Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 listopada 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Sławomir Jamróg

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 listopada 2022 r. w Krakowie

sprawy z powództwa D. B.

przeciwko K. P.

o ochronę dóbr osobistych i zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku zaocznego Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 14 stycznia 2021 r., sygn. akt I C 352/19

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokat J. O. kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych), w tym podatek VAT, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Sławomir Jamróg

Sygn. akt I ACa 402/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem zaocznym z dnia 14 stycznia 2021r. sygn. akt I C 352/19, Sad okręgowy w Krakowie nakazał pozwanej K. P. zaniechanie naruszania dóbr osobistych powoda D. B. w postaci więzi emocjonalnej ojca z dzieckiem oraz prawa do kontaktów z osobą najbliższą poprzez zaprzestanie uniemożliwiania powodowi kontaktów z synem powoda, A. B. (pkt 1), nakazał nakazuje pozwanej K. P. zaniechanie naruszania dóbr osobistych powoda D. B. w postaci dobrego imienia i godności osobistej poprzez zaprzestanie rozgłaszania nieprawdziwych informacji o powodzie (pkt 2), nakazał pozwanej K. P. przeproszenie powoda D. B. przez doręczenie powodowi listem poleconym w terminie czternastu dni od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku złożonego przez pozwaną oświadczenia o następującej treści:

„Ja, K. P., przepraszam D. B. za bezprawne naruszenie jego godności osobistej poprzez rozgłaszanie nieprawdziwych informacji na jego temat, naruszających jego dobre imię i godność osobistą, jak również bezprawne uniemożliwianie mu kontaktów z synem A. B.” (pkt 3) , zniósł koszty procesu między stronami (ptk 5 nakazał ściągnąć od pozwanej K. P. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 600 zł (sześćset złotych) tytułem opłaty sądowej od pozwu liczonej od uwzględnionego żądania, od której uiszczenia powód został zwolniony (pkt 6 ) i przyznał adwokat J. O. od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 4.870,80 zł tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu (pkt 7).

Jednocześnie Sąd Okręgowy oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt 5) co dotyczyło żądania o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kwoty 100 000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę związana ze wskazanym naruszeniem dób osobistych.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowił następujący stan faktyczny:

Powód D. B. oraz pozwana K. P. są rodzicami A. B., który aktualnie ma siedem lat i mieszka z pozwaną.

Powód odbywa w zakładzie karnym karę pozbawienia wolności.

Powód od dnia 16 kwietnia 2014r. nie miał bezpośredniego kontaktu z synem. Do czerwca 2015r. utrzymywał z dzieckiem regularny kontakt telefoniczny oraz za pośrednictwem komunikatora internetowego (...). W 2016r. pomiędzy stronami toczyło się postępowanie o ustalenie kontaktów powoda z małoletnim synem A. B..

Postanowieniem Sądu Rejonowego w C. z dnia 6 kwietnia 2016r., sygn. akt (...), powód uzyskał zabezpieczenie kontaktów z synem poprzez ustanowienie na jego rzecz prawa do swobodnych, telefonicznych kontaktów z dzieckiem, w każdą niedzielę od godziny 10.00 do godziny 12.00, a pozwana K. P. miała umożliwić powodowi ten kontakt (kopia postanowienia na k. 25-26).

W postanowieniu Sądu Rejonowego w C. z dnia 21 grudnia 2016r., wydanym w postępowaniu o wskazanej powyżej sygnaturze ustalono, że kontakty powoda z małoletnim synem będą przebiegać w ten sposób, że będzie miał on prawo do swobodnych, telefonicznych kontaktów z synem, w każdą niedzielę w godzinach między 10.00 a 12.00 poza ostatnią niedzielą miesiąca, w którą powód miał mieć możliwość kontaktu z synem za pomocą komunikatora (...), przy czym w razie problemu z łączem internetowym kontakt miał nastąpić telefonicznie.

Postanowieniem z dnia 13 października 2017r., sygn. akt (...), Sąd Okręgowy w K. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w C. z dnia 21 grudnia 2016r. w ten sposób, że ustalił, że powód ma prawo do kontaktów z małoletnim w każdą niedzielę między 10.00 a 12.00 za pośrednictwem komunikatora (...), a w razie ewentualnego problemu z łączem internetowym telefonicznie i zobowiązał pozwaną do umożliwienia powodowi tych kontaktów (kopia postanowienia na k. 80-81).

Od 2016r. pozwana umożliwiła powodowi kontakt z dzieckiem jedynie dwa razy za pomocą komunikatora (...). W pozostałych przypadkach nie odbierała połączeń powoda, które kierował do syna za pomocą wskazanej aplikacji. Pozwana odbierała od powoda jedynie połączenia telefoniczne, średnio raz na cztery do pięciu tygodni. Obecnie pozwana uniemożliwia kontakty powoda z synem w ten sposób, że w głównej mierze nie odbiera połączeń, a jeśli je odbierze, to informuje powoda, że nie ma czasu z nim rozmawiać.

W postępowaniach sądowych dotyczących uregulowania kontaktów powoda z dzieckiem pozwana podnosiła, że kieruje się dobrem dziecka, a ograniczanie kontaktów małoletniego z powodem wynika z problemów technicznych (kopia protokołu rozprawy na k. 152-158).

Postanowieniem z dnia 3 lipca 2018r. wydanym w sprawie(...) Sąd Rejonowy w C. zagroził pozwanej nakazaniem zapłaty na rzecz powoda jako uprawnionego do kontaktów z małoletnim dzieckiem za każde naruszenie obowiązków wynikających z postanowienia Sądu Okręgowego wK. z dnia 13 października 2017r., sygn. akt (...), sumy pieniężnej w kwocie 200 zł.

Nadto Sąd ustalił, że pozwana wpływa na decyzje syna o podjęciu rozmowy z ojcem, mówiąc mu, że go nie kocha, że jest w więzieniu oraz że go bił. Z tego powodu małoletni niejednokrotnie nie chciał rozmawiać z powodem.

Pozwana nie udziela powodowi informacji o stanie zdrowia dziecka, jego rozwoju i potrzebach. Nie poinformowała powoda o dacie chrzcin dziecka. Gdyby zaś powód wiedział o terminie planowanej uroczystości złożyłby wniosek o uzyskanie stosowanej przepustki z zakładu karnego, aby w niej uczestniczyć.

Pozwana przekazuje osobom trzecim nieprawdziwe informacje o powodzie, a mianowicie, że powód jej ubliżał w obecności dziecka, znęcał się nad nią i synem oraz zachowywał się w stosunku do syna w sposób niepoprawny. Pozwana kierowała wypowiedzi o powyższej treści do sądu zeznając w sprawach o sygn. akt(...) oraz (...), toczących się przed Sądem Rejonowym w C. oraz do kuratora, pod którego nadzorem pozostaje.

Sąd Okręgowy uznał, że zachodzi podstawa do wydania wyroku zaocznego z uwagi na spełnienie przesłanek z art. 339 § 1 k.p.c. i art. 340 k.p.c.

Sąd Okręgowy wskazał, że zarówno rodzice jak i dzieci, niezależnie od władzy rodzicielskiej mają nie tylko prawo, ale i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów (art. 113 § 1 k.r.o.). W niniejszej sprawie prawo do kontaktów powoda z synem zostało ustalone prawomocnym orzeczeniem Sądu. Wyznaczony przez Sąd opiekuńczy zakres kontaktu powoda z dzieckiem nie tylko służy dobru małoletniego, ale jest również prawem powoda, albowiem umożliwia mu nawiązanie z synem relacji oraz wzmocnienie już istniejącej między nimi więzi. Pozwana utrudniała wynikający z orzeczenia kontakt powoda z ich małoletnim synem. Pozwana, nie odbierając połączeń od powoda, w godzinach i dniach, w których miał prawo kontaktu z dzieckiem, doprowadziła do braku ich więzi. Wykorzystywała przy tym pozycję faktycznego opiekuna małoletniego i wpływała na kształtowanie się u dziecka negatywnego wizerunku ojca, mówiąc, że powód go nie kocha, że go bił. Zachowania te doprowadziły do dezintegracji więzi między powodem a małoletnim, który na skutek zachowań pozwanej nie chciał rozmawiać z ojcem. Odwołując się do art. 23 k.c. i art. 24 § 1 k.c. wskazał, że istnieje podstawa do udzielenia powodowi ochrony albowiem naruszana była więź rodzinna. Ponadto doszło do naruszenia czci powoda poprzez rozpowszechnianie przez pozwaną w tym także przed sądem nieprawdziwych informacji, jakoby powód ubliżał pozwanej w obecności dziecka, znęcał się nad nią i synem oraz zachowywał się w stosunku do dziecka w sposób niepoprawny. Uzasadniało to uwzględnienie żądania w zakresie określonym wyrokiem. Sąd pierwszej instancji uznał jednak, że pomimo tego, że pozwana dopuściła się opisanych wyżej naruszeń dóbr osobistych powoda, to nie zachodzi podstawa do zasądzenia zadośćuczynienia. Sam fakt naruszenia dobra osobistego nie jest równoznaczny z koniecznością uwzględnienia żądania zapłaty zadośćuczynienia. Zdaniem Sądu utrudnianie kontaktów ojcu z synem nie wynika jedynie ze złej woli. Pozwana, co prawda wiedziała o zobowiązaniu Sądu do umożliwienia kontaktu powoda z synem, jednak w ocenie Sądu jej zachowanie, mimo że bezprawne, zostało podyktowane chęcią ochrony małoletniego. Mimo że samo przekonanie pozwanej o konieczności ochrony dziecka przed ojcem nie było obiektywnie uzasadnione to jednak całokształt okoliczności nie pozwala uznać szczególnego nasilenia złej woli przy uwzględnieniu wskazuje, że kontakty dotyczyły osoby która przebywa w zakładzie karnym. To przede wszystkim powód, dokonując wcześniejszych wyborów w swoim życiu, polegających na podjęciu działań przestępczych, wpłynął na to, że aktualnie odbywa karę pozbawienia wolności pozbawiając się możliwości bieżącego, swobodnego kontaktu z synem. Sąd pierwszej instancji miał również na uwadze, że powodowi przysługuje przewidziana prawem możliwość egzekwowania kontaktów z synem, z czego powód korzystał. W ramach takiej egzekucji zachodzi możliwość nałożenia na dłużnika (pozwaną) obowiązku zapłaty kwoty pieniężnej na rzecz wierzyciela, z czego skorzystał Sąd Rejonowy w C. (postanowienie z dnia 3 lipca 2018r. wydane w sprawie (...), w którym Sąd ten zagroził pozwanej nakazaniem zapłaty na rzecz powoda jako uprawnionego do kontaktów z małoletnim dzieckiem za każde naruszenie obowiązków wynikających z postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 13 października 2017r., sygn. akt (...). Zdaniem Sądu pierwszej instancji nie jest także zasadne zasądzenie zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych powoda w postaci dobrego imienia oraz godności osobistej . W ocenie Sądu, te działania pozwanej nie wynikały z chęci wyrządzenia krzywdy powodowi, a zmierzały jedynie do uzasadnienia jej stanowiska o sprzeciwianiu się kontaktom dziecka stron z powodem, przebywającym w zakładzie karnym. Dokumenty zebrane w sprawie wskazują na subiektywne przekonanie pozwanej o konieczności takiej ochrony dziecka. Jakkolwiek okoliczności te nie stanowią wystarczającego usprawiedliwienia pozwanej, to jednak uchylają potrzebę zasądzenia od pozwanej na rzecz powoda jakiejkolwiek kwoty z tytułu zadośćuczynienia.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach powołano art. 100 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniósł powód zaskarżając orzeczenie w części oddalającej powództwo, zarzucając:

1.  naruszenie art. 233§1 k.p.c. poprzez sprzeczność ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału polegające na stwierdzeniu, że pomimo, iż pozwana dopuściła się naruszeń dóbr osobistych powoda

2.  naruszenie art.448 w zw. z art. 24§1 i 23 k.c. poprzez błędną wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu , że powodowi nie należy się zadośćuczynienie pomimo ustalenia, iż doszło do zawinionego i bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powoda w postaci więzi emocjonalnej ojca z dzieckiem oraz prawa do kontaktów z osoba najbliższą a także dobrego imienia i godności ojca , skutkującego wyrządzeniem krzywdy związanej z bólem i cierpieniem powoda.

Rozpoznając apelację Sąd drugiej instancji uznał za własne ustalenia Sądu Okręgowego i zważył co następuje:

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy podziela podstawy do wydania wyroku zaocznego. Odpis wyroku doręczano pozwanej w trybie art. 139§1 k.p.c. Doręczenie przewidziane w art. 139 § 1 k.p.c. oparte jest na domniemaniu, że pismo sądowe dotarło do rąk adresata i że w ten sposób doręczenie zostało dokonane prawidłowo, domniemanie to jednak jest wzruszalne i może być przez stronę obalone (wyrok SN z 4.07.2002 r., I CKN 861/00, LEX nr 56892). Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie tej ustawy zachowują moc czynności dokonane zgodnie z przepisami, w brzmieniu dotychczasowym (Dz.U.2019.1469). Skutek doręczenia odpisu pozwu nastąpił po upływie terminu do odbioru pisma tj w dniu 10 października 2019r. Wówczas jeszcze nie obowiązywał art. 139 ¹ k.p.c. (który wszedł w życie w dniu 7 listopada 2019r. ) , stąd prawidłowe było pozostawienie przesyłki w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia. Jak wynika z danych zawartych w sprawozdaniach kuratorskich oraz z dowodu doręczenia odpisu apelacji adres wskazany w pozwie był prawidłowy

Nawet jednak jeżeli zachodzi podstawa do wydania wyroku zaocznego, nie oznacza to automatyzmu uwzględnienia żądania zawartego w pozwie.

Pomimo podniesienia zarzutu naruszenia art. 233§1 k.p.c. apelujący nie wskazuje żadnych argumentów pozwalających na zakwestionowanie dokonanej przez Sąd Okręgowy oceny dowodów. Jakkolwiek więc ustalono bezprawność to apelacja nie przedstawia argumentacji wskazującej, że Sąd Okręgowy naruszył zasady logiki i doświadczenia życiowego przy przejęciu, że brak realizacji obowiązku kontaktów nie jest przejawem nasilenia złej woli pozwanej lecz zostało podyktowane błędnym, acz częściowo usprawiedliwionym przekonaniem o konieczności ochrony małoletniego. To przekonanie wynikało zarówno z faktu, że powód przebywa w zakładzie karnym jak i trudnych przeszłych relacji stron. Dodatkowo trzeba też podkreślić, że także sam małoletni niejednokrotnie nie chciał rozmawiać z powodem, co musiało także wpływać na decyzje pozwanej. Trzeba podkreślić, że osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka (por. postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 grudnia 2019 r. Ts 107/18). Nie ekskulpuje to w pełni pozwanej, czego wyrazem było zagrożenie grzywną, niemniej także i tej okoliczności nie można pominąć przy rozpoznaniu żądania pozwu. Słusznie też Sąd Okręgowy zwracał uwagę, że w pierwszej kolejności powód powinien był wykorzystać możliwości przymuszenia do kontaktów, w tym wypływających z art. 598 ¹⁶k.p.c.

Podziela też Sąd Apelacyjny stanowisko Sądu pierwszej instancji, że na oddalenie żądania zadośćuczynienia wpływ ma także okoliczność, że powód znajduje się w zakładzie karnym na skutek popełnienia przez siebie czynu zabronionego. To przede wszystkim tak okoliczność ma decydujące znaczenie dla kształtowania się więzi rodzinnej ojca z synem. Podkreślić trzeba, że dobro osobiste w postaci więzi rodzinnej obejmuje nie tylko prawo do kontaktów, lecz na treść tego dobra wpływają realne więzi uczuciowe pomiędzy członkami rodziny, związek emocjonalny, bliskość. Jeżeli syn powoda nie chce się z nim spotykać to nie tylko odpowiada za to matka. Zauważyć należy, że jak wynika z uzasadnienia postanowienia z dnia 13 października 2017r. sygn.. akt (...)(k. 1427), w okresie przerwy w karze pozbawienia wolności powód nadużywał alkoholu i naruszał nietykalność pozwanej (co nie mogło pozostawać bez wpływu na więzi rodzinne i świadczy to, że także zachowanie powoda ma wpływ na osłabienie więzi z dzieckiem. Także z ustaleń dokonanych w sprawie (...) wynika, że w okresie kiedy kontakty polegały na rozmowach telefonicznych to na ich przebieg miało także zachowanie powoda (k148).Więź rodzinna kształtowana jest w ramach stosunków wzajemnych. Ponadto samo nierealizowanie obowiązku zapewnienia kontaktów ojcu z dzieckiem może wpływać na osłabienie więzi ale nie może tych więzi zupełnie zniweczyć.

W pełni też Sąd drugiej instancji podziela stanowisko, że naruszenie dóbr osobistych powoda w postaci dobrego imienia oraz godności osobistej nastąpiło w warunkach silnego konfliktu rodzinnego i sporu sądowego co ma znaczenie na eskalację poziomu emocji. Kontekst sytuacyjny naruszenia dóbr powoda nie może zostać pominięty. W opisywanym przypadku zmniejsza się racjonalny osąd własnego postępowania a negatywne przedstawienie obrazu partnera wynika z subiektywnych przeżyć związanych z tym konfliktem. Zmniejsza to winę pozwanej.

Jakkolwiek więc zadośćuczynienie pełni funkcję prewencyjno-represyjną to jednak w tym przypadku nie było podstaw do jego zasądzenia. Mała intensywność działań pozwanej w zakresie naruszenia czci jak też brak poważnych skutków tego naruszenia oraz fakt, że zaniechania pozwanej realizacji obowiązków kontaktów nie uchylają najbardziej istotnych elementów dla istnienia więzi rodzinnej i nie uniemożliwiają podjęcia działań zmierzających do egzekucji kontaktów powodują, że nie doszło do naruszenia art. 448 k.c.

Powyższe czyni apelację niezasadną. Wobec powyższego orzeczono o oddaleniu tego środka odwoławczego w oparciu o art. 385 k.p.c. w zw. z art. 374 k.p.c. i art. 15 zzs ¹ ust. 1 pkt 4 ustawy dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U.2021.2095 t.j).

O kosztach zastępstwa z urzędu orzeczono przy zastosowaniu §2 , §4, §8 pkt 6 , §16 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U.2019.18 t.j.), przy uwzględnieniu, że konstytucyjne zasady ochrony praw majątkowych i równości nie pozwalają na przyznanie pełnomocnikowi wynagrodzenia w wysokości niższej niż koszty należne stronie reprezentowanej przez adwokata z wyboru.

SSA Sławomir Jamróg