Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 czerwca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Robert Jurga (spr.)

Sędziowie: SSA Beata Kurdziel

SSA Rafał Dzyr

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 15 czerwca 2023 r. w Krakowie

sprawy z powództwa G. K.

przeciwko (...) Sp. z o.o. z siedzibą w A.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 22 stycznia 2021 r., sygn. akt I C 1078/20 oraz zażalenia strony pozwanej na punkt II tego wyroku

1.  oddala apelację i zażalenie;

2.  odstępuje od obciążenia powoda kosztami postępowania apelacyjnego.

I ACa 309/21

I ACz 164/21

UZASADNIENIE

Powód domagał się uznania umowy sprzedaży nieruchomości stanowiących:

- działkę gruntu nr (...) położoną W., dla której Sąd Rejonowy w B. prowadzi księgę wieczystą numer (...),

- działkę gruntu nr (...), położoną W., dla której Sąd Rejonowy w B. prowadzi księgę wieczystą numer (...)

zawartej aktem notarialnym w dniu 16 kwietnia 2015 r. w kancelarii notarialnej w K., przenoszącej własność powyższych działek z (...) sp. z o.o. w G. na pozwaną - (...) sp. z o.o. w A., za bezskuteczną w stosunku do przysługującej powodowi wierzytelności wobec M. C. kwocie 800000 zł wraz odsetkami ustawowymi liczonymi od 5 listopada 2009 r. do dnia zapłaty oraz kosztami sądowymi 300 zł, która to wierzytelność wynika z tytułu wykonawczego – wyroku Sądu Okręgowego w W. w sprawie (...).

Wierzytelność ta uzyskała ochronę prawną w wyrokach Sądu Okręgowego w O.w sprawie (...) (w odniesieniu do działki nr (...)) i w sprawie (...) (w odniesieniu do działki (...)). Ponadto powód domagał się zasądzenia od strony pozwanej kwoty 1 015 000 zł, tj. kwoty, jaką powód uzyskałby w wyniku egzekucji z powyższych nieruchomości prowadzonej przeciwko M. C. na podstawie tytułu wykonawczego wydanego w sprawie (...) Sądu Okręgowego w W.(i przy uwzględnieniu roszczenia pauliańskiego powołanego na wstępie) – gdyby pozwana nie zbyła nieruchomości na rzecz (...) sp. z o.o. (...) dniu 9 marca 2016 r. za kwotę 1 000 015 zł.

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w A. domagała się oddalenia powództwa i zasądzenia kosztów postępowania.

W odniesieniu do żądania uznania umowy za bezskuteczną zarzuciła przekroczenie terminu zawitego wskazanego w art. 534 k.c. Niezależnie od powyższego, żądanie to uznawała za nieuzasadnione z uwagi na niespełnienie przesłanek jej odpowiedzialności. W odniesieniu do żądania zapłaty wskazała, że wierzyciel może poszukiwać ochrony przed niewypłacalnością dłużnika przez bezpośrednie żądanie zasądzenia od osoby trzeciej sumy, jaką by pozyskał wyniku egzekucji prowadzonej z majątku dłużnika, jednak warunkiem sine qua non jest tym wypadku uprzednie uzyskanie przez wierzyciela prawomocnego wyroku, w którym czynność prawna osoby trzeciej z dłużnikiem zostanie uznana za bezskuteczną. Wyrok taki ma charakter konstytutywny i nie może go zastąpić przesłankowe ustalenie bezskuteczności w procesie przeciwko osobie trzeciej o zapłatę.

Sąd Okręgowy w Krakowie wyrokiem z dnia 22 stycznia 2021 r. oddalił powództwo ( pkt I ) i nie obciążył powoda kosztami procesu ( pkt II ).

Jak ustalił Sąd Okręgowy, w dniu 3 marca 2010 r. Sąd Okręgowy w W.w sprawie (...) wydał na rzecz powoda przeciwko M. C. nakaz zapłaty kwoty 800 000 zł wraz ustawowymi odsetkami od dnia 5 listopada 2009 r. do dnia zapłaty i kosztami postępowania. W dniu 24 lutego 2007 r. M. C. przeniósł na (...) sp. z o.o. w G. własność nieruchomości stanowiącej działkę nr (...). Umowa ta została uznana za bezskuteczną wobec G. K. wyrokiem Sądu Okręgowego w O. z dnia 11 lipca 2011 r. w sprawie (...). Umową z tej samej daty M. C. przeniósł na powyższą spółkę własność nieruchomości stanowiącą działkę nr (...), a umowa ta została uznana za bezskuteczną w stosunku do G. K. wyrokiem Sądu Okręgowego w O. z dnia 27 grudnia 2011 r. w sprawie (...). W dniu 12 czerwca 2014 r. G. K. i M. C. zawarli ugodę, w której m.in. potwierdzili istnienie wierzytelności M. C. wobec powoda. W dniu 16 kwietnia 2015 r. opisane w pozwie nieruchomości zostały przeniesione przez (...) spółka z o.o. w G. na rzecz pozwanej spółki. W marcu 2016 r. (...) sp. z o.o. w A. zbyła sporne nieruchomości na rzecz (...) sp. z o.o. SKA z siedzibą w K..

Sąd Okręgowy uznał, że wszystkie okoliczności, które były potrzebne dla rozstrzygnięcia, pozostawały bezsporne, w związku z czym prowadzenie postępowania dowodowego było zbędne. Wnioski dowodowe zostały zatem oddalone.

W swoich rozważaniach prawnych Sąd Okręgowy wskazał, że czynność prawna, której uznania za bezskuteczną domaga się powód, została dokonana 16 kwietnia 2015 r. Pozew w niniejszej sprawie został złożony 11 maja 2020 r. (data nadania w placówce pocztowej). Zgodnie z art. 534 k.c., uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności. Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 stycznia 2016 r. (III CZP 99/15), po uznaniu przez sąd bezskuteczności czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią z powodu pokrzywdzenia wierzyciela, termin do wystąpienia z żądaniem uznania bezskuteczności czynności rozporządzającej korzyścią między osobą trzecią a osobą czwartą (art. 534 k.c.) liczy się od daty jej dokonania. W przedmiotowej sprawie czynność rozporządzająca korzyścią między osobą trzecią ( spółka (...)), a osobą czwartą ( spółka (...)) została dokonana 16.04.2015 r. Termin z art. 534 k.c. upływał zatem 16.04.2020 r. Termin z art. 534 k.c. ma charakter terminu zawitego, a po jego upływie roszczenie wygasa. Przepis art. 5 k.c., na który powołał się powód (k. 148-149, 168-169), nie ma zastosowania do upływu terminów zawitych (por. np. uchwała Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 2/13). Do terminów tych nie mają także zastosowania przepisy o przedawnieniu roszczeń ani też o terminach procesowych i sądowych. Pozew obejmuje zatem roszczenie, które wygasło przed jego złożeniem (z dniem 16.04.2020 r.) i z tej przyczyny nie może zostać uwzględnione. Sąd podziela także argumentację prawną strony pozwanej dotyczącą roszczenia powoda o zapłatę, zgodnie z którą warunkiem sine qua non jest tym wypadku uprzednie uzyskanie przez wierzyciela prawomocnego wyroku uwzględniającego skargę pauliańską. Wierzyciel może żądać sumy, jaką by uzyskał w wyniku egzekucji prowadzonej z majątku dłużnika, bezpośrednio od osoby, która wyrządziła mu szkodę poprzez udaremnienie możliwości zaspokojenia się z tego majątku, oczywiście przy równoczesnym udowodnieniu przesłanek odpowiedzialności. Jednak uznać trzeba, że warunkiem koniecznym jest uprzednie uzyskanie przez wierzyciela prawomocnego wyroku, w którym czynność prawna tej osoby z nabywcą prawa majątkowego zostanie uznana wobec wierzyciela za bezskuteczną. Wynika to z faktu, że wyrok, który zapadł w sprawie o uznanie czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną, ma charakter konstytutywny. Nie może zastąpić go przesłankowe ustalenie przez Sąd w sprawie o zapłatę, że zachodziłyby podstawy do uznania bezskuteczności czynności prawnej. Powód dysponuje takimi wyrokami (Sądu Okręgowego w O.) jedynie w odniesieniu do czynności prawnych dotyczących opisanych na wstępie nieruchomości, dokonanych w 2007 r. pomiędzy M. C. a spółką (...). Roszczenie pauliańskie dotyczące czynności z 16.04.2015 r., pomiędzy spółkami (...), wygasło z uwagi na upływ terminu zawitego, i zostało oddalone. Z kolei w związku z czynnością z marca 2016 r. (pomiędzy spółkami (...)), powód nie podniósł roszczeń pauliańskich ani też nie powołał się na orzeczenie innego sądu w tym przedmiocie. Stosownie do przedstawionego poglądu, z uwagi na brak konstytutywnego orzeczenia Sądu dotyczącego skargi pauliańskiej w stosunku do czynności z 2015 r. i 2016 r., oddaleniu musi ulec także żądanie zapłaty.

Apelację od powyższego wyroku złożył powód, w części, odnośnie pkt I zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędne przyjęcie, że art. 5 Kc nie ma zastosowania do upływie terminów zawitych, co miało decydujący wpływ na orzeczenie Sądu.

Powołując się na powyższe zarzuty wniósł o uchylenie wyroku lub zmianę i uwzględnienie powództwa w całości, zgodnie z żądaniami pozwu.

Strona pozwana złożyła zażalenie na postanowienie zawarte w pkt 2 wyroku zarzucając obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 102 Kpc poprzez jego zastosowanie i nieobciążenie powoda kosztami procesu podczas gdy w sprawie nie zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności pozwalające na nieobciążanie powoda kosztami procesu.

W związku w powyższym strona pozwana wniosła o :

- zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kwoty 10.800 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego ;

- zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym.

W złożonej odpowiedzi na apelację strona pozwana domagała się jej oddalenia i zasądzenie od powoda kosztów postępowania apelacyjnego.

Z kolei w złożonej odpowiedzi na zażalenie powód domagał się jego oddalenia.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Apelacja powoda ale także zażalenie strony pozwanej są bezzasadne i jako takie zostały oddalone.

Na wstępie wskazać należy, iż Sąd Apelacyjny w całości podzielił ustalenia faktyczne, dokonane w sprawie przez Sąd Okręgowy, czyniąc je jednocześnie podstawą swojego rozstrzygnięcia. Sąd I instancji, w wyniku przeprowadzonego postępowania dowodowego, ustalił wszystkie istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, które znajdowały odzwierciedlenie w całokształcie zaoferowanego przez strony materiału dowodowego. Jednocześnie na podstawie tak przeprowadzonego postępowania dowodowego i zgromadzonych dowodów, Sąd I instancji wywiódł trafne wnioski, znajdujące swoje uzasadnienie w powołanych przepisach prawa, które Sąd Odwoławczy w całości podziela.

Kluczowe znaczenie dla oceny apelacji powoda ma ustalenie dopuszczalności stosowania w niniejszej sprawie art. 5 Kc. Po pierwsze w odniesieniu do terminów zawitych a w przypadku odpowiedzi twierdzącej czy powinien mieć zastosowanie w okolicznościach niniejszej sprawy. Sąd Apelacyjny na oba postawione pytania udziela odpowiedzi negatywnej. W przypadku pierwszego odwołuje się do przywołanej przez Sąd Okręgowy uchwały Sądu Najwyższego. Upływ terminu zawitego powoduje wygaśnięcie prawa podmiotowego. Nieistnienie tego prawa ma ten skutek, że nie ma możliwości jego nadużycia. Nie ma zatem możliwości łagodzenia tych konsekwencji przez odwoływanie się do art.5 Kc. Z uwagi jednak na podnoszone przez powoda wątpliwości w tym zakresie Sąd Apelacyjny wskazuje, że przepis ten może znaleźć zastosowanie tylko wtedy, gdy spełnione są łącznie trzy przesłanki :

- podmiotowi uprawnionemu przysługuje prawo ( uprawnienie materialnoprawne ) którego dotyczy nadużycie ;

- podmiot uprawniony wykonuje przysługujące mu prawo,

- wykonywanie prawa pozostaje w sprzeczności z jednym kryteriów wymienionych w art. 5 Kc tj. z zasadami współżycia społecznego lub też ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem prawa. Pogląd taki, który podziela Sąd Apelacyjny w niniejszej sprawie prezentuje Anna Zbiegień – Turzańska komentując art. 5 Kc /w/ Kodeks cywilny Komentarz Tom I Przepisy wprowadzające, praca zbiorowa pod redakcją Konrada Osajdy, Wydawnictwo CH Beck 2013 r., str. 325 uwaga 117. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 marca 2017 r. V CSK 393/16 przez zasady współżycia społecznego, o których mowa w art. 5 KC, należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania w stosunkach społecznych. Przy ustalaniu ich znaczenia można więc odwoływać się do takich powszechnie używanych i znanych pojęć, jak „zasady słuszności”, „zasady uczciwego obrotu”, „zasady uczciwości” czy „lojalności”. Klauzula generalna musi być jednak wypełniona konkretną treścią, odnoszącą się do okoliczności sprawy rozpoznawanej przez sąd. Stwierdzenie, że powód nadużywa prawa podmiotowego, wymaga ustalenia okoliczności pozwalających skonkretyzować, które działania pozostają w sprzeczności z normami moralnymi godnymi ochrony i przestrzegania w stosunkach społecznych. Podzielając powyższy pogląd Sądu Najwyższego i odnosząc go do realiów niniejszej sprawy Sąd Apelacyjny wskazuje, że dopiero uwzględnienie wszystkich aspektów sprawy pozwala na ocenę tego czy żądanie powoda zasługuje na ochronę. Poprzez takie sytuacjonistyczne spojrzenie na postępowanie powoda wyraźniej widać, że przyznanie mu takiej ochrony jest wątpliwe. Długość terminu zawitego i świadomość powoda zamiaru dokonania czynności kwestionowanej w niniejszym postępowaniu są wystarczającymi powodami do zanegowania dopuszczalności odwoływania się przez niego do art. 5 Kc. Obecnie powód dbając wyłącznie swoje interesy kwestionuje znaczenie swoich oświadczeń w sytuacji gdy stanowią one jedne z elementów czynności innych osób, które dokonują je w zaufaniu do jego osoby. Takie postępowania powoda stanowi nadużycie prawa podmiotowego i w ocenie Sądu Apelacyjnego nie zasługuje na ochronę. Apelacja powoda jest w całości bezzasadna i jako taka została oddalona w pkt 1 sentencji postanowienia na zasadzie art. 385 Kpc.

Podstawową zasadą rozstrzygania o kosztach procesu, jest zasada odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98 § 1 Kpc.), zgodnie z którą strona przegrywająca sprawę jest obowiązana zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Wyjątek od tej reguły przewidziany został w art. 102 Kpc., wyrażającym zasadę słuszności, stosownie do której, w wypadkach szczególnie uzasadnionych, sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Do kręgu "wypadków szczególnie uzasadnionych" w rozumieniu art. 102 Kpc. należą okoliczności zarówno związane z samym przebiegiem procesu, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zalicza się np. charakter żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, do drugich - sytuację majątkową i życiową strony, z zastrzeżeniem, że nie jest wystarczające powołanie się jedynie na trudną sytuację majątkową, nawet jeśli była podstawą zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika z urzędu. Całokształt okoliczności, które mogłyby uzasadniać zastosowanie tego wyjątku powinny być ocenione z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. Uznanie czy w sprawie zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony w rozumieniu tego przepisu, jest przejawem dyskrecjonalnej władzy sądu, przy czym ocena wystąpienia takiego przypadku, powinna być należycie umotywowana. Z uwagi na charakter tego przepisu, może on być stosowany tylko wtedy, gdy okoliczności danej sprawy wskazują, że obciążenie strony przegrywającej kosztami byłoby oczywiście niesłuszne, niesprawiedliwe, nie zgodne z zasadami współżycia społecznego. Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie. W skomplikowanym stanie prawnym powód nie korzystający z profesjonalnego prawniczego wsparcia, wskazuje w swoim wystąpieniu na szereg okoliczności, które mogą budzi wątpliwości co istnienia podstawy do jego dokonania. Uzasadnione zatem było skorzystanie przez powoda z drogi sądowej celem ich ostatecznego wyjaśnienia. Nie powinien ponosić z tego tytułu dodatkowych konsekwencji finansowych. Zażalenie strony pozwanej na rozstrzygnięcie o kosztach procesu, w ocenie Sądu Apelacyjnego jest bezzasadne i jako takie zostało oddalone w pkt 1 sentencji wyroku na zasadzie art. 385 Kpc w zw. z art. 397 Kpc. O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto w pkt 2 sentencji wyroku na zasadzie art. 102 Kpc w zw. z art. 391 Kpc kierując się takimi samymi poglądami jakie zostały przedstawione przy ocenie zażalenia strony pozwanej.