Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 stycznia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Grzegorz Krężołek (spr.)
Sędziowie:	SSA Paweł Czepiel SSA Jerzy Bess
Protokolant:	st. sekr. sądowy Urszula Kłosińska

po rozpoznaniu w dniu 10 stycznia 2020 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z wniosku P. Ł. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Aresztu Śledczego w K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 27 września 2018 r. sygn. akt I C 122/13

1. eliminując oznaczenie punktu IV, zmienia zaskarżony wyrok nadając mu treść :

„I. oddala powództwo,

II. nie obciąża powoda kosztami procesu należnymi Skarbowi Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej,

III. przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokata I. K. kwotę 221, 40 zł (dwieście dwadzieścia jeden złotych 40/100) w tym 41, 40 zł podatku od towarów i usług , tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu.”;

2. w pozostałym zakresie apelację oddala,

3. nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego należnymi Skarbowi Państwa- Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej

4. przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokata I. K. kwotę 147, 60 zł (sto czterdzieści siedem złotych 60/100) w tym 27,60 zł podatku od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Paweł Czepiel SSA Grzegorz Krężołek SSA Jerzy Bess

Sygn. akt : I ACa 135/19

UZASADNIENIE

W częściowym uwzględnieniu żądań powoda P. Ł. (1) domagającego się od strony pozwanej Skarbu Państwa – Aresztu Śledczego w K. zadośćuczynienia za doznaną krzywdę spowodowaną naruszeniem jego dóbr osobistych godności i zdrowia z uwagi na złe warunki w których odbywał w tej jednostce penitencjarnej karę pozbawienia wolności od marca 2009 r., do października 2010 r., oraz od maja 2012 r., do chwili przetransportowania do Zakładu Karnego w W. oraz

świadczenia na cel społeczny - Dom dziecka (...) w K. ,

Sąd Okręgowy w Krakowie , wyrokiem z dnia 27 września 2018r :

- zasądził na rzecz powoda od strony pozwanej tytułem zadośćuczynienia kwotę 7 000 złotych [ pkt I ]

- w pozostałym zakresie powództwo oddalił [ pkt II],

- koszty postępowania pomiędzy stronami wzajemnie zniósł [ pkt III],

- przyznał od Skarbu Pastwa – Sądu Okręgowego w Krakowie , na rzecz reprezentującego powoda w postępowaniu adwokata z urzędu , wynagrodzenie w kwocie 221, 40 zł

/ brutto/ [ pkt IV sentencji orzeczenia].

Sąd ustalił następujące fakty istotne dla rozstrzygnięcia :

Powód P. Ł. (1) przebywał w Areszcie Śledczym przy ul. (...) w K. od marca 2009 r., do października 2010 r., oraz od maja 2012 r., do 23 stycznia 2013r. Przebywał w celach:

- w okresie od 2 maja 2012 r., do 10 maja 2012 r. cela nr (...) 7-osobowa, o powierzchni mieszkalnej 22,66 m ^{( 2)};

- w okresie 3 października 2012 r., do dnia 20 listopada 2011 r. cela nr (...), dwuosobowa o powierzchni mieszkalnej 6,87 m ^{( 2)}

W okresie od 29 stycznia 2010 r., do 25 lutego 2010 r., odbywał karę w warunkach przeludnienia. Decyzją Dyrektora Aresztu Śledczego w K. z dnia 29 stycznia 2010 r., został osadzony w celi, w której powierzchnia przypadająca na jedną osobę wynosi poniżej 3m ^{( 2)}, nie mniej niż 2 m ^{( 2, )}na czas 14 dni, od 29 stycznia 2010 r., do dnia 11 lutego 2010 r. Zarządzeniem z dnia 8 lutego 2010 r., Sąd Okręgowy w K. sygn. akt (...) okres przebywania powoda w niej do 28 dni.

Decyzją Dyrektora Aresztu Śledczego w K. z dnia 11 lutego 2010 r., przedłużono ten pobyt do dnia 25 lutego 2010 r.

Przyczyną uzasadniająca takie umieszczenie na dalszy okres była nadal aktualna konieczność pobytu P. Ł. (1) w areszcie śledczym nie posiadającym wolnych miejsc w celach, jak również brak możliwości przetransportowania do jednostki w której zapewniona byłaby norma powierzchniowa.

Warunki bytowe w pozwanej placówce w okresie przebywania w niej powoda w części odpowiadały obowiązującym normom, w pewnym zaś zakresie tj. warunków sanitarno-higienicznych nie. Standard pomieszczeń socjalnych nie był wysoki, jednak nie były one utrzymywane w czystości i porządku w zakresie za który odpowiedzialność ponosi strona pozwana.

W celach panowała wilgoć, były one zgrzybiałe, nadto brakowało środków higienicznych przy pomocy których osadzeni mogliby utrzymywać urządzenia sanitarne w czystości. Złe warunki bytowe panujące w celach wywierały zły wpływ na psychikę powoda, który już wówczas cierpiał na schorzenia o charakterze psychicznym, co wiązało się z przyjmowaniem leków przepisanych przez lekarza psychiatrę.

Sale wyposażone były iw łóżka, stolik, krzesła, szafkę oraz głośnik. Cele mieszkalne znajdujące się w pozwanej placówce są wyposażone w kąciki sanitarne z bieżąca wodą, skanalizowane, wydzielone ścianami stałymi do wysokości minimum 2 m, wraz z drzwiami przesuwnymi co zapewnia przestrzeń do intymnego i nieskrępowanego wykonywania czynności podczas codziennej toalety. Ponadto cele mieszkalne wyposażone są w wentylację grawitacyjną i zgodnie z obowiązującymi warunkami technicznymi corocznie prowadzone są przeglądy przewodów kominowych przez uprawniony zakład kominiarski. Cele mieszkalne są celami najczęściej wieloosobowymi, z łóżkami piętrowymi, zapewniony jest dostęp do bieżącej wody w kąciku sanitarnym. Jednakże w celach panowała wilgoć, która doprowadziła do ich zagrzybienia.

Obecność krat okiennych w każdej celi wynikała z konieczności zapewnienia bezpieczeństwa osadzonym. Konstrukcja grubości i rozstawu osiowego prętów krat okiennych jest zgodna z wytycznymi Dyrektora Generalnego (...)z dnia 4 października 2011 r. Nie ograniczały one również możliwości otwierania okien a tym samym wietrzenia pomieszczeń. Ponadto zgodnie z § 77 ust 1 pkt g Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej z dnia 31 października 2003 r., w aresztach śledczych można stosować przesłony okienne. Przesłony okienne tzw. blendy stanowiły dodatkową konstrukcję ochronną. Są one montowane na ścianie zewnętrznej budynku w takiej odległości od okna, która umożliwia swobodną wymianą powietrza w celach. Wypełnienie ram przesłon materiałem z pleksy umożliwiające dostęp światła dziennego.

Gospodarka żywnościowa w Areszcie Śledczym w K. funkcjonowała zgodnie z Zarządzeniem nr (...) Dyrektora Generalnego Służby Więziennictwa z dnia 6 września 2010 r., w sprawie gospodarki żywnościowej w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej. Przed przyjęciem towaru każdorazowo sprawdzane było znakowanie towaru i termin przydatności. Ponadto przed wydaniem posiłków z kuchni więziennej każdorazowo pracownik wykonuje próby smakowe i na ich podstawie wydawał pisemną zgodę na dystrybucje posiłków do cel mieszkalnych. Podczas pobytu w pozwanym zakładzie karnym P. Ł. (1) otrzymywał trzy posiłki dziennie, przygotowywane przez kuchnię pozwanego Aresztu. Posiłki przygotowywane były z uwzględnieniem obowiązujących norm w zakresie żywienia, przy zachowaniu ich właściwej kaloryczności i wartości odżywczej. Brane są również pod uwagę zwyczaje kulturalne i religijne osadzonych.

Powód podczas pobytu w Areszcie Śledczym nie zgłaszał zagrożeń ze strony pozostałych osadzonych, nie zgłaszał również żadnych zachowań wychowawcy, które byłyby niezgodne z prawem lub naruszałyby jego godność osobistą. Podczas pobytu powoda w Areszcie Śledczym w K. nie miały miejsca zdarzenia nadzwyczajne z jego udziałem. Ponadto sprawy kontroli celi jak również kontroli osobistej (w tym badanie na obecność środków odurzających lub substancji psychotropowej), odbywały się zgodnie obowiązującymi przepisami i były przeprowadzane w sposób humanitarny z poszanowaniem godności P. Ł. (1). Nie zgłaszał również funkcjonariuszom Działu Ochrony żadnych zachowań wychowawcy, które byłyby niezgodne z prawem i naruszały jego godność osobistą.

W pozwanej placówce penitencjarnej P. Ł. (1) miał zapewnioną odpowiednią opiekę medyczną, która była realizowana ciągle i na bieżąco. Ponadto w przypadku wystąpienia jakichkolwiek schorzeń miał możliwość kontaktu z lekarzem.

W szpitalu znajdującym się w Areszcie Śledczym opieka jest zapewniona w 3 oddziałach - psychiatrii sadowej, chirurgii ogólnej i chorób wewnętrznych. W oddziałach szpitalnych pracują lekarze i odbywają się dyżury lekarskie. W oddziale psychiatrii ten dyżur jest na telefon, w pozostałych na stałe. Pacjent mógł zapisać się sam do lekarza oraz do lekarza stomatologa, skierowania do lekarzy specjalistów wystawiał lekarz pierwszego kontaktu.

Osadzeni pacjenci byli również konsultowani u lekarzy poza więziennych, jeżeli wymagała tego sytuacja. Jeżeli zaistniała potrzeba szybkiej wizyty, codziennie na oddziale przyjmowała lekarz i pielęgniarka. Powód miał również dostęp do badań wykonywanych poza szpitalem Aresztu Śledczego. Ponadto osadzeni mieli dostęp do leków, apteka zakładowa była czynna od poniedziałku do piątku. Leki były bezpłatne

Z dalszej części ustaleń wynika, że powód korzystał z opieki lekarskiej, co było związane z problemami natury psychicznej.

Ze strony funkcjonariuszy pozwanej jednostki penitencjarnej nie dochodziło do utrudnień w kontaktach powoda z więzienną służbą lekarską. Jego problemy zdrowotne nie były bagatelizowane. Przechodził badania, był informowany o ich wynikach. W okresie od 8 września 2010 r., do 11 października 2010 r, wielokrotnie zgłaszał się do szpitala Aresztu Śledczego w celu kontynuacji leczenia psychiatrycznego, które , jak wskazał, przynosiło pozytywne efekty.

Przebywające w Areszcie Śledczym osoby tymczasowo aresztowane korzystały z własnej odzieży, bielizny osobistej oraz obuwia, chyba, że zwrócą się do administracji Aresztu o przydzielenie im odzieży. Osadzeni posiadali miejsce do spania wyposażone w materace, pościel, koc oraz poduszkę. Bielizna pościelowa wymieniana była regularnie co dwa tygodnie, bielizna osobista co tydzień, natomiast obuwie zgodnie z regulującymi te kwestie przepisami. Środki higieny jak również środki do utrzymania czystości w celi były wydawane regularnie. Osadzeni mogą korzystać z łaźni i ciepłych kąpieli.

W ramach oceny prawnej, Sąd I instancji ocenił roszczenia P. Ł. (1) jako uzasadnione w części.

Za usprawiedliwiony uznał podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia w odniesieniu do tej części żądania powoda , którą wiązał on z następstwami swojego pobytu w Areszcie Śledczym w K. w okresie od marca 2009 do 21 stycznia 2010r. W tym zakresie , odwołując się do normy art. 442 ¹ § 1 k.c. , Sąd argumentował , że w przypadku, gdy zdarzeniem krzywdzącym jest osadzenie osoby w przeludnionej celi, bez zapewnienia jej należytych warunków bytowych, sanitarnych czy medycznych, ujemne następstwa naruszenia dóbr osobistych, jak poczucie krzywdy, poniżenia, upokorzenia, cierpienia są odczuwane w czasie kiedy osadzenie w tym warunkach ma miejsce.

W konsekwencji, skoro pozew został wniesiony 23 stycznia 2013r , zarzut strony pozwanej w odniesieniu do wskazanego okresu był usprawiedliwiony.

Za niezasadną uznał tę część roszczenia kompensacyjnego , którą P. Ł. (1) łączył

z zaniechaniami działań służby więziennej pozwanego Aresztu Śledczego, pod postacią niereagowania na wszelkie wnioski (w tym te o dodatkową paczkę żywnościową oraz talonu na suplement diety), a także prośby i sygnały ze strony powoda, co do pogarszającej się kondycji psychicznej.

Wskazał w tym zakresie , że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie dał dostatecznych podstaw do potwierdzenia takiego stanu rzeczy.

Nie miał , zdaniem Sądu I instancji, racji P. Ł. (1)uznając za podstawie swojego roszczenia kompensacyjnego pogorszenie jego stanu zdrowia jako następstwa nie zagwarantowania mu właściwej opieki medycznej na terenie AŚ w K.. Uznał , że powód nie zaoferował takiego dowodu, który pozwalałby na stwierdzenie, że wykazywane przez niego schorzenia, szczególnie te natury psychicznej, stanowiące o jego rozstroju zdrowia, powstały w związku ze sposobem w jaki zapewniono mu korzystanie z tej opieki. Samo jego przekonanie, że była ona niewystarczająca czy niewłaściwa z uwagi na ówczesny stan zdrowia , nie jest wystarczającym dla potwierdzenia zasadności tej części żądania , które zgłosił w pozwie.

W ocenie Sądu Okręgowego P. Ł. (1) nie zdołał wykazać, że podczas osadzenia w Areszcie Śledczym umieszczano go w celach pozbawionych wentylacji oraz że otrzymywał niewłaściwe (zepsute i przeterminowane) wyżywienie. Warunki bytowe w pozwanej placówce odpowiadały obowiązującym normom. Sale wyposażone były w łóżka, stolik, krzesła, szafkę oraz głośnik. Cele mieszkalne były również , w okresie przywania w nich powoda wyposażone w kąciki sanitarne z bieżąca wodą, skanalizowane, wydzielone ścianami stałymi do wysokości minimum 2 m, co wraz z drzwiami przesuwnymi, co zapewniało przestrzeń do intymnego i nieskrępowanego wykonywania codziennej toalety. Obecność krat w okiennych w każdej celi wynika z konieczności zapewnienia bezpieczeństwa osadzonym, a ich konstrukcja jest zgodna z obowiązującymi normami i przepisami.

P. Ł. (1) otrzymywał trzy posiłki dziennie, przygotowywane z uwzględnieniem obowiązujących norm w zakresie żywienia, przy zachowaniu ich właściwej kaloryczności i wartości odżywczej.

Powód nie dowiódł również , iż sposób przeprowadzania kontroli więźniów w jednostce w tym kontroli osobistych naruszał jego godność.

Natomiast dokonując oceny faktów związanych z umieszczeniem powoda w przeludnionej celi , powołując się na judykaty Sądu Najwyższego , Sąd I instancji uznał, iż , są one podstawą do uznania żądania powoda za , w części , uzasadnione.

Wskazał , iż umieszczenie P. Ł. (1) w tych warunkach , co miało miejsce okresie pomiędzy 29 stycznia 2010r do 25 lutego 2010 r , nawet w sytuacji gdy jego podstawą były decyzje dyrektora jednostki penitencjarnej a przedłużenie tego pobytu miało swoją podstawę w orzeczeniu Sędziego penitencjarnego , stanowi podstawę do uznania , iż tym samym doszło do naruszenia jego dobra osobistego w postaci godności nie znosząc bezprawności działania funkcjonariuszy jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa , którą jest Areszt Śledczy w K..

Podkreślił przy tym ,że strona pozwana nie zdołała wykazać takich okoliczności faktycznych , które zdecydować by mogły o zniesieniu kwalifikacji tego działania jako bezprawnego , która to cecha objętA jest domniemaniem ustanowionym w art. 24 kc . Tym bardziej , iż podczas postępowania Skarb Państwa ograniczył się tylko do ogólnych twierdzeń , przeczących tej kwalifikacji sposobu zachowania funkcjonariuszy służby więziennej.

Tymczasem strona pozwana dla obalenia tego domniemania obowiązana była wykazać, że ograniczenie powierzchni celi mieszkalnej, w której przebywał pokrzywdzony nastąpiło z konkretnej przyczyny o charakterze nadzwyczajnym i na krótki czas. Czyli udowodnić zaistnienie sytuacji tymczasowej o wyjątkowym charakterze.

W sytuacji, gdy odpowiedzialność Skarbu Państwa za krzywdę powoda wywołaną tym naruszeniem jest niezależna od winy funkcjonariuszy jednostki penitencjarnej odpowiedzialności za wyrównanie doznanej przezeń krzywdy należy Skarbowi Państwa przypisać, tym bardziej , że w miejscu osadzenia w warunkach przeludnienia panowały niedostateczne warunki sanitarne i higieniczne. Na ścianach był grzyb , w celi panowała wilgoć. Warunki te pogłębiały zły stan psychiczny P. Ł. (1) powodując , że zakres uciążliwości po jego stronie w sposób nieusprawiedliwiony wykraczał poza granice ograniczeń , które wynikają z faktu odbywania kary izolacyjnej.

Rozważając to, jak wysokie świadczenie kompensacyjne będzie właściwie wyrównywało powodowi doznany w ten sposób uszczerbek , Sąd I instancji uznał , iż będzie to kwota 7 000 złotych , spełniająca zasadniczy , wyrównawczy cel zadośćuczynienia , jednocześnie stanowiąc dla niego odczuwalną wartość ekonomiczną.

Oceniając pozostałą część jego żądania , w okolicznościach ustalonych w sprawie za nieuzasadnioną, powództwo w tym zakresie oddalił .

Rozstrzygając o kosztach procesu zdecydował o ich wzajemnym zniesieniu pomiędzy stronami , uwzględniwszy charakter samej sprawy oraz trudna sytuację materialną P. Ł. (1).

Ponadto przyznał od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Krakowie adwokatowi zastępującego powoda z urzędu wynagrodzenie, którego kwota została ustalona na podstawie § 2, § 11 pkt. 25, § 19 pkt 1 i § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.), w rozmiarze 1, 5 stawki minimalnej.

Apelację od tego wyroku złozyła tylko strona pozwana , jej zakresem obejmując punkty I i III jego sentencji .

We wniosku środka odwoławczego postulowała dokonanie przez Sąd II instancji takiej zmiany zaskarżonego orzeczenia , w następstwie której :

- powództwo zostanie oddalone w całości oraz

- powód zostanie obciążony kosztami procesu.

Jako wniosek ewentualny reprezentująca Skarb Państwa Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej sformułowała żądanie uchylenia wyroku z dnia 27 września 2018r w zaskarżonej części i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Apelacja została oparta na następujących zarzutach :

- naruszenia prawa procesowego , w sposób mający dla treści orzeczenia istotne znaczenie , a to :

a/ art. 233§1 kpc poprzez wyciagnięcie z treści zebranego w sprawie materiałów dowodowego wniosków sprzecznych z zasadami logiki i w konsekwencji przyjęcie , iż pozwany Skarb Państwa nie przedstawił dowodów dostatecznie usprawiedliwiających wniosek , iż sposób postępowania funkcjonariuszy służby więzienne Aresztu Śledczego w K. , w zakresie umieszczenia P. Ł. (1) w przeludnionej celi , w okresie pomiędzy 29 stycznia , a 25 lutego 2010r, było działaniem legalnym mimo , że umieszczenie to opierało się na decyzjach dyrektora jednostki aprobowanych przez sędziego penitencjarnego wobec których, pomimo takiego uprawnienia , powód nie składał środków odwoławczych.

Twierdzona wada miała polegać, zdaniem autora zarzutu, również na nie uwzględnieniu przez Sąd I instancji treści zeznań świadków wskazanych przez skarżącego , w osobach pracowników Aresztu i dokumentów z jego wizytacji za okres kiedy powód był osadzony w warunkach przeludnienia. Wobec tego Sąd I instancji wyraził, zdaniem strony skarżącej, nietrafne zapatrywanie zgodnie z którym osadzonego powoda dotknęły dolegliwości związane z umieszczeniem w celi bez zachowania minimalnej normy powierzchniowej, w rozmiarze uzasadniającym potwierdzenie naruszenia w ten sposób jego godności jako więźnia,

b/ art. 232 w zw z art. 233 §2 kpc wobec nietrafnego wniosku Sądu co do tego , iż na powodzie nie spoczywał obowiązek dowiedzenia , że warunki w jakich odbywali karę izolacyjną w pozwanej jednostce penitencjarnej naruszyły jego dobra osobiste , w tym w szczególności godność,

c/ art. 328 §2 kpc jako konsekwencji nie wskazania w pisemnych motywach orzeczenia dlaczego Sąd I instancji odmówił wiarygodności treści zeznań wnioskowanych przez stronę skarżącą świadków oraz dowodów z przedłożonych przez nią dokumentów ,

d/ art. 278 §1 kpc wobec oparcia wniosków o negatywnym wpływie warunków odbywania kary pozbawienie wolności przez powoda na jego stan psychiczny , bez przeprowadzenia co do tego ich wpływu opinii biegłego odpowiedniej specjalności z zakresu medycyny,

e / art. 100 kpc, jako następstwa niepoprawnego zastosowania tej normy w zakresie rozliczenia kosztów procesu pomiędzy stronami mimo , że brak było ku temu podstaw a P. Ł. (1)powinien był , z uwagi na wynik sprawy , zostać obciążony tymi kosztami na rzecz strony przeciwnej ,

- sprzeczności istotnych ustaleń z treścią zebranego materiału i nieprawidłowe przyjęcie , w oparciu o zgromadzone dowody , iż osadzeni - w tym powód - nie dysponowali dostateczną ilością środków mogących zapewnić właściwe warunki higieniczno - sanitarne w celach w których przebywali , a warunki pobytu powoda miały negatywny wpływ na jego stan psychiczny , pogłębiając jego dolegliwości tej natury,

- naruszenia prawa materialnego poprzez nieprawidłowe zastosowanie :

1. art. 110 §2 b/ pkt1-7 w zw z art. 110 §2 c kodeksu karnego wykonawczego, poprzez nie uwzględnienie , iż osadzenie powoda w celu nie spełniającej minimalnej normy powierzchniowej 3 m. kw. miało swoja podstawę w decyzjach opartych na wskazanych przepisach , a przez to nie miało cech bezprawności. Tym bardziej , , iż P. Ł. (1)tych podstaw umieszczenia go w takich warunkach , mając taką możliowość nie zaskarżył,

2. art. 7 kk oraz 34 kkw w zw. z art. 24 kc , wobec nieuzasadnionego dokonania oceny tych decyzji przez Sąd Okręgowy, w ramach weryfikacji roszczenia powoda o charakterze cywilnym , wywodzonego z naruszenia dóbr osobistych mimo , że nie miał do takiej oceny kompetencji,

3. art. 23 i 24 kc wobec nieuzasadnionego przyjęcia , że doszło do naruszenia dóbr osobistych P. Ł. (1) ,

4. art. 24 i 448 kc wobec nietrafnego uznania , że powód jest wolny , w takim sporze który został rozstrzygnięty zaskarżonym orzeczeniem, od wykazywania , że działanie strony przeciwnej [ naruszyciela ] było bezprawne , a nadto , że materiał dowodowy zgromadzony w sprawie dostatecznie usprawiedliwiał przyznanie powodowi świadczenia kompensacyjnego z tytułu zadośćuczynienia za krzywdę.

5. art. 5 kc , jako następstwa braku oceny , że żądanie zawarte w pozwie stanowi nadużycie prawa podmiotowego i nie powinno korzystać z ochrony.

Odpowiadając na apelację powód domagał się jej oddalenia jako pozbawionej usprawiedliwionych podstaw oraz obciążenia skarżącego kosztami postępowania apelacyjnego oraz przyznania na rzecz pełnomocnika P. Ł. (1), u stanowionego z urzędu , kosztów związanych z tą reprezentacją przed Sądem II instancji.

Rozpoznając apelację , Sąd Apelacyjny rozważył :

Apelacja strony pozwanej jest w części uzasadniona , prowadząc do zmiany objętego nią wyroku, w sposób wskazany w punkcie 1 orzeczenia Sądu II instancji.

W pozostałym zakresie środek odwoławczy nie jest usprawiedliwiony , podlegając oddaleniu.

Rozpoczynając jej ocenę od zarzutów procesowych , odeprzeć trzeba ten, w ramach którego Skarb Państwa podnosi naruszenie art. 328 §2 kpc.

Jak wynika z ukształtowanego i jednolitego , podzielanego przez Sąd Apelacyjny, w składzie rozstrzygającym sprawę, orzecznictwa Sądu Najwyższego może on być uzasadniony jedynie wyjątkowo , gdy konstrukcja pisemnych motywów orzeczenia Sądu niższej instancji jest tak wadliwa , iż nie zawierają one danych pozwalających na przeprowadzenie na ich podstawie kontroli instancyjnej orzeczenia.

Nieco inaczej kwestię tę ujmując , zarzut naruszenia tego przepisu jest uzasadniony wtedy , gdy uzasadnienie wyroku nie pozwala na stwierdzenie czy Sąd prawidłowo zastosował przepisy prawa materialnego i [ lub ] procesowego.

Tego rodzaju zasadniczych wad pisemne motywy zaskarżonego wyroku nie zawierają , a ocena odwoławczą tak uzasadnianego rozstrzygniecie jest możliwa.

Już z tej przyczyny zarzut jest nietrafny, Zatem jedynie na marginesie należy zwrócić uwagę , iż Sąd I instancji oprał swoje ustalenia na zeznaniach świadków oraz dokumentach wnioskowanych przez skarżącą , tyle tylko , że na ich podstawie także czyniąc ustalenia, doszedł do innych wniosków prawnych w zakresie oceny roszczenia powoda niż te , które w tym zakresie w toku sporu formułował Skarb Państwa.

W przeważającej części swojej argumentacji , mającej wspierać zarzut naruszenia art. 233 §1 kpc , w postaci przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów strona powodowa nie ma racji.

Przypomnieć należy , odwołując się do utrwalonego i podzielanego przez skład Sądu Apelacyjnego rozstrzygającego sprawę , stanowiska Sądu Najwyższego , wypracowanego na tle wykładni art. 233 §1 kpc , iż jego skuteczne postawienie wymaga od strony wykazania na czym , w odniesieniu do zindywidualizowanych dowodów polegała nieprawidłowość postępowania Sądu, w zakresie ich oceny i poczynionych na jej podstawie ustaleń.

W szczególności strona ma wykazać dlaczego obdarzenie jednych dowodów wiarygodnością czy uznanie, w odróżnieniu od innych, szczególnego ich znaczenia dla dokonanych ustaleń , nie da się pogodzić z regułami doświadczenia życiowego i [lub ] zasadami logicznego rozumowania , czy też przewidzianymi przez procedurę regułami dowodzenia.

Nie oparcie stawianego zarzutu na tych zasadach , wyklucza uznanie go za usprawiedliwiony, pozostając dowolną , nie doniosłą z tego punktu widzenia polemiką oceną i ustaleniami Sądu niższej instancji.

/ por. w tej materii , wyrażające podobne stanowisko , powołane tylko przykładowo, orzeczenia Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2001, sygn. IV CKN 970/00 i z 6 lipca 2005 , sygn. III CK 3/05 , obydwa powołane za zbiorem Lex/

Ponadto nie można tracić z pola widzenia również , że swobodna ocena dowodów stanowi jeden z podstawowych elementów składających się na jurysdykcyjną kompetencję Sądu , który dowody bezpośrednio przeprowadza.

Ma to m. in. i takie następstwo , że nawet w sytuacji w której z treści dowodów można , w zakresie ustaleń , wyprowadzić równie logiczne , chociaż przeciwne do przyjętych przez Sąd I instancji wnioski , to zarzut naruszenia normy art. 233 §1 kpc , pomimo to , nie zostanie uznany za usprawiedliwiony.

Dopóty , dopóki ocena przeprowadzona przez Sąd ocena mieści się w granicach wyznaczonych przez tę normę procesową i nie doznały naruszenia wskazane tam jej kryteria , Sąd Odwoławczy obowiązany jest ocenę tę , a co za tym idzie także wnioski z niej wynikające dla ustalań faktycznych , aprobować .

To , w jaki sposób strona apelująca motywuje ten zarzut w zdecydowanej większości nie może zostać podzielony. Odnosi się to do krytyki dokonanej przez Sąd Okręgowy oceny przedłożonych przez Skarb państwa dokumentów oraz zeznań świadków - funkcjonariusz AŚ w K..

Jak wynika bowiem z tych motywów, za pośrednictwem tego zarzutu skarżący Skarb Państwa neguje nie okoliczności faktyczne skonstatowane przez Sąd niższej instancji ale ich ocenę prawną. W szczególności w zakresie tego, czy warunki w jakich powód odbywał karę pozbawienia wolności naruszyły jego dobro osobiste w postaci godności.

Stad poprawność tego zarzutu, w tej części, należy wykluczyć .

Ma natomiast rację apelujący Skarb Państwa gdy wady tej , a także nieprawidłowości w zakresie ustaleń upatruje w konstatacji Sądu I instancji , iż cele w których przebywał , w doniosłymi dla rozstrzygnięcia sporu okresie, były zawilgocone i zagrzybione.

Sięgając do uzasadnienia zaskarżonego wyroku dostrzec należy , iż tego rodzaju generalne ustalenie nie zostało powiązane wprost w jakimkolwiek zindywidualizowanym źródłem dowodowym.

Można przyjąć , że Sąd Okręgowy oprał je na relacji samego powoda oraz świadków M. Ł. , P. H. i P. S. - współosadzonych z P. Ł. (1)albowiem pozostałe dowody , powołane jako podstawa tej części ustaleń w której ta depozycja znalazła się , potwierdzenia tejże nie stanowią , przeciwnie w szczególności ujęte w niej sprawozdanie z okresowej wizytacji Aresztu takim waerunkom w celkach zaprzecza.

Bliższa analiza depozycji wskazanych świadków / k. 177-178, k. 215, i 264-265 akt / potwierdza , że relacja świadka Ł. dotyczy okresu 2009r , który jest niedoniosły dla ustaleń istotnych dla rozstrzygniecie. Zeznania dwóch pozostałych są na ten temat bardzo ogólne i nie odnoszą się wprost do warunków w jakich przebywali oni z powodem w tych samych celach. Co więcej i przede wszystkim , okresy w jakich dzielili cele z P. Ł. (1) [ nie precyzując dokładnie w których ] były krótkie. Ich wypowiedzi stanowiły zatem raczej uogólnienia dotyczące , ich zdaniem, warunków w całej jednostce penitencjarnej niż wprost odnosiły się do tych w jakich przebywał powód.

Gdy do tego dodać , iż o tych złych warunkach mówią [ w powyższy sposób ] tylko świadkowie zgłoszeni przez P. Ł. (1)oraz on sam , przy czym powód potwierdza , że służby gospodarcze Aresztu reagowały na zgłoszenie pojawiania się wykwitów pleśni , przemalowując ściany celi , a pozostały materiał nie stanowi dla potwierdzenia tych niehigienicznych i sprzecznych ze standardem sanitarnym warunków, nie można przyjąć aby była we wskazanych dowodach osobowych dostateczna podstawa do takiego generalnego ustalenia.

W konsekwencji, Sąd II instancji uznając , w części, za trafny omawiany zarzut procesowy oraz ten podnoszący sprzeczność istotnych ustaleń z dowodami zgromadzonymi w sprawie , zmienia ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego uznając , że powód nie wykazał aby w okresie doniosłym dla rozstrzygniecie , w celach w których przebywał, a w szczególności w celi w której nie była zachowana minimalna norma powierzchniowa , pomiedzy 29 stycznia i 25 lutego 2010r , panowała wilgoć i były one zagrzybione.

Korekta ustaleń musi się także odnosić do innego zagadnienia , a mianowicie wpływu warunków w jakich przebywał powód na jego stan psychiczny

Podzielając zarzut naruszenia art. 278 §1 kpc , który także jest przez apelującego podnoszony, wskazać należy , iż Sąd I instancji przyjął , że na skutek pobytu w przeludnionej celi, a także innych dotkniętych konsekwencjami zawilgocenia i zagrzybienia , pogorszył się stan psychiczny powoda.

Oparł się przy tym na ogólnych stwierdzeniach samego P. Ł. (1) oraz relacji zawnioskowanych przez niego świadków [ współosadzonych z nim w krótkich okresach czasu ]

Aby tego rodzaju związek oraz znaczenie dla stanu zdrowia psychicznego stwierdzić, niezbędne było zasięgniecie opinii biegłego lekarza psychiatry.

Wniosek taki nie został przez powoda złożony.

Zatem , w ten sposób , nie zweryfikowana przez właściwy , specjalistyczny dowód, konkluzja faktyczna Sądu I instancji trafnie jest przez skarżący Skarb Państwa podważa i jako nie mająca dostateczne podstawy w materiale dowodowym , zostaje przez Sąd Apelacyjny wyeliminowana z kręgu uznanych za ustalone faktów relewantnych z punktu widzenia rozstrzygnięcia.

W pozostałej części , jako poprawne , ustalenia Sąd II instancji przyjmuje za własne.

Odeprzeć trzeba zarzut procesowy naruszenia art. 232 kpc w zw z art. 233 §1 kpc o ile Skarb Państwa upatruje jego realizacji w przerzuceniu przez Sąd na skarżącego obowiązku dowodzenia tego , iż dobra osobiste powoda nie zostały naruszone.

Sąd Okręgowy zarzucanej mu nieprawidłowości nie dopuścił się .

Nie wynika to z treści motywów zaskarżonego wyroku. Wynika natomiast , iż uznał jedynie , że to Skarb Państwa nie dowiódł takich okoliczności faktycznych , które byłyby wystarczającymi dla obalenia domniemania bezprawności działania /zaniechania/ funkcjonariuszy służby penitencjarnej pozwanego Aresztu Śledczego w K. , w warunkach , gdy konsekwencje ich działań doprowadziły do naruszenia dobra osobistego powoda - godności osoby pozbawionej wolności.

Przy tym ocenił , że pobyt P. Ł. (1) w przeludnionej celi , w warunkach zagrzybienia i zawilgocenia pomieszczeń mieszkalnych takim naruszeniem jest , wywołując krzywdę za której wyrównanie odpowiada strona pozwana .

Należy przy tym zauważyć , że to powód ponosił twierdzenia i wskazał na dowody mające, w jego ocenie, świadczyć o tym naruszeniu , pociągającymi za sobą konieczności wyrównania krzywdy.

Zatem o podnoszonym , niepoprawnym przerzuceniu ciężaru dowodzenia na stronę pozwaną , nie może być mowy.

Przechodząc do oceny zarzutów prawno materialnych podzielić należy ten , w ramach którego strona skarżąca zarzuca naruszenia art. 23 i 24 kc poprzez przypisanie jej odpowiedzialności za naruszenia dóbr osobistych powoda.

P. Ł. (1) łączył naruszenie swoich dóbr osobistych - godności i zdrowia z warunkami w jakich odbywał karę pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w K..

Twierdził , iż do tego naruszenia doszło przez to , ze przebywał w przeludnionych celach, w których nie była zachowana minimalna norma powierzchniowa przypadająca na jednego osadzonego , nie był objęty właściwą opieką medyczną przez co doszło do pogrodzenia jego stanu somatycznego i psychicznego , a stan naruszenia pogłębiały m. in. nieprawidłowe i niedostateczne warunki higieniczne i sanitarne pomieszczeń mieszkalnych.

Materiał zgromadzony w sprawie nie dał dostatecznej podstawy do pozytywnej weryfikacji depozycji powoda co do tego , że opieka medyczna z której mógł korzystać na terenie pozwanej jednostki penitencjarnej , w okresie relewantnym z punktu widzenia rozstrzygniecie [ pomiedzy 22 stycznia 2010r do 23 stycznia 2013r ] była nieodpowiednia , co miało wywołać skutek w postaci pogorszenia tego stanu, w tym w szczególności psychicznego.

Dowody te nie potwierdzają także dostatecznie tego ażeby warunki w celach w których w tym okresie przebywał, były nieodpowiednie , niezgodnej z wymaganymi przez stosowne regulacje prawne wymaganiami , w szczególności by panowała w nich nadmierna wilgoć i były zagrzybione czy tez nie spełniały wymagań higieniczno - sanitarnych.

Z ustaleń poczynionych w postępowaniu wynika natomiast , że P. Ł. (1) był osadzony pomiedzy 29 stycznia 2010r i 25 lutego 2010r w wieloosobowej celi w której powierzchnia mieszkalna nie pozwalała zachowanie minimalnego metrażu przypadającego na jednego więźnia – 3 m. kw. , przy czym była ona większa aniżeli 2 m. kw.

Wynika z nich także , że formalne podstawy do umieszczenia powoda w tych warunkach , w postaci decyzji Dyrektora AŚ , a także późniejszego przedłużenia tego pobytu na dalsze 14 dni, wynikające z przepisów kodeksu karnego wykonawczego, w brzmieniu istotnym z punktu widzenia dat tych decyzji , zostały dochowane , a powód nie korzystał z możliwości zakwestionowania ich legalności w drodze wniesienia środków zaskarżenia przewidzianych ustawą.

Okoliczności te nie są dostatecznymi aby potwierdzić , że w czasie wyżej wskazanym, odbywając karę pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w K. P. Ł. (1) doznał na skutek oddziaływania warunków jej odbywania na jego osobę naruszenia dobra osobistego w postaci godności osadzonego , odbywającego karę izolacyjną.

Ocena ta wyklucza z jednej strony uwzględnienie żądania pozwu a z drugiej czyni zbędnym odnoszenie się przez Sąd II instancji do pozostałych zarzutów materialnych , na których opiera się konstrukcja apelacji.

Dostrzec należy , że zgodnie z ukształtowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego , które Sąd Apelacyjny, w składzie rozpoznającym apelację podziela , co do zasady umieszczenie więźnia w celi mieszkalnej nie spełniającej minimalnej normy powierzchniowej, może stanowić dostateczną przesłankę potwierdzenia naruszenia jego dóbr osobistych, w szczególności godności i prawa do humanitarnego , nie poniżającego traktowania.

Por. bliżej w tej materii , powołane jedynie dla przykładu: wyrok SN z 28 lutego 2007 , sygn. V CSK 431/06 oraz uchwałę [ 7] z 18 października 2011, sygn. III CZP 25/11 , obydwa orzeczenia powołane za zbiorem Legalis.

Tym nie mniej wykluczony jest w tym zakresie jakiekolwiek automatyzm , a ocena czy w okolicznościach faktycznych rozstrzyganej indywidualnie sprawy do takiego naruszenia doszło zależy właśnie od całokształtu tych okoliczności związanych z pobytem żądającego ochrony w jednostce penitencjarnej.

Umieszczenie odbywającego kare izolacyjną w takich warunkach, stanowi niejako sygnał o możliwości takiego traktowania , prowadzącego do przekroczenia granicy niedogodności i ograniczeń , które dotykają osadzonego jako następstwa samego faktu odbywania tego rodzaju kary.

Potwierdzenie możliwości naruszenia w ten sposób godności więźnia nie oznacza jednak zawsze ,że do naruszenia jego godności doszło , a potwierdzeniem takiego stanu rzeczy może być jedynie dalsza analiza faktu umieszczenia go w tych warunkach , przez pryzmat innych okoliczności wskazujących na warunki odbywania przez niego kary i ich następstw dla samego osadzonego w jego sferze wewnętrznej w tym dla stanu zdrowia.

Te inne elementy , gdy je wyabstrahować od samego faktu umieszczenia w celi nie spełniającej minimalnego standardu powierzchniowego [ chociaż zachowującej limit ponad 2 m. kw. na osobę] oceniane , w rozpoznawanej sprawie , ich całokształcie nie pozwalają na powiedzenie , że wobec P. Ł. (1) została przekroczona granica niedogodności związanych z odbywaniem kary pozbawienia wolności w takiej skali aby można było mówić o niehumanitarnym traktowaniu czy poniżeniu go jako człowieka.

Przypomnieć bowiem należy , że:

okres przebywania przezeń w przeludnionej celi miał charakter incydentalny i w czasie jego pobytu w Areszcie Śledczym w K. - doniosłym dla rozstrzygnięcia- zdarzył się tylko raz , trwając przez nie cały miesiąc , pomiedzy 29 stycznia i 25 lutego 2010r,

- powód faktu umieszczenia , a później jego przedłużenia na kolejny okres dwutygodniowy, nie kwestionował w ramach przysługujących mu środków prawnych,
- warunki w celach zarówno tej przeludnionej , jak i innych, w których odbywał karę odpowiadały standardom opisanym przez obowiązujące przepisy , w szczególności powód nie dowiódł , iż od nich odbiegały na niekorzyść z punktu widzenia wymogów sanitarnych ,

- opieka medyczna z której P. Ł. (1) wówczas korzystał była właściwa . Powód leczył w (...) K. , z dobrym skutkiem , zdiagnozowane problemy psychiczne. Nie został wykazany przezeń związek pomiedzy narastaniem tych problemów, jednorazowym pobytem w warunkach przeludnienia.

Fakty te wykluczają ocenę prawną z godnie z którą , na terenie pozwanej placówki penitencjarnej, warunki w jakich w istotnym dla rozstrzygniecie okresie przebywał powód , odbywając karę były takimi , które , nawet przy umieszczeniu go w przeludnionej celi , weryfikowane łącznie , przekroczyły granice humanitarnego i nie poniżającego traktowania.

Przyjmując , że granice te w przypadku P. Ł. (1) zostały zachowane, a ograniczenia i niedogodności jakich doznał nie wykroczyły w istotny sposób poza te , które wynikały z samego faktu odbywania kary izolacyjnej , immanentnie z nią związane , wykluczyć należy aby doszło do naruszenia jego dóbr osobistych, w tym w szczególności godności za konsekwencje którego w sferze niemajątkowej powoda miałby odpowiadać Skarb Państwa na podstawie art. 23 i 24 oraz 448 kc.

Z podanych przyczyn Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok , oparty na odmiennej ocenie prawnej roszczenia powoda i jego powództwo obejmujące roszczenie kompensacyjne w całości oddalił.

Sąd II instancji ocenił jednak , że apelacja strony pozwanej nie jest usprawiedliwiona w całości.

Podlegała oddaleniu, w zakresie postulatu zmiany orzeczenia Sądu okręgowego w Krakowie w przedmiocie kosztów procesu.

Nie ma racji reprezentująca Skarb Państwa Prokuratoria Generalna RP, domagając się przyznania tych kosztów od powoda na swoją rzecz.

W warunkach oddalenia powództwa brak jest oczywiście podstaw do tego aby koszty te pomiedzy stronami wzajemnie znieść,. jak orzekł Sąd I instancji w zaskarżonym apelacją punkcie III wyroku z dnia 27 września 2018r

Tym nie mniej Sąd II instancji uznał , iż P. Ł. (1) może skorzystać z dobrodziejstwa nie ponoszenia tych kosztów wobec reprezentanta przeciwnika procesowego za postępowania przed Sądami I i II instancji , na podstawie art. 102 kpc.

Za odstąpieniem na tej podstawie od zasady ich rozliczenia wynikającej z art. 98 §1 kpc , w odwołaniu się do reguły sprawiedliwości przemawiały :

- charakter sprawy, w ramach której zasadniczy fakt umieszczenia powoda w przeludnionej celi został udowodniony, a wobec tego mógł być on , w sposób usprawiedliwiony, przekonany o zasadności swojego roszczenia kompensacyjnego wobec naruszenia jego godności jako osadzonego w tych warunkach. W tym przekonaniu mógł się zasadnie utwierdzić , kiedy Sąd I instancji [ w części ] jego żądanie uwzględnił ,

- sama specyfika roszczenia z tytułu zadośćuczynienia , zakres uwzględnienia którego pozostawiona została przez ustawodawcę ocenie sędziowskiej ,

- nie kwestionowana w toku sporu trudna sytuacja materialna i osobista powoda.

Z tych przyczyn , w tym zakresie, apelacja została oddalona .

W sytuacji gdy zakresem zaskarżenia zostały objęte jedynie punkty I i III orzeczenia Sądu niższej instancji , zmieniając treść tego rozstrzygnięcia, Sąd Apelacyjny przeniósł do niego w całości dotychczasowe brzmienie punktu IV. , dostosowując jego oznaczenie redakcyjne do struktury tekstu wyroku po jego zmianie.

Z podanych przyczyn Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 1 , 2 i 3 orzeczenia , na podstawie art. 386 §1 kpc oraz art. 385 kpc w zw z art. 24 kc i 448 kc .

Kwota wynagrodzenia należnego pełnomocnikowi powoda ustanowionemu z urzędu, będącego adwokatem za jego reprezentację w postępowaniu apelacyjnym, została ustalona na podstawie §14 pkt 26 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 2 oraz §4 ust. 3 Rozporządzenia MS w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z dnia 3 października 2016r [ jedn. tekst DzU z 2019 poz. 18]

SSA Paweł Czepiel SSA Grzegorz Krężołek SSA Jarzy Bess