Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 października 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSA Adam Sęk (spr.)

Sędziowie: SSA Zygmunt Drożdżejko

SSA Andrzej Żelazowski

Protokolant Edyta Sieja

po rozpoznaniu w dniu 2 października 2023 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa D. F. (1)

przeciwko Towarzystwu (...) spółce akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 10 lutego 2021 r.,

sygnatura akt I C 1962/18

1. uchyla zaskarżony wyrok w pkt I zakresie co do żądania zapłaty kwoty 43.150,00 zł (czterdzieści tysięcy sto pięćdziesiąt złotych) tytułem zadośćuczynienia i w tej części postępowanie umarza;

2. w pozostałym zakresie zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadaje mu treść:

I. zasądza od Towarzystwa (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz D. F. (1) tytułem zadośćuczynienia kwotę 146.850,00 zł (sto czterdzieści sześć tysięcy osiemset pięćdziesiąt złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 13 grudnia 2017 r. do dnia zapłaty;

II. zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 9.052,27 zł (dziewięć tysięcy pięćdziesiąt dwa złote i dwadzieścia siedem groszy) tytułem skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 43.150,00 zł;

III. oddala powództwo w pozostałej części;

IV. zasądza od pozwanego na rzecz powódki tytułem kosztów procesu 7.777,00 zł (siedem tysięcy siedemset siedemdziesiąt siedem złotych) wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas po upływie tygodnia od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, w którym je zasądzono, do dnia zapłaty;

V. odstępuje od obciążenia powódki kosztami sądowymi;

VI. nakazuje ściągnąć od pozwanego Towarzystwa (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach 11.461,42 zł (jedenaście tysięcy czterysta sześćdziesiąt jeden złotych i czterdzieści dwa grosze) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

3. oddala apelację powódki w pozostałym zakresie;

4. oddala apelację pozwanego w pozostałym zakresie

5. wzajemnie znosi między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 500/21

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 30 października 2023 r.

Powódka D. F. (1) wytoczyła przeciwko Towarzystwu (...) S.A. w W. powództwo o zapłatę:

1. kwoty 136.000,00 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 12 grudnia 2017 r. tytułem zadośćuczynienia za krzywdę w związku ze śmiercią córki M. F. (1) poniesionej w wypadku komunikacyjnym w dniu 12.10.2015 r.,

2. kwoty 79.150,00 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 12 grudnia 2017 r. tytułem odszkodowania za rozstrój zdrowia jakiego powódka doznała w wyniku wypadku komunikacyjnego w dniu 12.10.2015 r.,

3. kwoty 50.000,00 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powódki na skutek śmierci córki M. F. (1).

Zgłoszone żądania powódka oparła na twierdzeniu, że w dniu 12.10.2015 r. miał miejsce wypadek komunikacyjny, w którym śmierć poniosła siedmioletnia córka powódki M. F. (1). W tym wypadku obrażenia odniosła również powódka. Sprawcą wypadku był P. S. ubezpieczony w zakresie OC przez stronę pozwaną. Za spowodowanie wypadku P. S. został skazany prawomocnym wyrokiem. Śmierć córki była dla powódki ogromnym wstrząsem psychicznym. Powódka leczyła się psychiatrycznie i nadal pozostaje pod stałą opieką medyczną. Przyjmowała silne leki psychotropowe od których się uzależniła. Przez wiele miesięcy powódka nie była zdolna do wykonywania pracy. Na skutek przeżyć związanych z wypadkiem powódka stała się apatyczna, zamknęła się w sobie, straciła chęć do życia. Ma emocjonalne problemy w sprawowaniu pieczy nad małoletnim synem O.. Zrezygnowała z dotychczasowych planów zawodowych. Na skutek wypadku i śmierci córki sytuacja życiowa powódki znacznie się pogorszyła. Pozwany Towarzystwo (...) wypłaciło powódce 14.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę wywołaną przez śmierć córki oraz 850,00 zł tytułem odszkodowania za obrażenia doznane w wypadku przez sama powódkę, odmawiając świadczeń w większej wysokości.

W odpowiedzi na pozew (...) S.A. wniosło o oddalenie powództwa w całości. Pozwane Towarzystwo (...) uznało swoją odpowiedzialność za sprawcę szkody wywołanej wypadkiem samochodowym, w którym powódka odniosła obrażenia, a córka powódki M. poniosła śmierć. Pozwany przyznał, że wypłacił powódce odszkodowanie w wysokości 850,00 zł oraz zadośćuczynienie w kwocie 14.000,00 zł. W trakcie likwidacji szkody pozwany ustalił, że córka powódki M. w chwili wypadku nie była zapięta pasem bezpieczeństwa. Zakres, charakter i rozmiar obrażeń ciała M., które skutkowały jej śmiercią wskazywały na to, że dziecko było przewożone w samochodzie bez należytego zabezpieczenia. W trakcie likwidacji TU oszacował zadośćuczynienie na 35.000,00 zł, ale przyjął przyczynienie się poszkodowanej na poziomie 60 %. Zdaniem pozwanego, zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej nie ma na celu wyrównania wszystkich strat poniesionych przez rodzinę, a rekompensata powinna być utrzymana w odpowiedniej wysokości. Przyznanie wysokiej rekompensaty za cierpienia psychiczne po śmierci osoby bliskiej mogłoby być uznane za moralnie nieuzasadnione. Z tej przyczyny zredukował należne świadczenie i ostatecznie wypłacił powódce tytułem zadośćuczynienie kwotę 14.000,00 zł. Przyznane odszkodowanie za uszkodzenie ciała w wysokości 850,00 zł opiera się na opinii lekarza orzecznika, który stwierdził, że D. F. (1) nie doznała wskutek wypadku żadnego trwałego uszczerbku na zdrowiu, a proces leczenia został zakończony. Natomiast odnośnie roszczenia o odszkodowanie za pogorszenie sytuacji życiowej wywodzone przez powódkę z art. 446 § 3 k.c. pozwany podniósł, że na tej podstawie nie jest możliwe kompensowanie szkód niemajątkowych. Ponadto pozwany podniósł, że ewentualne odsetki za opóźnienie w przypadku roszczenia o zadośćuczynienie i odszkodowań dochodzonych przez powódkę należą się od daty wyrokowania, a nie od dat określonych w pozwie.

Wyrok Sądu I instancji

Wyrokiem z dnia 10 lutego 2021 r. Sąd Okręgowy w Kielcach zasądził od pozwanego na rzecz powódki:

I.  kwotę 145.150,00 zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 13 grudnia 2017 roku do dnia zapłaty;

II.  kwotę 30.000,00 zł tytułem odszkodowania z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 24 września 2018 r. do dnia zapłaty;

III.  oddalił powództwo w pozostałej części;

IV.  nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od powódki kwotę 4.412,34 zł z zasądzonego na jej rzecz roszczenia, a od pozwanego kwotę 10.506,30 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

V.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki 3.455,66 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że:

- w dniu 12 października 2015 r. w miejscowości K. w gminie B. doszło do wypadku komunikacyjnego. Jego sprawca P. S. naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym w ten sposób, że kierując pojazdem marki R. (...) nr rej. (...) na zaśnieżonej nawierzchni nie zachował szczególnej ostrożności oraz nie dostosował techniki jazdy do warunków panujących na drodze, w wyniku czego wpadł w poślizg, utracił panowanie nad pojazdem i zjechał na przeciwny pas ruchu, czym doprowadził do zderzenia z poruszającym się prawidłowo z naprzeciwka samochodem marki R. (...) nr rej. (...) kierowanym przez powódkę, która wiozła swoje dzieci M. F. (2) oraz M. F. (1) do szkoły. Córka powódki siedziała z tyłu pojazdu na foteliku dla dziecka, który przed wyjazdem został przełożony przez partnera powódki – P. R. (1) z jego samochodu. P. R. zapiął małoletniej pasy bezpieczeństwa. Powódka oraz jej syn również mieli zapięte pasy bezpieczeństwa;

- w wyniku zdarzenia małoletnia M. F. (1) doznała licznych obrażeń ciała, zwłaszcza w obrębie głowy, klatki piersiowej i brzucha w postaci sińców na klatce piersiowej, lewej kończynie górnej, lewym biodrze i kończynach dolnych, otarcia naskórka i sińców w okolicach pachwinowych, podbiegnięć krwawych powłok miękkich głowy, krwawienia podpajęczynówkowego, obrzęku mózgu, podbiegnięcia krwawego tkanek miękkich grzbietu i klatki piersiowej, stłuczenia obu płuc, rozkawałkowania wątroby, krwotoku w jamie otrzewnej, podbiegnięcia krwawego korzenia krezki jelita cienkiego, podbiegnięcia krwawego torebek obu nerek i jelita grubego, podbiegnięcia krwawego tkanek wiotkich w okolicy trzustki powodujących jej śmierć. Małoletni M. F. (2) doznał obrażeń ciała w postaci stłuczenia kręgosłupa lędźwiowego ze złamaniem kręgu L3, otarć naskórka w okolicy obojczykowej prawej i na lewym biodrze skutkujących naruszeniem czynności narządów jego ciała trwającym dłużej niż 7 dni w rozumieniu art. 157 § 1 k.k. Powódka doznała obrażeń w postaci sińca z obrzękiem na twarzy, dolegliwości bólowych głowy i miednicy oraz objawów przedłużonych reakcji depresyjnych sytuacyjnych powodujących naruszenie czynności narządów jej ciała oraz rozstrój zdrowia trwający dłużej niż 7 dni w rozumieniu art. 157 § 1 k.k.

- wyrokiem Sądu Rejonowego w B. z dnia 28 lipca 2017 r. sygn. akt (...) P. S. został uznany winnym opisanego wyżej czynu, tj. występku z art. 177 § 2 k.k. w zbiegu z art. 177 § 1 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k. i wymierzono mu karę jednego roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres dwóch lat próby oraz karę grzywny. Orzeczenie to zostało utrzymane w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 23 stycznia 2018 r. (sygn. akt (...));

- powódka oraz M. F. (1) bezpośrednio po wypadku zostały przewiezione do szpitala w P.. Powódka dopytywała o stan zdrowia swoich dzieci. Początkowo lekarze informowali powódkę, iż stan jej córki jest ciężki. Małoletnia została przewieziona do szpitala w K., zaś jej zgon nastąpił po kilku godzinach od zdarzenia. W międzyczasie partner powódki P. R. (1) przekazał jej informację od ojca M. F. (1) – byłego męża powódki uzyskaną od lekarzy, że córka jest tylko poobijana i nie ma zagrożenia życia, na co powódka zareagowała z ulgą. O śmierci córki dowiedziała się tego samego dnia od swojego partnera w obecności psychologa. Nie mogła w to uwierzyć, płakała. Na oddziale (...)szpitala w P. pozostała do 13 października 2015r., a następnie została skierowana do (...) Centrum (...) w M.. Poza stwierdzeniem urazów fizycznych zdiagnozowano u niej ostrą reakcję na stres, przyjmowała leki uspokajające, m.in. (...), (...), (...), (...). Ze szpitala w M. została wypisana w dniu 23 października 2015 r., z zaleceniem kontynuacji leczenia farmakologicznego w postaci przyjmowania (...) i(...);

- po wyjściu ze szpitala powódka pozostawała na zwolnieniu lekarskim do dnia 8 grudnia 2015 r. Podjęła prywatne leczenie psychiatryczne, które kontynuuje do chwili obecnej. W tym czasie stale przyjmowała leki z grupy (...), m.in. (...), (...), (...), (...), (...), (...), od przyjmowania których się uzależniła. Wizyty lekarskie mają miejsce średnio raz w miesiącu, w okresie od listopada 2015r. do listopada 2019r. odbyła 47 takich wizyt lekarskich, koszt jednej wizyty to ok. 100 zł. Koszt zakupu leków wynosi ok. 80 zł miesięcznie;

- w 2020 roku powódka chcąc spotęgować działanie zażywanych leków dodatkowo zaczęła używać alkoholu. Od dnia 21 listopada 2020 r. do dnia 19 grudnia 2020 r. przebywała w (...) Ośrodku (...) w L., po wypisie z tegoż ośrodka stosuje leki nie mające działania uzależniającego, w tym (...), (...), (...);

- powódka ma (...) lat. Z wykształcenia jest ekonomistką. Od 2010 r. zajmuje stanowisko kierownika wydziału (...) w (...) w P., w którym pracuje od 1999 r. Aktualnie zarabia 4.200,00 zł netto miesięcznie. Ponadto pracuje na podstawie umowy zlecenia jako inspektor ochrony danych osobowych w(...)w P., osiągając dochody w wysokości 500,00 zł netto na miesiąc;

- w dniu 7 maja 2011 r. w K. w wyniku zatoru płucnego oraz wskutek błędu medycznego zmarła starsza córka powódki, (...) I. F. (1). W sprawie tej toczyło się postępowanie karne zakończone w 2019 r. uznaniem winy lekarza narażenia małoletniej na utratę życia i jej skazaniem. Po śmierci córki I. powódka nie korzystała ze specjalistycznej pomocy, przebywała na dwumiesięcznym urlopie. Jej żałoba po stracie starszej córki przebiegała w sposób naturalny, jej śmierć powódka kompensowała zwiększoną troską o pozostałe dzieci, zwłaszcza o młodszą córkę M.;

- I. F. (1) oraz M. F. (2) urodzony w dniu (...) oraz M. F. (1) urodzona w dniu (...) byli dziećmi pochodzącymi z małżeństwa powódki ze S. F.. Małżeństwo to zostało rozwiązane przez rozwód bez orzekania o winie przez Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 13 listopada 2013 r. W tym wyroku Sąd powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi M. F. (2) i M. F. (1) obojgu rodzicom, ustalając miejsce zamieszkania dzieci z ojcem S. F., regulując także sposób kontaktów D. F. (2) z dziećmi oraz zasądzając od niej alimenty w wysokości po 100,00 zł miesięcznie na rzecz każdego z dzieci. Wskutek apelacji D. F. (1) od powyższego wyroku Sąd Apelacyjny w K. wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2014r. sygn. akt (...) zmienił rozstrzygnięcie Sądu I instancji w zakresie kontaktów matki z dziećmi w ten sposób, iż orzekł, że D. F. (1) będzie mogła spotykać się z synem M. F. (2) w I i II weekend miesiąca, począwszy od piątku, odbierając go ze szkoły, do niedzieli do godz. 18 oraz w IV niedzielę miesiąca od godz. 16 do poniedziałku, odwożąc go do szkoły, oraz będzie mogła spotykać się z córką M. F. (1) w I weekend miesiąca, odbierając ją ze szkoły, do niedzieli do godz. 18, w II weekend miesiąca, odbierając ją ze szkoły w czwartek, do soboty do godz. 18, w III weekend miesiąca, odbierając ją ze szkoły w piątek do poniedziałku, odwożąc ją do szkoły, w IV tydzień miesiąca od niedzieli od godz. 16 do wtorku, odwożąc ją do szkoły, oraz dodatkowo D. F. (1) będzie spędzać z obojgiem dzieci pierwsze dwa tygodnie lipca (od 1 lipca godz. 9 do 15 lipca godz. 20) oraz pierwsze dwa tygodnie sierpnia (od 1 sierpnia godz. 9 do 15 sierpnia godz. 20). Na skutek ustaleń z byłym mężem powódka i S. F. sprawowali nad dziećmi opiekę naprzemienną, dzieci przebywały u matki zazwyczaj od piątku, czasem od czwartku, przez cały weekend aż do poniedziałku, kiedy odwoziła je do szkoły;

- od 2013 r. powódka zaczęła spotykać się ze swoim obecnym partnerem P. R. (1), którego zna od 2000 r. Od 2014 r. mieszkają wspólnie, dzieląc się w odpowiednim zakresie kosztami utrzymania. Dzieci powódki pochodzące z małżeństwa miały u niej przeznaczone dla nich pokoje. W dniu 25 stycznia 2014 r. powódka urodziła syna O. R.. Partner powódki pracuje jako informatyk w(...)w P., dodatkowo prowadzi własną działalność gospodarczą;

- M. F. (1) w chwili śmierci miała (...)lat, została pochowana obok siostry I. F. (2). Powódka bardzo często odwiedza groby córek, dba o to, aby były na nich świeże kwiaty. Powódka miała bardzo silne relacje z małoletnią M., córka była dla niej bardzo ważna. Wspólnie spędzały czas, m.in. szyły ubranka dla lalek, lepiły z plasteliny, malowały, rysowały, robiły zakupy, jeździły na rowerze, chodziły na niedzielne wycieczki, do kina, powódka woziła córkę na basen, wspólnie spędzały wakacje i święta – M. F. (1) spędzała je po jednym dniu u każdego z rodziców. Powódka wraz z partnerem organizowała dla niej przyjęcia urodzinowe. Nadto powódka, chcąc mieć z córką lepszy i częstszy kontakt, po rozwodzie kupiła jej laptopa, bardzo często rozmawiały telefonicznie. Córka starała się jej pomagać w pracach domowych – gotowaniu, sprzątaniu, praniu;

- śmierć M. F. (1) była dla powódki ogromną stratą. Powódka pozostawiła pokój córki w stanie, w jakim znajdował się przed jej śmiercią. W toku postępowania karnego przeciwko P. S. stwierdzono u powódki czynnościowe zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego w postaci zaburzeń psychicznych o obrazie utrzymujących się przewlekle reakcji depresyjno-sytuacyjnych, przyczynowo i czasowo związanych z wystąpieniem traumy. Zaburzenia te powstały skutek silnego czynnika dramatycznego – śmierci córki i wskutek udziału powódki w wypadku. Nie da się rozdzielić tych dwóch przyczyn wystąpienia u powódki zaburzeń stanu psychicznego. Sam udział w wypadku spowodował u niej wzmożone poczucie winy;

- żałoba powódki po śmierci córki M. przebiega w sposób nietypowy, powikłany, do dziś dnia nie zakończyła się, na skutek czego rozwinęły się u powódki i utrwaliły objawy o charakterze depresyjno-lękowym oraz cechy uzależnienia od leków z grupy benzodiazepin. Bezpośrednio po wypadku, w jego skutku, a także z uwagi na śmierć córki wystąpiły u niej objawy ostrej reakcji na stres, nie rozwinął się zespół stresu pourazowego, a wyżej wymienione zaburzenia. Skala doświadczania przez nią bólu i cierpienia psychicznego jest nadal bardzo wysoka. Dla powódki udział w krytycznym wypadku był stresującym wydarzeniem (obawa o zdrowie syna i własne), dodatkowo silnie traumatycznym z uwagi na śmierć córki, jednakże same następstwa wypadku dla powódki jako ofiary wypadku nie były tak silne i negatywne jak wskutek śmierci córki w wypadku. Doznane przez nią zaburzenia rzutowały na znaczne pogorszenie jej funkcjonowania w życiu codziennym, rodzinnym, społecznym i zawodowym, spowodowały spadek jakości jej życia, obniżenie kompetencji wychowawczych i pełnej zdolności do okazywania uczuć i troski o pozostałe dzieci, a także doświadczanie zaburzeń depresyjno-lękowych;

- przed wypadkiem powódka prowadziła normalne życie, uczestniczyła w życiu rodzinnym, organizowała spotkania ze znajomymi, była osobą bardzo kontaktową, dokształcała się w zakresie BHP, chciała w tym zakresie otworzyć własną działalność gospodarczą, planowała odbycie studiów podyplomowych z zarządzania nieruchomościami. Po śmierci młodszej córki zrezygnowała z planów dalszego kształcenia. Po krytycznym wypadku straciła zainteresowanie życiem, co potrafi okazać w chwilach zdenerwowania. Wyjścia do znajomych mają miejsce, gdy jej partner na nie nalega, nie sprawiają jej jednak przyjemności. Uroczystości rodzinne są ograniczone do organizacji urodzin synów, święta nie sprawiają jej satysfakcji, wzmagają poczucie bólu i krzywdy, w tym czasie powódka zastanawia się nad tym co kupić na grób córek. Obwinia się za śmierć M. F. (1), stale analizuje dzień, w którym zdarzył się wypadek. Na wakacje wyjeżdża z uwagi na dobro i prawidłowy rozwój jej najmłodszego dziecka O.. Okazuje więcej uczuć synowi M. niż O., choć jest dobrą matką. Reaguje nerwowo na każdą chorobę młodszego syna. Po wypadku powódka przez kilka miesięcy nie chciała wsiadać do samochodu, obecnie jest w stanie jeździć autem tylko na krótkich odcinkach drogi, np. do pracy czy zawożąc dziecko do placówek edukacyjnych;

- obecnie powódka nie zdradza poważnych konsekwencji bycia uczestnikiem zdarzenia drogowego, doświadczane z tego powodu stany niepokoju, obaw, nadmiernej czujności, reaktywności emocjonalnej miały charakter przejściowy, trwający kilka miesięcy do pół roku. Natomiast powódka nadal odczuwa ból i cierpienie psychiczne związane ze stratą córki M., ma poczucie krzywdy o wysokim nasileniu na skutek wypadku, bez wyraźnej tendencji do poprawy stanu psychicznego, a terapia i leczenie są dodatkowo powikłane na skutek efektu ubocznego leczenia pod postacią uzależnienia od leków z grupy benzodiazepin. Powyższe objawy dają niekorzystne rokowania na przyszłość. W aktualnym stanie psychicznym wymaga systematycznego leczenia psychiatrycznego i oddziaływań psychoterapeutycznych z uwagi na fakt śmierci młodszej córki. W teorii możliwy jest całkowity powrót powódki do zdrowia, jednak biorąc pod uwagę głębokość zaburzeń i czas ich występowania, a także pogłębianie się uzależnienia od benzodiazepin klinicznie prawdopodobieństwo powrotu do pełnej sprawności jest niskie. W przyszłości może dojść do nasilenia aktualnie występujących objawów, a brak leczenia w zakresie uzależnienia od benzodiazepin będzie pogłębiać uzależnienie i destrukcyjnie wpływać na stan zdrowia somatycznego i psychicznego powódki;

- pismem z dnia 11 września 2017 r., doręczonym pozwanemu w dniu 14 września 2017r., powódka zgłosiła przedmiotowe szkody. Pismami z dnia 18 września 2017 r. pozwany wezwał powódkę do złożenia dodatkowych informacji i wyjaśnień oraz przedłożenia stosownych dokumentów. Pismem z dnia 9 października 2017 r. pozwany ponownie wezwał powódkę do uzupełnienia dokumentów i informacji w zakresie dotyczącym szkody po M. F. (1). W dniu 20 października 2017 r. powódka złożyła obszerne wyjaśnienia w zakresie dotyczącym roszczenia związanego z krzywdą po śmierci jej córki oraz wypełniła stosowną ankietę;

Decyzją z dnia 3 października 2017r. pozwany uznał swoją odpowiedzialność w zakresie szkody dotyczącej powódki i przyznał jej kwotę 850,00 zł z tytułu zadośćuczynienia za uszkodzenie jej ciała i rozstrój zdrowia. W piśmie tym poinformował również powódkę, iż w ramach ugody jest skłonny dopłacić 600,00 zł, bez konieczności uzupełniania dokumentacji. Wskutek złożonej przez powódkę reklamacji, zakład ubezpieczeń pismem z dnia 11 października 2017 r. poinformował ją o braku podstaw do zwiększenia kwoty dotychczas przyznanego zadośćuczynienia w kwocie 850,00 zł, a zarazem przedstawił możliwość ugodowego zakończenia jej sprawy, proponując łączną kwotę 2.000,00 zł;

- decyzją z dnia 25 października 2017 r. pozwany uznał swoją odpowiedzialność w zakresie szkody związanej ze śmiercią M. F. (1), ustalając wysokość zadośćuczynienia po zmarłej w kwocie 35.000,00 zł, przy czym ustalił przyczynienie się do zaistnienia szkody na poziomie 60 %, stwierdzając, iż w chwili zdarzenia małoletnia nie miała zapiętych pasów bezpieczeństwa. Biorąc to pod uwagę przyznał powódce kwotę 14.000,00 zł z tytułu zadośćuczynienia. Jednocześnie poinformował, iż w ramach ugody skłonny jest dopłacić kwotę 4.000,00 zł, bez uzupełnienia dalszej dokumentacji. Wskutek złożonej przez powódkę reklamacji, ubezpieczyciel pismem z dnia 4 stycznia 2018 r. poinformował ją o możliwości ugodowego zakończenia sprawy, proponując zwiększenie kwoty zadośćuczynienia do wysokości 47.000,00 zł, przy pomniejszeniu tej kwoty o 60 % z powodu przyczynienia się do powstania szkody, tj. do kwoty 18.800,00 zł.

Ocena prawna Sądu I instancji

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Okręgowy przyjął, że pozwane Towarzystwo (...) ponosi w stosunku do powódki D. F. (1) odpowiedzialność odszkodowawczą za sprawcę wypadku P. S.. Sąd przyjął, że zarzut przyczynienia się poszkodowanej do powstania i rozmiaru szkody poprzez niezapięcie pasa bezpieczeństwa M. F. (1) nie został przez pozwanego wykazany mimo, że to na nim spoczywał ciężar dowodu. Natomiast przeprowadzone w sprawie dowody z zeznań P. R. (1) i D. F. (1) dają podstawę do ustalenia okoliczności przeciwnej, tj. że córka powódki miała zapięty pas bezpieczeństwa. Uwzględniając okoliczności śmierci M. F. (1), jej bliską wieź z matką oraz poczucie osamotnienia i krzywdy powódki Sąd I instancji uznał roszczenie o zadośćuczynienie z art. 446 § 4 k.c. za zasadne. Sąd wziął także pod uwagę to, że powódka w przeciągu kilku lat straciła obydwie córki. Wysokość zadośćuczynienia należnego powódce za śmierć córki Sąd przyjął na sumę 130.000,00 zł, którą pomniejszył o zapłaconą przez pozwanego kwotę 14.000,00 zł. Sąd Okręgowy przyjął również, że powódce przysługuje zadośćuczynienie jako ofierze tego samego wypadku komunikacyjnego w wysokości 30.000,00 zł. Na podstawie art. 445 § 1 k.c. uwzględnił to roszczenie pomniejszając tę sumę o zapłaconą przez pozwanego w ramach postępowania likwidacyjnego kwotę 850,00 zł. W tym przypadku Sąd uwzględnił nie tylko obrażenia fizyczne D. F. (1), ale przede wszystkim urazy psychiczne jakich doznała powódka. W wyniku traumatycznych przeżyć u powódki wystąpiły objawy ostrej reakcji na stres, a potem rozwinęły się i utrwaliły objawy o charakterze depresyjno-lękowym oraz uzależnienia od leków psychotropowych. Te skutki wypadku przeniosły się na funkcjonowanie powódki w relacjach rodzinnych, towarzyskich i w pracy. Powódka zrezygnowała z dalszego kształcenia i rozwoju zawodowego. Ponadto Sąd uwzględnił częściowo żądanie zasądzenia od pozwanego na rzecz powódki odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia jej sytuacji życiowej powódki na skutek śmierci córki M. (art. 446 § 3 k.c.). Powódka poniosła i nadal ponosi koszty leczenia, które trwa już pięć lat. Z powodu dolegliwości psychicznych powódka zrezygnowała z wcześniejszych planów podnoszenia kompetencji zawodowych, a także zamiaru prowadzenia działalności gospodarczej. Sąd podkreślił, że powódka straciła również nadzieję na oparcie i pomoc której mogłaby udzielać jej M. w przyszłości. Roszczenie z tego tytułu Sąd uznał za uzasadnione do wysokości 30.000,00 zł. W pozostałej części Sąd żądania oddalił jako nie znajdujące uzasadnienia w okolicznościach sprawy i zbyt wygórowane. Koszty procesu Sąd stosunkowo rozdzielił między stronami na podstawie art. 100 k.p.c.

Od tego wyroku Sądu I instancji apelacje wniosły obydwie strony procesu.

Apelacja powódki.

Powódka zaskarżyła wyrok w części oddalającej powództwo tj. pkt. III wyroku i wniosła o zmianę poprzez podwyższenie zasądzonego zadośćuczynienia do kwoty 215.150,00 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 13.12.2017 r. do dnia zapłaty, a odszkodowania do kwoty 50.000,00 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 24.09.2018 r. do dnia zapłaty, a także zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa za obie instancje.

Zaskarżonemu wyrokowi powódka zarzuciła:

1.  ustalenie sprzecznie z materiałem zgromadzonym w sprawie, że żądanie pozwu ponad kwotę łączną 175.150,00 zł jest wygórowane i nie znajduje uzasadnienia w okolicznościach niniejszej sprawy, w sytuacji gdy z treści opinii biegłych psychiatry i psychologa wynika, iż krzywda powódki z powodu straty córki, mimo upływu niemal 6 lat jest wciąż bardzo duża, a rokowania na przyszłość są złe, że powódka doznała uszczerbku na zdrowiu psychicznym znacznego stopnia, co też uzasadnia podwyższenie zasądzonego na rzecz powódki zadośćuczynienia do kwot żądanych pozwem

2. naruszenie „przepisów prawa procesowego”, a mianowicie:

a) art. 446 § 4 k.c. - poprzez uznanie, iż :

- kwota zadośćuczynienia w łącznej kwocie 130.000,00 złotych jest współmierna i odpowiednia do cierpień jakie towarzyszyły i towarzyszą w naruszeniu deliktem dobra osobistego powódki w postaci gwałtownego rozerwania więzi rodzinnej łączącej powódkę ze zmarłą córką, która powodowałaby ból, cierpienie, poczucie osamotnienia po stracie najbliższych członków rodziny wywołane rozerwaniem więzi łączących prawidłowo funkcjonującą rodzinę w rezultacie przedwczesnej i tragicznej śmierci córki, przezwyciężenie przykrych doznali i udzielenie pokrzywdzonej satysfakcji moralnej w postaci uznania odpowiedniej kwoty świadczenia tytułem zadośćuczynienia;

b) art. 444 § 1 k.c. i 445 § 1 k.c. poprzez uznanie, że kwota 30.000,00 zł jest współmierna i adekwatna do krzywdy doznanej przez powódkę na skutek osobistego udziału powódki w wypadku z dnia 12.10.2015 r. w sytuacji gdy jakkolwiek zgodnie z opinią biegłych stany niepokoju, obaw, nadmiernej czujności, reaktywności emocjonalnej powódki trwały do około pół roku, to jednak trwałym następstwem udziału D. F. (1) w wypadku, odczuwanym do dziś, są dręczące powódkę wyrzuty sumienia, poczucie winy, drobiazgowa i ciągła analiza przebiegu zdarzenia, która towarzyszy powódce każdego dnia, a co również wynika z treści uzupełniającej opinii biegłych, a tym samym winno znaleźć stosowne odzwierciedlenie w wysokości należnego powódce zadośćuczynienia z tego tytułu;

c) art. 446 § 3 k.c. poprzez uznanie, że kwota 30.000,00 zł stanowi odpowiednie „stosowne” odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powódki na skutek śmierci małoletniej M. F. (1), w sytuacji gdy z powodu tragicznej straty córki powódka zrezygnowała z planów rozwoju zawodowego, znacznie ograniczyła aktywność zawodową i towarzyską, utraciła możliwość uzyskania wsparcia i pomocy córki w przyszłości, korzystała z licznych prywatnych wizyt psychiatrycznych, ponosiła koszty zakupów leków, popadła w uzależnienie od leków psychotropowych , których działanie zaczęła wspomagać alkoholem, a w konsekwencji konieczność podjęcia leczenia w zamkniętym ośrodku (...) , którego miesięczny koszy wynosił 7.600,00 zł;

3. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

a) nieuwzględnienie przy ocenie wysokości należnego powódce zadośćuczynienia związanego ze śmiercią córki, że na skutek doznanej przez powódkę krzywdy i związane z tym silenie pogorszonego stanu zdrowia psychicznego, fizycznego, zaniedbywała ona opiekę, nad wtedy niespełna dwuletnim synem O., co miało wpływ na kształtowanie się relacji między nią a synem, a nadto na skutek złego samopoczucia powódki, myśli rezygnacyjnych, zamykaniu się w sobie, całkowitym, długotrwałym spadku aktywności życiowej pogorszyły się również relacje z jej partnerem życiowym P. R. (1), co również powinno zostać uwzględnione przez Sąd przy ocenie wysokości zasądzonego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;

b) pominięcie faktu, iż małoletnia M. F. (1) umierała na rękach matki, która była bezpośrednim uczestnikiem zdarzenia, a który to obraz będzie towarzyszył powódce do końca życia i wzmagał poczucie bólu i krzywdy oraz niedostateczne uwzględnienie okoliczności, że na skutek osobistego udziału powódki w wypadku, ta wciąż (mimo że bezpodstawnie) obwinia siebie za śmierć córki, co winno mieć istotny wpływ na wysokość zadośćuczynienia należnego powódce z tytuł własnego udziału (i doznanej z tego tytułu krzywdy) w wypadku z dnia 12.10.2015 r.

Ponadto powódka wniosła o dopuszczenie dowodu z dokumentu w postaci umowy na pobyt powódki w ośrodku (...) w L. na okoliczność ponoszonych przez powódkę kosztów związanych z jej leczeniem po śmierci córki M. F. (1), powódka po powrocie z ośrodka nie mogła odnaleźć umowy stąd nie zdążała jej złożyć przed zamknięciem rozprawy przed Sądem I instancji, ale dopuszczenie dowodu z tego dokument na aktualnym etapie postępowania nie spowoduje zwłoki w postępowaniu.

Apelacja pozwanego

Pozwane Towarzystwo (...) zaskarżyło wyrok Sądu I instancji:

1.  w pkt I co do kwoty 78.000,00 zł - w zakresie zadośćuczynienia przyznanego powódce po śmierci córki oraz co do kwoty 24.000,00 zł - w zakresie zadośćuczynienia przyznanego powódce za krzywdę jakiej doznała będąc poszkodowaną w zdarzeniu;

2.  pkt. II w całości,

3.  pkt. IV i V dotyczących orzeczenia o kosztach postępowania, które w przypadku zmiany pkt. I i II wyroku winny ulec modyfikacji proporcjonalnie od stopnia wygranej i przegranej w sprawie.

Zaskarżonemu wyrokowi pozwany zarzucił:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 445 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że adekwatną dla powódki kwotą zadośćuczynienia za doznaną krzywdę związaną z wypadkiem winna być kwota 30.000,00 zł (która przy pomniejszeniu jej o już wypłaconą przez pozwanego w postępowaniu likwidacyjnym kwotę 850,00 zł daje wartość zasądzonej w pkt. 1 wyroku kwoty 29.150,00 zł), pomimo iż ustalona wysokość uszczerbku na zdrowiu i rozstroju zdrowia powódki nie uzasadniają przyznania tak wysokiej kwoty tytułem zadośćuczynienia z tego tytułu, zważywszy na okoliczność, że cierpienia pozafizyczne powódki związane ze zdarzeniem dotyczyły przede wszystkim cierpienia i bólu związanego z utratą córki w tym samym zdarzeniu, a zatem adekwatną kwotą zadośćuczynienia z tego tytułu byłaby kwota 6.000,00 zł pomniejszona o już wypłaconą kwotę 850,00 zł, czyli 5.150,00 zł;

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 362 k.c. poprzez nieuwzględnienie przyczynienia się małoletniej M. F. (1) do zaistniałego zdarzenia wskutek podróżowania bez zapiętych pasów w dniu zdarzenia, poprzez nie badanie tej kwestii, pomimo zarzutu w tym zakresie złożonego przez pozwanego i dowodów w postaci rozmiaru i rodzaju obrażeń małoletniej M. F. (1) niekompatybilnych względem innych uczestników tego zdarzenia podróżujących tym samym pojazdem oraz treści opinii znajdujących się w aktach karnych sprawy, co winno skutkować ustaleniem przyczynienia się w wysokości 60%, a finalnie obniżeniem kwoty przyznanego dla powódki zadośćuczynienia po śmierci córki do kwoty 38.000,00 zł (130.000,00 zł przyjęte przez Sąd - 60% przyczynienie pomniejszone o wypłaconą kwotę 14.000,00 zł);

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 446 § 3 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że adekwatną dla powódki kwotą stosownego odszkodowania za doznaną krzywdę związaną z wypadkiem winna być dodatkowo kwota 30.000,00 zł w sytuacji, gdy ocena szeroko pojętej sytuacji ekonomicznej powódki po śmierci córki nie uległa zmianie, zaś zmiany w sferze dóbr niematerialnych powódki zostały już uwzględnione w zakresie zadośćuczynienia zasądzonego dla powódki na podstawie art. 446 § 4 k.c. na poziomie 116.000,00 zł, co czyni to roszczenie nieuzasadnionym;

3.  obrazę przepisów postępowania mająca wpływ na treść orzeczenia w postaci art. 235 ^{( 1)} k.p.c. i art. 235 ^{( 2)} k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego pozwanego z opinii biegłych, mającego na celu wykazanie, że rodzaj i rozmiar doznanych przez małoletnią M. F. (1) obrażeń w przebiegu zdarzenia, wskazuje na fakt podróżowania małoletniej bez zapiętych pasów bezpieczeństwa pomimo, że wniosek ten został złożony w toku procesu w dniu 27 grudnia 2019 r., przed przeprowadzeniem dowodu z opinii biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii, a zatem nie powodował opóźnienia w rozpoznaniu sprawy, nadto jego potrzeba wynikła po zapoznaniu się pozwanego z treścią akt karnych SR w B. (...), wówczas dołączonych a dotyczących zdarzenia, gdzie zawarte opinie biegłych z zakresu mechaniki samochodowej i patomorfologa wskazywały na wątpliwości co do właściwego zabezpieczenia małoletniej podczas podróży w postaci niezapiętych pasów;

4.  naruszenie art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 445 § 1 k.c. i 446 § 4 k.c. poprzez przyjęcie, że kwota zasądzona tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę podlegają zasądzeniu z odsetkami od dnia 13 grudnia 2017 r. do dnia zapłaty, a nie od dnia wyrokowania.

Pozwany, powołując art. 382 k.p.c. wniósł o dopuszczenie dowodu z łącznej opinii biegłego z zakresu mechaniki samochodowej i biegłego medycyny sądowej na okoliczność ustalenia czy obrażenia małoletniej M. F. (1), ich rozmiar i zakres mogą wskazywać, że małoletnia w dniu zdarzenia podróżowała bez zapiętych pasów bezpieczeństwa zakładając, że siedziała z tyłu na foteliku dostosowanym do wieku poszkodowanej, zwłaszcza w kontekście obrażeń pozostałych uczestników zdarzenia, którzy siedzieli na przednim siedzeniu pojazdu, który zderzył się czołowo z pojazdem sprawcy wypadku, a którzy doznali jedynie niewielkich obrażeń.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty pozwany wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa ponad kwotę łączną 43.150,00 zł (uznane 38.000,00 zł + 5.150,00 zł) w pkt. I wyroku w zakresie przyznanego dla powódki zadośćuczynienia za doznaną krzywdę po śmierci córki, uwzględniającego przyczynienie oraz w zakresie przyznanego powódce zadośćuczynienia związanego z jej własnym udziałem w zdarzeniu i oddalenie powództwa w całości w zakresie pkt. II wyroku. Pozwany wniósł o orzeczenie o kosztach procesu zgodnie z zasadą proporcjonalności oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania za postępowanie przez sądem II Instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Obydwie apelacje są tylko częściowo uzasadnione.

Na wstępie należy odnotować, że w trakcie postępowania odwoławczego pozwane Towarzystwo (...) dokonało zapłaty na rzecz powódki kwoty 38.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w związku ze śmiercią M. F. (1) oraz kwoty 5.150,00 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę w związku z udziałem powódki w wypadku komunikacyjnym. Na skutek częściowego spełnienia świadczenia powódka cofnęła częściowo pozew ze zrzeczeniem się roszczenia co do kwoty 43.150,00 zł. Powódka zmodyfikowała również żądanie w zakresie odsetek za opóźnienie poprzez skapitalizowanie odsetek od sumy 43.150,00 zł od dnia 13.12.2017 r. do dnia 30.03.2021 r. na kwotę 9.052,27 zł. Wobec powyższego Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok w pkt I w zakresie żądania zapłaty kwoty 43.150,00 zł i w tym zakresie postępowanie umorzył.

Odnosząc się do podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku Sąd Apelacyjny stwierdza, że Sąd I instancji prawidłowo ustalił w sprawie stan faktyczny. Ustalenia te Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne i czyni podstawą swojego rozstrzygnięcia.

Nie są uzasadnione zarzuty obydwu apelacji skierowane przeciwko podstawie faktycznej wyroku Sadu I instancji.

Zarzuty sformułowane przez powódkę jako zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. (pkt 3 tiret 1 i 2 apelacji powódki k. 408v) oraz błędu w ustaleniach faktycznych są chybione. Z treści tych zarzutów wynika, że powódka nie kwestionuje faktów, tylko ocenę prawną tych faktów. Dotyczy to zarówno „nieuwzględnienia przy ocenie wysokości należnego powódce zadośćuczynienia” tego, że na skutek pogorszenia stanu zdrowia zaniedbywała opiekę nad dwuletnim wówczas synem O., jak i „pominięcia (…), że małoletnia M. F. (1) umierała na rękach matki, która była bezpośrednim uczestnikiem zdarzenia …”. Przytoczone zarzuty nie dotyczą błędów w ocenie dowodów, ani błędów w ustaleniach poczynionych na podstawie przeprowadzonych dowodów. Tak sformułowane zarzuty nie dotyczą zatem podstawy faktycznej i nie mogą naruszać art. 233 § 1 k.p.c. Również nie jest uzasadniony zarzut błędu w ustaleniach faktycznych (pkt 1 apelacji) polegający na sprzecznym z materiałem dowodowym ustaleniu, że żądanie powódki ponad kwotę 175.150,00 zł jest wygórowane i nie znajduje uzasadnienia w okolicznościach sprawy. Również ten zarzut dotyczy oceny prawnej, a nie ustaleń faktycznych. Określenie przez sąd wysokości należnego zadośćuczynienia wiąże się z oceną prawną, a nie należy do podstawy faktycznej orzeczenia.

Zarzut sformułowany przez pozwanego, a dotyczący naruszenia art. 235 ¹ k.p.c. i art. 235 ² § 1 pkt 5 k.p.c. mimo, że trafny, nie mógł odnieść zamierzonego skutku. Sąd I instancji błędnie pominął wniosek pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność ustalenia, czy M. F. (1) w chwili wypadku była przewożona przez powódkę w odpowiednim foteliku i zapięta pasem bezpieczeństwa. Ta okoliczność była istotna dla rozstrzygnięcia, a wniosek o dowód z opinii nie był spóźniony, ani zgłoszony w celu przedłużenia postępowania. Sąd Apelacyjny na podstawie art. 382 k.p.c. uwzględnił wniosek pozwanego i przeprowadził dowód z opinii biegłego specjalisty z zakresu medycyny sądowej na okoliczność ustalenia, czy na podstawie charakteru i rozmiaru obrażeń jakich doznała M. F. (1) w wypadku komunikacyjnym można stwierdzić, czy dziecko podróżowało w przeznaczonym do tego foteliku i z zapiętymi pasami bezpieczeństwa. Opinia wydana przez biegłego wskazuje, że jest możliwe, że do powstania wszystkich stwierdzonych u M. F. (1) obrażeń doszło mimo przewożenia jej w przeznaczonym do przewodu dzieci foteliku i pomimo zapięcia pasa bezpieczeństwa. W ocenie Sądu Apelacyjnego opinia została opracowana rzetelnie i fachowo. Należy zwrócić uwagę jedynie na opis mechanizmu urazu scyzorykowego i powiązania z nim wszystkich obrażeń ciała M. F. (1). Omawiany dowód nie doprowadził do zmiany ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Okręgowy. Wobec tego należy podtrzymać pogląd tego Sądu, że pozwany mimo sformułowanego zarzutu przyczynienia się do rozmiarów szkody tej okoliczności nie udowodnił. Należy zauważyć, że opinia nie była kwestionowana przez strony, w szczególności przez pozwanego.

Odnosząc się do zarzutów materialnoprawnych podniesionych w apelacji pozwanego Towarzystwa (...), Sąd Apelacyjny stwierdza, że nie są one uzasadnione.

Po pierwsze, nie jest uzasadniony zarzut naruszenia art. 362 k.c. poprzez nieuwzględnienie zarzutu przyczynienia się do szkody przez przewożenie małoletniej M. F. (1) w foteliku i bez zapiętych pasów bezpieczeństwa. Jak powiedziano wyżej, okoliczności ustalone w sprawie, a w szczególności obrażenia córki powódki nie dają podstawy do ustalenia, że podróżowała ona bez należytego zabezpieczenia w foteliku zapiętym pasem bezpieczeństwa. Wobec tego nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, że powódka lub małoletnia M. F. (1) w jakikolwiek sposób przyczyniła do powstania szkody i jej rozmiarów. Sformułowany w apelacji zarzut naruszenia art. 362 k.c. jest zatem pozbawiony podstaw.

Po drugie, nie jest uzasadniony zarzut, że kwota 30.000,00 zł zasądzona tytułem zadośćuczynienia za krzywdę w związku z uszczerbkiem na zdrowiu odniesionym przez D. F. (1) przyjęta przez Sąd Okręgowy jest zawyżona. Zasadności tego zarzutu pozwany upatrywał w tym, że wysokość uszczerbku na zdrowiu i rozstroju zdrowia powódki nie uzasadniają przyznania tak wysokiej kwoty tytułem zadośćuczynienia z tej przyczyny, że cierpienia powódki dotyczyły przede wszystkim cierpienia i bólu związanego z utratą córki w tym samym zdarzeniu, a zatem adekwatną kwotą zadośćuczynienia z tego tytułu byłaby kwota 6.000,00 zł. Przytoczony zarzut nie jest uzasadniony. Wprawdzie powódka odniosła niewielkie obrażenia fizyczne, ale doznała dojmującego cierpienia i bólu po śmierci córki, co doprowadziło do bardzo poważnych dolegliwości natury psychicznej. Właśnie ten uszczerbek, na zdrowiu psychicznym powódki, uzasadnia przyjętą przez Sąd wysokość zadośćuczynienia. Nie ma potrzeby w tym miejscu przywoływania ponownie konsekwencji jakie dla powódki przyniosło uczestnictwo w wypadku. Sąd Okręgowy dokładnie to ustalił i te ustalenia nie zostały podważone. Wystarczy wskazać, że powódka cały czas, od chwili wypadku leczy się psychiatrycznie, ma stany depresyjno-lękowe, co stanowi niewątpliwie uszczerbek na jej zdrowiu. Okoliczność, że nie można rozdzielić ściśle dwóch przyczyn tego stanu tj. śmierci córki oraz własnego udziału w wypadku nie może prowadzić do wniosku, że powódce nie przysługuje roszczenie, którego podstawą jest art. 445 § 1 k.p.c. Nie można pominąć okoliczności związanych z faktem prowadzenia przez powódkę samochodu w chwili wypadku, a także okoliczności, że D. F. (1)sprawowała w tym czasie pieczę nad córką. Nie można zgodzić, że z apelującym, że odpowiednią kwotą z tytułu zadośćuczynienia za krzywdę wywołaną uszczerbkiem na zdrowiu (w szczególności psychicznym) jest kwota 6.000,00 zł (w tym 5.150,00 zł dopłacone powódce w trakcie postępowania odwoławczego.). Wobec powyższego Sąd odwoławczy uznaje ten zarzut apelacyjny za nieuzasadniony.

Nie jest uzasadniony zarzut naruszenia art. 446 § 3 k.c. Zdaniem apelującego powódce nie przysługuje roszczenie o zapłatę odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, ponieważ „szeroko pojęta sytuacja ekonomiczna powódki po śmierci córki nie uległa zmianie”, natomiast zmiany w sferze dóbr niematerialnych powódki zostały już uwzględnione w ramach zadośćuczynienia zasądzonego dla powódki na podstawie art. 446 § 4 k.c. i to w wysokości na 116.000,00 zł. To zdaniem pozwanego czyni roszczenie nieuzasadnionym. Podniesiony zarzut w ocenie Sądu odwoławczego jest nietrafny. Uwzględnienie przez Sąd roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdę nie wyłącza możliwości uwzględnienia roszczenia także z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej. Przesłanki tych roszczeń są różne. W przypadku art. 446 § 3 k.c. warunkiem powstania roszczenia jest pogorszenie sytuacji materialnej na skutek śmierci osoby bliskiej. Niewątpliwie sytuacja powódki po śmierci córki M. uległa istotnemu pogorszeniu. Należy wziąć pod uwagę, że powódka przez pewien okres nie pracowała i utrzymywała się z zasiłku chorobowego, który jest niższy od wynagrodzenia. Jej aktualne zarobki również nie są wysokie skoro uzyskuje z tego tytułu 4.200,00 zł miesięcznie. Biorąc jeszcze pod uwagę koszty leczenia oraz obowiązek utrzymywania dwóch synów trzeba stwierdzić, że powódka nie jest w dobrej sytuacji materialnej. Niewątpliwie ta sytuacja pogorszyła się na skutek stanu zdrowia powódki wywołanego śmiercią M.. Zdarzenie to osłabiło aktywność życiową D. F. (1) i spowodowało znaczne ograniczenie możliwości polepszenia warunków materialnych w przyszłości. Rekompensacie w ramach odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c. podlegają także szkody niemajątkowe, doznane przez rodzica, którego stan zdrowia na skutek silnego wstrząsu psychicznego spowodowanego nagłą tragiczną śmiercią dziecka uległ zmianie uzasadniającej przyjęcie znacznego pogorszenia jego sytuacji życiowej (tak SN w wyroku z dnia 24.10.2007 r., IV CSK 192/07). Powódka miała plany rozwoju zawodowego, chciała się kształcić i podjąć działalność gospodarczą. Na skutek śmierci córki i utrzymujących się dolegliwości natury psychicznej zmuszona była z tych planów zrezygnować. Doznanie silnego wstrząsu psychicznego na skutek tragicznej śmierci dziecka, które pociąga za sobą osłabienie aktywności życiowej, zmniejszenie zarobków i zwiększenie wydatków poniesionych na leczenie jest uznawane w orzecznictwie za przesłankę roszczenia z art. 446 § 3 k.c. (tak SN w wyroku z dnia 15.10.2002 r., II CKN 985/00). Sąd Apelacyjny przyjmuje zatem, że powódce przysługuje roszczenie odszkodowawcze wywołane tragiczną śmiercią jej córki. Zarzut apelacyjny naruszenia art. 446 § 3 k.c. jest nieuzasadniony.

Nie jest również uzasadniony zarzut pozwanego naruszenia przez Sąd I instancji art. 481 § 1 k.c. w zakresie daty początkowej odsetek od zasądzonych roszczeń od dnia określonego w żądaniu pozwu, a nie od dnia wyrokowania. W orzecznictwie sądów powszechnych i orzecznictwie Sądu Najwyższego istnieje rozbieżność stanowisk, co do początkowego terminu naliczania odsetek za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Rozbieżność ta związana jest z rozbieżnością poglądów, co do początkowego terminu naliczania odsetek za opóźnienie w zapłacie odszkodowania za naprawienie szkody majątkowej. Sąd Apelacyjny przyjmuje, że zadośćuczynienie za krzywdę zobowiązany ma zapłacić niezwłocznie po wezwaniu przez uprawnionego (art. 455 in fine k.c.), w związku z czym odsetki za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia powinny być zasądzone od dnia, w którym zobowiązany ma zadośćuczynienie zapłacić (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 listopada 2013 r. II PK 53/13. Lex nr 1418731 oraz 18 września 1970 r., II PR 257/70, OSNC 1971, Nr 6, poz. 103, z dnia 12 lipca 2002 r., V CKN 1114/00, LEX nr 56055, z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 434/09, LEX nr 602683, z dnia 14 stycznia 2011 r., I PK 145/10, OSNP 2012, nr 5-6, poz. 66). Sąd Apelacyjny przyjmuje za własny pogląd, że odsetki ustawowe, należą się, zgodnie z art. 481 k.c., za samo opóźnienie w spełnieniu świadczenia, choćby wierzyciel nie poniósł żadnej szkody i choćby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. Stanowią one opartą na uproszczonych zasadach rekompensatę uszczerbku majątkowego doznanego przez wierzyciela wskutek pozbawienia go możliwości czerpania korzyści z należnego mu świadczenia pieniężnego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lutego 2000 r., II CKN 725/98, OSNC 2000, Nr 9, poz. 158). Jeżeli dłużnik nie płaci zadośćuczynienia w terminie wynikającym z przepisu w terminie ustalonym zgodnie z art. 455 in fine k.c., uprawniony jest pozbawiony możliwości czerpania korzyści z zadośćuczynienia, jakie mu się należy już w tym terminie. W konsekwencji odsetki za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia należnego uprawnionemu należą się od tego terminu. Na przedstawione stanowisko nie wpływa pozostawienie przez ustawę zasądzenia zadośćuczynienia i określenia jego wysokości uznaniu sądu. Przewidziana w art. 445 § 1 k.c. możliwość przyznania przez sąd odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia jest konsekwencją niewymiernego w pełni charakteru okoliczności decydujących o doznaniu krzywdy i jej rozmiarze. Mimo pewnej swobody sądu przy orzekaniu o zadośćuczynieniu, wyrok zasądzający zadośćuczynienie nie ma charakteru konstytutywnego, lecz deklaratywny (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/03, OSNC 2005, Nr 2, poz. 40, z dnia 17 listopada 2006 r., V CSK 266/06, LEX nr 276339, z dnia 26 listopada 2009 r., III CSK 62/09, LEX nr 738354, i z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 434/09, LEX nr 602683). Prezentowanej wykładni nie stoi na drodze również stosowanie do zadośćuczynienia art. 363 § 2 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 1990 r., II CR 225/90, LEX nr 9030). Wyrażona w tym przepisie i uzupełniona normą art. 316 § 1 k.p.c. zasada, że rozmiar szeroko rozumianej szkody (zarówno majątkowej, jak i niemajątkowej), ustala się, uwzględniając czas wyrokowania, ma na celu możliwie pełną kompensatę szkody. Jeżeli powód żąda od pozwanego zapłaty określonej kwoty tytułem zadośćuczynienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od danego dnia, poprzedzającego dzień wyrokowania, odsetki te powinny być, w świetle powyższych uwag, zasądzone zgodnie z żądaniem pozwu, o ile tylko w toku postępowania zostanie wykazane, że dochodzona suma rzeczywiście się powodowi należała tytułem zadośćuczynienia od wskazanego przez niego dnia. Dochodzone przez powódkę zadośćuczynienie tak co do zasady jak i wysokości było usprawiedliwione już w dniu zgłoszenia prze nią żądań. Wezwanie do zapłaty postawiło wierzytelność powódki w stan wymagalności zgodnie z art. 455 k.c. Zatem prawidłowo orzekł Sąd I instancji uwzględniając roszczenie o zadośćuczynienie z ustawowymi odsetkami od dat określonych w zaskarżonym wyroku, a nie od daty wyrokowania. Wobec tego Sąd Apelacyjny uznaje zarzut naruszenia art. 481 § 1 k.c. za nieuzasadniony.

Również apelacja powódki okazała się jedynie częściowo uzasadniona. Jak powiedziano wyżej, nie są zasadne zarzuty dotyczące podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku. Natomiast częściowo uzasadnione są zarzuty naruszenia prawa materialnego.

Częściowo uzasadniony jest zarzut naruszenia przez Sąd art. 445 § 1 k.c. w związku z art. 444 § 1 k.c., poprzez niewspółmierne i adekwatne do krzywdy doznanej przez powódkę określenie zadośćuczynienia. W ocenie Sądu Apelacyjnego przyjęta przez Sąd Okręgowy kwota 30.000,00 zł jest zbyt niska. Właściwą rekompensatą zdaniem Sądu Apelacyjnego stanowi kwota 45.000,00 zł. Uwzględniając częściowe zaspokojenie powódki poprzez wpłaty kwot 850,00 zł oraz 5.150,00 zł Sąd Apelacyjny zasądził na rzecz powódki z tego tytułu 38.850,00 zł. Kwota ta składa się na sumę zasądzoną w pkt 2.I. wyroku. Orzekając o wysokości tego roszczenia Sąd wziął pod uwagę zarówno krzywdę i ból fizyczny D. F. (1) spowodowany wypadkiem w którym została poszkodowana, jak i krzywdę i rozstrój zdrowia psychicznego jakiego doznała w wyniku tego zdarzenia. Trzeba przyznać rację Sądowi Okręgowemu, że nie da się rozdzielić przyczyn wpływu wypadku na zdrowie i kondycję powódki w postaci jej osobistego udziału od konsekwencji w postaci śmierci córki M. (o czym już wyżej była mowa). To oznacza, że konsekwencje dla powódki w postaci krzywdy, bólu, załamania zdrowia, wieloletniego leczenia trzeba oceniać łącznie i uwzględniać wraz z zadośćuczynieniem za krzywdę z powodu śmierci dziecka. Sąd Apelacyjny przyjął zatem, że zadośćuczynienie na podstawie art. 445 § 1 k.c. żądane przez powódkę (80.000,00 zł) jest wygórowane. Z drugiej strony określone przez Sąd I instancji na 30.000,00 zł jest zbyt niskie. Uwzględniając zatem częściowo apelację Sąd przyjął, że kwota 45.000,00 zł (pomniejszona o dokonane przez pozwanego wpłaty) stanowi odpowiednią sumę w rozumieniu art. 445 § 1 k.c.

Nie jest uzasadniony zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 446 § 4 k.c. poprzez uznanie, że kwota 130.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę powódki wywołaną przez śmierć jej córki jest zaniżona. W ocenie Sądu Apelacyjnego uznana przez Sąd Okręgowy kwota zadośćuczynienia z tego tytułu jest odpowiednia. Powódka pierwotnie oceniła należne jej zadośćuczynienie na sumę 150.000,00 zł. Przyznane przez Sąd w wysokości 130.000,00 zł (i co do zasady nie kwestionowane przez pozwanego – poza przyczynieniem) spełnia funkcję kompensacyjną przypisaną zadośćuczynieniu z art. 446 § 4 k.c. Nie można przy tym uznać, że jest ono zaniżone, a tym bardziej rażąco zaniżone. Sąd I instancji prawidłowo ocenił krzywdę i ból powódki po stracie dziecka. Sąd Apelacyjny w pełni podziela tę ocenę i nie zachodzi potrzeba przytoczenia jej w tym miejscu. Podkreślenia wymaga, że argumenty na poparcie sformułowanego zarzutu zawarte w apelacji powódki są powtórzeniem zgłaszanych w tracie postępowania pierwszoinstancyjnego. Zostały one gruntowanie rozważone i omówione przez Sąd Okręgowy. Przyjmując zatem, że należne powódce zadośćuczynienie zamyka się w kwocie 130.000,00 zł oraz uwzględniając częściowe spełnienie świadczenia z tego tytułu (wpłaty przez pozwanego 14.000,00 zł oraz 38.000,00 zł) zasądzone w wyroku zadośćuczynienie wyniosło 78.000,00 zł.

Nie jest uzasadniony zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 446 § 3 k.c. poprzez uznanie, że kwota 30.000,00 zł stanowi stosowne odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powódki na skutek śmierci małoletniej M. F. (1), w sytuacji gdy z powodu tragicznej straty córki powódka zrezygnowała z planów rozwoju zawodowego, znacznie ograniczyła aktywność zawodową i towarzyską, utraciła możliwość uzyskania wsparcia i pomocy córki w przyszłości, korzystała z licznych prywatnych wizyt psychiatrycznych, ponosiła koszty zakupów leków, popadła w uzależnienie od leków psychotropowych, których działanie zaczęła wspomagać alkoholem, a w konsekwencji konieczność podjęcia leczenia w zamkniętym ośrodku (...), którego miesięczny koszy wynosił 7.600,00 zł. Sąd I instancji prawidłowo ocenił należne powódce odszkodowanie. Ograniczenie planów i aktywności zawodowej Sąd uwzględnił przyjmując 30.000,00 zł jako sumę odpowiednią. W ramach tej sumy Sąd uwzględnił koszty zakupu leków które powódka z pewnością poniosła (choć ściśle ich wysokości nie udowodniła). Tak samo uwzględnione zostały koszty leczenia w Ośrodku (...). Poniesione ciężary finansowe wpłynęły na ocenę Sądu i uznanie, że sytuacja powódki znacznie się pogorszyła. Natomiast ograniczenie aktywności towarzyskiej nie może być przesłanką roszczenia odszkodowawczego z art. 446 § 3 k.c. nie może być. Utrata wsparcia i pomocy ze strony zmarłej córki nie stanowi dostatecznej podstawy do odszkodowania. Powódka jest osobą stosunkowo młodą i takiego wsparcia nie wymaga. Dostrzec należy, że powódka ma jeszcze dwoje dzieci. Jest matką dwóch synów, którzy zapewne w przyszłości, w późnym wieku będą stanowili dla niej wsparcie. Ponadto, utrata perspektyw związanych z dorastaniem córki, możliwością utrzymywania relacji rodzinnych w przyszłości została uwzględniona w ramach zadośćuczynienia za krzywdę zasądzonego na podstawie art. 446 § 4 k.c.

Podsumowując, na skutek częściowego uwzględnienia obydwu apelacji Sąd umorzył postępowanie co do kwoty 43.150,00 zł, tj. w zakresie w jakim powódka cofnęła pozew wobec częściowego zaspokojenia roszczeń powódki w trakcie postępowania apelacyjnego. Sąd zasądził również odsetki ustawowe za opóźnienie od tej sumy skapitalizowane na kwotę 9.052,27 zł.

Zmieniając zaskarżony wyrok Sąd Apelacyjny zasądził łącznie na rzecz powódki sumę 146.850,00 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 13 grudnia 2017 r. Na zasądzoną sumę składa się zadośćuczynienie w kwocie 78.000,00 zł za krzywdę doznaną przez powódkę wskutek śmierci jej małoletniej córki M. (art. 446 § 4 k.c.). Przyjmując, że powódce należy się zadośćuczynienie w wysokości 130.000,00 zł Sąd uwzględnił częściowe zaspokojenie tego roszczenia poprzez zapłatę przez pozwanego kwot 14.000,00 zł i 38.000,00 zł. Ponadto na zasądzoną sumę składa się także roszczenie w kwocie 38.850,00 zł z tytułu zadośćuczynienia za krzywdy poniesione przez powódkę wskutek wypadku (art. 445 § 1 k.c. w związku z art. 444 § 1 k.c.). Trzecim składnikiem zasądzonej sumy jest kwota 30.000,00 zł zasądzona tytułem odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powódki. W pozostałej części Sąd powództwo oddalił jako nieuzasadnione co do wysokości.

Koszty procesu za pierwszą instancję Sąd rozdzielił stosunkowo między stronami na podstawie art. 100 k.p.c. Uwzględniając to, że powódka wygrała sprawę w 72% Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 7.777,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wykonywanego przez adwokata (10.800,00 zł x 72%). Sąd odstąpił od obciążenia powódki nieuiszczonymi kosztami sądowymi na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy z dn. 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Natomiast, na podstawie art. 113 ust. 1 powołanej ustawy Sąd nakazał ściągnąć od pozwanego należną Skarbowi Państwa część opłaty od pozwu w kwocie 11.461,42 zł.

W pozostałym zakresie obydwie apelacje zostały oddalone, a koszty postępowania apelacyjnego wzajemnie zniesione na podstawie art. 100 k.p.c.