Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lipca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Andrzej Struzik
Sędziowie:	SSA Hanna Nowicka de Poraj (spr.) SSA Jerzy Bess
Protokolant:	sekr. sądowy Katarzyna Rogowska

po rozpoznaniu w dniu 26 lipca 2017 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka masy upadłości A. J. prowadzącego działalność pod nazwą A. J. (...) w P.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w P.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 29 listopada 2016 r. sygn. akt VII GC 55/16

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach I i III przez nadanie im treści:

„I. oddala powództwo o zapłatę kwoty 178 508,99 zł”;

„III. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 7 217 zł (siedem tysięcy dwieście siedemnaście złotych) tytułem kosztów procesu.”

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 12 926 zł (dwanaście tysięcy dziewięćset dwadzieścia sześć złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Hanna Nowicka de Poraj SSA Andrzej Struzik SSA Jerzy Bess

Sygn. akt I ACa 279/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Kielcach zasądził od pozwanej (...) S.A. w P. na rzecz powoda Syndyka Masy Upadłości A. J. prowadzącego działalność pod nazwą A. J. (...) w P. kwotę 178.508,99 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 30 czerwca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 7.217 zł tytułem kosztów procesu (punkt I sentencji); umorzył postępowanie w pozostałej części (punkt II sentencji); nakazał pobranie od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w K. kwoty 8.926 zł tytułem kosztów sądowych (punkt III sentencji); pozostałymi nieuiszczonymi kosztami sądowymi obciążył Skarb Państwa (punkt IV sentencji).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Od 2005 r. (...) S.A. w P. pozostawała w stałych stosunkach gospodarczych z A. J., prowadzącym działalność gospodarczą pod firmą (...) w P.. A. J. prowadzącego działalność pod nazwą A. J. (...) w P. i pozwaną (...) S.A. w P. łączyły stosunki gospodarcze do listopada 2013 r. Pozwana (...) S.A. w (...) sp. z o. o. (później (...) sp. z o. o.) były związane umową faktoringu, w ramach której A. J. nabywał olej napędowy od pozwanej jako dłużnik faktoringowy mając na dzień 18 października 2006 r. przyznany limit faktoringowy wynoszący 350.000 zł. W ramach trwającej współpracy w dniu 2 stycznia 2007 r. pozwana spółka zawarła z A. J. umowę handlową, na podstawie której zostały ustalone warunki sprzedaży przez pozwaną dla A. J. oleju napędowego na zasadzie wyłączności na terenie wskazanym przez kupującego. Pozwana przekazała A. J. zbiornik o pojemności 5000 litrów wraz z dystrybutorem systemem zarządzającym wydawanie paliwa. W dniu 9 listopada 2007 r. podpisany został aneks do umowy faktoringu, którym zwiększono limit faktoringowy do kwoty 450.000 zł. Następnie w grudniu 2007 r. limit faktoringowy został zwiększony do kwoty 600.000 zł, a w styczniu 2008 r. do kwoty 800.000 zł. W dniu 1 lutego 2008 r. pozwana spółka (...) S.A. w P. zawarła z A. J. umowę o przyznanie limitu faktoringowego. A. J. zobowiązał się do ponoszenia kosztów związanych z funkcjonowaniem umowy faktoringu z dnia 1 lutego 2008 r. Były to m. in. opłaty wynoszące minimum 70 % prowizji i od każdej wykupywanej wierzytelności w wysokości 0,40 % kwoty faktury brutto. Według twierdzeń pozwanej zawierała ona z (...) kolejne aneksy, na mocy których Umowa Faktoringu ulegała przedłużeniu na kolejne następujące po sobie okresy zgodnie z dotychczas przyjętymi zasadami. Rozliczenia dokonywane pomiędzy pozwaną spółką a A. J. oparte były o wzajemne, obopólne ustalenia Stron, które pozostawały niezmienne na przestrzeni całego okresu współpracy, aż do ogłoszenia upadłości A. J. tj. upadły uiszczał koszty usługi faktoringowej, w tym opłaty wynoszące 70 % prowizji od każdej wykupowanej wierzytelności w wysokości 0,40 % kwoty faktury brutto. (...) wykupował wierzytelności pozwanej należne pozwanej od A. J., wystawiając z tego tytułu faktury obejmujące należną (...) prowizję. Następnie, w oparciu o faktury źródłowe, z końcem każdego miesiąca, pozwana wystawiała upadłemu faktury z tytułu kosztów usługi faktoringowej obejmujące 70 % należnej (...) prowizji od wierzytelności wykupionych w danym miesiącu. Po wygaśnięciu przedmiotowej umowy tj. po dacie 30 listopada 2008 r. strony nie zawarły nowej umowy dotyczącej limitu faktoringowego dla A. J.. Po tej dacie nie istniała żadna podstawa prawna, ani też skuteczna umowa stron z której wynikał obowiązek ponoszenia kosztów umowy faktoringu zawartej pomiędzy (...) S.A. a innymi podmiotem przez powoda. Pomimo, że umowa (...) S.A. wystawiała comiesięczne faktury tytułem „kosztów usług faktoringowych”, które opłacał A. J.. W szczególności zapłacone zostały przez upadłego następujące faktury VAT: 2/12/2011/ (...), 6/11/2011/ (...), 7/10/2011/ (...), 9/09/2011/ (...), 5/08/2011/ (...), 3/07/2011/ (...), 3/06/2011/ (...), 2/05/2011/ (...), 2/04/2011/ (...), 2/12/2012/ (...), 2/11/2012/ (...), 4/10/2012/ (...), 2/09/2012/ (...), 3/08/2012/ (...), 5/07/2012/ (...), 5/06/2012/ (...), 4/05/2012/ (...), 8/04/2012/ (...), 4/03/2012/ (...), 26/02/2012/ (...), 1/08/2013/ (...), 3/07/2013/ (...), 5/06/2013/ (...), 2/05/2013/ (...), 2/04/2013/ (...), 3/03/2013/ (...), 2/02/2013/ (...), 3/01/2013/ (...) na łączną kwotę 178.508,99 zł. Syndyk Masy Upadłości A. J. w przedmiotowym procesie dochodził od pozwanej spółki zwrotu kosztów nienależnie naliczonej usługi faktoringowej w kwocie 183.387,34 zł, pobranych przez pozwaną po wygaśnięciu tj. po dacie 30 listopada 2008 r. umowy z dnia 1 lutego 2008 r. o przyznanie limitu faktoringowego. Taki stan rzeczy miał miejsce między stronami aż do zakończenia współpracy w listopadzie 2013 r., kiedy A. J. utracił płynność finansową, dokonując sprawdzenia wzajemnych rozliczeń okazało się, że faktury wystawiane przez pozwaną spółkę tytułem „kosztów usługi faktoringowej” wystawiane były bez jakiejkolwiek podstawy umownej bądź prawnej. Z umów wiążących powoda z pozwaną nie wynika w żaden sposób obowiązek ponoszenia kosztów faktoringu przez powoda. Pozwana pismem z dnia 13 maja 2014 r. została zawezwana do próby ugodowej przez A. J., do której jednak nie doszło (sygn. akt V GCo 707/14). Pozwana spółka została także pismem z dnia 5 listopada 2015 r. wezwana przez Syndyka Masy Upadłości A. J. do dobrowolnej zapłaty na rzecz Syndyka Masy Upadłości A. J. kwoty objętej pozwem.

Postanowieniem z dnia 24 października 2014 r. w sprawie sygn. akt V GU26/14 Sąd Rejonowy w K. (...) ds. Upadłościowych i Naprawczych ogłosił upadłość dłużnika A. J. prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą A. J. (...) w P. i określił, że upadłość prowadzona będzie przez likwidację majątku dłużnika.

Na rozprawie w dniu 16 listopada 2016 r. powód Syndyk Masy Upadłości A. J. cofnął powództwo co do kwoty 4.878,35 zł obejmujących dwie faktury: nr (...) z dnia 30 września 2013 r. oraz (...) z dnia 31 października 2013 r. ze zrzeczeniem się roszczenia w tym zakresie, podtrzymując żądanie pozwu co do kwoty 178.508,99 zł wraz z ustawowymi odsetkami jak w pozwie. Powód przedłożył do akt postanowienie z dnia 28 września 2016 r. Sędziego Komisarza w sprawie V GUp 16/14/Zw 47 GUks 32/16, pismo Syndyka z dnia 26 września 2016 r. datowane na dzień 22 września 2016r., zażalenie upadłego na postanowienie Sądu Rejonowego w K. z dnia 25 maja 2015 r. w przedmiocie zatwierdzenia sprawozdania Syndyka datowane na dzień 22 czerwca 2015 r., wyciąg z listy wierzytelności upadłego oraz odpowiedź upadłego na sprzeciw wierzyciela (...) S.A. datowaną na dzień 2 czerwca 2016 r.

Sąd Okręgowy uznał powództwo za zasadne co do kwoty 178.508,99 zł Ocenił, iż roszczenie powoda jest w pełni udokumentowane załączonymi do pozwu dokumentami, a co za tym idzie udowodnione.

Sąd I instancji za bezsporne i niewątpliwe uznał, że Sąd Rejonowy w K. (...) postanowieniem z dnia 24 października 2015 r. ogłosił upadłość (...) prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą (...) w P.. W oparciu o treść art. 331 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2015 r., poz. 233) Sąd Okręgowy przyjął, iż w skład masy upadłości wchodzi wszystko, co może być spieniężone i tym samym użyte do zaspokojenia wierzycieli tj. ruchomości, nieruchomości, wierzytelności i inne prawa majątkowe. Mając powyższe na uwadze, Sąd I instancji wskazał, iż z dniem ogłoszenia upadłości A. J. w skład masy upadłości weszła także wierzytelność przysługująca mu względem pozwanej spółki (...) S.A. w P. z tytułu kosztów nienależnie naliczonych za usługi faktoringowe w łącznej kwocie 178.508,99 zł. Po ogłoszeniu upadłości A. J. uprawnionym do wytoczenia powództwa przeciwko pozwanej spółce jest Syndyk Masy Upadłości A. J. prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą (...) w P..

Sąd Okręgowy podniósł, iż w niniejszej sprawie istota sporu sprowadzała się do ustalenia, czy w tym konkretnym przypadku doszło do naliczenia i pobierania od A. J. przez pozwaną spółkę nienależnych jej kosztów z tytułu usług faktoringowych po wygaśnięciu umowy o przyznanie limitu faktoringowego z dnia 1 lutego 2008 r. łączącej strony tj. po dacie 30 listopada 2008 r.

Sąd I instancji za okoliczność bezsporną uznał, iż pozwana spółka i (...) prowadziły od 2005 r. stałą współpracę handlową. W tym czasie pozwana spółka (...) sp. z o. o. (później (...) sp. z o. o.) były związane umową faktoringu, w ramach której A. J. nabywał olej napędowy od pozwanej jako dłużnik faktoringowy. W dniu 1 lutego 2008 r. pozwana spółka zawarła z A. J. umowę o przyznanie limitu faktoringowego. Po wygaśnięciu wyżej wymienionej umowy tj. 30 listopada 2008 r. strony nie zawarły nowej umowy dotyczącej limitu faktoringowego dla A. J.. Sąd Okręgowy podniósł, iż w ustalonym stanie faktycznym pozwana osiągnęła korzyść majątkową bez podstawy prawnej kosztem A. J.. Swoje roszczenie powód oparł na przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu. Sąd I instancji przyjął, iż w niniejszej sprawie wszystkie przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia, o których mowa w art. 405 k.c. zostały spełnione kumulatywnie. Sąd ocenił, iż doszło do wzbogacenia pozwanej (...) S.A. kosztem majątku A. J. a wzbogacenie to nastąpiło bez podstawy prawnej czy też łączącej strony umowy. Podstawy prawne, na mocy których pozwana mogła obciążać powoda kosztami usługi faktoringowej wygasły z dniem 30 listopada 2008 r. to jest wraz z wygaśnięciem umowy z dnia 1 lutego 2008 r. o przyznanie limitu faktoringowego. Po tym terminie żadna inna umowa w tym przedmiocie nie została między stronami zawarta. Po dacie 30 listopada 2008 r. strony nie zawarły nowej umowy dotyczącej limitu faktoringowego dla A. J.. Wobec powyższego, Sąd Okręgowy stwierdził, iż po tej dacie nie istniała już żadna umowa, z której wynikałby obowiązek ponoszenia przez A. J. kosztów umowy faktoringu zawartej pomiędzy pozwaną spółką a innym podmiotem. Z wiążących A. J. z pozwaną umów nie wynika, aby po 30 listopada 2008 r. istniał jakikolwiek obowiązek ponoszenia przez niego kosztów z tytułu usług faktoringowych na rzecz pozwanej spółki. W tych okolicznościach A. J. po dniu 30 listopada 2008 r. wobec wygaśnięcia umowy o przyznanie limitu faktoringowego nie był już dłużnikiem faktoringowym w stosunku do pozwanej. Spółka (...) S.A. jednak w dalszym ciągu wystawiała na rzecz A. J. faktury VAT tytułem „kosztów usługi faktoringowej”, które A. J. uiszczał bez żadnej podstawy prawnej. Ponoszenie nienależnych opłat z tytułu kosztów usługi faktoringowej obciążały finanse A. J. i prowadziły do pogarszania się sytuacji finansowej jego przedsiębiorstwa. Sąd I instancji nie dał wiary zeznaniom świadka-upadłego A. J., w zakresie w którym stoją one w sprzeczności z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, w szczególności ze stanowiskiem prezentowanym we wniosku z dnia 13 maja 2014 r. o zawezwanie do próby ugodowej oraz w zażaleniu z dnia 22 czerwca 2015 r. na postanowienie Sądu Rejonowego w K. z dnia 25 maja 2015 r., sygn. akt VGUp 16/14 w przedmiocie zatwierdzenia sprawozdania Syndyka. Nadto w dniu 21 marca 2016 r. na złożonej a w tym dniu liście wierzytelności A. J. odmówił uznania roszczenia pozwanej spółki z tytułu kosztów faktoringu. W dniu 2 czerwca 2016 r. A. J. złożył odpowiedź na sprzeciw do listy wierzytelności, w której podtrzymał stanowisko co do odmowy uznania przedmiotowej wierzytelności. W ocenie Sądu Okręgowego zmiana stanowiska upadłego i w tym względzie nie może wpłynąć na poczynione przez Sąd ustalenia i ocenę prawną. Z uwagi na powyższe, Sąd I instancji oddalił wniosek powoda o zwrócenie się do (...) Centrum (...) o dokumentację leczenia świadka A. J., uznając, iż jest on bezprzedmiotowy dla rozstrzygnięcia sprawy. Zeznania świadka A. S. poza stwierdzeniem, że A. J. nie kwestionował wystawianych przez pozwaną spółkę faktur, w ocenie Sądu, nie wnoszą do sprawy istotnych faktów. Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska prezesa zarządu pozwanej spółki, iż współpraca pozwanej z A. J. funkcjonowała do końca 2013 r. jak również odnośnie ustnych uzgodnień pomiędzy stronami o przedłużeniu dalszej współpracy na dotychczasowych zasadach. Prezes zarządu pozwanej spółki przyznał, że Aneks do umowy z dnia 1 lutego 2008 r. o limicie faktoringowym nie został pomiędzy stronami zawarty w formie pisemnej. Sąd Okręgowy analizując treść § 7 umowy z dnia 1 lutego 2008 r. doszedł do wniosku, że powyższa umowa obowiązuje do dnia 30 listopada 2008 r., i nie może ulec przedłużeniu, ale wszelkie zmiany umowy mogą zapaść tylko w formie pisemnej. Sąd I instancji podzielił stanowisko powoda, iż w niniejszym przypadku pozwana jako bezpodstawnie wzbogacona jest obowiązana do wydania korzyści osobie, kosztem której korzyść została odniesiona. W ocenie Sądu Okręgowego oprócz spełnienia przesłanek bezpodstawnego wzbogacenia, zachowanie pozwanej spółki było rażąco niezgodne z zasadami współżycia społecznego. W oparciu o treść art. 5 k.c. Sąd wskazał, iż w relacjach pomiędzy przedsiębiorcami zasady współżycia społecznego należy rozumieć jako zasady rzetelności i lojalności w stosunku do partnera umowy. Szczególne znaczenie przypisał regułom uczciwości i rzetelności kupieckiej, których należy wymagać od przedsiębiorcy jako profesjonalisty na rynku tj. przestrzegania dobrych obyczajów, zasad uczciwego obrotu, rzetelnego postępowania czy lojalności i zaufania. Sąd I instancji podniósł, iż pozwana nienależnie pobrała od upadłego dochodzone pozwem kwoty, z których nie mógł korzystać, gdyż zostały pobrane z naruszeniem prawa. Pozwana nie była uprawniona do korzystania z przedmiotowych kwot od samej daty ich zapłacenia przez powoda, a zatem korzyści te od tej chwili osiągane były bezpodstawnie i jako takie winny zostać zwrócone. Sąd Okręgowy mając na względzie art. 455 k.c. przyjął, iż zobowiązanie pozwanej stało się wymagalne w momencie dokonania zapłaty przez upadłego.

O odsetkach ustawowych Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 481 k.c., zgodnie z żądaniem pozwu.

Sąd Okręgowy w oparciu o art. 355 k.p.c. umorzył postępowanie w części dotyczącej żądania kwoty 4.878,35 zł z uwagi na cofnięcie powództwa wraz ze zrzeczeniem się roszczenia w tej części. Sąd stwierdził, iż kwestia zgłoszenia wierzytelności przez pozwaną spółkę z tytułu umów sprzedaży towarów, w tym oleju napędowego, do Sędziego Komisarza w postępowaniu upadłościowym A. J. wobec stanowiska Syndyka Masy Upadłości oraz zapadłych rozstrzygnięć Sędziego Komisarza i Sądu Rejonowego w K. nie była przedmiotem szczegółowych rozważań Sądu I instancji.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z § 6 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490). Orzeczenie o kosztach sądowych Sąd oparł o art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych tekst jednol. Dz. U. z 2016 r., poz. 623).

Apelację od wyroku wywiodła strona pozwana, zaskarżając wyrok w części, a to w zakresie punktu I, w którym zasądzono od pozwanej na rzecz powoda kwotę 178.508,99 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 30 czerwca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 7.217 zł oraz w zakresie punktu III, w którym nakazano pobranie od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w K.kwoty 8.926 zł tytułem kosztów sądowych.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

1.  nierozpoznanie istoty sprawy poprzez całkowite zaniechanie przez Sąd I instancji rozpoznania merytorycznych zarzutów strony pozwanej podniesionych w odpowiedzi na pozew z dnia 8 kwietnia 2016 r.,

2.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez sformułowanie na podstawie materiału dowodowego zebranego w sprawie przez Sąd I instancji nieuprawnionego wniosku prowadzącego do uznania, że po wygaśnięciu umowy z dnia 1 lutego 2008 r. tj. po dacie 30 listopada 2008 r. strony nie zawarły nowej umowy dotyczącej limitu faktoringowego dla A. J., nie istniała żadna podstawa prawna, ani też skuteczna umowa stron, z której wynikał obowiązek ponoszenia kosztów umowy faktoringu zawartej pomiędzy pozwaną a innym podmiotem przez powoda, w związku z błędnym przyjęciem przez Sąd I instancji, iż istotą sporu w niniejszej sprawie było ustalenie czy w konkretnym przypadku doszło do naliczenia i pobierania od A. J. przez pozwaną spółkę (...) S.A. w P. nienależnych jej kosztów z tytułu usług faktoringowych po wygaśnięciu umowy o przyznanie limitu faktoringowego z dnia 1 lutego 2008 r. tj. po dacie 30 listopada 2008 r., a w konsekwencji nierozpoznanie istoty sprawy poprzez nierozpoznanie zarzutów pozwanej w zakresie:

a)  iż pozwana oraz A. J. zawarli ustnie względnie per facta concludentia umowę, na mocy której przedłużyli okres trwania umowy o przyznanie limitu factoringowego w (...) z dnia 1 lutego 2008 r., przestrzegając jej postanowień aż do dnia zakończenia współpracy, tj. przez około 5 lat,

b)  przedawnienia roszczeń powoda dochodzonego pozwem z dnia 10 marca 2016 r. zarówno co do należności głównej jak i ustawowych odsetek,

3.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c. poprzez dokonanie błędnej oceny materiału dowodowego z pominięciem reguł interpretacyjnych wynikających z treści art. 65 § 2 k.c. oraz w sposób sprzeczny z zasadami logiki i doświadczenia życiowego wyprowadzenie faktu, iż po dacie 30 listopada 2008 r. strony nie zawarły nowej umowy dotyczącej limitu faktoringowego dla A. J. z dowodów w postaci wniosku z dnia 13 maja 2014 r. o zawezwanie do próby ugodowej, zażalenia z dnia 25 maja 2015 r., sygn. akt V GUp 16/14 oraz pisma A. J. z dnia 2 czerwca 2016 r. stanowiącego odpowiedź na sprzeciw do listy wierzytelności, w którym podtrzymał stanowisko co do odmowy uznania przedmiotowej wierzytelności, skutkiem czego Sąd I instancji błędnie ustalił, iż:

a)  po dacie 30 listopada 2008 r. strony nie zawarły nowej umowy dotyczącej limitu faktoringowego dla A. J.,

b)  z treści zapisu § 7 umowy z dnia 1 lutego 2008 r. wynika, iż przedmiotowa umowa może zostać przedłużona, „ale wszelkie zmiany umowy mogą zapaść tylko w formie pisemnej”,

4.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i odmowę wiarygodności oraz mocy dowodowej zeznaniom świadka A. J. w zakresie, w którym świadek „wywodził, że środki factoringowe należą się firmie (...) S.A. do zapłaty na podstawie tej umowy factoringowej z 2008 r. i że nie miał on zastrzeżeń co do świadczenia usług firmy (...) oraz, że nie miał i nie wnosił on zastrzeżeń co do świadczenia usług firmy (...) oraz, że nie miał i nie wnosił żadnych zastrzeżeń co do wystawianych faktur, nie domagał się żadnych korekt, nie wnosił zastrzeżeń co do wysokości, a także że były ustne umowy, które dotyczyły przedłużenia umowy z 2008 r.” tylko z tego względu, że w ocenie Sądu I instancji „zeznania świadka A. J. stoją w ewidentnej sprzeczności z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, w szczególności ze stanowiskiem prezentowanym we wniosku z dnia 13 maja 2014 r. o zawezwanie do próby ugodowej oraz w zażaleniu z dnia 22 czerwca 2015 r. na postanowienie Sądu Rejonowego w K.z dnia 22 maja 2015 r.”, chociaż zeznania świadka A. J. są logiczne, wzajemnie się uzupełniają z wyjaśnieniami Prezesa Zarządu pozwanej – R. K. oraz zeznaniami świadka A. S. złożonymi na rozprawie w dniu 16 listopada 2016 r., są i nie stoją w sprzeczności z istotną częścią materiału dowodowego zebranego w sprawie, którego część Sąd I instancji pominął, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego ustalenia przez Sąd I instancji, że:

a)  po wygaśnięciu umowy o przyznanie limitu faktoringowego z dnia 1 lutego 2008 r. tj. po dacie 30 listopada 2008 r. strony nie zawarły nowej umowy dotyczącej limitu faktoringowego dla A. J.,

b)  po dacie 30 listopada 2008 r. A. J. nie był już dłużnikiem faktoringowym w stosunku do pozwanej spółki,

c)  doszło do wzbogacenia się pozwanej (...) S.A. kosztem majątku A. J., a wzbogacenie to nastąpiło bez żadnej podstawy prawnej,

5.  naruszenie przepisów postępowania tj. art. 328 § 2 k.p.c. polegające na niewskazaniu w treści uzasadnienia wyroku dokładnej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia przez brak wyraźnego i jednoznacznego oznaczenia, na których dowodach Sąd I instancji się oparł oraz przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej,

6.  naruszenie prawa materialnego tj. art. 405 k.c. poprzez jego zastosowanie i nieuprawnione uznanie, że pozwana osiągnęła korzyść majątkową w wysokości 178.508,99 zł bez podstawy prawnej kosztem A. J., a tym że w sprawie o sygn. akt VII GC 55/16 wszystkie przesłanki określone w art. 405 k.c. zostały spełnione kumulatywnie,

7.  naruszenie prawa materialnego tj. art. 5 k.c. poprzez jego zastosowanie i uznanie, że zachowanie pozwanej spółki było rażąco niezgodne z zasadami współżycia społecznego oraz błędne przyjęcie przez Sąd I instancji, że przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie wyłączają zastosowania art. 5 k.c.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty, apelująca wniosła o:

- uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie punktu I i III i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, w tym o kosztach zastępstwa procesowego na rzecz strony pozwanej z tytułu postępowania apelacyjnego, ewentualnie – na wypadek nieuwzględnienia przez Sąd II instancji zarzutu nierozpoznania istoty sprawy – o zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie punktu I i III poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania za I instancję według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego,

- zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

- przeprowadzenie przez Sąd II instancji dowodu z dokumentu w postaci Opinii sądowo-psychiatrycznej z dnia 13 lipca 2015 r. sporządzonej na polecenie Sądu Rejonowego w P. w sprawie do sygn. akt X K 349/14 na okoliczność treści przedmiotowego dokumentu, a w szczególności, iż świadek A. J. zarówno w okresie współpracy z pozwaną spółką jak i po zakończeniu współpracy pomiędzy stronami nie znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli.

Powód nie wniósł odpowiedzi na apelację.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jest zasadna, zwłaszcza jak chodzi o zarzut naruszenia prawa materialnego, a to art. 65 § 2 k.c. oraz art. 405 k.c. Nie jest natomiast trafny zarzut błędu w ustaleniach faktycznych poczynionych przez Sąd Okręgowy. Dokonane przez ten Sąd ustalenia faktyczne są w zasadzie prawidłowe lecz niekompletne.

Sąd I instancji prawidłowo ustalił, iż w zawartej pomiędzy A. J. prowadzącym działalność pod firmą (...) z siedzibą w P. a pozwaną spółką (...) S.A. umowie o przyznanie limitu faktoringowego w (...) z dnia 1 lutego 2008 r, jako termin, do którego umowa miała obowiązywać, wskazano dzień 30 listopada 2008 r. Jednakże ustalenia w zakresie stosunków gospodarczych istniejących pomiędzy A. J. a stroną pozwana po tej dacie są szczątkowe i wymagają uzupełnienia:

Sąd Apelacyjny ustalił więc, że po dniu 30 listopada A. J. w dalszym ciągu nabywał paliwo w postaci oleju napędowego, a strona pozwana wystawiała faktury VAT, szczegółowo wymienione w treści uzasadnienia Sądu Okręgowego. Faktury VAT były wystawiane w dwóch egzemplarzach i dostarczane A. J. przez pracownika spółki (...). Faktury były weryfikowane przez księgowość A. J.. Należności wynikające z przedmiotowych faktur VAT były uiszczane na rachunek bankowy pozwanej. Żadna ze stron umowy jak również żadna osoba, upoważniona do reprezentacji stron i podejmowania w ich imieniu wiążących decyzji, nie kwestionowała faktu obciążania A. J. obowiązkiem zapłaty poszczególnych kwot wskazanych w wystawionych fakturach. W okresie, w którym wystawiane były przedmiotowe faktury VAT, A. J. nie poddawał w wątpliwość obowiązku zapłaty wymagalnych wierzytelności w stosunku do spółki (...). Ewentualne wątpliwości, które powstawały na tle łączących A. J. i pozwaną stosunków handlowych, dotyczyły jedynie wysokości kwoty z konkretnej faktury VAT, ale nie samego faktu zasadności jej wystawienia i konieczności zapłaty stosownej sumy pieniężnej. W świetle powyższego nie ulega wątpliwości, iż A. J. prowadzący działalność gospodarczą pod firmą (...) z siedzibą w P. oraz pozwana spółka realizowały postanowienia umowy z dnia 1 lutego 2008 r. także po dniu 30 listopada 2008 r., a zatem nastąpiła kontynuacja współpracy w dotychczasowym kształcie.

Dowód: faktury VAT, k. 19-35, k. 38-75, t. I, umowa z dnia 1 lutego 2008 r. o przyznanie limitu faktoringowego w (...), k. 15-15v, t. I, zeznania świadka A. J., k. 528v-529v, t. III, zeznania świadka A. S., k. 543v-544, t. III, zeznania świadka E. P., k. 544v-545, t. III, zeznania świadka R. K., k. 545-546, t. III,

Powyższy stan faktyczny Sąd Apelacyjny uzupełnił w oparciu o dowody z dokumentów, a to faktury VAT oraz umowę z dnia 1 lutego 2008 r, których autentyczność i treść nie były kwestionowane przez strony jak również nie budziły wątpliwości Sądu, a także o zeznania świadków, które były spójne, logiczne, konsekwentne oraz korespondowały z sobą. uzupełnieniu stanu faktycznego, który w istocie był bezsporny, nie stały na przeszkodzie ograniczenia dowodowe z art. 246 k.p.c. w zw. z art. 74 § 2 k.c., albowiem fakt przedłużenia umowy z dnia 1 lutego 2008 r. został uprawdopodobniony za pomocą pisma (wystawione faktury VAT).

Tak uzupełniona podstawa faktyczna świadczy o ty, że strony umowy dokonały jej zmiany (przedłużenia obowiązywania) per facta concludentia. Sąd Okręgowy dopuścił się zatem naruszenia prawa materialnego. Błędna konkluzja, która doprowadziła do wyroku uwzględniającego powództwo wynika z niewłaściwych wniosków, które Sąd wyprowadził na gruncie przepisów o oświadczeniu woli stron, które stanowią element zawartej umowy. W myśl art. 65 § 2 k.c. w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. W świetle ustaleń faktycznych oraz powołanego przepisu, należy skonstatować, iż poprzez kontynuację współpracy, która de facto wyglądała identycznie jak przed datą 30 listopada 2008 r. strony przedmiotowej umowy w sposób dorozumiany dokonały jej przedłużenia, co w szczególności znalazło odzwierciedlenie w niekwestionowanych fakturach VAT wystawianych przez spółkę (...) i akceptowanych następnie i realizowanych przez księgowość A. J.. Oświadczenia złożone w formie dorozumianej zawierały zatem essentialia negotii umowy zawartej w dniu 1 lutego 2008 r.

W tym miejscu należy zaznaczyć, iż strony w § 7 umowy nie zastrzegły rygoru pod jakim miała być zawarta umowa przedłużająca, a więc zmieniająca, umowę o przyznanie limitu faktoringowego w (...). Jak wynika z art. 77 § 1 k.c. uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia. Cytowany przepis wyraża zasadę tożsamości formy czynności modyfikującej i czynności modyfikowanej. Jeżeli umowa zawarta powinna być w formie kwalifikowanej innej niż pisemna, skutkiem dokonania zmiany umowy bez zachowania formy zastrzeżonej dla dokonania czynności będzie nieważność czynności modyfikującej (art. 73 § 2 k.c.). Reguła ta nie odnosi się jednak do formy pisemnej. Z art. 77 § 1 k.c. wynika jedynie konieczność zachowania formy pisemnej dla zmiany umowy zawieranej w formie pisemnej. Ustawodawca nie rozstrzyga natomiast jakie są konsekwencje niezachowania formy pisemnej czynności modyfikującej. Na tym tle w doktrynie zarysowały się dwa stanowiska. Sąd Apelacyjny podziela pogląd, zgodnie z którym skutek niezachowania formy pisemnej formy czynności modyfikującej jest taki sam jak niezachowania formy czynności modyfikowanej (nieważność modyfikującej czynności następczej, jeśli czynność modyfikowana wymaga formy pisemnej ad solemnitatem. Zob. Komentarz do art. 77 k.c., red. Osajda, wyd. 16/P Sobolewski, Legalis). Skoro zatem ani ustawa ani strony nie przewidziały formy pisemnej pod rygorem nieważności, dla zawarcia umowy zmieniającej umowę pierwotną z dnia 1 lutego 2008 r. (umowę modyfikowaną), to mając na uwadze jej przedłużenie poprzez realizację obowiązków umownych w identyczny jak dotychczas sposób, strony per facta concludentia, zmieniły pierwotną umowę przedłużając czas jej obowiązywania. Strony mogły dokonać takiej modyfikacji w formie ustnej i taka sytuacja wystąpiła w niniejszej sprawie. Nietrafnie zatem Sąd I instancji stwierdził, iż po dniu 30 listopada 2008 r. strony nie były związane żadną umową, gdyż strony łączyła umowa w formie ustnej, a której zawarcie i wykonanie zostało udowodnione przeprowadzonymi dowodami, a w szczególności dokumentami w postaci faktur VAT.

W konsekwencji niezasadnie Sąd Okręgowy zastosował art. 405 k.c., statuujący odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, gdyż jak wyżej wskazano podstawa do przedmiotowych przesunięć majątkowych istniała.

Reasumując, powództwo jako bezzasadne podlegało oddaleniu, a zatem wyrok Sądu Okręgowego został zmieniony w zaskarżonym zakresie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego, na które złożyła się opłata sądowa od apelacji oraz wynagrodzenie pełnomocnika pozwanej orzekł Sąd Apelacyjny w punkcie II sentencji wyroku na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z art. 391 § 2 k.p.c.

SSA Hanna Nowicka de Poraj SSA Andrzej Struzik SSA Jerzy Bess