Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 października 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Paweł Rygiel (spr.)
Sędziowie:	SSA Izabella Dyka SSA Sławomir Jamróg
Protokolant:	Katarzyna Mitan

po rozpoznaniu w dniu 23 września 2021 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa J. P., M. P., K. J., A. B. (1), M. B., A. G. i S. B.

przeciwko Powiatowi (...)

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 6 czerwca 2019 r. sygn. akt I C 179/18

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadaje mu treść:

I.  zasądza od pozwanego Powiatu (...) na rzecz powoda J. P. kwotę 310.067,50 zł (trzysta dziesięć tysięcy sześćdziesiąt siedem z złotych i 50/100) wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie liczonymi od dnia 26 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

II.  zasądza od pozwanego Powiatu (...) na rzecz powódki M. P. kwotę 238.700,50 zł (dwieście trzydzieści osiem tysięcy siedemset złotych i 50/100) wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie liczonymi od dnia 17 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty;

III.  zasądza od pozwanego Powiatu (...) na rzecz powódki K. J. kwotę 95.479,80 zł (dziewięćdziesiąt pięć tysięcy czterysta siedemdziesiąt dziewięć złotych i 80/100) wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie liczonymi od dnia 17 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty;

IV.  zasądza od pozwanego Powiatu (...) na rzecz powoda A. B. (1) kwotę 95.479,80 zł (dziewięćdziesiąt pięć tysięcy czterysta siedemdziesiąt dziewięć złotych i 80/100) wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie liczonymi od dnia 17 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty;

V.  zasądza od pozwanego Powiatu (...) na rzecz powódki M. B. kwotę 95.479,80 zł (dziewięćdziesiąt pięć tysięcy czterysta siedemdziesiąt dziewięć złotych i 80/100) wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie liczonymi od dnia 17 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty;

VI.  zasądza od pozwanego Powiatu (...) na rzecz powódki A. G. kwotę 95.479,80 zł (dziewięćdziesiąt pięć tysięcy czterysta siedemdziesiąt dziewięć złotych i 80/100) wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie liczonymi od dnia 17 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty;

VII.  zasądza od pozwanego Powiatu (...) na rzecz powoda S. B. kwotę 95.479,80 zł (dziewięćdziesiąt pięć tysięcy czterysta siedemdziesiąt dziewięć złotych i 80/100) wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie liczonymi od dnia 17 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty;

VIII.  w pozostałej części powództwa oddala;

IX.  zasądza od pozwanego Powiatu (...) na rzecz powoda J. P. kwotę 12.000 zł (dwanaście tysięcy złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

X.  zasądza od powodów M. P., K. J., A. B. (1), M. B., A. G. i S. B. na rzecz pozwanego Powiatu (...) kwoty po 1.367,34 zł (jeden tysiąc trzysta sześćdziesiąt siedem złotych i 34/100) tytułem zwrotu kosztów procesu;

XI.  nakazuje pobrać od powodów J. P., M. P., K. J., A. B. (1), M. B., A. G. i S. B., z zasądzonych w pkt od I do VII świadczeń, na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Krakowie kwoty po 421,10 zł (czterysta dwadzieścia jeden złotych i 10/100) tytułem brakującej zaliczki na opinie biegłego;

XII.  nakazuje pobrać od pozwanego Powiatu (...) na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 982,30 zł (dziewięćset osiemdziesiąt dwa złote i 30/100) tytułem brakującej zaliczki na opinię biegłego.

2.  w pozostałej części apelację oddala;

3.  zasądza na rzecz pozwanego Powiatu (...) od powodów J. P. i M. P. kwoty po 17.521,90 zł (siedemnaście tysięcy pięćset dwadzieścia jeden złotych i 90/100) oraz od powodów K. J., A. B. (1), M. B., A. G. i S. B. kwoty po 7.008,70 zł (siedem tysięcy osiem złotych i 70/100) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Izabella Dyka SSA Paweł Rygiel SSA Sławomir Jamróg

Sygn. akt I ACa 69/20

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 7 października 2021 r.

Powodowie domagali się zasądzenie od Powiatu (...) oznaczonych w pozwie kwot, a to z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości oznaczonej nr (...), o powierzchni 0,2021 ha, położonej przy ul. (...) w K.. Zgłoszone w sprawie roszczenia powodów obejmowały okres korzystania z nieruchomości od marca 2003 r. do dnia jej wydania w kwietniu 2016 r., przy czym dochodzone kwoty stanowiły sumę należności głównej oraz skapitalizowanych odsetek za okres od 22 kwietnia 2013 r. do 26 kwietnia 2017 r.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Krakowie zasądził od pozwanego Powiatu (...) na rzecz:

- powoda J. P. kwotę 695 849,31 zł wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie liczonymi od dnia 26 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty (pkt I);

- powódki M. P. kwotę 695 849,31 zł wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie liczonymi od dnia 26 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty (pkt II);

- powódki K. J. kwotę 278 339,72 zł wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie liczonymi od dnia 26 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty (pkt III);

- powoda A. B. (1) kwotę 278 339,72 zł wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie liczonymi od dnia 26 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty (pkt IV);

- powódki M. B. kwotę 278 339,72 zł wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie liczonymi od dnia 26 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty (pkt V);

- powódki A. G. kwotę 278 339,72 zł wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie liczonymi od dnia 26 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty (pkt VI)

- powoda S. B. kwotę 278 339,72 zł wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie liczonymi od dnia 26 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty (pkt VII);

- w pozostałym zakresie powództwa oddalił (pkt VIII);

- rozliczył koszty procesu pomiędzy stroną pozwaną a każdym z powodów oraz rozliczył koszty sądowe.

Sąd I instancji ustalił, iż powodowie J. P., M. P., K. J., A. B. (2), M. B., A. G., S. B. są następcami prawnymi i spadkobiercami zmarłego w dniu (...) r. A. P..

A. P. był właścicielem nieruchomości stanowiącej parcelę katastralną(...) objętą dawnym wykazem hipotecznym (...) dla gminy katastralnej K.. Zgodnie z wykazem synchronizacyjnym geodety z dnia 19 lutego 2014r., przyjętym do prowadzonego przez Starostę (...) państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego w dniu 3 marca 2014 r. za numerem (...) - z dawnej parceli katastralnej (...) powstała działka ewidencyjna nr (...). Nieruchomość ta stanowi grunt o powierzchni 0,2021 ha, położony przy ul. (...) w K.. Zabudowana jest budynkami: a) dwukondygnacyjnym, murowanym, częściowo podpiwniczonym, budynkiem biurowym o powierzchni 816,43 m2; b) parterowym, murowanym, niepodpiwniczonym budynkiem gospodarczym o powierzchni 181,30 m2.

Dla przedmiotowej działki prowadzona jest przez Sąd Rejonowy dlaK.w K., VI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w K., księga wieczysta nr (...). Powodowie są ujawnieni w dziale II w/w księgi – J. P. i M. P. jako współwłaściciele nieruchomości po 1/4 części, K. J., A. B. (2), M. B., A. G., S. B., jako współwłaściciele po 1/10 części.

Ponadto Sąd Okręgowy ustalił, że:

1/ Nieruchomość stanowiąca działkę ew. nr (...) (uprzednio parcela kat.(...)w okresie po zakończeniu II Wojny Światowej została przejęta przez Skarb Państwa na cele związane z reformą rolną na podstawie przepisów dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. z 1944 r., nr 4, poz. 17 – zwanej dalej w skrócie jako: dekret PKWN).

2/ W dniu 9 stycznia 2001 r. Wojewoda (...), działając na podstawie art. 64 ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną, decyzją znak: (...) orzekł o przekazaniu nieodpłatnie na własność Powiatu (...) przedmiotowej nieruchomości stanowiącej mienie Skarbu Państwa. Decyzja ta stanowiła podstawę ujawnienia Powiatu (...) w dziale II księgi wieczystej. Po przejęciu działki Powiat (...) władał działką nr (...) jak posiadacz samoistny.

3/ W dniu 8 października 2001 r. do Wojewody (...) złożony został wniosek o ustalenie, że wskazane w nim nieruchomości, położone w K. i w R. - w tym również działka nr (...) - nie były objęte działaniem przepisów nacjonalizacyjnych dekretu PKWN. O wniosku tym Powiat (...) został zawiadomiony przez organ pismem z 22 stycznia 2002 r.

4/ Decyzją z dnia 30 września 2008 r., (znak: (...) Wojewoda (...) stwierdził, że m.in. działka ew. nr (...) przejęta przez Skarb Państwa, a następnie przekazana nieodpłatnie Powiatowi (...), nie mogła służyć realizacji celów reformy rolnej. Rozstrzygnięcie to zostało następnie potwierdzone w ostatecznej decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 listopada 2009 r., (znak: (...). Na powyższą decyzję skargę do sądu administracyjnego wniosły: Gmina (...), Nadleśnictwo K. oraz Powiat (...). Wyrokiem z dnia 1 sierpnia 2012 r. (sygn. akt (...) Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. uchylił zaskarżoną decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz utrzymaną przez nią w mocy decyzję pierwszoinstancyjną Wojewody (...). W wyniku rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej przez powoda J. P., Naczelny Sąd Administracyjny w W. w wyroku z 6 czerwca 2013 r. (sygn. akt (...)uchylił zaskarżone orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. w całości oraz oddalił wszystkie wniesione w sprawie skargi. Tym samym ostateczna decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 listopada 2009 r., znak:(...) orzekająca o braku przejęcia w niej gruntów na cele reformy rolnej uzyskała walor prawomocności.

5/ W dniu 23 maja 2009 r. powodowie wystosowali wobec Powiatu (...) zawezwanie do zawarcia próby ugodowej, domagając się wydania im nieruchomości bezprawnie przejętych na cele związane z reformą rolną - w tym m.in. działki nr (...) w K.. Nie doszło do zawarcia ugody między stronami.

6/ W dniu 20 lipca 2012 r. Minister Skarbu Państwa, decyzją administracyjną znak:(...), stwierdził nieważność decyzji Wojewody (...) z dnia 9 stycznia 2001 r., znak: (...) – w zakresie w jakim decyzja ta orzekała o przekazaniu we władanie Powiatowi (...) działki nr (...) położonej w K. – jako wydanej z rażącym naruszeniem prawa. Następnie decyzją z dnia 20 września 2013 r., znak: (...) Minister Skarbu Państwa utrzymał w mocy wyżej wskazaną decyzję własną z dnia 20 lipca 2012 r. Decyzja z 20 września 2013 r., w następstwie wydania w przedmiotowej sprawie wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 12 września 2014 r., sygn.(...)oddalającego skargę na powyższą decyzję, stała się ostateczna i prawomocna.

7/ W dniu 1 marca 2013 r. złożono w Sądzie Rejonowym dla K. w K. wniosek o zawezwanie do próby ugodowej w sprawie dotyczącej zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

8/ Po 1 marca 2013 r. J. P., M. P., K. J., A. B. (2), M. B., A. G., S. B. prowadzili z Powiatem (...) rozmowy dotyczące zapłaty za bezumowne korzystanie z nieruchomości. W stosunku do niektórych nieruchomości strony zdołały osiągnąć porozumienie - czego przykład stanowi zawarta umowa notarialna sprzedaży działki ew. nr (...) w K. z dnia 26.11.2014 r., nr Rep. (...). Strony nie zdołały jednak osiągnąć porozumienia dotyczącego zapłaty roszczeń za bezumowne korzystanie z działki ewidencyjnej nr (...). Pismem z dnia 12 września 2014 r. skierowanym do Powiatu (...) J. P., M. P., K. J., A. B. (2), M. B., A. G., S. B. zwrócili się o wydanie im jako właścicielom przedmiotowej działki nr (...), podkreślając równocześnie wolę prowadzenia dalszych negocjacji w celu ugodowego zakończenia sprawy. W dniu 30 grudnia 2015 r. wystosowano wobec Powiatu (...) ponowne zawezwanie w tej sprawie, które znowu nie było skuteczne.

8/ W dniu 26 kwietnia 2016 r. Powiat (...) wydał powodom we współposiadanie samoistne działkę ew. nr (...).

W rozważaniach prawnych Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu strony pozwanej przedawnienia roszczeń powodów. Podał, że nie doszło do przekroczenia rocznego terminu wymagalności roszczenia biegnącego od daty zwrotu rzeczy. Powiat (...) wydał przedmiotową nieruchomość powodom w dniu 26 kwietnia 2016 r. i wówczas doszło do zwrotu rzeczy w rozumieniu art. 229 k.c., a więc roczny termin zaczął biec od tej daty. Jednak nie został on przekroczony, bowiem pozew w niniejszej sprawie został nadany w placówce operatora pocztowego w dniu 26 kwietnia 2017 r. co jest równoznaczne z wniesieniem go do sądu.

Sąd I instancji podniósł kolejno, że strona pozwana kwestionowała swoją legitymację bierną wskazując, że Powiat (...) nie posiadał nieruchomości w złej wierze. Sąd przywołał przepisy art. 224 § 1 i 2 k.c. oraz art. 225 k.c. dotyczące obowiązków i odpowiedzialności posiadacza w dobrej i złej wierze oraz poglądy orzecznictwa i doktryny, następnie oceniając, że Powiat (...) posiadał sporną nieruchomość w złej wierze już od chwili jej objęcia na mocy decyzji Wojewody (...) z dnia 9 stycznia 2001 r. Podniósł, że Powiat, działając przez swoje organy, powinien był najpóźniej w tej dacie szczegółowo zapoznać się z okolicznościami dotyczącymi nieruchomości i stwierdzić, że nie przysługuje mu prawo jej własności. Uznał Sąd, że Powiat (...) był następcą prawnym Skarbu Państwa. Powinien był więc, przy dołożeniu należytej staranności, dysponować wiedzą na temat treści uchwały Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 września 1990 r. (sygn. W 3/89), dotyczącej przepisów dekretu o reformie rolnej i co najmniej przypuszczać wówczas, że w okresie powojennym nieruchomość nie przeszła na własność Skarbu Państwa. Nadto, o istnieniu złej wiary Powiatu (...) świadczyły także inne okoliczności sprawy, które zaistniały po dniu 9 stycznia 2001 r., a które zostały szczegółowo opisane przez Sąd w uzasadnieniu.

Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powodowie są uprawnieni do dochodzenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres od 1 marca 2003 r. do dnia 26 kwietnia 2016 r. Wskazał na 10-letni termin przedawnienia. Uznał, że doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia poprzez zawezwanie do próby ugodowej, które miało miejsce poprzez złożenie w dniu 1 marca 2013 r. w Sądzie Rejonowym dla K. w K. stosownego wniosku. Sąd podkreślił przy tym, że żądanie wniosku stanowiło czynność zachowawczą. Tym samym każdy z powodów miał prawo dochodzić w niniejszej sprawie wynagrodzenia obejmującego okres dziesięciu lat wstecz od chwili skutecznego dokonania czynności przed sądem, zaś zgodnie z art. 124 k.c. ponowne rozpoczęcie biegu dziesięcioletniego terminu przedawnienia nastąpiło w dniu 13 czerwca 2013 r. (dzień odbycia bezskutecznego posiedzenia pojednawczego). W przedmiotowej sprawie doszło zatem do przerwania biegu przedawnienia, zaś po tej czynności stan bezumownego korzystania z nieruchomości trwał, toteż powstało roszczenie o zapłatę za dalszy okres.

Nie podzielił Sąd I instancji zarzutu strony pozwanej dotyczącego nadużycia prawa przez powodów poprzez dochodzenie zgłoszonego w niniejszej sprawie roszczenia.

W zakresie wysokości należnego powodom wynagrodzenia Sąd podał, iż wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy oblicza się według cen rynkowych, biorąc pod uwagę warunki i czas bezumownego korzystania z nieruchomości. Wysokość wynagrodzenia Sąd ustalił w oparciu o opinię biegłego H. D., z której wynika, że wynagrodzenie należne powodom za okres dochodzony pozwem wynosi 2 000 000 zł. Kwotę taką, powiększoną o stosowne, skapitalizowane odsetki, Sąd zasądził, przy czym podlegała ona podziałowi między powodów stosunkowo do posiadanych przez nich udziałów w spadku.

W oparciu o art. 481 § 1 i 2 k.c. Sąd zasądził od Powiatu (...) na rzecz powodów odsetki za opóźnienie w zapłacie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres od dnia 22 kwietnia 2013 r. do dnia 26 kwietnia 2017 r. Łączna wysokość odsetek wyniosła 782 630, 14 zł i podlegała podziałowi w stosunku do udziałów jakie posiadali powodowie w przedmiotowej nieruchomości.

Sąd zasądził również zapłatę na rzecz powodów odsetek za opóźnienie od skapitalizowanej sumy za okres od dnia 26 kwietnia 2016 r. do dnia zapłaty.

Ostatecznie na rzecz powodów została zasądzona łącznie kwota 2 782 630,14 zł. Powodowie J. P. i M. P. posiadali udział we współwłasności po ¼ części i tym samym przypadły im kwoty po 695 849,31 zł. Natomiast powodowie K. J., A. B. (1), M. B., A. G. i S. B. posiadali udziały po 1/10 części i zasądzone na ich rzecz kwoty wyniosły po 278 339,72 zł.

O kosztach procesu Sąd orzekł w oparciu o art. 100 k.p.c.

Od powyższego orzeczenia apelację wniosła strona pozwana, zaskarżając go w części uwzględniającej powództwo. Strona apelująca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, a to:

a/ art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego i dokonanie oceny dowodów w sposób wybiórczy oraz pominięcie istotnych dowodów:

- informacji, że Powiat (...) nie został zawiadomiony przez Wojewodę (...) pismem z 22 stycznia 2002 r., że postępowanie dotyczy działki nr (...), bowiem nr tej działki nie został ujęty w tym piśmie;

- pominięcie zeznań świadka J. K., w których wskazywał na datę dowiedzenia się o uzasadnionych roszczeniach i jako Starosta wskazywał na swoje przeświadczenie co do zasadności roszczeń powodów;

- przyjęcie, że pozwany obejmując nieruchomość na podstawie decyzji powiatyzacyjnej z dnia 9 stycznia 2001 r. wiedział o roszczeniach reprywatyzacyjnych, w sytuacji gdy spadkobiercy poprzedniego właściciela z wnioskiem o zbadanie legalności przejęcia gruntów A. P. wystąpili później tj. w dniu 8 października 2001r;

- przyjęcie, że powodowie wnieśli pozew do sądu w dniu 26 kwietnia 2017 r. podczas, gdy zgodnie z prezentatą sądową pozew został wniesiony w dacie 28 kwietnia 2019 r. i to wyłącznie przez powoda J. P.

gdzie powyższe skutkowało błędnymi ustalenia faktycznymi i przyjęciem, że strona pozwana była w złej wierze od początku objęcia spornej nieruchomości w posiadanie;

b/ art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów i sprzeczne z zebranym w sprawie materiałem dowodowym uznanie, że Powiat (...) przez cały czas pozostawał w złej wierze, podczas gdy załączone do postępowania akta spraw administracyjnych wskazywały na uzasadnione wątpliwości Powiatu, dotyczące prawidłowości władania działką nr (...) w K.;

c/ art. 233 k.p.c. poprzez błędne dokonanie oceny dowodów i ustalenie, że Powiat jest następcą Skarbu Państwa, co skutkowało stwierdzeniem przez Sąd, że w momencie nabycia nieruchomości Pozwany powinien mieć wiedzę i o uchwale Trybunału Konstytucyjnego z 1990 r. i o dekrecie o reformie rolnej co doprowadziło do uznania pozwanego za posiadacza w złej wierze, podczas gdy Powiat został utworzony z dniem 1 stycznia 1999r., jako nowa jednostka samorządu terytorialnego i całkowicie odrębna od Skarbu Państwa osoba prawna, która na początku nie posiadała ani wyspecjalizowanego aparatu urzędniczego, ani wiedzy o postępowaniach reprywatyzacyjnych, a także nie miała podstaw do braku zaufania do organów Skarbu Państwa;

d/ art. 233 k.p.c. poprzez błędną ocenę, że wniosek o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej z dnia 1 marca 2003 r., złożony wyłącznie przez powoda J. P., skutecznie dokonał przerwania biegu przedawnienia także w stosunku do pozostałych powodów;

e/ art. 6 k.c. w zw. z art.233 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c., art. 234. k.p.c. w zw. z art. 7 k.c. przez przyjęcie, że powód przedstawił dowody pozwalające na obalenie domniemania prawnego tj. domniemania dobrej wiary za cały okres posiadania, w sytuacji gdy w okolicznościach niniejszej sprawy brak takiego dowodu a ciężar dowodu w tej materii spoczywał na powodzie zwłaszcza, w sytuacji gdy świadek, poprzedni Starosta zeznał, że pierwszą informacją dotyczącą ewentualnej reprywatyzacji działki nr (...) była decyzja Wojewody (...) z dnia 30 września 2008 r. o niepodpadaniu tej nieruchomości pod działanie dekretu;

f/ art. 386 § 4 k.p.c. poprzez nie rozpoznanie zarzutu przedawnienia w części dotyczącej roszczeń powodów M. P., K. J., A. B. (1), M. B., A. G., S. B. co najmniej za okres od 1 marca 2003 r. do 26 kwietnia 2006 r.;

g/ art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niepodanie w sposób przekonywujący przyczyn, które spowodowały że Sąd uwzględnił powództwo, a także przyczyn nie uwzględnienia zarzutu przedawnienia;

Powiat (...) zarzucił także naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a/ art. 224 § 2 i art. 225 k.c. w zw. z art. 7 k.c. poprzez przyjęcie, że w ustalonym stanie faktycznym pozwany Powiat (...) był w całym okresie objętym żądaniem pozwu posiadaczem nieruchomości w złej wierze, co w konsekwencji doprowadziło do ustalenia, że jest zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości, podczas gdy ustalony stan faktyczny powinien doprowadzić do uznania, że Powiat jako posiadacz w dobrej wierze nie jest zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości; ewentualnie, że Powiat (...) jest zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia za korzystanie od momentu utraty dobrej wiary;

b/ art. 209 k.c., poprzez jego zastosowanie w stosunku do powodów M. P., K. J., A. B. (1), M. B., A. G., S. B. tj. uznanie, że czynności podjęte przez powoda J. P. w postaci podejmowanych prób ugodowych przed sądem były czynnościami zmierzającymi do zachowania wspólnego prawa, co w konsekwencji doprowadziło do uznania, że roszczenia tych powodów nie przedawniły się za okres od 1 marca 2003 r. do 26 kwietnia 2006 r., podczas, gdy roszczenie objęte pozwem nie stanowi czynności zachowawczej, co ostatecznie rozstrzygnęła uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2018 r. sygn. III CZP 50/18;

c/ art. 123 § 1 pkt 1 k.c. poprzez jego zastosowanie i przyjęcie, że bieg przedawnienia roszczenia powodów M. P., K. J., A. B. (1), M. B., A. G., S. B. o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie został przerwany przez złożenie przez powoda J. P. wniosku o zawezwanie do próby ugodowej z dnia 1 marca 2013 r.;

d/ art. 7 k.c. przez przyjęcie, że pozwany był posiadaczem w złej wierze, podczas gdy ustawa przewiduje domniemanie dobrej wiary które nie zostało obalone za cały okres posiadania nieruchomości;

e/ art. 481 § 1 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i art. 482 § 2 k.c. to jest zasądzenie odsetek od skapitalizowanej sumy od dnia wniesienia pozwu i w konsekwencji zasądzenie odsetek od 22 kwietnia 2013 r. oraz zasądzenie odsetek od skapitalizowanej sumy (w tym skapitalizowanych odsetek za okres od 22 marca 2013 r. do dnia wniesienia pozwu) i odsetek od odsetek od dnia wniesienia pozwu, w sytuacji gdy wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie była sporna co do zasady i wysokości i wymagała wdania się pozwanego w spór sądowy oraz że wezwanie do zapłaty zawarte we wniosku o zawezwanie do próby ugodowej z dnia 1 marca 2003 r. o zapłatę kwoty 24 252 000,00 zł (jak również w dniu 21 grudnia 2015r. o kwotę 3 014 000,00 zł) wniesione do Sądu wyłącznie przez powoda J. P. nie odniosło skutku wobec powodów M. P., K. J., A. B. (1), M. B., A. G., S. B. jako niestanowiące czynności zachowawczej i nie spowodowało, że ich roszczenie stało się wymagalne w tej dacie.

Strona pozwana wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania za I instancję według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Domagała się również zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów z tytułu zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Powodowie M. P., K. J., A. B. (1), M. B., A. G. i S. B. wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego na rzecz każdego z w/w powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Powód J. P. wniósł o oddalenie w całości apelacji i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda J. P. kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Bezprzedmiotowy jest zarzut apelacyjny naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Skuteczność tego zarzutu ograniczona jest do sytuacji, w której treść uzasadnienia skarżonego wyroku uniemożliwia kontrolę instancyjną wydanego w sprawie orzeczenia. W systemie apelacyjnym, w którym Sąd II instancji jest sądem merytorycznym, a postępowanie odwoławcze jest kontynuacją postępowania przed sądem pierwszoinstancyjnym, uchybienia w formie uzasadnienia, nieprowadzące do trudności w identyfikacji motywów rozstrzygnięcia sprawy, nie mają znaczenia dla możliwości rozpoznania apelacji. W tym kontekście wskazać należy, że z treść uzasadnienia Sądu Okręgowego w oczywisty sposób wynika zakres dokonanych ustaleń oraz motywy, którymi kierował się Sąd przy dokonywaniu oceny prawnej. Natomiast sytuacja, w której skarżący podnosi brak wypowiedzi Sądu co do danej kwestii o znaczeniu procesowym bądź materialnoprawnym, może prowadzić jedynie do powołania się na naruszanie adekwatnego przepisu prawa procesowego bądź materialnego.

Nie jest także zasadny zarzut odwołujący się do nie rozpoznania istoty sprawy. W rozumieniu kodeksowym (art. 386 § 4 k.p.c.) nierozpoznanie istoty sprawy oznacza stan, w którym sąd I instancji oddalił powództwo z uwagi na stwierdzenie istnienia przesłanki unicestwiającej roszczenie, czego konsekwencją jest to, że nie rozpoznał merytorycznie podstaw powództwa. Chodzi zatem o sytuację, gdy rozstrzygnięcie sądu I instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy oraz gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania lub merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje materialnoprawna lub procesowa przesłanka niwecząca lub hamująca roszczenie. Nierozpoznanie istoty nie zachodzi natomiast wówczas, gdy sąd rozstrzygnął o przedmiocie sprawy, tyle, że w sposób nieadekwatny do żądania strony. W szczególności stan taki nie ma miejsca, gdy – w ocenie skarżącego – sąd nie uwzględnił wszystkich okoliczności faktycznych sprawy, zaniechał wyjaśnienia mających mieć znaczenie faktów, czy też dopuścił się innych błędów przy orzekaniu. W takiej sytuacji adekwatne jest odwoływanie się do zarzutów naruszenia konkretnych przepisów prawa procesowego bądź materialnego. Zważyć zatem należy, że Sąd orzekł o zgłoszonym w sprawie roszczeniu, a nadto uznał za bezzasadny podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia. Okoliczność, że nie ustosunkował się do wszelkich aspektów podniesionego zarzutu, nie uprawnia do przyjęcia, iż nie doszło do rozpoznania istoty sprawy, a co najwyżej rodzi podstawy do podniesienia adekwatnych zarzutów skierowanych przeciwko podstawie faktycznej i prawnej wyroku.

W zasadniczej swej części ustalenia faktyczne w sprawie sprowadzają się do przytoczenia okoliczności niespornych – związanych z chronologią zdarzeń dotyczących spornej nieruchomości, opisu samej nieruchomości, spadkobrania po pierwotnym jej właścicielu oraz odnotowania wielkości udziałów powodów we współwłasności nieruchomości. W tej części ustalenia Sądu I instancji Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne.

Strona pozwana w apelacji zarzucała poczynienie przez Sąd I instancji błędnych ustaleń faktycznych dotyczących pozostawania przez Powiat (...) w złej wierze od początku objęcia przedmiotowej nieruchomości w posiadanie. Tymczasem przypisanie stronie pozwanej dobrej lub złej wiary stanowiło kwestię oceny prawnej, nie zaś ustaleń stanu faktycznego. Zatem w przeważającym zakresie ta część zarzutów nie podważała w istocie ustaleń faktycznych, lecz poczynione w oparciu o nie oceny prawne Sądu i sposób zastosowania prawa materialnego.

Bezzasadne jest zakwestionowanie faktu zawiadomienia pozwanego przez Wojewodę (...) o roszczeniach zgłoszonych przez powodów, zmierzających do odzyskania nieruchomości. Po pierwsze, samo pismo Wojewody z dnia 22 stycznia 2002 r. – według zamieszonego na nim rozdzielnika – zostało skierowane do Powiatu (...). Po drugie, jakkolwiek w piśmie nie została w sposób wyraźny wymieniona, jako objęta wnioskiem powodów, działka nr (...), lecz we wniosku wskazano parcelę katastralną ((...) z której ta działka powstała.

Niezależnie od powyższego, przedmiotowa okoliczność nie ma istotnego znaczenia w sprawie, a to z uwagi na dokonana przez Sąd Apelacyjny ocenę prawną – o czym w dalszej części uzasadnienia.

Nie ma racji apelujący pozwany, o ile kwestionuje datę wniesienia pozwu w niniejszej sprawie. Jakkolwiek z prezentaty zamieszczonej na pozwie wynika, ze pozew wpłynął w dniu 28 kwietnia 2017 r., to jednak – na co trafnie zwrócił uwagę Sąd Okręgowy – pozew został nadany w placówce pocztowej w dniu 26 kwietnia 2017 r. Tym samym to ta druga data jest datą wniesienia pozwu. Bezzasadne jest także twierdzenie strony pozwanej, że sam pozew został pierwotnie złożony wyłącznie przez J. P.. Jakkolwiek pozostali powodowie pozwu nie podpisali, to fakt ten stanowi jedynie o tym, że pozew dotknięty był brakami formalnymi. Braki te zostały uzupełnione w toku dalszych czynności w sprawie.

Zasadne są natomiast zarzuty apelującego wskazujące na niedostateczne wyeksponowanie okoliczności faktycznych wynikających z zeznań świadka J. K.. W tym zakresie ustalenia te muszą być uzupełnione przez odnotowanie następujących faktów.

J. K., zajmujący w latach 2006-2017 stanowisko Starosty (...), o roszczeniach powodów dotyczących zwrotu nieruchomości położonych w K., dowiedział się ok. 2008 r. W szczególności, po wydaniu decyzji przez Wojewodę (...), z której wynikało, że nieruchomości, w tym nieruchomość stanowiąca działkę nr (...), nie były objęte działaniem dekretu PKWN, Starosta i Zarząd Powiatu zostali poinformowani przez służby prawne o znaczeniu tej decyzji. Sprawa była wówczas badana przez służby Powiatu, a to celem zakwestionowania decyzji Wojewody. Dla tych służb oraz dla Starosty wątpliwe było bowiem, by sporna nieruchomość nie była związana z działalnością rolną. Po wydaniu decyzji przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w listopadzie 2009 r., oddalającej odwołanie od wcześniejszej decyzji Wojewody, Powiat podjął rozmowy ugodowe z powodami. Zorganizowano wówczas spotkanie, w którym uczestniczyli wszyscy członkowie Zarządu Powiatu oraz radni z terenu K.. Rozmowy te dotyczyły głównie losów budynku Liceum (...), a w ramach pertraktacji ugodowych Powiat proponował utworzenie fundacji, do której miałyby zostać wniesione określone nieruchomości bądź też składał propozycję dzierżawy nieruchomości.

Powyższe okoliczności wprost wynikają z zeznań J. K.. Sąd nie znalazł podstaw do zakwestionowania ich wiarygodności.

Ustalenia Sądu I instancji należy także uzupełnić poprzez odnotowanie, że wniosek o zawezwanie do próbny ugodowej, wniesiony do Sądu Rejonowego dla K. w K. w dniu 1 marca 2013 r., został złożony wyłącznie przez J. P.. Swoja legitymację do zawezwania o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie całej nieruchomości wnioskodawca uzasadniał brzmieniem art. 209 k.c. i argumentacją, iż zawezwanie do próby ugodowej stanowi czynność zachowawczą. Powyższa okoliczność wprost wynika z treści wniosku (k. 228 i nast. akt).

Wreszcie Sąd Apelacyjny podziela ustalenia dotyczące wartości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie ze spornej nieruchomości w okresie od marca 2003 r. do kwietnia 2016 r.. Biegły wskazał, że wysokość tego wynagrodzenia wynosi łącznie, za cały dochodzony pozwem okres, 2.000.000 zł. Ustalenia te nie były kwestionowane przez żadną ze stron. Tym niemniej odnotować należy, że biegły wyliczył w/w kwotę jako sumę należności za poszczególne lata, w tym m.in. z opinii biegłego wynika, że należności za poszczególne lata wynosiły: za 2003 r. – 107.320 zł, za 2004 r. – 136.241 zł, za 2005 r. – 141.353 zł, za 2006 r. – 152.015 zł, za 2007 r. – 164.321 zł, za 2008 r. – 202.490 zł, za 2009 r. – 141.463 zł, za 2010 r. – 149.305 zł, za 2011 r. – 167.431 zł, za 2012 r. – 186.458 zł, za 2013 r. – 146.410 zł, za 2014 r. – 160.871 zł, za 2015 r. – 111.908 zł i za cztery pierwsze miesiące 2016 r. – 32.414 zł.

W tym stanie rzeczy apelacja strony pozwanej zasługuje na częściowe uzasadnienie. Zgodzić się bowiem należy z zarzutami apelacyjnymi dotyczącymi nieprawidłowego określenia przez Sąd I instancji terminu początkowego, od kiedy należało uznać Powiat (...) za będącego posiadaczem nieruchomości w złej wierze tj. od daty 9 stycznia 2001 r.

Sąd Apelacyjny nie podziela zapatrywania Sądu Okręgowego, jakoby z samego faktu nabycia własności przez Powiat (...) własności nieruchomości z mocy decyzji powiatyzacyjnej, zasadne było przypisanie jednostce samorządu terytorialnego wiedzy o bezprawnym nabycia własności przez Skarb Państwa, jak też konsekwencji bezprawnego działania Skarbu Państwa. W tym rozumieniu jednostka samorządu terytorialnego nie jest bezpośrednim następcą Skarbu Państwa. Bezzasadne jest zatem przyjęcie, że Powiat winien mieć świadomość nieprawidłowości przejęcia własności spornej nieruchomości przez Skarb Państwa w czasach powojennych. Strona pozwana w apelacji słusznie argumentowała, iż powiat jako nowa jednostka podziału terytorialnego został utworzony na mocy ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 1998 r., poz. 91 nr 578) z datą 1 stycznia 1999 r. i stanowił nową, odrębną strukturalnie i funkcjonalnie od innych organów państwa jednostkę samorządu terytorialnego. Zgodnie z art. 2 ust. 1-3 powołanej ustawy powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Ma on osobowość prawną, a samodzielność powiatu podlega ochronie sądowej. Nie można zatem uznać za Sądem I instancji, że Powiat (...) był bezpośrednim następcą Skarbu Państwa i należy utożsamiać działania obu podmiotów, zaś z tego tytułu pozwany ma ponosić odpowiedzialność za wydaną bezprawnie decyzję pozbawiającą powodów własności nieruchomości.

Sąd odwoławczy podziela co do zasady przytoczone przez Sąd I instancji rozważania prawne co do definicji pojęcia dobrej i złej wiary. Jednakże przyjęcie automatycznie, iż strona pozwana, obejmując we władanie nieruchomości przekazane jej przez Skarb Państwa pozostawała od samego początku – tj. od daty wydania decyzji powiatyzacyjnej - w złej wierze, z uwagi na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego i akty prawne, było nieuprawnione. Istotny jest bowiem nie stan prawny i znajomość wydanych aktów, lecz stan świadomości posiadacza nieruchomości.

Należy bowiem wskazać na słuszność poglądu podniesionego przez Sąd I instancji, iż w dobrej wierze jest ten, kto powołując się na przysługujące mu prawo błędnie przypuszcza, że prawo to mu przysługuje, jeśli tylko owo błędne przypuszczenie w danych okolicznościach sprawy uznać należy za usprawiedliwione. W złej wierze jest zaś ten, kto powołując się na przysługujące mu prawo wie, że prawo to mu nie przysługuje albo też ten, kto wprawdzie nie ma świadomości co do nie przysługiwania mu określonego prawa, jednakże jego niewiedza nie jest usprawiedliwiona w świetle okoliczności danej sprawy. Dobrą wiarę wyłącza zarówno pozytywna wiedza o braku przysługującego prawa, jak i brak takiej wiedzy wynikający z braku należytej staranności, a więc niedbalstwa (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 lipca 2015 r., sygn. akt I CSK 360/14 LEX nr 1770906, z dnia 23 lipca 2017 r. sygn. akt I CSK 360/14, nie publ. oraz powoływany przez Sąd I instancji wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2018 r. sygn. akt III CSK 322/17 nie publ.). Jednakże - co wymaga podkreślenia - dobra lub zła wiara jest uzależniona od stanu świadomości posiadacza. Zła wiara wiąże się z powzięciem przez posiadacza informacji, które - racjonalnie ocenione - powinny skłonić go do refleksji, że jego posiadanie nie jest zgodne ze stanem prawnym. Okoliczności, które uzasadniałyby takie przypuszczenie podlegają indywidualnej ocenie, uzależnionej od ogólnego stanu wiedzy i doświadczenia posiadacza. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 2011 r. sygn. akt I CSK 642/10 LEX nr 960517).

Sąd I instancji takiej oceny rzeczywistego stanu świadomości wynikającego z wiedzy i doświadczenia organu Powiatu (...) na datę 9 stycznia 2001 r. właściwie nie przeprowadził. Zastosował skrytykowany przez Sąd Najwyższy w powołanym wyżej wyroku z dnia 11 sierpnia 2011 r. formalizm związany z wydanymi orzeczeniami i przepisami prawa w zakresie ustalenia występowania po stronie pozwanej dobrej lub złej wiary i terminu początkowego ustalenia złej wiary. Tymczasem wskazać należy, że w dacie wydania decyzji powiatyzacyjnej nie były prowadzone żadne postępowania administracyjne mające na celu przywrócenie własności nieruchomości powodom. Pozwany nie miał podstaw do badania i kwestionowania we własnym zakresie przejścia własności na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o dekret PKWN, a okoliczności faktyczne jakie wówczas występowały nie dawały podstaw do zakwestionowania własności Powiatu (...). Zatem, w ocenie Sądu odwoławczego, nabycie posiadania działki nr (...) w dacie 9 stycznia 2001 r. było w dobrej wierze.

Ponownego podkreślenia wymaga, że posiadanie jest elementem rzeczywistości materialnej i sam fakt istnienia poglądów prawnych co do skuteczności i zgodności z prawem nabycia władczego przez Skarb Państwa oznaczonej nieruchomości, jak też samo powołanie się na skutek wsteczny stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej, na mocy której doszło do nabycia własności, nie mogą być uznane za wystarczające do obalenia domniemania ustanowionego w art. 7 k.c. (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 lipca 2017 r., I CSK 636/16, lex nr 2333046). Obalenie domniemania dobrej wiary wynikającego z w/w przepisu wymaga wykazania okoliczności świadczących o utracie przez posiadacza dobrej wiary rozumianej jako pozostawanie w błędnym, aczkolwiek usprawiedliwionym okolicznościami przekonaniu, że jego posiadanie jest zgodne z prawem. Niezbędne w sprawie zatem było zbadanie stanu świadomości strony pozwanej w odniesieniu do szeregu toczących się postępowań o stwierdzenie braku przejęcia nieruchomości na cele reformy rolnej, jak również stwierdzających nieważność decyzji powiatyzacyjnej i okoliczności świadczących o słuszności dochodzonych przez powodów roszczeń o odzyskanie własności nieruchomości.

W okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że do utraty dobrej wiary przez stronę pozwaną doszło w momencie, gdy Powiat (...) dowiedział się o wydaniu przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi ostatecznej decyzji z dnia 23 listopada 2009 r. (znak: (...) utrzymującej w mocy decyzję Wojewody (...) z dnia 30 września 2008 r., orzekającej, że nieruchomość stanowiąca aktualnie dz. ew. nr (...) nie podpadała pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z 1944 r. o reformie rolnej i nie mogła służyć realizacji celów reformy rolnej. Nie można bowiem zasadnie twierdzić, że wpływ na trwanie dobrej wiary pozwanego miało dalsze prowadzone postępowanie ze skarg wniesionych do sądu administracyjnego i wydanie przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. wyroku z dnia 1 sierpnia 2012 r., (sygn. akt (...) uchylającego zaskarżoną decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 listopada 2009 r. i utrzymaną nią decyzję organu I instancji, skoro w dacie wcześniejszej (bo w dniu 20 lipca 2012 r.) została wydana decyzja Ministra Skarbu Państwa stwierdzająca nieważność decyzji powiatyzacyjnej z dnia 9 stycznia 2001 r. Zatem wobec wydania (nawet możliwej do zaskarżenia do sądu administracyjnego) decyzji przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 listopada 2009 r., przy jednoczesnym toku postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji powiatyzacyjnej, racjonalne było uświadomienie, iż powodowie mają realną możliwość odzyskania własność spornej nieruchomości na drodze administracyjnej i posiadanie pozwanego może być niezgodne z prawem. Były nadto wówczas podejmowane bezpośrednie czynności, które miały prowadzić do zweryfikowania, kto jest właścicielem przedmiotowej dz. ew. (...).

Potwierdzają to zeznania świadka J. K. będącego wówczas Starostą Powiatu (...). W tym zakresie należy wskazać na pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2017 r. sygn. akt I CSK 636/16 (LEX nr 2333046) który Sąd odwoławczy podziela, iż o złej wierze osób prawnych, które zgodnie z art. 38 k.c. działają przez swoje organy rozstrzyga stan świadomości osób fizycznych, pełniących funkcję organu. (por. również postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2015 r., sygn. akt III CSK 355/15 LEX nr 2004196). Zatem stan świadomości organu powiatu jakim jest zarząd powiatu, którego przewodniczącym jest starosta ma istotne znaczenie w tym badanym aspekcie sprawy.

Z zeznań J. K. wynika, iż jako Starosta swoją wiedzę o roszczeniach powodów, również dotyczących przedmiotowej nieruchomości, uzyskał po zapoznaniu się z decyzją Wojewody (...) z dnia 30 września 2008 r. o braku przejęcia nieruchomości na cele reformy rolnej. Również służby prawne powiatu wiedziały o toczących się postępowaniach mających na celu odzyskanie własności nieruchomości przez powodów, bowiem składane było odwołanie od tej decyzji. W ocenie Sądu Apelacyjnego te zeznania świadka potwierdzają, iż złą wiarę strony pozwanej należy wiązać z wydaniem decyzji administracyjnych dotyczących braku objęcia nieruchomości przepisami dekretu PKWN, a zatem dopiero decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 listopada 2009 r. jest decydująca dla świadomości pozwanego braku podstaw do prawidłowego przeniesienia przez Skarb Państwa własności nieruchomości na rzecz powiatu w 2001 r. Taka ocena znajduje potwierdzenie również w okolicznościach faktycznych związanych z prowadzonymi przez Powiat (...) z rodziną P. negocjacjami, które na wniosek powodów toczyły się od 2009 r. Skoro bowiem strona pozwana przedstawiała powodom propozycje ugodowe dotyczące dzierżawy liceum, ewentualnie ustanowienia Fundacji (...), w której posiadanie zostałyby przekazane nieruchomości, to niezależnie od tego, iż wprost negocjacje nie dotyczyły samej działki nr (...), to logicznym oraz zgodnym z doświadczeniem życiowym jest wniosek, że strona pozwana musiała mieć świadomość, iż wszystkie nieruchomości należące niegdyś do A. P. mogły zostać przejęte przez Skarb Państwa bezprawnie, a roszczenia powodów dot. odzyskania nieruchomości są prawnie uzasadnione. W innym wypadku nie byłoby podstaw do prowadzenia tego rodzaju negocjacji.

W ustalonych okolicznościach faktycznych Powiat (...) nie może w sposób zasługujący na uwzględnienie twierdzić, że nadal władze powiatu nie miały realnej możliwości uświadomienia sobie, iż przejęcie nieruchomości przez Skarb Państwa, a następnie przekazanie jej powiatowi mogło być bezprawne i uprawnienia właścicielskie mogą przysługiwać powodom. Przyjmując zatem, iż decyzja z 23 listopada 2009 r. wymagała doręczenia i zapoznania się z nią organów powiatu oraz weryfikacji, to jako początkową datę złej wiary strony pozwanej przyjął Sąd Apelacyjny umownie datę 1 stycznia 2010 r.

Powyższa ocena czyni bezprzedmiotowymi rozważania strony pozwanej, iż do utraty dobrej wiary doszło najwcześniej w dacie wydania ostatecznej decyzji Ministra Skarbu Państwa z dnia 20 września 2013 r., utrzymującej w mocy decyzję z dnia 20 lipca 2012 r. w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji powiatyzacyjnej z dnia 9 stycznia 2001 r. Dodatkowo jedynie wskazać należy, że Powiat (...) bezzasadnie wiąże pozostawanie w dobrej wierze z istnieniem w obrocie prawnym decyzji powiatyzacyjnej i obaleniu jej ważności. Tymczasem, jak już wyżej wskazano, dla oceny dobrej bądź złej wiary posiadacza istotny nie jest stan prawny dotyczący danej nieruchomości oparty o formalne akty i decyzje, lecz stan świadomości organu dotyczący aktualnej wiedzy i informacji co do posiadania niezgodnego z prawem.

Powyższa ocena prowadzi do konieczności pominięcia tych zarzutów apelacyjnych, które odnoszą się do błędnego przypisania przez Sąd Okręgowy złej wiary stronie pozwanej od dnia 9 stycznia 2001 r. w dalszym zakresie i co do dalszych poglądów Sądu ponad wyżej zbadane. Po wtóre, przypisanie Powiatowi (...) złej wiary od dnia 1 stycznia 2010 r. sprawia, iż za uzasadnione należy uznać roszczenia powodów o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości dopiero od tej właśnie daty. W konsekwencji, za bezprzedmiotowy należało uznać zarzut przedawnienia roszczenia, skoro dochodzone roszczenie nie jest roszczeniem okresowym, a świadczeniem narastającym wymagalnym od momentu nabycia posiadania w złej wierze, do którego zastosowanie ma 10 letni termin przedawnienia.

Sąd odwoławczy podzielił także zarzut apelującego dotyczący naruszenia art. 209 k.c. i błędnego przyjęcia przez Sąd I instancji, iż złożenie przez powoda J. P. wniosków o zawezwanie do próby ugodowej z 1 marca 2013 r. i 30 grudnia 2015 r. (daty wpływu do sądu) stanowiło czynności zmierzające do zachowania wspólnego prawa współwłaścicieli nieruchomości i odnosiło skutek dla pozostałych powodów w postaci przerwania biegu terminu przedawnienia. Zgodnie z art. 209 k.c., każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. Należy zgodzić się z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale z dnia 15 listopada 2018 r., sygn. akt III CZP 50/18 (opubl. OSNC z 2019/6/67), że dochodzenie przez jednego ze współwłaścicieli nieruchomości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości nie jest czynnością zmierzającą do zachowania wspólnego prawa w rozumieniu art. 209 k.c. Jak wynika bowiem z powołanej wyżej uchwały, celem czynności zachowawczej w rozumieniu art. 209 k.c. jest ochrona wspólnego prawa przed możliwym niebezpieczeństwem utraty prawa własności, uszkodzenia, czy pogorszenia rzeczy, stanowiącej przedmiot współwłasności. Czynność zachowawcza nie może być wykonana tylko w stosunku do części prawa własności rzeczy, lecz niepodzielnie w stosunku do całego prawa własności. Zawezwanie do próby ugodowej mogło odnieść zamierzony skutek wyłącznie w stosunku do wierzytelności o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie powoda J. P.. Każdemu z powodów w niniejszej sprawie przysługuje odrębne roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, stosowne do udziału, jaki przysługuje danemu powodowi w nieruchomości stanowiącej dz. ew. (...) w K..

Powyższa ocena Sądu odwoławczego prowadzi w konsekwencji do uznania, że należność, której dochodzi powód J. P., w zakresie należności głównej, mogła zostać powiększona o skapitalizowane odsetki. Pozostali powodowie nie składając podobnych J. P. wniosków o zawezwanie do próby ugodowej i w konsekwencji - nie doprowadzili do wymagalności ich wierzytelności przed wniesieniem pozwu. Roszczenia powodów obejmują bowiem wierzytelności pieniężne nieterminowe, których wymagalność zależy od wezwania strony przeciwnej do jej zapłaty. Zatem dopiero doręczenie Powiatowi (...) pozwu w niniejszej sprawie stanowiło wezwanie do zapłaty wystosowane przez pozostałych, poza J. P., powodów i wówczas ich należności stały się wymagalne.

Skutkowało to zasądzeniem przez Sąd Apelacyjny świadczenia od strony pozwanej na rzecz powoda J. P. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 26 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty, a zatem od daty wniesienia pozwu w badanej sprawie, skoro złożony przez niego wniosek o zawezwanie do próby ugodowej był skuteczny i dotyczył zapłaty także dalszych należności związanych z bezumownym korzystaniem przez Powiat (...) z nieruchomości po tym wezwaniu (wydanie nieruchomości nastąpiło bowiem dopiero w dniu 26 kwietnia 2016 r.). W odniesieniu zaś do pozostałych powodów należności zostały zasądzone wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 17 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty, wobec przyjęcia że nie wezwali skutecznie strony pozwanej do zapłaty przed wniesieniem pozwu, a więc datę wymagalności stanowił dzień następny po doręczeniu Powiatowi (...) nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 8 stycznia 2018 r., sygn. akt(...) wraz z odpisem pozwu. To doręczenie nastąpiło zaś w dacie 16 stycznia 2018 r. (k. 533), a zatem roszczenie stało się wówczas wymagalne i odsetki naliczono od dnia kolejnego - 17 stycznia 2018 r.

Jeśli zaś chodzi o samą wysokość zasądzonego przez Sąd Apelacyjny odszkodowania za bezumowne korzystanie należy wyjaśnić, że podstawę ustalenia wynagrodzenia dla powodów stanowiła prawidłowo sporządzona opinia przez biegłego sądowego H. D.. Biegły w opinii wskazał, że wartość tego wynagrodzenia za okres od 1 marca 2003 r. do 26 kwietnia 2016 r. wynosi w zaokrągleniu 2 000 000 zł i taką kwotę globalną przyznał powodom łącznie Sąd I instancji. Biegły jednakże dokonał również wyliczeń należnego wynagrodzenia z podziałem na poszczególne lata i w ocenie Sądu Apelacyjnego należało takiego właśnie podziału na poszczególne lata dokonać. Począwszy zatem od 2010 r. (z uwagi na przyjęcie złej wiary pozwanego od 1 stycznia 2010 r.) do kwietnia 2016 r. (zwrot nieruchomości powodom) dokonano rozbicia łącznej kwoty na poszczególne lata. Wyliczone kwoty należało również podzielić między powodów w stosunku do ich udziałów w przedmiotowej nieruchomości: a zatem udział powoda J. P. wyniósł ¼, udział powódki M. P. również ¼, zaś udziały pozostałych powodów K. J., A. B. (1), M. B., A. G. i S. B. wyniosły po 1/10. Wyliczenia Sądu przedstawia poniższa tabela:

	Powód J. P.	Powódka M. P.	Powódka K. J.	Powód A. B. (1)	Powódka M. B.	Powódka A. G.	Powód S. B.
2010 r. 149 305	37 326,25	37 326,25	14 930,50	14 930,50	14 930,50	14 930,50	14 930,50
2011 r. 167 431	41 858	41 858	16 743	16 743	16 743	16 743	16 743
2012 r. 186 458	46 615	46 615	18 646	18 646	18 646	18 646	18 646
2013 r. 146 410	36 603	36 603	14 641	14 641	14 641	14 641	14 641
2014 r. 160 871	40 217,75	40 217,75	16 087,10	16 087,10	16 087,10	16 087,10	16 087,10
2015 r. 111 908	27 977	27 977	11 190,80	11 190,80	11 190,80	11 190,80	11 190,80
2016 r. 32 414	8 103,50	8 103,50	3 241,40	3 241,40	3 241,40	3 241,40	3 241,40
	suma 238 700,50	suma 238 700,50	suma 95 479,80	suma 95 479,80	suma 95 479,80	suma 95 479,80	suma 95 479,80

Zatem na rzecz powodów J. P. i M. P. należności wynosiły po 238 700,50 zł, zaś na rzecz pozostałych powodów po 95 479,80 zł. Sąd Apelacyjny zmieniając wyroku Sądu I instancji w zakresie pkt II-VII zasądził zatem na rzecz powodów M. P., K. J., A. B. (1), M. B., A. G. i S. B. wyliczone we wskazany sposób należności główne wraz z powyżej określonymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od 17 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty.

Z kolei zmieniając wyrok w pkt I odnoszącym się do zasądzonej kwoty na rzecz powoda J. P. dokonał Sąd kapitalizacji odsetek od kwoty 238 700,50 zł w taki sposób, jaki został wskazany w pozwie. Mianowicie, wobec skutecznego wniosku o zawezwanie do próby ugodowej z 1 marca 2013 r. złożonego przez J. P. przyjęta została suma za okres od 1 stycznia 2010 r. do kwietnia 2013 r. i od tej kwoty została dokonana kapitalizacja, a następnie w sposób tożsamy jak podany wyżej w tabeli i podany niżej:

⚫

odsetki od należności za okres od 01.01.2010 r. do kwietnia 2013 r. tj. od kwoty 137 999 zł za okres od 23.04.2013 r. do 26.04.2017 r. – 53 952 zł

⚫

odsetki od należności za okres od maja do grudnia 2013 r. tj. od kwoty 24 403 zł za okres od 01.01.2014 r. do 26.04.2017 r. – 7 342 zł

⚫

odsetki od należności na 2014 r. tj. od kwoty 40 217,75 zł za okres od 01.01.2015 r. do 26.04.2017 r. – 6 926 zł;

⚫

odsetki od należności za 2015 r. tj. od kwoty 27 977 zł za okres od 01.01.2016 r. do 26.04.2017 r. – 2 581 zł;

⚫

odsetki od należności za 2016 r. tj. od kwoty 8 103,50 zł za okres od 27.04.2016 r. do 26.04.2017 r. – 566 zł.

Łącznie 71 367 zł.

Zatem łącznie na rzecz powoda J. P. zasądzeniu podlegała kwota 310 067,50 zł (238 700,50 zł należności głównej + 71 367 zł skapitalizowanych odsetek) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od daty wniesienia pozwu tj. 26 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty.

Konsekwencją zmiany wyroku była zmiana kosztów procesu za I instancję. Powód J. P. wygrał sprawę w 30%, a przegrał w 70%, zaś pozostali powodowie wygrali w 22%, a przegrali w 78%.

Powód J. P. poniósł koszty procesu w łącznej wysokości 64.114 zł (opłata od pozwu – 53.297 zł, opłata od wynagrodzenia pełnomocnika – 10.800 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17 zł), zaś strona pozwana – w wysokości 10.817 zł. Łącznie zatem koszty procesu między tymi stronami wyniosły 74.931 zł, z czego 70 % obciążało J. P.. W tej sytuacji temu powodowi należy się od pozwanego zwrot kosztów w wysokości 12.000 zł.

Odnośnie każdego z pozostałych powodów, to ponieśli oni koszty w wysokości po 32.136 zł, zaś pozwany – w wysokości 10.817 zł. Łącznie koszty te wyniosły 42.943 zł, z czego każdego z powodów obciąża kwota 33.503,34 zł (78 %), z pozwanego – 9.449,66 zł (22 %). Pozwanemu należy się zatem od każdego z pozostałych powodów kwota 1.367,34 zł.

Analogicznie, rozliczona została kwota brakujących kosztów sądowych z tytułu wynagrodzenia biegłego w wysokości 3.930 zł. Sąd przyjął, że – uśredniając wynik postepowania - pozwanego obciąża 25 % tej kwoty tj. 982,50 zł, zaś powodów 75 % tej kwoty tj. 2.947,50 zł. Sąd obciążył pozwanych w/w kwotą w różnym stopniu tj. po 1/7 części – kwotą po 421,10 zł.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny w pkt 1 zmienił wyrok w sposób wskazany powyżej, działając na postawie art. 386 § 1 k.p.c., w pozostałym zakresie zaś apelację strony pozwanej oddalił - o czym orzekł jak w pkt 2 sentencji w oparciu o art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd rozstrzygnął w pkt 3 na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 i art. 391 § 1 k.p.c.

Powodowie wygrali postępowanie odwoławcze w 37%, zaś przegrali w 63% - bowiem wartość przedmiotu zaskarżenia wynosiła 2 783 398 zł, zaś zasądzone na rzecz powodów należności po zmianie wyniosły łącznie 1 026 167 zł, a więc przegrali co do kwoty 1 757 231 zł. Po stronie pozwanego koszty postępowania apelacyjnego sprowadzały się do uiszczonej opłaty od apelacji w kwocie 100 000 zł oraz kosztów zastępstwa pełnomocnika w osobie radcy prawnego w kwocie 11 250 zł (obliczone na podstawie § 2 pkt 8 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (15000 zł x 75%). Łącznie Powiat (...) poniósł koszty w wysokości 111 250 zł (100 000 zł + 11.250 zł), a zatem 63% z tej kwoty stanowi kwota 70 087,50 zł. Sąd podzielił koszty postępowania odwoławczego należne pozwanej pomiędzy powodów stosownie do ich udziałów w spornej nieruchomości: a zatem powodowie J. P. i M. P. po ¼, zaś pozostali powodowie po 1/10. Wobec powyższego zasądzeniu na rzecz Powiatu (...) od powodów J. P. i M. P. podlegały kwoty po 17 521,90 zł, zaś od pozostałych powodów kwoty po 7 008,70 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Izabella Dyka SSA Paweł Rygiel SSA Sławomir Jamróg