Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 lutego 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Kamil Grzesik
Protokolant:	Katarzyna Mitan

po rozpoznaniu w dniu 22 lutego 2023 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa B. M. (1) i A. M.

przeciwko (...) Sp. z o.o. Oddział w T.

o nakazanie i zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 27 października 2021 r. sygn. akt I C 2145/18

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że określony w nim termin przedłuża do 12 miesięcy;

2.  w pozostałym zakresie apelację oddala;

3.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę 675 zł (sześćset siedemdziesiąt pięć złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

I Aca 75/22

UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 22 lutego 2023 r.

Wyrokiem z dnia 27 października 2021 r. Sąd Okręgowy w Krakowie nakazał stronie pozwanej (...) sp. z o.o. w T. usunięcie rury gazowej z nieruchomości oznaczonych jako dz.(...)obj. (...) i dz. (...) obj. (...) położonych w W. w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia, zasądził od strony pozwanej (...) sp. z o.o. w T. solidarnie na rzecz powodów B. M. (1) i A. M. kwotę 2610,20 (dwa tysiące sześćset dziesięć złotych 20/100) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 16-09-2018 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałej części i zasądził od powodów solidarnie na rzecz strony pozwanej kwotę 6 288,29 (sześć tysięcy dwieście osiemdziesiąt osiem złotych 29/100) tytułem zwrotu kosztów postępowania. Dodatkowo w pkt 5 zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy nakazał ściągnąć od powodów solidarnie na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 454,86 zł. (czterysta pięćdziesiąt cztery złote 86/100) tytułem wydatków poczynionych w toku postępowania przez Skarb Państwa.

Sąd pierwszej instancji poczynił ustalenia faktyczne, szczegółowo zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (k. 382-386), które to ustalenia Sąd Apelacyjny w całości podzielił i przyjął za własne.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo częściowo przyjmując, że:

1.  Powodowie są właścicielami nieruchomości, przez które przebiega gazociąg stanowiący własność strony pozwanej i z którego strona pozwana wciąż korzysta, strona pozwana końcowo nie wykazała aby posiadała tytuł prawny do nieruchomości powodów, zatem zasadnym jest uwzględnienie żądania usunięcia gazociągu.

2.  Odnośnie podnoszonych przez pozwanego zarzutów sąd stwierdził, że nie doszło do zasiedzenia służebności przesyłu bowiem do nabycia jej posiadania doszło w złej wierze i tym samym nie upłynął jeszcze trzydziestoletni termin jej posiadania.

3.  Dodatkowo odpowiadając na zarzut naruszenia art. 5 k.c. Sąd wskazał, że strona pozwana może w obecnym stanie prawnym złożyć wniosek o ustanowienie służebności przesyłu (art. 305.1 k.c.) – co końcowo umożliwi dalsze funkcjonowanie sieci gazowej.

4.  Uwzględniając powództwo Sąd jednocześnie odroczył usunięcie gazociągu o 6 miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia (art. 320 k.p.c.), przyjmując, że ten czas jest odpowiedni dla wykonania wyroku.

5.  Odnośnie do drugiego roszczenia, Sąd uznał, że skoro w przedmiotowej sprawie nie ma podstaw do przypisania powodowi dobrej wiary ani w chwili objęcia nieruchomości w posiadanie, ani później zaszła konieczność zasądzenia na rzecz powoda wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwanego z jego nieruchomości. Podstawą wyliczenia wynagrodzenia była opinia biegłego ds. szacowania nieruchomości, gdzie wskazano stawkę za 1 m.kw. zajętej powierzchni

Apelację od powyższego orzeczenia wywiodła strona pozwana zaskarżając go w zakresie punktów: 1, 2,4 i zarzucając:

I. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na rozstrzygnięcie, a to:

1) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie za wiarygodne stanowisko strony powodowej w zakresie braku zgody poprzedników prawnych Powodów na budowę gazociągu, którego dotyczy niniejsze postępowanie, podczas gdy z zasad doświadczenia życiowego oraz logiki wynika, że budowa była widoczna i w razie braku zgody na jej prowadzenie spowodowałaby stosowną reakcję (np. zastrzeżenia, wezwanie do opuszczenia nieruchomości) ze strony właścicieli,

2) art. 234 k.p.c. w zw. z art. 7 k.c. poprzez nieprzyjęcie jako składowej stanu faktycznego dobrej wiary Pozwanej odnośnie posiadanego tytułu prawnego do nieruchomości w dacie objęcia gazociągu, którego dotyczy wniosek, pomimo nie obalenia domniemania dobrej wiary,

II. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

1) art. 222 § 1 k.c. w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 172 § 1 k.c i art. 7 k.c. poprzez nakazanie usunięcia gazociągu, pomimo przysługiwania Pozwanej skutecznego względem właściciela (i skutecznego wobec wszystkich) uprawnienia do władania rzeczą w postaci służebności przeysłu nabytej w drodze zasiedzenia w dobrej wierze,

2) art. 224 § 1 k.c. wzw. z art. 225 k.c. w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 172 § 1 k.c. i art. 7 k.c. poprzez zasądzenie od Pozwanej na rzecz Powodów wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, pomimo przysługiwania Pozwanej skutecznego względem właściciela (i skutecznego wobec wszystkich) uprawnienia do władania rzeczą w postaci służebności przeysłu nabytej w drodze zasiedzenia w dobrej wierze,

3) art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie, pomimo, że usunięcie gazociągu jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego tj. istotną funkcją społeczną, jaką spełnia gazociąg oraz podstawową zasadą sprawiedliwości.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja zasługiwała na częściowe uwzględnienie tj. jedynie w zakresie terminu na usunięcie urządzeń przesyłowych wybudowanych przez pozwanego na nieruchomości powodów. Podkreślić należy jednak, że zmiana ta w wynikała ze wspólnych oświadczeń stron postępowania, które podczas rozprawy apelacyjnej oświadczyły, że wyrażają zgodę na jego wydłużenie do 12 miesięcy. Niezależnie od powyższego Sąd Apelacyjny uznaje, że termin ten jest adekwatny (art. 320 k.c.) do sytuacji faktycznej niniejszej sprawy i pozwoli pozwanemu na wykonanie wyroku bez narażania odbiorców gazu na utrudnienia w jego dostawie. Dodatkowo wydłużenie tego terminu pozwala na przyjęcie, że roszczenie dochodzone przez powodów nie narusza zasad współżycia społecznego.

Uzasadniając zapadłe rozstrzygnięcie sądu II instancji, wskazać należy na zmieniony art. 387 § 2 1 k.p.c. ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. (Dz. U. poz. 1469) zmieniającej Kodeks postępowania cywilnego z dniem 7 listopada 2019 r., który odnosi się do formuły uzasadnienia wyroku sądu drugiej instancji. Mając to na uwadze oraz na uwadze ekonomikę procesową Sąd Apelacyjny wskazuje, że wydane przez siebie orzeczenie oparł na dokonanych ustaleniach faktycznych sądu I instancji, które to ustalenia aprobuje i przyjmuje za własne i dlatego ich nie powtarza. Sąd II instancji podzielił też wnioski, jakie doprowadziły sąd I instancji do wydanego rozstrzygnięcia.

Przechodząc do oceny zarzutów apelacji, wskazać należy, że postawiono w niej zarówno zarzuty naruszenia prawa procesowego, jak i materialnego oraz błąd w ustaleniach faktycznych. Logicznym natomiast jest, że prawidłowość zastosowania lub wykładni prawa materialnego może być właściwie oceniona jedynie na kanwie niewadliwego ustalenia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Skuteczne zatem zgłoszenie zarzutu naruszenia prawa materialnego wchodzi zasadniczo w rachubę tylko wtedy, gdy ustalony przez sąd I instancji stan faktyczny, będący podstawą rozstrzygnięcia zaskarżonego wyroku, nie budzi zastrzeżeń. Powyższe rodzi konieczność oceny w pierwszym rzędzie dokonanych ustaleń zmierzających do zakwestionowania ustaleń faktycznych w związku z zarzutami naruszenia prawa procesowego, a następnie związanych z nimi zarzutów dotyczących prawa materialnego, a na koniec pozostałych zarzutów naruszenia prawa materialnego.

Wskazując na wadliwość ustaleń faktycznych apelujący zarzucił, że sąd pierwszej instancji naruszył art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie za wiarygodne stanowisko strony powodowej w zakresie braku zgody poprzedników prawnych Powodów na budowę gazociągu, którego dotyczy niniejsze postępowanie, podczas gdy z zasad doświadczenia życiowego oraz logiki wynika, że budowa była widoczna i w razie braku zgody na jej prowadzenie spowodowałaby stosowną reakcję. Na wstępie oceny tego zarzutu zauważyć należy, że nawet przyznanie racji pozwanemu w tym zakresie, nie spowodowałoby zmiany zaskarżonego orzeczenia. Wbrew intencjom skarżącego, taka dorozumiana zgoda nie prowadziłaby do powstania trwałego tytułu do korzystania z nieruchomości powodów. Do powstania ograniczonego prawa rzeczowego wymagane byłoby oświadczenie woli właściciela nieruchomości władnącej złożone w formie aktu notarialnego. Sama dorozumiana zgoda, co oczywiste nie spełnia tego warunku, ale również nie pozwala na przyjęcie, że profesjonalista jakim jest pozwany, mógłby sobie przypisać dobrą wiarę w zakresie korzystania z cudzej nieruchomości. Idąc dalej, Sąd Apelacyjny nie znajduje uzasadnienia dla przyjęcia argumentacji na podstawie, której firma zajmująca się dostawą mediów, wkraczając na cudzą nieruchomość, bez wyraźnej zgody jej właściciela, działa w dobrej wierze. Dodatkowo nawet gdyby przyjąć, że zgoda taka była, to co najwyżej generowałaby powstanie prawa obligacyjnego, które stawiałoby pozwanego w roli posiadacza zależnego i wykluczało nabycie nieruchomości przez jej zasiedzenie. Natomiast od dnia 29 stycznia 2018 r., kiedy to powodowie pisemnie wyrazili brak akceptacji dla dalszego korzystania z ich nieruchomości, to nawet przy przyjęciu, że pozwany rozpoczął posiadanie samoistne to byłoby ono bez wątpienia nabyte w złej wierze.

Niezależnie jednak od powyższych rozważań, stwierdzić należy, że pozwany nie wykazał w niniejszej sprawie aby powodowie nawet per facta concludentia wyrazili zgodę na budowę gazociągu, a następnie na korzystanie z niego przez pozwanego. Przypomnieć należy, że przedmiotowe działki od wielu lat nie były użytkowane, a dodatkowo zarówno powodowie jak ich poprzednicy prawni nie brali udziału w Komitecie (...), ani też w żaden sposób go nie finansowali. Pozwany nie przedstawił żadnych argumentów, które mogłyby świadczyć o naruszeniu przez Sąd Okręgowy art. 233 k.p.c. i tym samym wszelkie zarzuty w zakresie wadliwości ustaleń tego sądu, uznać należy za bezzasadne.

Przechodząc natomiast do oceny zarzutów materialnoprawnych stwierdzić należy, że istota niniejszej sprawy, sprowadzała się do oceny, czy poprzednicy pozwanego budując gazociąg na działce powodów działali w dobrej czy też złej wierze. Przyjęcie bowiem dobrej wiary prowadziło do uznania, że doszło do nabycia służebności przesyłu i tym samym zarówno roszenie negatoryjne jak i o wynagrodzenie z tytułu korzystania podlegałyby oddaleniu.

Rozstrzygając powyższy problem stwierdzić należy, że Sąd Apelacyjny podziela w tym zakresie argumentację Sądu Okręgowego, co czyni zbędnym jej powtórzenie na potrzeby niniejszego uzasadnienia. W ocenie sądu odwoławczego ustalenia poczynione w niniejszej sprawie pozwalają na przyjęcie obalenia domniemania dobrej wiary wynikającego z art. 7 k.c. Sam fakt działania we współpracy z Komitetem (...) nie zwalniał pozwanego z obowiązków właściwego przygotowania inwestycji i zadbania choćby o sprawdzenie dokumentów, w zakresie tytułów prawnych do korzystania z cudzych nieruchomości. Powyższe prowadzi do stwierdzenia, że w sprawie nie doszło do naruszenia art. 234 k.p.c. w zw. z art. 7 k.c. poprzez nieprzyjęcie jako składowej stanu faktycznego dobrej wiary pozwanego odnośnie posiadanego tytułu prawnego do nieruchomości.

Skoro zatem pozwany nie wykazał faktu nabycia służebności przesyłu, ani też żadnego innego tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości powodów to uwzględniając powództwo negatoryjne, wbrew zarzutom apelacji, Sąd Okręgowy nie naruszył art. 222 § 1 k.c. w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 172 § 1 k.c i art. 7 k.c. Nie doszło też do naruszenia art. 224 § 1 k.c. w zw. z art. 225 k.c. w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 172 § 1 k.c. i art. 7 k.c. poprzez zasądzenie od Pozwanej na rzecz Powodów wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

Odnosząc się do ostatniego z argumentów apelacji stwierdzić należy, że Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się naruszenia w niniejszej sprawie art. 5 k.c. Rozważania w tym zakresie rozpocząć należy od stwierdzenia, że zgodnie z art. 21 Konstytucji Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia. Nie oznacza to jednak, że prawo własności jest prawem niczym nieograniczonym, co wynika choćby z treści art. 140 k.c. Dlatego też przypadki zastosowania art. 5 k.c. winny być oceniane w sposób indywidualny i zależny od ustaleń faktycznych danej sprawy. Natomiast odmowa uznania roszczeń powodów za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (w rozumieniu art. 5 k.c.) nie została wykazana przez pozwanego i nie wynika z okoliczności faktycznych niniejszej sprawy. Oznacza to, że przyczyn nieuwzględnienia zarzutu pozwanego należy upatrywać w podstawie faktycznej wyroku. W świetle ustalonej wykładni omawianego przepisu nie ulega wątpliwości, że odmowa uwzględnienia roszczenia zgodnego z prawem (art. 222 § 2 k.c.) może nastąpić w okolicznościach wyjątkowych, szczegółowo wskazanych przez stronę podnoszącą zarzut nadużycia prawa podmiotowego i wykazanych w razie sporu. Nie można odmówić ochrony prawa podmiotowego (w tym wypadku prawa własności) na podstawie zarzutów ogólnikowych nie popartych dowodami.

W niniejszej sprawie strona pozwana nawet nie próbowała wykazać, aby przesunięcie gazociągu na inną nieruchomość było niemożliwe czy choćby znacząco utrudnione. Sama zadeklarowała, że na wykonie takiej operacji potrzebuje terminu rocznego.

Strona pozwana w trakcie niniejszego postępowania nie skorzystała z możliwości wystąpienia o ustanowienie służebności przesyłu, ani też nie podjęła realnych działań zmierzających do zmiany położenia gazociągu na działce powodów. W tym miejscu zauważyć należy, że podczas rozprawy apelacyjnej powód zadeklarował taką możliwość oświadczając, że umiejscowienie gazociągu na środku działki uniemożliwia mu jej zabudowę. Problem zatem sprowadzał się do rozważenia czy prawo własności powodów ma ulec ograniczeniu z uwagi na unikanie przez (...) Spółkę (...), poniesienia kosztów wynagrodzenia za ustanowienie służebności czy też kosztów przeniesienia gazociągu. Rozstrzygając w niniejszej sprawie, sąd stanął na stanowisku, że interes właściciela, osoby fizycznej w konflikcie z interesem dużej firmy przesyłowej, która pragnie ograniczyć koszty swojego funkcjonowania, winien znaleźć pierwszeństwo. Zaznaczyć należy również, że ocena ta nie może być dokonywana przez pryzmat odbiorców gazu, bowiem w sprawie nie wykazano niemożliwości przesunięcia gazociągu, a kwestia sprowadza się jedynie do chęci uzyskania bezpłatnego przysporzenia na rzecz pozwanego, które dodatkowo nie musi w prosty sposób przekładać się na cenę usług świadczonych odbiorcom gazu przesyłanego tą linią.

Niezależnie od powyższego Sąd Apelacyjny staje na stanowisku, że możliwość stosowania art. 5 k.c. w przypadku roszczeń dotyczących usunięcia linii przesyłowych winno być ograniczone do sytuacji absolutnie wyjątkowych o ile nie wyłączone całkowicie. Nie można bowiem pominąć faktu, że przedsiębiorca przesyłowy w świetle art. 305.2 § 1 k.c. ma możliwość wystąpienia o ustanowienie stosownej służebności i to niewykluczone, że o przebiegu tożsamym z aktualnym. Przyjęcie argumentacji przeciwnej, prowadziłoby w istocie do zbędności przepisów o sądowym ustanowieniu służebności przesyłu, a przynajmniej ich znaczącego ograniczenia, bowiem przedsiębiorcy przesyłowi mogliby, prawo korzystania z cudzej własności, argumentować zasadami współżycia społecznego. Tym samym Sąd nie podziela argumentacji przedstawionej choćby w Postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2021 r. III CNP 17/20. Za niezasadne uznaje również powoływanie się na orzecznictwo sprzed wprowadzenia przepisów wprowadzających regulację służebności przesyłowych, albowiem zapadło ono na kanwie innego stanu prawnego, który nie dawał przedsiębiorcą przesyłowym możliwości regulacji stanów prawnych i uzyskania tytułu do korzystania z cudzej nieruchomości. W niniejszej sprawie nie można wykluczyć, że służebność zostałaby ustanowiona według aktualnego przebiegu gazociągu, jednak odbyłoby się to po wcześniejszym ustaleniu możliwości i kosztów przeniesienia linii przesyłowej, a przede wszystkim za wynagrodzeniem bądź ewentualnym odszkodowaniem dla właściciela nieruchomości. W ramach tego postępowania sąd miałby też możliwość zabezpieczenia roszczenia poprzez uregulowanie sposobu korzystania z nieruchomości powodów na czas jego trwania. Wszystkie te okoliczności, w ocenie sądu drugiej instancji, podważają możliwość oddalenia powództwa o usunięcie linii przesyłowych przy zastosowaniu zasad współżycia społecznego. Przyjęcie argumentacji przeciwnej prowadziłoby też do nie przewidzianego prawem i bezpłatnego wywłaszczenia właścicieli gruntów, po których bezprawnie przeprowadzono linie przesyłowe, podczas gdy wolą ustawodawcy przewidziano w takich przypadkach możliwość wystąpienia o ustanowienie służebności przesyłu. W tym miejscu nie można też uciec od refleksji, że stosowanie w takich sytuacjach art. 5 k.c. przenosi na właścicieli gruntów konieczność występowania o ustanowienie służebności i wyłożenia związanych z nimi kosztów postępowania.

Dodatkowym argumentem przemawiającym za trafnością rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji jest zastosowanie przez niego art. 320 k.p.c. Przepis ten bowiem co do zasady wyłącza stosowanie art. 5 k.c. w przypadku roszczeń windykacyjnych i negatoryjnych i winien stanowić samodzielną podstawę odroczenia wykonania wyroków je uwzględniających. Oczywiście nie można wykluczyć również dopuszczalności oddalenia powództwa w takim przypadku, w którym bez względu na możliwość odroczenia terminu udzielenia ochrony właścicielowi, samo jej udzielenie prowadziłoby do trudnych do zaakceptowania negatywnych skutków o znacznej skali. Jednak taka sytuacja w niniejszej sprawie nie zachodzi, a dodatkowo jak wskazano to powyżej, w takiej sytuacji przedsiębiorca przesyłowy winien wystąpić o ustanowienie służebności przesyłu, a nie bronić się zasadami współżycia społecznego i dążyć do jak najdłuższego w zasadzie bez kosztowego korzystania z cudzej własności.

Mając na względzie powyższe, częściowo uwzględniono apelację pozwanego na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. realizując zasadę odpowiedzialności za wynik postępowania. Niewielka zmiana zaskarżonego orzeczenia, dodatkowo dokonana za akceptacją obu stron postępowania, nie mogła mieć wpływu na ocenę, że to pozwany uległ w postępowaniu apelacyjnym. Na koszty złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika strony powodowej przy przyjęciu stawki minimalnej wynikającej w zw. z § 2 pkt 3) oraz § 10 ust. 1 pkt 2) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 w sprawie opłat za czynności radów prawnych.