Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 sierpnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Krzysztof Sobierajski
Sędziowie:	SSA Elżbieta Uznańska SSA Teresa Rak (spr.)
Protokolant:	st.sekr.sądowy Katarzyna Wilczura

po rozpoznaniu w dniu 12 sierpnia 2016 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa M. N.

przeciwko P. K.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 11 grudnia 2015 r. sygn. akt I C 740/13

oddala apelację.

SSA Elżbieta Uznańska SSA Krzysztof Sobierajski SSA Teresa Rak

Sygn. akt I ACa 491/16

UZASADNIENIE

Powód M. N. w pozwie skierowanym przeciwko P. K. domagał się uznania za bezskuteczną w stosunku do niego umowy darowizny zawartej w dniu 25 lutego 2013 r. w formie aktu notarialnego przed notariuszem G. A. z Kancelarii Notarialnej w K. Rep. A (...)pomiędzy E. K. i P. K., na mocy której doszło do przeniesienia własności nieruchomości objętych księgami wieczystymi nr (...) na rzecz pozwanego z pokrzywdzeniem powoda oraz o uznanie za bezskuteczną w stosunku do powoda czynności prawnej polegającej na obciążeniu hipoteką umowną nieruchomości położonych w S. przy ul. (...), ul. (...) i działki gruntowej przy ul. (...), objętych księgą wieczystą nr (...) oraz działek gruntowych przy ul. (...) w S. o numerach(...) (...), (...), (...), objętych księgą wieczystą nr (...) na rzecz P. K. z tytułu prac budowlanych, remontowych, ziemnych. Wniósł też powód o zasądzenie kosztów procesu.

Na uzasadnienie podał, że ma wobec E. K. wierzytelność w kwocie 267 685,65 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 czerwca 2012 r. do dnia zapłaty. Wierzytelność stwierdzona jest prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 20 czerwca 2012 r. sygn. IC 2265/10. E. K. przekazała pozwanemu własność nieruchomości położonej w S. przy ul. (...) oraz własność sześciu działek położnych w S. przy ul. (...). Ponadto działając w porozumieniu z pozwanym dłużniczka umową notarialną z dnia 7 stycznia 2013 dokonała fikcyjnego obciążenia w/w nieruchomości hipotekami w kwotach 51,260 zł i 15.300 zł. dłużniczka i pozwany są osobami bliskim i dlatego istnieje domniemanie, że działali oni z pokrzywdzeniem wierzyciela, by uniemożliwić mu egzekucję należności. Dłużniczka działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Pozwany natomiast wiedział o treści zasądzającego należność wyroku, brał bowiem czynny udział w procesie toczącym się pod sygn. IC 2265/10 i był obecny kiedy był ogłoszony wyrok. Wskazał powód, że przeciwko E. K. toczy się egzekucja, ale komornik nie zdążył dokonać zajęcia nieruchomości. Dłużniczka zaś nie posiada innego majątku, do którego można kierować egzekucję.

Pozwany P. K. wniósł o oddalenie powództwa. Zaprzeczył, by dłużniczka miała zamiar pokrzywdzić wierzyciela. Umowa darowizny została zawarta na po to, by powód z dłużniczką mogli zawrzeć ugodę. Zdaniem pozwanego powód zbagatelizował propozycję ugody. Przyznał, że dłużniczka wyzbyła się majątku przedmiotową umową, ale jednocześnie uzyskała inne składniki majątkowe - trzy działki rolno- budowlane, również posiadające wartość rynkową. W postępowaniu egzekucyjnym doszło też do zajęcia świadczenia rentowego dłużniczki, a egzekwowana ta drogą kwota wynosi w skali miesiąca 300 zł. zakwestionował pozwany niewypłacalność dłużniczki. Wskazał też pozwany, że gdyby powód uważał umowę darowizny za krzywdzącą dla siebie to nie podejmowałaby rozmów celem zawarcia ugody między nim a dłużniczką.

Powód dodatkowo podniósł, że działki jakie otrzymał pozwany od dłużniczki w drodze tej samej umowy darowizny są znacznie mniej warte niż nieruchomości, którymi sam został przez nią obdarowany. Z tego powodu egzekucja nie doprowadzi do zaspokojenia powoda. Obciążenie zaś nieruchomości hipotekami było fikcyjne.

Wyrokiem z dnia 11 grudnia 2015 roku Sąd Okręgowy w Kielcach uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda zawartą w dniu 25 lutego 2013r. roku w kancelarii notarialnej w K. rep. A nr (...) pomiędzy E. K. i P. K. umowę darowizny nieruchomości położonej w S., składającą się z działek oznaczonych numerami ewidencyjnymi (...), dla której Sąd Rejonowy wS.prowadzi księgę wieczystą (...) oraz nieruchomości położonej w S. składającej się z działek (...), dla której Sąd Rejonowy w S. prowadzi księgę wieczystą (...) - w celu umożliwienia zaspokojenia wierzytelności powoda M. N. należnej od dłużniczki E. K. w kwocie 267 685,56zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 czerwca 2012r. oraz kwoty 9.098,52zł wynikającej z prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 29 czerwca 2012 roku, sygn. akt. I C 2265/10 i oddalił powództwo w pozostałej części oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.480 zł tytułem kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie wydał Sąd w oparciu o następująco ustalony stan faktyczny:

Powód jest wierzycielem E. K. w zakresie kwoty 267.685,65 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 czerwca 2012 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie kosztów procesu w kwocie 4098,52 zł i 2.700 zł. Wierzytelność potwierdzona została wyrokiem Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 20 czerwca 2012 r. sygn. IC 2265/10 i wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 5 grudnia 2012 r. sygn. ACa 1143/12. W sprawie o zachowek pozwana E. K. zgłaszała do rozliczenia roszczenia z tytułu nakładów na nieruchomość położoną przy ul. (...) oraz ul. (...).7516 zł i 244.110 zł. Ustalił Sąd, że łączna wartość spadku po W. N. przy uwzględnieniu wartości dokonanych przez pozwaną nakładów oraz poniesionych kosztów związanych z ubezpieczeniem budynków i opłacaniem podatków wynosi 535.371,30 zł.

W dniu 7 lutego 2013 roku powód w oparciu o powyższy wyrok zainicjował postępowanie egzekucyjne kierując wniosek o Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w S. G. N..

Umową darowizny z dnia 25 lutego 2013 r. zawartą w formie aktu notarialnego przed notariuszem G. A. z Kancelarii Notarialnej w K. Rep. A (...)dłużniczka darowała pozwanemu nieruchomości położone w S. działkę nr (...) zabudowaną starym, drewnianym budynkiem mieszkalnym i niezabudowane działki o numerach (...) o łącznej pow. 2,562 m ^{( 2)}, położone przy ul. (...), objęte księgą wieczystą nr (...), działkę nr (...) zabudowaną budynkiem mieszkalnym murowanym, położoną przy ul. (...) oraz działkę nr (...) zabudowaną budynkiem mieszkalnym i budynkiem gospodarczym i niezabudowaną działkę (...), położone przy ul. (...), o łącznej pow. 3.473 objęte księga wieczystą nr (...) oraz niezabudowaną działkę nr (...) o pow. 416 m ^{( 2)}, położoną przy ul. (...), objętą zbiorem dokumentów (...) Nr (...).

W dziale(...) księgi wieczystej (...) wpisane jest prawo najmu działek nr (...) na warunkach określonych w umowie najmu z dnia 24 września 2012 r. na rzecz (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. oraz roszczenie o przyszłe zawarcie umowy sprzedaży tych działek na rzecz w/w spółki wynikające z umowy przedwstępnej z dnia 24 września 2012 r. rep. A nr (...)zawartej przed notariuszem J. S. z Kancelarii Notarialnej w S.. W dziale (...) wpisano natomiast hipotekę umowną w kwocie 15.300 zł na rzecz P. K. tytułem zabezpieczenia zapłaty stanowiącej wynagrodzenie za prace budowlane, remontowe, ziemne oraz zapłaty ewentualnych odsetek ustawowych za zwłokę w zapłacie a także kosztów procesowych i egzekucyjnych związanych z dochodzeniem i egzekucją należnej kwoty. Hipoteka została wpisana na podstawie umowy z dnia 10 stycznia 2013 r. zawartej w S. przed notariuszem J. R.. A nr (...).

Z kolei w dziale (...) księgi wieczystej nr (...) wpisano prawo najmu działki nr (...) na rzecz (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. oraz roszczenie o przyszłe zawarcie umowy sprzedaży działki na rzecz w/w spółki wynikające z umowy przedwstępnej z dnia 24 września 2012 r. rep. A nr(...)zawartej przed notariuszem J. S. z Kancelarii Notarialnej w S., a w jej dziale (...) hipotekę umowną w kwocie 51.260 zł na rzecz P. K. tytułem zabezpieczenia zapłaty stanowiącej wynagrodzenie za prace budowlane, remontowe, ziemne oraz zapłaty ewentualnych odsetek ustawowych za zwłokę w zapłacie a także kosztów procesowych i egzekucyjnych związanych z dochodzeniem i egzekucją należnej kwoty. Hipoteka została wpisana na podstawie umowy z dnia 10 stycznia 2013 r. zawartej w S. przed notariuszem J. R.. A nr (...).

Wartość darowizny strony ustaliły na 300.000 zł

Tym samym aktem notarialnym z dnia 25 lutego 2013 roku pozwany darował E. K. nieruchomości położone we wsi W., gmina P.- działki o nr (...) o łącznej pow. 8400 m ², objęte księgą wieczystą nr (...), działkę nr (...) o pow. 1 ha 1500 m ², objętą księga wieczysta nr (...), działkę nr (...) o pow. 1 ha 1100 m ², objętą księga wieczystą nr (...). Strony ustaliły wartość powyższej darowizny na 300 000 zł. Nieruchomości obejmują niemal w całości grunty orne.

W dniu 25 lutego 2013 roku powód zawiadomił Prokuraturę o podejrzeniu popełnienia przez dłużniczkę przestępstwa z art. 300 § 2 k.k.

Aktem oskarżenia z dnia 31 grudnia 2013 r. E. K. została oskarżona o to że w dniu 25 lutego 2013 r. działając w celu udaremnienia wykonania orzeczenia Sądu Okręgowego w Kielcach sygn. IC 2265/10 uszczupliła zaspokojenie swojego wierzyciela M. N. poprzez darowanie aktem notarialnym Rep. A (...) na rzecz P. K. składników swojego majątku zagrożonych zajęciem w postaci nieruchomości zabudowanych i niezabudowanych położnych w S..

W toku postępowania karnego ustalono, że wartość nieruchomości jakie E. K. darowała pozwanemu wynosiła: nieruchomości położnych w S.: na tyłach ul. (...) – 39400 zł, nieruchomości budynkowej przy ul. (...) ( części mieszkalnej wraz z działką i części usługowej wraz z działką) – 507 100 zł, nieruchomości budynkowej wraz z działką przy ul. (...)- 61620 zł, nieruchomości budynkowej wraz z działką przy ul. (...) – 36200 zł, działek o numerach (...) nad rzeką M. (...), w tym działki nr (...) – 60610 zł, działki nr (...) – 133810 zł, działki (...) – 49 720 zł i działki (...) – 14320 zł. Wartość nieruchomości objętych księgą wieczysta (...) – 629330 zł, wartość nieruchomości objętych księga wieczysta (...) – 175590 zł, wartość nieruchomości objętych księgą wieczysta (...).

Natomiast wartość nieruchomości, którymi w tej samej umowie została obdarowana przez pozwanego E. K. wynosiła – co do nieruchomości położnych w W. - objętych księgą wieczysta (...) – 133810 zł, nieruchomości objętych księgą wieczysta (...) – 49720 zł, nieruchomości objętych księgą wieczysta (...) – 14320 zł.

W marcu 2013 roku dłużniczka proponowała powodowi spłatę w wysokości 140.000 zł, nie wyrażała przy tym zgody na zabezpieczenie spłaty hipoteką ustanowioną na nieruchomości, co było warunkiem zaakceptowania ugody przez powoda. Do ugody nie doszło.

W marcu 2013 roku komornik zajął świadczenia emerytalno- rentowe dłużniczki.

11 marca 2013 roku komornik skierował do sądu wieczysto - księgowego wniosek o wpis w dziale (...) księgi wieczystej nr (...) oraz księgi wieczystej nr (...) o wszczęciu egzekucji z nieruchomości, prowadzonej przeciwko E. K.. Wnioski zostały oddalone z tej przyczyny, że aktualnie właścicielem wpisanym w księdze wieczystej był pozwany.

25 lipca 2013 roku Komornik zawiadomił dłużniczkę o wszczęciu egzekucji z nieruchomości, które zostało jej doręczone w dniu 12 marca 2013 r. Postanowieniem z dnia 23 września 2013 r. w sprawie Km 135/13 przystąpił do opisu i oszacowania nieruchomości ustalając, iż niezabudowane działki gruntu o numerach (...)i o powierzchni odpowiednio - 2,8 ha i 0,56 ha objęte księgą wieczystą nr (...) mają wartość 190.000 zł, niezabudowana działka nr (...) o pow. 1,11 ha objętą księga wieczystą nr (...)– 15700 zł, niezabudowana działka o numerze (...) i pow. 1,15 ha objętą księga wieczysta nr (...)– 55000 zł. Działki te stanowią głównie grunty orne klasy (...)

Do egzekucji dołączył się kolejny wierzyciel dłużniczki E. K. Skarb Państwa – Sąd Okręgowy w Kielcach .

Na dzień 4 listopada 2015 roku wyznaczony został pierwszy termin licytacji, cena wywoławcza nieruchomości – nr (...) o pow. 1,11 ha wynosiła 11.775 zł i nieruchomości nr(...)o pow. 1,15 ha 41.250 zł. do zbycia nieruchomości nie doszło.

Komornik prowadzi egzekucję ze świadczenia rentowego dłużniczki, miesięcznie 300 – 400 zł.

Innego majątku dłużniczka nie posiada.

Ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy dokonał w oparciu o obiektywne dowody w postaci dokumentów złożonych przez strony do akt sprawy niniejszej, a także zgromadzonych w sprawie sygn. II K 163/14 Sądu Rejonowego w K. nadto w oparciu o akta Sądu Okręgowego w Kielcach I C 2265/10, w szczególności protokoły rozpraw, kosztorys budowlany, opinię biegłego A. D., wyrok sądu I instancji z uzasadnieniem, wyrok Sądu apelacyjnego z uzasadnieniem. Nie znalazł Sąd podstaw do kwestionowania tych dokumentów. Dał też Sąd wiarę zeznaniom powoda, uznał, że były one szczere, konsekwentne, a tym samym przekonujące. Zeznania te ponadto korelowały z pozostałymi dowodami zgromadzonymi w sprawie w postaci dokumentów. Z kolei zeznania pozwanego Sąd uznał za wiarygodne tylko w części w jakiej znalazły potwierdzenie w pozostałym wiarygodnym materiale dowodowym. Nie dał Sąd wiary twierdzeniom pozwanego, że powód wiedział o planach zawarcia wzajemnej umowy darowizny pomiędzy dłużniczką, a pozwanym oraz, że powód z E. K. spotkał się przed zawarciem umowy. Nie zostało też potwierdzone w pozostałych dowodach, że powodem zawarcia umowy darowizny miało być zdobycie środków na zaspokojenie roszczeń powoda przez E. K.. Działania dłużniczki i pozwanego wskazują bowiem na brak dążenia do zaspokojenia roszczeń powoda i że zmierzają do uniemożliwienia wyegzekwowania należnych powodowi kwot. Pozwany nie wykazał też, że matka powoda była upoważniona do występowania w jego imieniu w sprawie spłaty zachowku przez E. K..

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że co do umowy darowizny roszczenie powoda zasługuje na uwzględnienie.

Powołując przepis art. 527 § 1 k.c Sąd wskazał na przesłanki skargi pauliańskiej, a to dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią, uzyskanie korzyści przez tę osobę, działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli i wiedzę osoby trzeciej, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli lub możliwość dowiedzenia się o tym przy zachowaniu należytej staranności. Wskazał też Sąd na domniemania wynikające z § 3 i 4 tego przepisu. Po stronie wierzyciela natomiast musi istnieć wierzytelność względem dokonującego czynności dłużnika.

Stwierdził Sąd, że istotą skargi pauliańskiej jest żądanie ubezskutecznienia w stosunku do wierzyciela czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z osobą trzecią, celem zaś skargi pauliańskiej jest umożliwienie wierzycielowi zaspokojenia się z majątku osoby trzeciej w zakresie, w jakim byłoby to skuteczne w stosunku do dłużnika, gdyby ten nie pozbył się swego majątku lub zrezygnował z jego pomniejszenia. Wyrok sądu uwzględniający powództwo stanowi materialnoprawną przesłankę powstania po stronie osoby trzeciej obowiązku takiego zachowania się, które pozwala wierzycielowi na uzyskanie tego, na co mógł liczyć w przypadku realizacji wierzytelności z majątku dłużnika.

Zdaniem Sądu Okręgowego w odniesieniu do umowy darowizny z dnia 25 lutego 2013 roku zawartej pomiędzy E. K. i P. K. wszystkie przesłanki skargi pauliańskiej zostały spełnione.

Wierzytelność powoda w stosunku do E. K. nie była między stronami sporna. Tak w dacie wystąpienia z powództwem, jak i w dacie wyrokowania powód posiadał przeciwko dłużniczce tytuł wykonawczy w postaci prawomocnego i zaopatrzonego w klauzulę wykonalności wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 29 czerwca 2012 r., sygn. akt I C 2265/10, którym Sąd zasądził od E. K. na rzecz powoda kwotę 267 685,65 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 czerwca 2010 r. do dnia zapłaty i kwotę 4098,52 zł tytułem kosztów procesu. Ponadto wyrokiem z dnia 5 grudnia 2012 r. sygn. I ACa 1143/12 Sąd Apelacyjny, oddalając apelację zasądził od E. K. na rzecz powoda kwotę 2700 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Dla uwzględnienia skargi pauliańskiej konieczne jest by zaskarżona czynność prawna była dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli. Do pokrzywdzenia natomiast dochodzi wtedy gdy wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Pomiędzy niewypłacalnością dłużnika, a dokonaną czynnością z osobą trzecią musi zachodzić związek przyczynowy. Wskazał też Sąd, że uzyskanie przez dłużnika ekwiwalentu za dokonaną czynność prawną nie zawsze przesądza o bezzasadności skargi pauliańskiej.

Odnosząc te uwagi do dłużniczki E. K. i zawartej umowy darowizny stwierdził Sąd, że jakkolwiek dłużniczka na podstawie wzajemnej darowizny również otrzymała trzy nieruchomości, to nie stanowiły one odpowiedniego ekwiwalentu za dokonaną przez nią na rzecz pozwanego darowiznę, nieruchomości które E. K. darowała pozwanemu miały bowiem o wiele większą wartość rynkową, niż te które dłużniczce darował pozwany. Wartość nieruchomości ustalona została w postępowaniu IC 2265/10 prowadzonym przed Sądem Okręgowym w Kielcach oraz w postępowaniu karnym SR w K. II K 163/14. W niniejszej sprawie wartości te nie były sporne. Podał Sąd, że wartość nieruchomości, które darowała dłużniczka pozwanemu jest 10 – cio krotnie większa od nieruchomości darowanych jej przez pozwanego. W pierwszym przypadku biegły wycenił wartość na ponad 800.000 zł, zatem w postępowaniu egzekucyjnym powód mógłby zaspokoić swoją wierzytelność. Pozostaje to aktualne również przy uwzględnieniu, że obdarowany, który również był wierzycielem E. K. zabezpieczył swoją wierzytelność hipotecznie na darowanych mu nieruchomościach. Dług wobec innego wierzyciela zabezpieczony hipoteką zmniejsza majątek dłużnika przeznaczony do egzekucji na rzecz pozostałych wierzycieli. Istotne jest dla oceny przesłanki pokrzywdzenia czy z wartości nieruchomości pozostałej po odliczeniu wysokości niespłaconego zadłużenia hipotecznego, wierzyciel mógłby zaspokoić się w całości lub w części. Jeśli tak, to przesłanka pokrzywdzenia wierzycieli została spełniona. Wartość nieruchomości darowanych przez dłużniczkę pozwanemu pozwalała na zaspokojenie także innych wierzycieli w tym powoda, po zaspokojeniu wierzycieli hipotecznych.

E. K. wyzbyła się swoich nieruchomości, uzyskała natomiast w zamian ekwiwalent w postaci własności trzech innych nieruchomości, których wartość była znacznie niższa od wartości nieruchomości, których się wyzbyła. W następstwie tej czynności dłużniczka stała się niewypłacalna w wyższym stopniu niż była przed jej dokonaniem.

Stwierdził Sąd Okręgowy, że nie miał wątpliwości, że dłużniczka była świadoma jakie zobowiązania ja obciążają oraz ich wymagalności, miała więc świadomość, że dokonując darowizny działa z pokrzywdzeniem wierzycieli. Zwrócił Sąd uwagę, że wystarczająca jest świadomość dłużnika, że dokonana czynność może doprowadzić do tego nie będzie mógł zaspokoić ogółu wierzycieli, wykazanie zamiaru pokrzywdzenia wierzycieli nie jest istotne. Świadomość ta musi istnieć w chwili dokonania zaskarżonej czynności. Dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, jeśli ma rozeznanie, że w następstwie dokonanej czynności ucierpi materialny interes wierzyciela, zazwyczaj poprzez wyzbycie się w całości lub w części majątku nadającego się do egzekucji. Dla przyjęcia świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli wystarczy, by dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności. Pozwany nie wykazał, że E. K. zawierając umowę nie miała świadomości pokrzywdzenia wierzyciela – powoda. Twierdzenia pozwanego, że celem umowy miało być zdobycie środków z kredytu bankowego na spłatę powoda i że dłużniczka podejmowała próby zawarcia z powodem porozumienia nie zostały udowodnione i nie zasługiwały na uwzględnienie. Ponadto podejmując próbę zawarcia z powodem ugody dłużniczka proponowała warunki niekorzystne dla niego tak co do wysokości kwoty - około ½ z kwoty wierzytelności, jak i co do zabezpieczenia spłaty, odmawiała bowiem ustanowienia hipoteki na nieruchomości celem zabezpieczenia spłaty wierzytelności. Nie wykazał też pozwany, by dłużniczka próbowała uzyskać kredyt, również brak zdolności kredytowej E. K. nie został wykazany. Dłużniczka, ani pozwany nie doprowadzili też do zawarcia umowy przyrzeczonej ze spółką (...) sp. o.o., która wyrażała wolę nabycia niektórych nieruchomości za kwotę ustaloną na 200.000 zł. Twierdzenia pozwanego nie zostały poparte decyzjami.

W ocenie Sądu pierwszej instancji działania dłużniczki i pozwanego zmierzały do uniemożliwienia wyegzekwowania przez powoda należnych mu kwot. Po dokonaniu umowy darowizny zaspokojenie z majątku dłużniczki jest niemożliwe, co wynika z akt sprawy egzekucyjnej prowadzonej przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w S. pod sygn. Km 135/13. Egzekucja wszczęta została z wniosku powoda i skierowana do nieruchomości, które pozwany darował dłużniczce. Nie udało się jednak sprzedać nieruchomości w drodze licytacji. Ceny wywoławcze dwóch z trzech nieruchomości położonych we wsi W., gmina P. – nr (...)zostały określone odpowiednio na 11.775 zł i 41.250 zł. Od kwietnia 2013 roku prowadzona jest też egzekucja ze świadczenia rentowego dłużniczki, miesięcznie 300 – 400 zł.

Dla uznania czynności prawnej za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli nie jest wymagane ustalenie określonej skali bądź stopnia niewypłacalności dłużnika w odniesieniu do stanu, jaki istniał przed dokonaniem zaskarżonej czynności prawnej. Wystarczy więc jakiekolwiek pogorszenie możliwości zaspokojenia się wierzycieli. Zatem jeśli spełnione są przesłanki określone w art. 527 § 1 kc za bezskuteczną należy uznać całą czynność dokonaną przez dłużnika z osobą trzecią, a nie jej część, choćby wierzyciel utracił tylko częściowo możliwość zaspokojenia w stosunku do stanu, jaki istniał przed dokonaniem czynności prawnej.

Dłużniczka działała z pokrzywdzeniem wierzyciela – powoda, skoro w chwili dokonania kwestionowanej czynności prawnej miała świadomość istnienia wierzytelności, której zaspokojenie stanie się wyłączone na skutek zbycia jedynych wartościowych składników jej majątku. Zdaniem Sądu z takim zamiarem dłużniczka dokonała czynności prawnej.

Na skutek zawarcia umowy darowizny pozwany uzyskał korzyść majątkową, gdyż nabył własność nieruchomości, których wartość przekraczała w sposób oczywisty wartość przekazanej przez niego na rzecz matki darowizny, nawet przy uwzględnieniu ustanowionej na rzecz pozwanego hipoteki.

Stwierdził nadto Sąd, że ponieważ strony umowy to matka i syn, to w sprawie znajdzie zastosowanie domniemanie jakie przewiduje art. 527 § 3 kc. Jeśli wskutek czynności dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela korzyść majątkową uzyskała osoba pozostająca w bliskim stosunku z dłużnikiem, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Poza tym pozwany aktywnie uczestniczył w procesie o zachowek z powództwa M. N. przeciwko E. K. i był obecny podczas publikacji wyroku, co również świadczy o tym , że ma wiedzę o wierzytelności powoda w stosunku do jego matki i jej wymagalności oraz świadomość pokrzywdzenia wierzyciela.

Za zasadne uznał wiec Sąd żądanie uznania za bezskuteczną umowy darowizny zawartej pomiędzy dłużniczką, a jej synem – pozwanym.

Za nie zasługujące na uwzględnienie uznał Sąd natomiast żądanie powoda o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego czynności prawnej polegającej na obciążeniu hipoteką nieruchomości znajdujących się w S. przy ul. (...), ul. (...) i działki gruntowej przy ul. (...), objętych księga wieczystą nr (...) oraz działek gruntowych przy ul. (...) w S. o numerach (...) (...), (...), (...) objętych księga wieczystą nr (...) na rzecz P. K. z tytułu prac budowlanych i remontowych.

Wartość przedmiotu umowy darowizny i darowizny wzajemnej nie była sporna. Nie badał Sąd w niniejszym postępowaniu zasadności dokonania na rzecz P. K. wpisu hipotek dokonanych na podstawie umowy notarialnej z dnia 10 stycznia 2013 r. Rep. A nr (...)tytułem zabezpieczenia zapłaty kwot 51260 zł i 15300 zł stanowiących wynagrodzenie za prace budowlane, remontowe, ziemne oraz zapłaty ewentualnych odsetek ustawowych za zwłokę w zapłacie a także kosztów procesowych i egzekucyjnych związanych z dochodzeniem i egzekucją należnej kwoty. Hipoteki zostały wpisane w działach (...) ksiąg wieczystych nr (...).

Wg powoda jego wierzytelność wobec E. K. wynosi aktualnie 366.000 zł. Wartość darowanych pozwanemu nieruchomości wynosi 800.000 zł, co oznacza, że nawet po wyegzekwowaniu kwot zabezpieczonych hipotecznie byłaby możliwość zaspokojenia roszczenia powoda. W tym zakresie więc Sąd powództwo oddalił.

O kosztach Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 kpc.

Apelację od wyroku złożył pozwany.

Zarzucił niewłaściwe zastosowanie art. 527 kc poprzez przyjęcie, że przesłanki w nim zawarte zostały spełnione, błędną ocenę materiału dowodowego co do zawieranej ugody przez strony sporu oraz liczne błędy w zakresie ustaleń i oderwane od rzeczywistości szacunki.

Wskazał, że umową darowizny dłużniczka otrzymała od niego nieruchomości o wartościach działka (...) – 55.000 zł, działki (...) – 190.000 zł, działka (...) – 15.700 zł. Wycena przyjęta przez Sąd jest starsza i mniej korzystna. E. K. posiada jeszcze działkę (...), do której komornik wszczął egzekucję. Egzekucja obejmuje również rentę.

Podkreślił też pozwany, że dokonał nakładów pracy o wartości 66.560 zł na rzecz E. K. oraz nakładów na rzecz W. N.. Zwrócił się do powoda jako do spadkobiercy ustawowego o ich zwrot, ale powód odmówił.

Podniósł także, że jednym z powodów dla których dokonana została dwustronna darowizna było uregulowanie należności przez E. K. wobec pozwanego z tytułu nakładów. Łączna ich wartość bez odsetek to ponad 177.000 zł.

Spadkobierca testamentowy spłacił za spadkobiercę ustawowego 110.766 zł, wobec tego dług E. K. wobec powoda powinien być pomniejszony o taką kwotę, czyli powodowi tytułem zachowku należy się kwota 156.919,65 zł. Wartość zachowku została zabezpieczona w wystarczającym stopniu przez dokonaną darowiznę. Dwustronna darowizna została również dokonana po to by można było wziąć kredyt hipoteczny i wykonać remonty oraz spłacić część długów oraz z chęci sprzedaży nieruchomości firmie (...), która nie chciała finalizować umowy z powodu toczącej się sprawy z powodem.

Sąd błędnie ocenił motywy zawarcia umowy darowizny. Ponadto umowa ta została zawarta za wiedzą i zgodą powoda, bo w przeciwnym wypadku nie mogłaby ona dojść do skutku z uwagi na złożenie w dniu 7 lutego 2013 roku wniosku egzekucyjnego do komornika. To na wniosek powoda egzekucja została wstrzymana co umożliwiło zawarcie umowy. Powód nie wspominał, że czuje się oszukany i z zadowoleniem przyjął propozycje ugody.

Podnosił też pozwany, że matka powoda uzgadniał warunki ugody, wielokrotnie występowała ona w sprawach swojego syna. Powodowi jednak nie chodziło o ugodę tylko o pozbawienie pozwanego i jego matki domu.

Wskazał nadto pozwany na błędy w uzasadnieniu wyroku dotyczące np. wskazania, że pozwany otrzymał od E. K. działki mniejszej wartości niż te które jej darował, a skoro dłużniczka otrzymała więcej niż darowała, to brak podstaw do uwzględnienia powództwa, błędy w określeniu położenia działek, numerów działek. Zwrócił uwagę, że skoro wartość działek jakie otrzymał od matki byłaby, jak stwierdził Sąd 10 razy większa niż tych, które jej darował, to majątek który otrzymał musiałby mieć wartość ponad 2 miliony zł.

Zaprzeczył pozwany, by on i dłużniczka zwlekali z zawarciem umowy ze spółką (...), to ta firma postanowiła wstrzymać transakcję.

Powód wniósł o oddalenie apelacji. Zaprzeczył by wiedział o zamiarze zawarcia umowy darowizny i by wstrzymywał egzekucję. O umowie dowiedział się 8 października i dopiero po tej dacie prowadzone były rozmowy na temat ugody. Zażądał przy tym by wszystko przedstawiane było na piśmie.

Podał też nową okoliczność, a mianowicie, że należąca do dłużniczki nieruchomość położona w W. objęta księgą wieczystą (...) została skutecznie zlicytowana w dniu 15 grudnia 2015 roku za kwotę 142.500 zł, z czego on otrzyma około 120.000 zł. Pozostałe działki położone w W. pomimo dwukrotnej licytacji nie zostały sprzedane. Były one wycenione na 36.667 zł. z egzekucji nie da się więc uzyskać kwoty wyższej niż około 165.000 zł.

Podkreślił, że dłużniczka i pozwany świadomie podejmują działania by utrudnić egzekucję i by wyrok okazał się tylko pustym papierkiem.

Ostatecznie powód podał, że z kwoty uzyskanej za sprzedaną na licytacji nieruchomość otrzymał 115.752,78 zł. Pozwany okoliczności tej nie zaprzeczył.

Po rozpoznaniu apelacji Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanego jest nieuzasadniona i podlega oddaleniu.

W pierwszej kolejności odnieść się należy do zarzutów natury procesowej związanych z oceną dowodów i ustaleniami faktycznymi. Dopiero bowiem prawidłowo ustalony stan faktyczny poprzedzony oceną dowodów zgodną z regułami wynikającymi z art., 233 kpc może stanowić podstawę do zastosowania prawa materialnego.

Zauważyć trzeba, że istotnie w kilku punktach uzasadnienia wyroku wkradły się pewne błędy i nieścisłości, jednakże pozostają one bez żadnego wpływu na rozstrzygnięcie. Oczywistym jest bowiem, że wartość nieruchomości jakie otrzymał pozwany od dłużniczki jest zdecydowanie wyższa niż tych, które on jej darował, a nie odwrotnie, przy czym błąd ten znajduje się w opisie stanowiska powoda, a nie w ustaleniach faktycznych Sądu. Nie ulega też wątpliwości, że działki darowane E. K. przez pozwanego położone są w W. oraz, że działki (...) to te które pozwany darował matce, a nie odwrotnie. Wadliwie też na str(...)uzasadnienia przytoczono ich powierzchnię, przy czym na stronie (...) ta powierzchnia podana została prawidłowo. Nie znalazło też uzasadnienia stwierdzenie, że wartość działek darowanych pozwanemu jest 10 – cio krotnie większa niż tych, które pozwany darował dłużniczce, jednakże ich wartość jest wyższa ponad czterokrotnie.

Ustalenia co do zasady są jednak prawidłowe i zarzut wadliwych ustaleń nie może odnieść skutku. Poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia poprzedzone zostały wszechstronną analizą zgromadzonego materiału dowodowego, nie sprzeciwiają się zasadom logiki i doświadczenia życiowego. Poprzedzająca je ocena dowodów dokonana została w sposób niewadliwy i zgodny z art. 233 § 1 kpc. Skuteczne zakwestionowanie oceny dowodów i w następstwie ustaleń faktycznych wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął Sąd doniosłości poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu (tak np. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 6 listopada 1998 r. II CKN 4/98 – niepublikowane). Zarzut błędnych ustaleń i błędnej oceny dowodów może być skuteczny tylko wtedy, gdy skarżący wykaże, iż wadliwe ustalenia będące konsekwencją błędnej oceny dowodów wynikają z naruszenia przez sąd orzekający uznanych reguł interpretacyjnych oraz braku logicznego wiązania faktów i niezrozumienia wynikających z nich treści. Strona podnosząca taki zarzut powinna wykazać, że przy ocenie wiarygodności i mocy dowodowej konkretnego dowodu, na podstawie którego sąd dokonał ustalenia faktycznego, przekroczono granice swobodnej oceny dowodów, a nadto, iż miało to istotny wpływ na wynik sprawy. Nie wystarczające jest zaprezentowanie własnych, korzystnych dla skarżącego ustaleń stanu faktycznego, dokonanych na podstawie własnej, korzystnej dla skarżącego oceny materiału dowodowego (por.: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 572/99, LEX nr 53136).

W szczególności nie sposób przyjąć, że umowa dwustronnej darowizny została zawarta za wiedzą i zgodą powoda, a jej celem było między innym i uregulowanie długu wobec powoda. Powód stanowczo i konsekwentnie przeczył, by wiedział o zawarciu umowy, a analiza dołączonych dokumentów jednoznacznie wskazuje, że kwestie ugody były przez powoda i dłużniczkę rozważane pod koniec marca i początkiem kwietnia 2013 roku, na co wskazują daty wymienianych przez nich pism, nie zaś jak twierdzi pozwany znacznie wcześniej jeszcze przed zawarciem umowy. Brak jest też jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, by tak jak twierdzi pozwany, powód w lutym 2013 roku wpływał w jakikolwiek sposób na tok postępowania egzekucyjnego. Na dzień zawarcia umowy darowizny czyli 25 lutego 2013 roku komornik nie dokonał jeszcze żadnej czynności, która powodowałaby niemożność zawarcia przez dłużniczkę z pozwanym umowy darowizny. Powód bowiem w dniu 7 lutego złożył wniosek o prowadzenie egzekucji, 12 lutego komornik wezwał wierzyciela o uiszczenie zaliczki i dopiero 7 marca 2013 roku skierował egzekucję do działek, które przed zawarciem umowy darowizny stanowiły własność dłużniczki i wówczas ujawnione zostało, że działki nie stanowią już jej własności. Umowa natomiast zawarta została 25 lutego 2013 roku. Rzeczywiście w tym samym dniu wierzyciel skierował do prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez E. K., ale dotyczyło ono wcześniej zawartej pomiędzy tymi samymi stronami umowy dotyczącej obciążenia nieruchomości dłużniczki hipotekami, co dodatkowo wyjaśnił na rozprawie apelacyjnej. Z dat na propozycjach ugody wynika, że ugodę z dłużniczką powód rozważał dopiero gdy dowiedział się o wyzbyciu się przez nią nieruchomości. Co do motywów zawarcia umowy, to sam pozwany w apelacji na pierwszym miejscu wymienił uregulowanie należności dłużniczki względem pozwanego z tytułu nakładów na nieruchomości w postaci świadczonej pracy.

Ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji, z małymi uwagami i korektami zawartymi wyżej Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne.

Dodatkowo Sąd Apelacyjny ustala, że po wydaniu wyroku przez Sąd pierwszej instancji, w drodze licytacji sprzedana została nieruchomość położona w W. objęta księgą wieczystą (...) za kwotę 142.500 zł, z czego powód otrzymał na zaspokojenie swojego roszczenia kwotę115.752,78 zł. Pozostałe nieruchomości nie znalazły nabywców. (okoliczności wskazane przez powoda i nie zaprzeczone przez pozwanego).

Celem uregulowanej w art. 527 kc skargi pauliańskiej jest ochrona wierzyciela przed krzywdzącymi go działaniami dłużnika dotyczącymi jego majątku. By przepis mógł znaleźć zastosowanie muszą być spełnione następujące przesłanki: na skutek czynności prawnej dłużnika korzyść odnosi osoba trzecia, zaś wierzyciel zostaje pokrzywdzony, dłużnik ma mieć świadomość, że jego działanie prowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli, osoba trzecia natomiast posiada wiedzę lub możliwość dowiedzenia się (przy zachowaniu należytej staranności), że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Ciężar wykazania powyższych okoliczności spoczywa na powodzie.

Pokrzywdzenie wierzyciela następuje, jeżeli wskutek dokonanej czynności dłużnik stał się niewypłacalny, albo niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem czynności. Zatem zaskarżona może być taka czynność, która skutkuje zmniejszeniem majątku dłużnika, a z tą zmianą musi się wiązać uzyskanie korzyści majątkowej przez osobę trzecią. Okoliczność czy czynność krzywdzi wierzycieli należy oceniać nie wg chwili dokonania czynności, a wg chwili jej zaskarżenia (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 marca 2001 r. V CKN 280/00 LEX nr 52793).

Przepis zatem wiąże pokrzywdzenie z rzeczywistą niewypłacalnością dłużnika lub niewypłacalnością w wyższym stopniu powstałą na skutek dokonania czynności prawnej. Z kolei o niewypłacalności dłużnika można mówić wtedy, gdy cały jego majątek nie wystarcza na pokrycie długów. Pomiędzy dokonaną przez dłużnika czynnością, a powstaniem stanu niewypłacalności musi zachodzić związek przyczynowy, co oznacza, że czynność prawna musi być przynajmniej jedną z przyczyn niewypłacalności. Niewypłacalność dłużnika musi istnieć tak w chwili wystąpienia ze skargą jak i w chwili orzekania. Niewypłacalność w stopniu wyższym ma natomiast miejsce wtedy, gdy egzekucja prowadzona przeciwko dłużnikowi po dokonaniu zaskarżonej czynności będzie trudniejsza niż w przypadku, gdyby czynności tej nie było.

Z kolei świadomość pokrzywdzenia wierzycieli ma miejsce wówczas, gdy dłużnik zdaje sobie sprawę, że dokonanie czynności może doprowadzić do niemożności zaspokojenia wierzycieli. Pokrzywdzenie nie musi być zamiarem dłużnika, wystarczające jest, że przewiduje taką ewentualność. Świadomość pokrzywdzenia wierzycieli musi istnieć w chwili dokonywania czynności.

Ostatnią przesłanką jest wiedza osoby trzeciej, że dłużnik działał ze świadomością wierzycieli lub miał możliwość uzyskania takiej wiedzy przy zachowaniu należytej staranności.

W zakresie dowodzenia wiedzy osoby trzeciej o tym, że dłużnik dokonywał czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli ustawodawca przewidział dla wierzyciela daleko idące ułatwienia. I tak z § 3 art. 527 kc wynika domniemanie, że jeżeli na skutek czynności dłużnika korzyść uzyskała osoba będąca w bliskim z nim stosunku, to osoba ta wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, zaś art. 528 przewiduje, że jeśli na skutek czynności dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść bezpłatnie, to wierzyciel może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu I instancji, że w niniejszej sprawie wszystkie przesłanki do skorzystania z ochrony przewidzianej w art. 527 kc zostały spełnione, a zarzut naruszenia tego przepisu nie znajduje uzasadnienia.

Zaskarżona czynność to umowa darowizny nieruchomości zawarta pomiędzy dłużniczką E. K., a pozwanym – jej synem, wartość nieruchomości, których własność została przeniesiona wynosi ponad 800 tys. złotych. Na mocy tej samej umowy pozwany darował dłużniczce swoje nieruchomości, przy czym ich wartość wynosi około 200 tys. zł.

Poza sporem jest, że powodowi przysługuje wierzytelność w stosunku do E. K., która stwierdzona jest prawomocnym wyrokiem Sądu. Wierzytelność ta to kwota 267.685,65 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 czerwca 2012 roku.

Zawarcie umowy darowizny doprowadziło do niekorzystnej zmiany w majątku dłużniczki, która w konsekwencji doprowadziła do pokrzywdzenia wierzyciela – powoda. Oczywiście nie każda czynność, która prowadzi do zmniejszenia majątku dłużnika prowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli, a tylko taka, w następstwie której dłużnik stał się niewypłacalny, lub która niewypłacalność pogłębiła. Dłużniczka co prawda również otrzymała w darowiźnie inne nieruchomości, ale o znacznie niższej wartości i równocześnie znacznie niższej niż przysługująca powodowi wierzytelność. Nie ma racji pozwany, że nieruchomości te wystarczą dla zaspokojenia roszczenia powoda, zwłaszcza, że do nabytych przez dłużniczkę nieruchomości skierowana została już egzekucja w trakcie której udało się zbyć jedną z nich za kwotę nieco tylko przekraczającą 140 tys. zł, z czego powodowi przypadło około 115 tys. zł. Pozostałe nieruchomości mają znacznie mniejszą wartość, a na dodatek pomimo dwóch przeprowadzonych licytacji nie znalazły nabywcy.

Twierdził też pozwany, że dłużniczka posiada jeszcze jedna działkę, a mianowicie(...)położoną w S., która nie została wyceniona, ale równocześnie sam na rozprawie apelacyjnej podał, że działka ta ma powierzchnię kilku metrów kwadratowych. Jest więc oczywiste, że nie może to zmienić oceny co do faktu niewypłacalności dłużniczki.

Ciężar wykazania, ze stan niewypłacalności, że stan niewypłacalności pozostaje w związku z czynnością obciąża wierzyciela. Związek ten należy rozumieć w taki sposób, że czynność jest jedną z przyczyn niewypłacalności. Niewypłacalność zaś należy oceniać na datę zaskarżenia czynności, a nie na datę jej dokonania.

Przed zawarciem umowy darowizny dłużniczka była właścicielką nieruchomości o wartości przekraczającej 800 tys. zł, a więc co najmniej trzykrotnie większej niż wierzytelność. Uwzględniając nawet obciążenia hipoteczne, jej majątek w pełni pozwalał również na zaspokojenie wierzytelności powoda. Po dokonaniu darowizny na rzecz pozwanego oraz darowizny wzajemnej na rzecz dłużniczki, wartość jej majątku wynosi około 200 tys. zł, przy czym jak już wyżej wskazano przynajmniej część nieruchomości trudno jest zbyć. Nawet jednak przy założeniu, że spieniężony zostałby cały majątek nie zostanie uzyskana kwota wystarczająca na zaspokojenie powoda. Na skutek czynności dłużniczka stała się więc niewypłacalna.

Osoba trzecia – pozwany na skutek dokonanej czynności uzyskał korzyść. Co prawda wyzbył się swoich nieruchomości, ale uzyskał w drodze darowizny inny majątek o wartości co najmniej czterokrotnie większej.

Dokonując czynności dłużniczka E. K. miała świadomość pokrzywdzenia wierzyciela. Pozwany prezentował stanowisko, że dokonali czynności z dłużniczką między innymi właśnie po to, by uzyskać możliwość zaspokojenia wierzytelności powoda, jednakże całokształt zgromadzonych dowodów pozwala w to poważnie wątpić. Co prawda podjęte zostały próby zawarcia ugody, do której ostatecznie nie doszło, jednak oceniając obiektywnie zaproponowane powodowi warunki ugoda była dla niego bardzo niekorzystna, bowiem z kwoty ponad 267 tys. zł z odsetkami powód miałby otrzymać 140 tys. zł, czyli nie więcej jak połowę. Nadto odmówiła nawet dłużniczka zabezpieczenia realizacji tej ugody poprzez ustanowienie hipoteki. Nie wykazane też zostało by dłużniczka podjęła jakieś starania o uzyskanie tej kwoty, np. z kredytu bankowego. Jak już wyżej wskazano niewiarygodne są też twierdzenia, że powód wiedział iż taka umowa zostanie zawarta. dłużniczka wiedziała jak duży dług ją obciąża, nie ulega też wątpliwości, że miała świadomość wartości nieruchomości będących przedmiotem wzajemnej darowizny, pomimo tego, że w umowie wartość tę wskazano jako taka samą. Nie mogła myśleć, że nieruchomości darowane przez nią mają wartość 300 tys. zł w sytuacji kiedy w innych postępowaniach, a zwłaszcza w sprawie o zachowek były one szczegółowo wyceniane. Nawet porównanie obu tych grup nieruchomości bez ich wyceny, przez osobę nie posiadającą wiedzy w tym przedmiocie prowadzi do wniosku, że nieruchomości, które dłużniczka darowała mają znacznie większą wartość niż te które otrzymała, co zresztą zostało potwierdzone w wycenach. Uzasadnione jest wiec przyjęcie, że przynajmniej w kategoriach ewentualności dłużniczka musiała przewidywać, że nabyty przez nią majątek nie wystarczy na zaspokojenie wierzycieli. Zdawała też sobie dłużniczka sprawę, że innego majątku nie posiada, a z jej bieżących dochodów można egzekwować tylko niewielkie kwoty. Świadomość ta istniała tak w dacie dokonywania czynności jak i później.

Dla zastosowania ochrony przewidzianej w art. 527 kc wystarczająca jest po stronie dłużnika świadomość pokrzywdzenia wierzyciela, nie jest zaś konieczne wykazanie, że było to jego zamiarem. Okoliczności sprawy pozwalają jednak z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że działania te były celowe.

Spełniona została również przesłanka wiedzy osoby trzeciej o świadomości dłużnika, że czynność może doprowadzić do jego niewypłacalności, a więc do pokrzywdzenia wierzycieli. Po pierwsze w tej kwestii istnieją podstawy do zastosowania domniemania wynikającego z art. 527 § 3 kc, pozwany jest bowiem synem dłużniczki, a niezależnie od tego wykazane zostało, ze faktycznie miał on tę wiedzę, choćby na tej podstawie, że już na etapie postępowania w sprawie o zachowek uczestniczył w nim, był obecny kiedy zapadł w sprawie wyrok, to on podejmował kwoki w sprawie zaproponowanej ugody. Był więc dokładnie zorientowany w sprawach majątkowych swojej matki i związanych z obowiązkiem zapłaty przez nią zachowku.

Ostatecznie należy więc stwierdzić, że że wykazane zostały wszystkie przesłanki warunkujące zastosowanie art. 527 kc.

Na koniec odnieść się należy do wielokrotnie podnoszonej przez pozwanego, również w apelacji, kwestii nakładów jakie miał poczynić na nieruchomości, które stanowiły własność W. N., następnie jego Spadkobierczyni testamentowej E. K., a obecnie własność pozwanego. Żądanie zwrotu tych nakładów pozwany kierował do powoda, co jest zupełnie niezrozumiałe. Powód jest co prawda jedynym synem spadkodawcy W. N., ale spadku po nim nie nabył, bowiem nabyła go na podstawie testamentu E. K.. Powoda nie obciążają więc żadne długi czy to spadkowe, czy związane z nieruchomością, w takim sensie, że byłby zobowiązany do ich zwrotu. Ewentualne długi, w tym nakłady czynione na majątek spadkodawcy, które zostały zgłoszone i udowodnione w sprawie o zachowek zostały odjęte od wartości spadku stanowiącej podstawę do ustalenia wysokości zachowku, co w konsekwencji spowodowało zmniejszenie zachowku.

Stanowisko pozwanego w tym względzie wynika chyba tylko z niezrozumienia instytucji prawa spadkowego.

Ponadto w sprawie o uznanie czynności za bezskuteczną bez znaczenia jest czy osoba trzecia czyniła jakieś nakłady na nieruchomość dłużnika, a w każdym razie nie ma to żadnego wpływu na wysokość wierzytelności, która jest chroniona, w tym przypadku wierzytelności powoda wynikającej z prawomocnego wyroku sądu.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc apelację oddalił.

SSA Elżbieta Uznańska SSA Krzysztof Sobierajski SSA Teresa Rak