzymania. Teoria dwóch kondycji czyni bezprzedmiotowe zarzuty pozwanego, banku, że przyjmował świadczenie powodów jako spłatę kredytu i subiektywnie był przekonany , ze korzyść się mu należy i nie mógł liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Ma on bowiem własne roszczenie o zwrot kwoty przekazanej.
Niezasadnie też pozwany bank kwestionuje wysokość kwoty zasądzonej. Brak jest podstaw do uznania, że kwestia zabezpieczenia związanego z zawarciem umowy ubezpieczenia „Na życie” była przedmiotem negocjacji i służyła interesowi powodów. Nie wiadomo jakie były warunki tego ubezpieczenia. Ubezpieczenie pomostowe realizowało interes banku do czasu wpisu hipoteki i to bez uwzględnienia, że wpis hipoteki wywołuje skutki już od chwili złożenia wniosku o wpis. Nieważność umowy powoduje odpadnięcie causy zabezpieczenia o jakim mowa w §9 ust. 2 i ust. 7umowy. Powodowie nie mieli też wpływu na wybór Towarzystwa (...) S.A, Dodatkowo także składka zgodnie z §9 ust. 3 miała być przeliczana według tabeli kursów. Abuzywność dotyczy więc także postanowień umowy w tej części. Nie przedłożono także umów ubezpieczenia. Nie wiadomo więc jakie ryzyko brano pod uwagę przy kalkulacji składki wskazanej w umowie. Strona pozwana nie wykazała ponadto, że wyzbyła się korzyści w tej części w taki sposób, że nie jest już wzbogacona, stąd zarzut, że pozwany pełnił jedynie rolę pośrednika, a nie beneficjenta składek nie mógł zostać uwzględniony. Apelacja także i w tej części nie jest zasadna.
Okoliczność, że powodowie posiadają roszczenie o zapłatę nie uchyla interesu w ustaleniu nieważności umowy o jakim mowa w art. 189 k.p.c. Skuteczne powołanie się na interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. wymaga wykazania przez powoda, że wyrok wydany w tego rodzaju sprawie wywoła takie konsekwencje prawne w stosunkach między stronami, w wyniku których ich sytuacja prawna zostanie określona jednoznacznie, nie będzie budziła wątpliwości, co spowoduje w konsekwencji, iż zostanie usunięta niepewność co do istnienia określonych praw i obowiązków stron oraz ryzyko ich naruszenia w przyszłości (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2022 r. I CSK 3808/22 i z dnia 24 listopada 2022 r. I CSK 3425/22 niepubl.). Samo wydanie wyroku zasądzającego roszczenie na rzecz powodów nie usunie w tym przypadku niepewności w aspekcie możliwego roszczenia banku o zwrot kwoty przekazanej na rzecz powodów w wykonaniu umowy. Strona pozwana kwestionuje zresztą skutki nieważności, ustalenie więc ma znaczenie dla oceny podstaw do wykonywania umowy w przyszłości. Istnieje więc interes prawny w ustaleniu skoro uwzględnienie powództwa stworzy stabilną podstawę do dalszych rozliczeń między stronami sporu.
Sąd pierwszej instancji prawidłowo wskazał podstawy prawne roszczenia pieniężnego powodów jak i wyjaśnił kwestii wymagalności zobowiązania.
W powołanej wyżej uchwale z dnia 7 maja 2021 r. III CZP 6/21 OSNC 2021/9/56 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna. Do czasu więc podjęcia przez konsumenta świadomej definitywnej decyzji jego kontrahent (przedsiębiorca) pozostaje w niepewności, bez możliwości samodzielnego decydowania o skuteczności postanowienia. Oznacza to, że dopiero kiedy powodowie pouczeni przez Sąd odmówili udzielenia następczo świadomej i wolnej zgody na postanowienia dotknięte bezskutecznością, to stało się wymagalne ich roszczenie o zapłatę. W tym przypadku termin spełnienia świadczenia wynika z właściwości zobowiązania o zwrot, powstającego z chwilą trwałej bezskuteczności umowy (art. 455 k.c.). Nie mogło więc dojść do przedawnienia roszczenia powodów. Powodowie po pouczeniu odmówili zgody, stąd Sąd okręgowy miał podstawy do zasądzenia odsetek za opóźnienie od dnia 13 października 2021r.
Strona pozwana powołała się jednak na etapie apelacji na zarzut zatrzymania (pismo z dnia 8 sierpnia 2023r. ), z którego załączników wynika, ze zarzut zatrzymania skierowano bezpośrednio do powodów w dniu 3 listopada 2021r. Powodowie otrzymali to pismo skoro odnosili się do niego w odpowiedzi na apelację. Zgodnie z art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c.., jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Regulacja ta ma zastosowanie także do przypadków nieważności umów wzajemnych. Sąd Apelacyjny w tym składzie przyjmuje, że umowa kredytu jest umową o jakiej mowa w 487 § 2 k.c. Odpowiednikiem świadczenia banku w postaci oddania do dyspozycji kredytobiorcy kwoty środków pieniężnych, a następnie umożliwienia wykorzystania tej kwoty w sposób określony umową jest świadczenie kredytobiorcy w postaci zapłaty odsetek (oprocentowania) i prowizji (tak: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2017 r., II CSK 281/16 i z dnia 7 kwietnia 2011 r., IV CSK 422/10, niepubl.).
Niezależnie od tego doktryna nie wyklucza zastosowania analogii do innych sytuacji, w których istnieje konieczność zwrotu świadczenia będącego odpowiednikiem świadczenia drugiej strony (por. Ciszewski Jerzy (red.), Nazaruk Piotr (red.), Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany Opublikowano: LEX/el. 2023.
Sąd Apelacyjny zauważa ponadto, że nie ma generalnego zakazu zastrzeżenia warunku przy jednostronnych czynnościach prawnych, choć przeważa stanowisko, że jednostronne oświadczenie woli, wywierające z chwilą złożenia innej osobie wpływ na jej stosunki majątkowe, z reguły nie powinno być dokonywane z zastrzeżeniem warunku, jeżeli interesy tej osoby wymagają, aby zakres skuteczności takich oświadczeń był od razu oznaczony (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2021 r. I CSKP 48/21 niepubl.). Nie jest jednak uzależnieniem oświadczenia od warunku w rozumieniu art. 89 k.c., złożenie ewentualnego oświadczenia materialnoprawnego tylko na wypadek, gdyby objęta żądaniem pozwu wierzytelność, którą strona kwestionuje, została uznana przez sąd za uzasadnioną por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2011 r. II CSK 70/11 niepubl.). Stronie pozwanej przysługuje więc prawo zatrzymania. Skorzystanie z prawa zatrzymania sprawia, że dochodzone przez powodów roszczenie jest niewymagalne, a uwzględnienie powództwa powinno zostać powiązane z zamieszczeniem w wyroku zastrzeżenia o jednoczesnym zwrocie przez powoda świadczenia wzajemnego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2002 r. IV CKN 651/00 OSNC 2002/12/155 i z dnia 31 maja 2022 r. II CSKP 34/22 niepubl.).
Skorzystanie z prawa zatrzymania ma charakter konstytutywny i ze względu na brak regulacji szczególnej nie wywołuje skutku ex tunc, a jedynie skutki na przyszłość. W tym przypadku doręczenie oświadczenia o skorzystaniu z zarzutu zatrzymania nastąpiło w dniu 8 listopada 2021r. , stąd żądanie odsetek za okres od tej daty należało oddalić.
Sąd Apelacyjny ma oczywiście świadomość wątpliwości, które stanowiły podstawy przekazania w dniu 17 marca 2023r. powiększonemu składowi Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawnego w sprawie II CSKP 1486/22 jednak przyjmuje, że art. 496 k.c. nie ogranicza prawa zatrzymania do sytuacji świadczeń różnorodzajowych a ponadto przepisy dyrektywy UE nr 93/13 nie określają skutków nieważności umów zawierających abuzywne postanowienia. Jakkolwiek zasady skuteczności i proporcjonalności Dyrektywy mogą sprzeciwiać się dochodzeniu roszczeń ubocznych przez bank, to już te zasady nie mogą sprzeciwiać się zwrotowi kapitału otrzymanego przez konsumenta a zarzut zatrzymania, który może podnieść każda ze stron nieważnej umowy, nie ma charakteru przywileju lecz realizuje zasadę równości. Nie ma tu więc wykorzystania konsumenta.
Wobec powyższego Sąd Apelacyjny zmienił na podstawie art. 386§1 k.p.c. zaskarżony wyrok, oddalając tylko powództwo w części dotyczącego odsetek ustawowych za opóźnienie za okres od dnia 8 listopada 2021r. , a dalej idącą apelację oddalił na podstawie art. 385 k.p.c.
O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98§1i 3 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c. przy zastosowaniu §2 pkt 7 i §10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018r. poz. 265).
Podmiot udostępniający informację: Sąd Apelacyjny w Krakowie
Data wytworzenia informacji: