Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 września 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Paweł Rygiel

Protokolant: Katarzyna Mitan

po rozpoznaniu w dniu 19 września 2024 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa J. O. i B. O.

przeciwko Bankowi (...) S.A. w W.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 6 grudnia 2022 r. sygn. akt I C 3285/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów, tytułem kosztów postępowania apelacyjnego, kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych), z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia w przedmiocie kosztów postępowania do dnia zapłaty.

sygn. akt I ACa 340/23

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 19 września 2024 r.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy, w uwzględnieniu powództwa J. O. i B. O. skierowanego przeciwko Bankowi (...) S.A. w W., pozbawił wykonalności w całości w stosunku do dłużników J. O. i B. O. tytuł wykonawczy – bankowy tytuł egzekucyjny nr (...) (...) z dnia 8 lipca 2014 roku wystawiony przez (...) Bank S.A. we W., zaopatrzony w klauzulę wykonalności postanowieniem referendarza sądowego w Sądzie Rejonowym w K. z dnia 17 lipca 2014 roku w sprawie (...).

Sąd I instancji ustalił, że powodowie budując dom planowali zaciągnąć na ten cel kredyt. Pracownik (...)Bank S.A. we W.. w celu oceny zdolności kredytowej powodów sporządził „Parametry wejściowe symulacji”, które stanowiły podstawę do wypełnienia wniosku kredytowego. Na tej podstawie wskazał, że powodowie nie mają zdolności kredytowej do zaciągnięcia kredytu w PLN. Powodom został zaproponowany kredyt powiązany z frankiem szwajcarskim, a J. O. i B. O., mając zaufanie do banku jako instytucji finansowej, przystali na ofertę. Pracownik udzielił im informacji, że kredyt zostanie wypłacony w PLN po przeliczeniu na CHF, a rata kapitałowo-odsetkowa będzie spłacana w PLN, po przeliczeniu na walutę CHF. Powodom nie przedstawiono żadnych symulacji obrazujących wzrost wysokości raty i kapitału pozostałego do spłaty przy wzroście kursu CHF. Nie zwrócono im uwagi na możliwość spłaty rat we franku szwajcarskim. Nie przedstawiono im symulacji spłaty kredytu w złotych polskich, według aktualnie obowiązującego kursu CHF, z których wynikałaby wysokość poszczególnych rat w złotych polskich przy wnioskowanej kwocie kapitału 247 200 zł. Nie tłumaczono szczegółowo powodom, na czym polega mechanizm indeksacji, ani na czym polega powiązanie kredytu z walutą CHF, w szczególności w jaki sposób zmiana kursu waluty wpływała będzie na wysokość zobowiązania powodów. Nie zostały powodom przedstawione zasady ustalania kursów waluty, nie była omawiana instytucja spreadu walutowego.

W dniu 23 listopada 2007 roku powodowie w (...) Banku S.A. we W. złożyli wniosek o udzielenie kredytu w kwocie 240 000 zł na okres 20 lat, spłacanego w równych ratach kapitałowo-odsetkowych, z przeznaczeniem na budowę nieruchomości budynkowej w systemie gospodarczym. W oparciu o ten wniosek, w dniu 11 grudnia 2007 roku zawarli z w/w Bankiem umowę kredytu hipotecznego nr (...) (...), na mocy której Bank udzielił kredytobiorcom kredytu w kwocie 247 200 zł. z przeznaczeniem na cele dokończenia budowy opisanej w umowie nieruchomości Zabezpieczeniem kredytu była hipoteka kaucyjna ustanowiona na przedmiotowej nieruchomości do kwoty stanowiącej równowartość 170% kwoty kredytu w walucie kredytu, tj. 200 975,61 CHF. W umowie kredytowej wskazano, że kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia sporządzenia przedmiotowej umowy kredytowej według kursu kupna waluty z tabeli kursowej pozwanego wynosi 118 220, 95 CHF (§1 ust. 4 umowy)

Wypłata kredytu nastąpiła w sześciu transzach w walucie polskiej od 15 grudnia 2007 roku do 15 maja 2008 roku.

Dalej Sąd poczynił szczegółowe ustalenia odnoszące się do treści spornej umowy, w tym wskazał, że spłata kredytu odbywała się miesięcznie w ratach kapitałowo-odsetkowych zgodnie z harmonogramem spłat sporządzonym w CHF, przy czym raty kapitałowo-odsetkowe i odsetkowe powodowie spłacali w walucie PLN po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej pozwanego (§7 ust. 6 umowy). Przekazane środki zaliczane są na spłatę zadłużenia.

Kredytobiorcy oświadczyli, że zostali poinformowani, iż zmiana kursu walutowego oraz zmiana stopy procentowej będzie miała wpływ na wysokość zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokość rat spłaty oraz oświadczył, że poniesie to ryzyko (§10 ust. 3).

Dalej, Sąd poczynił ustalenia dotyczące adresów wskazanych przez kredytobiorców jako swoich adresów zamieszkania; problemów powodów ze spłatą zadłużenia i składanych przez nich wniosków o prolongowanie spłaty kredytu hipotecznego oraz wniosków o restrukturyzację zadłużenia; postępowania Banku wobec tych wniosków. Ostatecznie, w dniu 21 marca 2014 r. Bank złożył oświadczenie o wypowiedzeniu umowy kredytu z dniem 21 marca 2014 r. z zachowaniem 30-dniowego okresu wypowiedzenia i postawił całą należność z tytułu w.w. kredytu w stan natychmiastowej wymagalności wskazując, że zadłużenie wynosi 8.879,20 zł oraz 87.242,51 CHF. Następnie, w dniu 16 kwietnia 2014 r. Bank złożył oświadczenie o wypowiedzeniu umowy kredytu z dniem 16 kwietnia 2014 r. z zachowaniem 30-dniwoego okresy wypowiedzenia i postawił całą należność z tytułu w.w. kredyt w stan natychmiastowej wymagalności wskazując, że zadłużenie wynosi 8.561,06 zł oraz 86.748,01 CHF.

W dniu 8 lipca 2014 r. Bank wystawił bankowy tytuł egzekucyjny nr (...). Wskazał w nim, że na wymagalne zadłużenie powodów składa się: 306.796, 69 zł tytułem kapitału, 239,53 zł tytułem odsetek umownych naliczonych za okres od dnia 26 maja 2014 r. do 16 czerwca 2014 r. od zadłużenia przeterminowanego, 2.764,74 zł tytułem odsetek karnych naliczonych za okres od dnia 26 lutego 2014 r. do dnia 7 lipca 2014 r., tj. na dzień wystawienia Bankowego Tytułu Egzekucyjnego. Prawomocnym postanowieniem z dnia 17 lipca 2014 r. referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w (...) w sprawie (...) nadał powyższemu bankowemu tytułu egzekucyjnemu klauzulę wykonalności z tytułu niespłaconej wierzytelności wynikającej z umowy kredytu, z ograniczeniem odpowiedzialności powodów do kwoty 494.400 zł i zasądził od nich na rzecz wierzyciela koszty postępowania. W oparciu o ten tytuł wykonawczy przeciwko powodom zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne prowadzone przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym wK. P. K. pod sygnaturą (...), które skierowane było do nieruchomości objętej księgą wieczystą (...). Postanowieniem z dnia 4 stycznia 2016 r. Sąd Okręgowy w Kielcach w sprawie I C 3285/14 w trybie zabezpieczenia zawiesił postępowanie egzekucyjne.

Pozwem z dnia 23 stycznia 2014 r. skierowanym przeciwko (...) Bank SA we W. powodowie domagali się ustalenia, iż łącząca ich z bankiem umowa kredytu jest nieważna oraz żądali zapłaty z tytułu nienależnego świadczenia. Sprawa została przekazana do Sądu Rejonowego (...)we W. i zarejestrowana pod sygnaturą (...). Wyrokiem z dnia 31 maja 2021 r. Sąd Okręgowy we W. w sprawie (...) uchylił wyrok Sądu Rejonowego dla (...) we W.i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania. Aktualnie sprawa ta toczy się przed Sądem Okręgowym w K. pod sygnaturą akt (...) .

Następcą prawnym (...) Bank SA we W. jest Bank (...) SA w W..

W tym stanie rzeczy Sąd uznał zgłoszone roszczenie za uzasadnione w całości. Odwołując się do treści art. 840 k.p.c., a to wobec spełnienia przesłanek określonych w § 1 pkt 1 tego przepisu. Ocenił bowiem, że sporna umowa kredytu jest nieważna, a tym samym powodowie skutecznie zaprzeczyli zdarzeniu, na którym oparto nadanie klauzuli wykonalności tj. skutecznie zaprzeczyli istnieniu zobowiązania stwierdzonego zaskarżonym tytułem wykonawczym.

Sąd wskazał, że sporne postanowienia umowy dotyczące ustalania wysokości zobowiązania kredytobiorców poprzez odwołanie się do kursów w tabeli kursowej banku mają charakter postanowień niedozwolonych i jako takie nie wiążą konsumentów (art. 385 ¹ § 1 k.c.). Nie ulega przy tym wątpliwości, że powodowie nie uzgodnili indywidualnie z Bankiem postanowień umowy. Przedmiotowa umowa zawarta została bowiem na podstawie opracowanego przez bank wzorca umowy, co wykluczyło możliwość wpływu powodów na treść umowy.

Dalej Sąd ocenił, że w/w, zastrzeżone w umowie postanowienia kształtujące mechanizm indeksacji określają właśnie główne świadczenia stron. W sytuacji, gdy zostały one sformułowane w sposób niejasny, to fakt, iż dotyczą głównych świadczeń stron nie wyłącza możliwości uznania, że stanowią one niedozwolone postanowienia umowne.

Sąd podkreślił, że powodowie nie zostali w sposób należyty poinformowani o tzw. ryzyku kursowym czy informacji o tzw. indeksacji. W rezultacie, odwołując się do art. 385 ¹ § 1 k.c. uznał, że przedmiotowe klauzule kształtują prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.

Określając skutki tego stanu rzeczy Sąd wskazał, że usunięcie spornych klauzul skutkowałby zmianą charakteru głównego przedmiotu umowy i prowadziłoby do przekształcenia kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w nieindeksowany kredyt złotowy według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Zatem usunięcie tych klauzul powoduje, że utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co z kolei przemawia za jej całkowitą nieważnością. Brak jest przy tym możliwości zastosowania w niniejszej sprawie przepisu art. 385 ¹ § 2 stanowiącego, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Sąd zaaprobował przy tym pogląd, iż art. 385 ¹ § 2 k.c. wyłącza stosowanie art. 58 § 3 k.c., co uzasadnia stanowisko, że nieuczciwe postanowienia nie powinny być zastępowane innym mechanizmem przeliczeniowym opartym na przepisach kodeksu cywilnego.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

Od powyższego orzeczenia apelację wniosła strona pozwana.

Zakwestionowała podstawę faktyczną wyroku, podnosząc zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zakresie faktów dotyczących okoliczności poprzedzających zawarcie umowy kredytu oraz wykonania umowy (tj. zaoferowania kredytu złotówkowego, wyboru przez powodów kredytu frankowego, zapoznania się przez powodów z symulacją kosztów obsługi kredytu, świadomości kredytobiorców co do ryzyka kursowego, stopnia zdolności kredytowej powodów, korzyści osiągniętych przez powodów z uwagi na zawarcie umowy „frankowej”), akceptacji powodów stosowanych przez bank kursów walutowych, zrozumienia przez strony istoty ryzyka walutowego, jak też pominięcia, że bank nie miał możliwości dowolnego kształtowania kursów wymiany walut, że kursy walut miały rynkowy charakter.

Zarzuciła naruszenie art. 327 ¹ § 1 pkt 2 k.p.c.

Wreszcie Bank zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, odwołując się przede wszystkim do przepisów: art. 58 § 1 i 2 k.c., art. 358 ¹ k.c, art. 69 ustawy Prawo bankowe, art. 56 i 65 k.c., art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. oraz art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w zw. z art. 47 Karty Praw Podstawowych oraz art. 6 ust.1 Dyrektywy 19/13/EWG.

W uwzględnieniu podniesionych zarzutów pozwany Bank wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości, przy uwzględnieniu kosztów postępowania za obie instancje.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Bezprzedmiotowy jest zarzut naruszenia art. 327 ¹ k.p.c. Skuteczność przedmiotowego zarzutu ograniczona jest do sytuacji, w której treść uzasadnienia skarżonego orzeczenia uniemożliwia kontrolę instancyjną. W systemie apelacyjnym, w którym Sąd II instancji jest sądem merytorycznym a postępowanie odwoławcze jest kontynuacją postępowania przed sądem pierwszej instancji, uchybienia w formie uzasadnienia nieprowadzące do trudności w identyfikacji motywów rozstrzygnięcia sprawy nie mają znaczenia dla możliwości rozpoznania środka zaskarżenia. W tym kontekście wskazać należy, że z treść uzasadnienia Sądu Okręgowego w oczywisty sposób wynika zakres i treść dokonanych ustaleń oraz motywy, którymi kierował się Sąd przy dokonywaniu oceny prawnej.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia stanu faktycznego dokonane przez Sąd I instancji. Ustalenia te zostały dokonane w oparciu o wszystkie przeprowadzone dowody, a ich ocena mieści się w granicach wyznaczonych art. 233 § 1 k.p.c.. W szczególności została dokonana z poszanowaniem reguł wyrażonych w tym przepisie.

Podkreślenia wymaga, iż sama treść umowy nie budzi wątpliwości, a przytoczone w tym zakresie ustalenia Sądu wprost wynikają z przedłożonych dokumentów. Także zakres udzielonych pouczeń wynika w części z zalegającej w aktach dokumentacji. Pouczenia te mają charakter ogólnikowy, blankietowy. Brak natomiast było podstaw do odmowy wiarygodności zeznaniom powodów co do motywacji zawarcia przez nich umowy, zakresu informacji udzielonych im przez pracowników Banku oraz ich świadomości co do treści klauzul indeksacyjnych i ryzyka walutowego. Zważyć należy, że umowa kredytu jest umową rozbudowaną, zawierającą szereg szczegółowych informacji i w swej treści skomplikowaną. To w sytuacji, gdy powodowie byli zainteresowani uzyskaniem środków pieniężnych w złotych polskich, zaś zaoferowany im produkt bankowy zawierający mechanizm indeksacji do waluty obcej stanowił instrument mający – w dacie zawarcia umowy – stworzyć dla nich korzystną ofertę. W tym stanie rzeczy zasady doświadczenia życiowego wskazują, iż kredytobiorcy dostrzegają korzyści wynikające z wysokości miesięcznych obciążeń w krótkim terminie, a w mniejszym stopniu interesując się przewidywaną sytuacją w przedziale kilkunastu bądź kilkudziesięciu lat. W tym stanie rzeczy ogólnikowe informacje o ryzyku walutowym, przy udzieleniu informacji o wahaniach kursowych z krótkiego okresu w oczywisty sposób nie umożliwiają przyjęcia, iż powodowie zostali prawidłowo pouczeni o istniejącym ryzyku, jak też mieli pełną jego świadomość.

Chybione są zatem zarzuty kwestionujące dokonanie ustaleń w oparciu o zeznania powodów, w tym dotyczące ich wiedzy co do potencjalnego obciążenia wysokością świadczeń w wyniku zmian kursowych waluty. Jest oczywiste, iż kredytobiorcy byli świadomi, że zmiany kursowe wpłyną na wysokość rat. Nie zostało jednak wykazane, by byli świadomi ryzyka związanego z nadzwyczajną deprecjacją waluty krajowej i wynikających stąd konsekwencji.

W tej sytuacji stwierdzenie, czy udzielone informacje były prawidłowe i wystarczające nie należy do sfery faktów, lecz oceny prawnej. Podobnie rzecz się ma z pozostałymi kwestionowanymi „faktami”. W istocie zarzuty te dotyczą oceny prawnej.

Podzielić należy ocenę Sądu Okręgowego odwołującą się do przepisów prawa konsumenckiego.

Nie budzi wątpliwości ocena, że sporne postanowienia umowne mają charakter abuzywny. W tym zakresie rozważania Sądu Okręgowego zasługują na aprobatę.

W ocenie Sądu Apelacyjnego abuzywność przedmiotowych postanowień umownych wynika z ich niejasności, pozostawienia Bankowi swobody w ustalaniu zasad kreowania ostatecznej wysokości wzajemnych świadczeń, jak też przewidzenia mechanizmu odmiennego kursu walutowego dla ustalenia świadczenia banku i kredytobiorcy. Ze spornych postanowień wynika zatem, że z naruszeniem zasady równości stron Bank, jako podmiot silniejszy w stosunku do konsumenta, uzyskał możliwość samodzielnego kreowania wysokości wzajemnych świadczeń, przy przewidzeniu mechanizmu polegającego na stosowaniu odmiennego, niekorzystnego dla kontrahenta Banku kursu, w zależności od tego, czy dotyczy to wyliczenia świadczenia Banku czy kredytobiorcy, a dodatkowo przy takiej konstrukcji, która – z uwagi na brak jasności – nie pozwalała przewidzieć wysokości tych świadczeń.

Ponad rozważania Sadu Okręgowego wskazać należy, że sporne postanowienia umowne mieściły w sobie klauzulę walutowości – przewidywały bowiem, że jakkolwiek świadczenia stron miały być płacone w walucie krajowej, to waluta obca będzie walutą rozliczeniową. W związku z tym wskazać należy, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w wyroku z dnia 10 czerwca 2021 r. (sprawa C-776/19) stwierdził m.in., że „wykładni art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy dokonywać w ten sposób, że warunki umowy kredytu, przewidujące, iż waluta obca jest walutą rozliczeniową (…) i powodujące skutek w postaci ponoszenia ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, są objęte zakresem tego przepisu, w wypadku gdy warunki te określają istotny element charakteryzujący wspomnianą umowę”, jak też, że wykładni art. 3 ust.1 powołanej wyżej dyrektywy należy dokonywać w ten sposób, że „warunki umowy kredytu, przewidujące, iż waluta obca jest walutą rozliczeniową (…) i powodujące skutek w postaci ponoszenia nieograniczonego ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, mogą doprowadzić do powstania znaczącej nierównowagi wynikających z tej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, jeśli przedsiębiorca nie mógł racjonalnie oczekiwać, przestrzegając wymogu przejrzystości w stosunku do konsumenta, iż ten konsument zaakceptowałby, w następstwie indywidualnych negocjacji, nieproporcjonalne ryzyko kursowe, które wynika z takich warunków”.

Jest oczywiste, że sporne klauzule indeksacyjne określały istotny element charakteryzujący zawartą przez strony umowę. W rzeczywistości bowiem dotyczyły głównych postanowień umownych, wpływających na wysokość głównych świadczeń stron. Stanowiły jej istotę, wyróżnik, tworząc charakterystykę umowy.

Nie budzi także wątpliwości, że ryzyko zmian kursowych waluty rozliczeniowej w całości zostało przerzucone na konsumenta. Oczywiście zmiany te, w zależności od kierunku zmian kursowych, mogły być korzystna bądź niekorzystne dla kontrahenta Banku. Jednak - to co istotne - ryzyko zmian niekorzystnych było nieograniczone. Tym samym, w świetle treści umowy, konsekwencje nadzwyczajnej deprecjacji waluty krajowej obciążały wyłącznie i w całości kredytobiorcę. W szczególności w umowie brak jest zastrzeżenia, że w razie istotnej, w oznaczonych w umowie granicach, deprecjacji waluty krajowej, dalsze konsekwencje tych niekorzystnych zmian będą obciążały obie strony. W rezultacie kredytobiorcy – konsumenci zostali w sposób nieograniczony obciążeni nieproporcjonalnym ryzykiem kursowym, w tym także takim, który nie mieścił się w przewidywalnych w dacie zawarcia umowy granicach.

W tym stanie rzeczy ciężar wykazania, iż konsument został prawidłowo pouczony o istocie wskazanego ryzyka oraz, że przy pełnej świadomości tego ryzyka konsument zaakceptowałby przewidziane w umowie rozwiązanie, spoczywał na Banku. Takich okoliczności strona pozwana nie wykazała. Nie wykazała zatem, by sporne postanowienia zostały uzgodnione w następstwie indywidualnych negocjacji, w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Sporne klauzule nie spełniały także warunku sformułowania w sposób jednoznaczny i zrozumiały (art. 358 § 2 k.c.). Zważyć należy, że dla spełnienia tego warunku nie jest wystarczająca zrozumiałość postanowienia pod względem formalnym i gramatycznym. Niezbędne jest spełnienie wymagania, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się postanowienie, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (tak; TSUE w wyroku z 26 lutego 2015 r., C-143/13).

Stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a w takim przypadku strony są związane umową w pozostałym zakresie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Na tle stosowania przedmiotowego przepisu Sąd Najwyższy przyjmuje jednolicie, że brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem umownym oznacza, iż nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (tak m.in. w uchwale z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, OSNC z 2008 r., z. 7-8, poz. 87; uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC z 2019 r., z.1, poz.2), chyba że konsument następczo udzieli „świadomej, wyraźnej i wolnej zgody” na to postanowienie i w ten sposób jednostronnie przywróci mu skuteczność (tak: m.in. w wyroku z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, w uchwale z dnia 6 kwietnia 2018 r., III CZP 114/17, OSNC z 2019 r., z.3, poz. 26).

Wyżej przedstawiony pogląd pozostaje w zgodzie z postanowieniami dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.UE.L. 1993.95.29 z dnia 21 kwietnia 1993 r.) oraz ich rozumieniem wynikającym z orzecznictwa TSUE. Zważyć bowiem należy, że zawarte w kodeksie cywilnym regulacje art. 385 ¹ -385 ⁴ stanowią wyraz implementacji do polskiego porządku prawnego wyżej powołanej dyrektywy. W konsekwencji, przy wykładni polskich przepisów regulujących prawo konsumenckie należy brać pod uwagę wskazówki wynikające z tej dyrektywy i z dotyczącego jej dorobku orzeczniczego. Zgodnie natomiast z art. 6 ust.1 dyrektywy, nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w dalszej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

W świetle treści w/w przepisów oraz orzecznictwa TSUE i Sądu Najwyższego, nie budzi więc wątpliwości, że – co do zasady - sąd ma obowiązek zbadania czy klauzula ma charakter abuzywny i wyciągnięcia z tego konsekwencji, a konsekwencją tą jest przede wszystkim ciążący na sądzie obowiązek zaniechania stosowania klauzuli abuzywnej – jednak bez zmiany jej treści. Z tego punktu widzenia istotne znaczenie ma ocena, czy wyeliminowanie postanowienia niedozwolonego wpływa na pozostałą część umowy, czy też bez klauzuli abuzywnej umowa może obowiązywać. W szczególności – z oczywistych względów - umowa nie może dalej obowiązywać, o ile niedozwolone postanowienia umowne dotyczą głównego przedmiotu umowy. Jakkolwiek – stosowanie do treści art. 4 ust.2 dyrektywy Rady 93/13/EWG jak i art. 485 ¹ § 1 k.c. – ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, ale wyłączenie to nie znajduje zastosowania jeżeli postanowienia te nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jak już wyżej wskazano, sporne klauzule indeksacyjne nie spełniają tego ostatniego warunku.

Przypomnieć zatem należy, że – zgodnie z poglądem wyrażonym przez TSUE – za postanowienia odnoszące się do głównego przedmiotu umowy należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę, a więc definiują samą istotę konkretnego stosunku umownego (tak TSUE w: wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., C-26/13, wyroku z dnia 26 lutego 2015 r., C-143/13, wyroku z dnia 23 kwietnia 2015 r., C-96/14). Podobnie, w orzecznictwie sądów polskich pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron wiązane jest ze świadczeniami charakteryzującymi daną umowę, określającymi jej istotę, czyli tzw. essentialia negotii, rozumiane jako cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności.

Stwierdzić zatem należy, że kryteria kwalifikacji przesłanki głównych świadczeń stron odnoszą się do elementów przedmiotowo istotnych, przy uwzględnieniu podziału na świadczenia główne (w tym świadczenia o zasadniczym znaczeniu dla danego stosunku prawnego) i uboczne. Nadto odnoszą się do tego, czy dane postanowienie jest charakterystyczne dla danego stosunku prawnego oraz, czy reguluje typowe dla danego stosunku prawnego świadczenia.

Z tych względów aktualnie dominuje ocena, że zastrzeżone w umowie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej klauzule kształtujące mechanizm indeksacji określają główne świadczenie kredytobiorcy (tak Sąd Najwyższy m.in.: w wyroku z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18, lex nr 3126114; w wyrok z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115; w wyroku z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, lex nr 2690299). W ostatnim z cyt. powołanych orzeczeń Sąd Najwyższy podkreślił, że „Obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu w oznaczonych terminach spłaty stanowi główne świadczenie kredytobiorców. Klauzula waloryzacyjna wpływa na wysokość tego świadczenia”. Przy ocenie zatem, że przedmiotowe klauzule, które są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interes konsumentów, zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny, nie poddający się weryfikacji, to wypełniona jest przesłanka abuzywności postanowień określających główne świadczenia stron.

Takimi są kwestionowane postanowienia zawierające klauzule indeksacyjne. Określają bowiem świadczenia główne stron poprzez wskazanie podstaw do ich ustalenia, w sytuacji, gdy klauzule indeksacyjne nie odwoływały się do ustalonego w sposób obiektywny kursu waluty, do obiektywnych wskaźników, na które żadna ze stron nie miała wpływu, lecz poprzez nietransparentny mechanizm wymiany waluty pozwalały kształtować ten kurs w sposób dowolny. Nadto powodowie w sposób nieograniczony zostali obciążeni nieproporcjonalnym ryzykiem kursowym, a brak pouczenia ich o konsekwencjach przedmiotowej regulacji nie pozwala na przyjęcie, iż świadomie przyjęli na siebie takie ryzyko.

Jak już wskazano, wyeliminowanie z łączącej strony umowy niedozwolonych postanowień umownych wymaga oceny, czy umowa w pozostałym zakresie jest możliwa do utrzymania. W świetle powyższych rozważań oczywista jest konkluzja, że eliminacja postanowienia umownego zawierającego klauzulę indeksacyjną prowadzić będzie do upadku umowy w całości. Na podstawie pozostałych postanowień umowy nie jest możliwe określenie praw i obowiązków stron.

Klauzula niedozwolona nie wywołuje skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, przy czym jeżeli umowa kredytu nie może bez klauzuli abuzywnej wiązać stron, dzieli ona los klauzuli.

Z istoty prawa konsumenckiego wynika jednak, że konsument może następczo udzielić „świadomej, wyraźniej i wolnej zgody” na niedozwolone postanowienie i w ten sposób jednostronnie przywrócić mu skuteczność. W niniejszej sprawie oświadczenia składane przez powodów prowadza do wniosku, iż w sposób jednoznaczny domagają się oni upadku całej umowy i nie dążą do jej utrzymania.

Podkreślenia wymaga, że w sprawie nie ma także możliwości utrzymania umowy poprzez wprowadzenie, w miejsce postanowienia niedozwolonego, regulacji zastępczej. Nie można w szczególności uznać, iż taką regulację może stanowić przepis art. 358 § 2 k.c. – przepis ten nie ma bowiem charakteru normy dyspozytywnej w rozumieniu wynikającym z orzecznictwa TSUE. Nadto rozważania w tym zakresie są bezprzedmiotowe, skoro powodowie złożyli jednoznaczne oświadczenie o braku woli utrzymania spornej umowy.

W konsekwencji zasadnie Sąd Okręgowy uznał nieważność spornej umowy.

W tym stanie rzeczy Sąd I instancji miał podstawy do zastosowania art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. i pozbawienia spornego tytułu wykonawczego wykonalności.

W rezultacie Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.