Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 grudnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Rafał Dzyr
Sędziowie:	SSA Marek Boniecki (spr.) SSO (del.) Wojciech Żukowski
Protokolant:	st. sekr. sądowy Grzegorz Polak

po rozpoznaniu w dniu 24 listopada 2020 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa E. M. i G. M.

przeciwko Bankowi (...) S.A. w W.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 18 lutego 2019 r. sygn. akt I C 725/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Marek Boniecki SSA Rafał Dzyr SSO (del.) Wojciech Żukowski

Sygn. akt I ACa 601/19

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 8 grudnia 2020 roku

G. M. i E. M. wnieśli o pozbawienie w całości wykonalności tytułu wykonawczego – bankowego tytułu egzekucyjnego nr (...) z dnia 28 czerwca 2012 r., zaopatrzonego w klauzulę wykonalności przez Sąd Rejonowy w K. postanowieniem z dnia 12 lipca 2012 r., sygn. akt (...)

Swoje roszczenie powodowie wywodzili z faktu, że 21 lipca 2008 r. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego umowę kredytu hipotecznego. Przedmiotem tejże było udzielenie kredytu w walucie polskiej, indeksowanej do franka szwajcarskiego. Pozwany prowadzi egzekucję na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego. Egzekwowana kwota jest za wysoka i powinna ulec odpowiedniemu zmniejszeniu o zwrot nienależnych świadczeń ze strony banku z tytułu niedozwolonych klauzul zawartych w umowie. Powodowie powołali się także na art. 58 §2 k.c., wskazując, że umowa sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest bezwzględnie nieważna ze skutkiem ex tunc.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa, podnosząc, że:

- powodowie zostali poinformowani przed zawarciem umowy o ryzyku kursowym;

- umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej nie jest instrumentem finansowym;

- umowa jest ważna i nie zawiera klauzul abuzywnych;

- roszczenie z tytułu nadpłaconych ewentualnie przez powodów odsetek uiszczonych przez nich jako część odsetkowa rat kredytu jest przedawnione;

- po wypowiedzeniu umowy kredytu hipotecznego powodowie kilkakrotnie uznali swój dług wobec pozwanej i deklarowali chęć jego spłaty.

Pismem z 12 października 2016 r. swoje stanowisko w sprawie zgłosił Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, wskazując, że postanowienia umowne określające zasady ustalania kursów kupna i sprzedaży waluty CHF, na podstawie których ustalane są odpowiednio kwota kredytów i wysokość rat kapitałowo-odsetkowych, spełniają przesłanki uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne.

Sąd pierwszej instancji ustalił stan faktyczny szczegółowo zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którego to uzasadnienia wynika, że 30 maja 2008 r. powodowie złożyli u poprzednika prawnego pozwanego (dalej: pozwany) wniosek o udzielenie kredytu mieszkaniowego hipotecznego w kwocie 320.284,31 zł, w walucie CHF. W dniu 30 maja 2008 r. powodowie złożyli pisemne oświadczenie, że są świadomi, że oprocentowanie takiego kredytu jest zmienne i w okresie obowiązywania umowy może ulec podwyższeniu w związku ze wzrostem stopy referencyjnej WIBOR lub LIBOR, że zapoznali się z występującym z tego tytułu ryzykiem, że przedstawiono im ofertę kredytu hipotecznego w złotych oraz ofertę kredytu indeksowanego do waluty obcej. Powodowie oświadczyli, że po zapoznaniu się z ofertą zdecydowali, że wybierają kredyt w walucie obcej, mając pełną świadomość, że w okresie obowiązywania umowy może nastąpić niekorzystna dla nich zmiana kursu waluty indeksacji kredytu, co spowoduje podwyższenie kwoty kredytu, a także odsetek raty kapitałowo – odsetkowej przypadających do spłaty wyrażonych w złotych oraz że może to mieć wpływ na wysokość innych opłat, np. z tytułu ubezpieczenia. Ostatecznie powodowie wnioskowali o udzielenie im kredytu indeksowanego do waluty obcej. Pozwana przedstawiła powodom pisemną symulację kosztów obsługi takiego kredytu, w której kurs kupna CHF wynosił 2,16 zł, a kurs sprzedaży CHF 2,27 zł. W dniu 21 lipca 2008 r. strony zawarły umowę kredytu hipotecznego w wysokości 317.126 zł, indeksowanego do waluty frank szwajcarski. Kredyt został udzielony na 26 lat i miał być spłacany w systemie miesięcznych rat równych. Do obsługi kredytu uruchomiony został przez pozwanego odrębny rachunek bankowy prowadzony w złotych polskich, który powodowie mieli obowiązek systematycznie zasilać wpłatami gotówkowymi lub bezgotówkowo w kwotach wystarczających na obsługę bieżących rat kredytu. Kredyt został wypłacony powodom w złotych polskich, które w datach uruchomienia poszczególnych transz kredytu pozwany przeliczał na walutę CHF. Wysokość zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu indeksowanego do waluty obcej wyrażona była w walucie obcej, po przeliczeniu uruchomionych środków po kursie kupna danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku w dniu ich uruchomienia (§ 6 ust. 1 regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych przez (...) BANK S.A.). Wysokość kolejnych rat spłaty kredytu indeksowanego do waluty obcej określona była w harmonogramie spłaty w walucie obcej, a ich spłata następować miała w złotówkach po przeliczeniu według kursu sprzedaży franka zgodnie z Tabelą, obowiązującego w (...) Bank S.A. w dniu poprzedzającym dzień spłaty raty kredytu określonym w umowie (§ 7 ust. 6 umowy i § 11 pkt 5 regulaminu udzielania kredytów). Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej składającej się z marży banku w wysokości 1,10 % oraz aktualnej w Tabeli banku stopy bazowej (w dacie zawarcia umowy 2,81 %). Stopy bazowe obowiązujące w Tabelach pozwanej zmieniały się w okresach kwartalnych wraz ze zmianami indeksów LIBOR 3M. Zgodnie z umową, o aktualnej wysokości raty spłaty kredytu, składki ubezpieczeniowej i opłaty refinansującej oraz o aktualnym oprocentowaniu pozwana miała obowiązek informować powodów. Zabezpieczeniem kredytu była hipoteka na należącej do powodów nieruchomości, a do momentu doręczenia pozwanej odpisu księgi wieczystej wraz z prawomocnym wpisem hipoteki - ubezpieczenie nieruchomości oraz ubezpieczenie powodów na życie. Strony ustaliły, że od zadłużenia przeterminowanego Bank pobiera odsetki karne, których wysokość jest określona w Tabeli w odniesieniu do stopy kredytu lombardowego NBP. Powodowie zobowiązali się terminowo uiszczać składki ubezpieczeniowe i opłaty refinansujące w wysokości określonej w Tabeli obowiązującej w dniu płatności. Powodowie oświadczyli w umowie, że: zostali poinformowani o ponoszeniu ryzyka zmiany kursów walutowych i ryzyka zmiany stopy procentowej; zmiana kursu walutowego i zmiana stopy procentowej będzie miała wpływ na wysokość zadłużenia z tytułu kredytu oraz na wysokość rat spłaty; poniosą to ryzyko (§ 10 ust. 3 umowy). Strony uzgodniły, że integralną część umowy stanowi Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych przez (...) BANK S.A. Kredyt został w całości wypłacony powodom, w trzech transzach: 31 lipca 2008 r. - 225.900 zł (119.707,49 CHF) - na refinansowanie kredytów zaciągniętych w innych bankach; 31 lipca 2008 r. - 57.500 zł (30.0470,03 CHF) oraz 4.326 zł (2292,41 CHF) - na konsolidację zobowiązań finansowych; 28 sierpnia 2008 r. - 29.400 zł (14.758,30 CHF) na remont nieruchomości powodów. W związku ze zmianą wysokości stopy bazowej LIOBOR 3M pozwany doręczał powodom nowe, aktualne harmonogramy spłaty kredytu. Od września 2008 r. do maja 2016 r. powodowie wpłacili na rachunek do obsługi kredytu prowadzony przez pozwanego łącznie 122.985,84 zł, z czego do czerwca 2012 r. 76.539,33 zł. Od lutego 2012 r. powodowie zaprzestali spłaty kredytu. Pismem z dnia 15 maja 2012 r. pozwana wypowiedziała umowę kredytu z zachowaniem 30 dniowego terminu wypowiedzenia. W dniu 28 czerwca 2012 r. pozwana wystawiła bankowy tytuł egzekucyjny nr (...), w którym podała, że zadłużenie powodów z tytułu umowy kredytu wynosi ogółem 569.903,68 zł, tj. kapitał 562.547,89 zł, odsetki umowne za okres od 15 lutego 2012 r. do 19 czerwca 2012 r. – 2.746,53 zł, odsetki karne za okres od 15 grudnia 2011 r. do 27 czerwca 2012 r. – 3.342,26 zł, koszty windykacji – 161 zł, zaległe opłaty na ubezpieczenie kredytu i nieruchomości – 1.106 zł. Postanowieniem z 12 lipca 2012 r. Sąd Rejonowy w K. nadał klauzulę wykonalności bankowemu ww. tytułowi egzekucyjnemu. W dniu 1 lutego 2013 r. strony zawarły ugodę w zakresie ratalnej spłaty zadłużenia wynikającego z umowy z dnia 21 lipca 2008 r. Bank oświadczył, że na dzień 1 lutego 2013 r. zadłużenie powodów wynosiło łącznie 651.311,69 zł, w tym zaległy kapitał 562.547,89 zł. Powodowie oświadczyli, że uznają dług w takiej wysokości. Pismem z dnia 19 lipca 2013 r. pozwana poinformowała powodów, że ich zadłużenie z tytułu niespłaconego kredytu wynosi 666.258,58 zł. Strony prowadziły dalsze rozmowy ugodowe, które zakończyły się niepowodzeniem. Pozwany wypowiedział umowę ugody. Na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego nr (...) została wszczęta przeciwko powodom egzekucja. W dniu 28 sierpnia 2012 r. na posiedzeniu zarządu (...) Bank S.A. podjęto uchwałę o zatwierdzeniu zmian w zasadach wyznaczania kursów walut oraz spreadu dla walut obcych w celu zapewnienia zgodności z rekomendacją UOKiK.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy przyjął, że:

- powództwo jest zasadne;

- zawarta umowa nie stanowiła ona instrumentu finansowego;

- bezzasadny był zarzut dotyczący nieważności postanowienia umowy odnoszącego się do waloryzacji kwoty kredytu do kursu CHF/PLN, albowiem ustalenie przez strony, że kredyt będzie waloryzowany za pomocą miernika wyrażonego w obcej walucie mieści się w granicach swobody kontraktowania i jest dopuszczalne;

- nieudowodnione pozostały twierdzenia powodów o zapewnieniu pozwanego co do stałej wysokości rat oraz braku świadomości ryzyka kursowego;

- niezasadne były zarzuty powodów dotyczące nienależnie pobranych kwot tytułem opłat i prowizji;

- niedozwolonymi postanowieniami umownymi były zapisy regulaminu i umowy stanowiące, że: wysokość zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu indeksowanego do waluty obcej wyrażona była w walucie obcej, po przeliczeniu uruchomionych środków po kursie kupna danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku w dniu ich uruchomienia (§ 6 ust. 1 regulaminu); wysokość kolejnych rat spłaty kredytu indeksowanego do waluty obcej określona była w harmonogramie spłaty w walucie obcej, a ich spłata następować miała w PLN po przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF zgodnie z Tabelą, obowiązującego w (...) Bank S.A. w dniu poprzedzającym dzień spłaty raty kredytu określonym w umowie (§ 7 ust. 6 umowy i § 11 pkt 5 Regulaminu);

- ww. postanowienia zostały jednostronnie ustalone przez pozwaną, a powodowie nie zostali poinformowani, jakie czynniki wpływały na wysokość kursu, co oznacza, że nie doszło do indywidualnego uzgodnienia postanowień umowy mających istotne znaczenie dla określenia wysokości ich zobowiązania;

- powodowie (konsumenci) nie mogli obliczyć, ani skontrolować wysokości spreadu, który stanowił dla nich dodatkowy koszt przy spłacie kredytu, szczególnie istotny, gdy wystąpiły znaczne wahania kursowe; z drugiej strony ustalony przez pozwaną spread był dla niej źródłem dodatkowych korzyści finansowych, oprócz odsetek i prowizji określonych w umowie;

- odwołanie się w umowie do Tabeli kursów walut nie spełniało wymogów jasności i precyzyjności, zatem wprowadzenie do umowy tego rodzaju postanowień było sprzeczne z dobrymi obyczajami, rażąco naruszały interes konsumenta;

- już w dacie uruchomienia kredytu pozwany dokonał niewłaściwego przeliczenia na CHF wypłaconej powodom kwoty, a następnie na skutek stosowania tzw. spreadu pobrał od powodów co najmniej kwotę 41.685,18 zł;

- zarzut przedawnienia z tytułu nadpłaconych ewentualnie przez powodów odsetek stanowił nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 k.c.);

- kwota wskazana w bankowym tytule egzekucyjnym przez pozwanego nie jest prawidłowa, a na podstawie zgromadzonych w sprawie dokumentów Sąd nie jest w stanie ustalić, ile wynosiło zobowiązanie powodów na datę wystawienia przez pozwanego tytułu egzekucyjnego.

Powyższy wyrok zaskarżył w całości apelacją pozwany, zarzucając naruszenie: 1) art. 278 k.p.c. - poprzez uznanie, że sporządzenie w niniejszej sprawie opinii zleconej biegłemu sądowemu, a mającej na celu ustalenie wysokości zobowiązania powodów, w szczególności z zastosowaniem kursu średniego CHF publikowanego i ustalanego przez NBP jest niemożliwe z powodu braku przedstawienia przez pozwaną wymaganych przez biegłego sądowego dokumentów, gdy tymczasem materiał przedłożony przez pozwaną był kompleksowy i wyczerpujący, a przedłożone przez pozwaną oryginalne wydruki z systemu informatycznego banku służącego do obsługi kredytów hipotecznych (księgi banku prowadzone w formie elektronicznej), w tym kredytu powodów oraz sporządzone na podstawie zapisów w tym systemie (tj. na podstawie ksiąg banku) zestawienia, a także ugoda z dnia 1 lutego 2013 r. stanowiły wymagane przez biegłego i przez Sąd materiały, informacje i dokumenty, 2) art. 278 k.p.c. - poprzez pominięcie opinii biegłego sądowego K. O. przy wydaniu zaskarżonego wyroku, pomimo że biegły wyliczył, iż tytułem tzw. spreadów pozwana uzyskała od powodów od września 2008 r. do czasu wystawienia BTE, tj. do czerwca 2008 r. kwotę 41.685,18 zł, a żadna ze stron nie kwestionowała tego wyliczenia, a wręcz powodowie w piśmie procesowym z dnia 7 listopada 2018 r. stwierdzili, że „wyliczenie w zakresie nadpłaty związanej ze spreadem jest w ocenie strony powodowej prawidłowe”, 3) art. 840 §1 pkt 1 k.p.c. - poprzez pozbawienie tytułu egzekucyjnego nr (...)z dnia 28 czerwca 2012 r. wystawionego przez (...) Bank S.A przeciwko powodom, któremu klauzulę wykonalności nadał Sąd Rejonowy w K. postanowieniem z dnia 12 lipca 2012 r. wydanym w sprawie o sygn. akt (...) wykonalności w całości, choć z zebranego w sprawie materiału dowodowego i dokonanej przez Sąd Okręgowy oceny prawnej brak było podstaw do pozbawienia przedmiotowego tytułu wykonalności w całości, a co najwyżej w części, tj. co do kwoty 41.685,18 zł, 4) art. 385 ^{( 1)} §1 k.c. poprzez uznanie, że postanowienia umowy kredytu (...) (§ 7 ust. 6) oraz regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A. obowiązującego na dzień zawarcia spornej umowy (§ 6 ust. 1, § 11 ust. 5) mają charakter niedozwolony i pominięcie przy tej ocenie rynkowego charakteru kursów CHF stosowanych przez pozwany bank w celu wykonania umowy kredytu, a także uznania za nieistotny przy tej ocenie faktu dokonywania przez pozwany bank w celu sfinansowania spornego kredytu, a następnie w celu zapewnienie możliwości wykonania spornej umowy transakcji walutowych po rynkowym kursie kupna i sprzedaży CHF, z zastosowaniem rynkowego spreadu, 5) art. 917 k.c. poprzez pominiecie przy rozstrzyganiu sprawy faktu i znaczenia zawarcia przez strony ugody w zakresie spłaty ratalnej zadłużenia nr (...) z dnia 1 lutego 2013 r. i uznanie na jej podstawie przez powodów długu wynikającego z umowy kredytu (...)w łącznej wysokości 651.311,69 zł.

W konsekwencji podniesionych zarzutów skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, ewentualnie poprzez pozbawienie tytułu egzekucyjnego w części, tj. co do kwoty 41.685,18 zł, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie, albowiem zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy, który de facto nie był kwestionowany, wobec czego Sąd Apelacyjny przyjął go za własny.

Sąd drugiej instancji nie podzielił natomiast części poczynionych w uzasadnieniu rozważań prawnych, a dokładnie tych, w których Sąd Okręgowy przekonywał o niemożności ustalenia wysokości zadłużenia na podstawie opinii biegłego. Zarzuty naruszenia art. 278 k.p.c. wprawdzie były trafne, albowiem ww. opinia biegłego pozwoliła na ustalenie na jej podstawie kwoty spreadu, jednak z przyczyn wskazanych w dalszej części uzasadnienia nie mogły doprowadzić do zmiany zaskarżonego wyroku w jakiejkolwiek części.

Powodowie wystąpili z roszczeniem o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności. Tytułem tym był bankowy tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Wystąpienie z powództwem przewidzianym w art. 840 §1 pkt 1 k.p.c. pozwala na zbadanie, czy wystąpiły zdarzenia, które były podstawą nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu. Do zdarzeń tych zalicza się także istnienie czy zakres obowiązku stwierdzonego tytułem wykonawczym, co w przypadku kredytu bankowego może odnosić się do obowiązku zwrotu sumy głównej, odsetek, opłat oraz prowizji. Wymierzone przeciwko bankowym tytułom egzekucyjnym powództwo opozycyjne z art. 840 k.p.c., oparte na podstawie określonej w § 1 pkt 1 tego przepisu, może obejmować zarzuty co do tego, że obowiązek świadczenia w ogóle nie powstał lub powstał w innej niż określona w tytule wysokości.

Powodowie są konsumentami. Zawarli z bankiem – przedsiębiorcą umowę indeksowanego kredytu hipotecznego na własne cele mieszkaniowe. Zawarta umowa nie była związana z działalnością zarobkową lub zawodową powodów. Nie ma wątpliwości co do samej dopuszczalności zawierania umów kredytów denominowanych i indeksowanych. Takie umowy same z siebie nie są obarczone wadą nieważności. Nie oznacza to jednak, że zawarte w takiej umowie poszczególne postanowienia nie mogą zostać sformułowane w sposób wadliwy, co niekiedy będzie przekładało się na nieważność umowy w całości.

W zawartej dnia 21 lipca 2008 r. postanowiono, że kwota kredytu jest wyrażona w walucie obcej według kursu kupna waluty określonego w Tabeli obowiązującej w Banku na dzień sporządzenia umowy (165.075,22 CHF), a jednocześnie, że kwota ta ma jedynie charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku, a miarodajną będzie kwota kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu lub pierwszej transzy i może być ona różna od ww. kwoty (§1 pkt 4). Jednocześnie w §6 ust. 1 Regulaminu wskazano, że wysokość zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu indeksowanego do waluty obcej jest wyrażona w walucie obcej, po przeliczeniu uruchomionych środków po kursie kupna danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu ich uruchomienia. Z kolei §7 ust. 6 umowy stanowił, że kwoty rat spłaty kredytu indeksowanego do waluty obcej określane będą w walucie obcej, a spłacane w PLN, przeliczone po kursie sprzedaży danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu poprzedzającym dzień spłaty raty określonym w umowie. W przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia umowy, miał dokonać przewalutowania całego wymaganego zadłużenia w PLN, z zastosowaniem aktualnego na dzień przewalutowania kursu sprzedaży waluty określonego w Tabeli (§11 ust. 5 umowy).

Nie można było podzielić rozważań Sądu pierwszej instancji odnośnie do abuzywności poszczególnych klauzul umowy. Sąd Okręgowy błędnie bowiem uznał, że klauzule te nie dotyczyły głównych postanowień umowy. Jak przyjmuje się w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, które Sąd Apelacyjny w obecnym składzie podziela w całości, zastrzeżone w umowie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej klauzule kształtujące mechanizm indeksacji określają główne świadczenie kredytobiorcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18). Zarzut podniesiony przez pozwaną w punkcie 4 apelacji ze wskazanych przyczyn okazał się więc częściowo zasadny. Błędne było bowiem stwierdzenie, że nieważne postanowienia umowy nie dotyczyły głównego przedmiotu umowy. Sąd pierwszej instancji dopuścił się zatem naruszenia art. 385 ¹ §1 k.c., jednak nie z przyczyn wskazanych przez pozwaną w apelacji, a co istotniejsze, nie rzutowało to na trafność wydanego orzeczenia.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie wskazywano, że określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18).

Przy zawieraniu umowy powodowie nie zostali poinformowani o sposobie, w jakim są ustalane wartości fanka w Tabeli. Wartości poszczególnych walut w Tabeli, kursów kupna i sprzedaży, ustalał jednostronnie pozwany bank. Powodowie nie mieli jakiegokolwiek wpływu na działania pozwanego, a warunki zmian przyjętych wartości nie zostały zawarte w umowie, która jedynie odsyłała do Tabeli. Zapis o ustalaniu kursu waluty w Tabeli nie odwoływał się do obiektywnych wskaźników, na które żadna ze stron nie miałaby wpływu, lecz pozwalał wyłącznie bankowi na określenie miernika wartości wedle swojej woli i bez znaczenia pozostaje, czy pozwany ustalając wartości Tabeli, postępował z należytą starannością czy też, jak wskazywali powodowie, manipulował przyjmowanymi wartościami na swoją korzyść. Nie istniał bowiem mechanizm, który ograniczał swobodę banku w ustalaniu wartości walut w Tabeli. Sprecyzowanie momentu, w którym pozwany dokonywał przeliczenia nie zabezpieczało interesów powodów. Powodowie nie mieli żadnego wpływu na sposób ustalania kursu CHF, nie mieli również możliwości następczej weryfikacji dokonanych przez bank obliczeń. Pozwany jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, mógł modyfikować wskaźnik, według którego obliczana była wysokość zobowiązania kredytobiorców, a tym samym wpływać na wysokość świadczenia powodów. Powodowie byli zdani na decyzje banku w tej kwestii. Nie znali sposobu, w jaki bank kształtował kurs CHF, zwiększając go bądź zmniejszając wedle swego uznania. Umowa nie dawała powodom żadnego instrumentu pozwalającego bronić się przed decyzjami banku w zakresie wyznaczanego kursu CHF czy też weryfikować go.

Postanowienia umowne, w którym bankowi przyznano prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu poprzez wyznaczenie kursu sprzedaży CHF przy pozbawieniu konsumenta jakiegokolwiek wpływu i bez oznaczenia sposobu ustalania kursów walut, rażąco narusza interesy konsumenta i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i uczciwością podmiotów uczestniczących na rynku. Tego rodzaju postanowienia naruszają równowagę kontraktową i dają silniejszej stronie możliwość arbitralnego działania. Stwarzają dla kredytobiorcy daleko idące i trudne do przewidzenia ryzyko. Treść kwestionowanego postanowienia umożliwiała pozwanemu na jednostronne kształtowanie sytuacji konsumentów w zakresie wysokości ich zobowiązania, przez co naruszona została równowaga pomiędzy stronami przedmiotowej umowy. Nie bez znaczenia dla oceny badanej sprawy pozostawał fakt oczywistej i znacznej nierówności podmiotów stosunku prawnego. Powodowie jako konsumenci, mimo że już wcześniej korzystali z usług bankowych i zaciągali kredyty, byli nieprofesjonalną stroną umowy. Nie mieli specjalistycznej wiedzy z zakresu ekonomii lub prawa bankowego (powódka jest pielęgniarką, powód spawaczem). Nie posiadali w rzeczywistości wpływu na treść zawieranej umowy. Mogli zaakceptować przedstawione przez bank warunki albo nie zawierać umowy. Podpisując umowę, działali w zaufaniu do instytucji, jaką jest pozwany. Po drugiej stronie umowy występował dalece wyspecjalizowany podmiot posiadający skomplikowaną i rozbudowaną strukturę.

O dysproporcji uprawnień obu stron umowy świadczy także zapis §6 ust. 3 Regulaminu, który przyznawał bankowi 5-dniowy termin do wypłaty środków liczony od spełnienia . warunków umowy, Regulaminu i złożenia wniosku przez kredytobiorcę. Termin ten, zważywszy na wskazaną wyżej specjalizację podmiotu udzielającego kredytu, pozwalał potencjalnie na skorzystanie z fachowej wiedzy w celu wyboru jak najkorzystniejszego dla kredytodawcy momentu uruchomienia kredytu.

W odniesieniu do powyższych zapisów dysproporcja praw i obowiązków na niekorzyść powodów była nieusprawiedliwiona. Brak równowagi kontraktowej występował w stopniu, który rażąco naruszał interesy konsumentów. Postanowienia te były zatem sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdyż rażąco naruszały interesy strony umowy, a jako takie pozostawały również sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 §2 k.c.).

Usunięcie klauzul waloryzacyjnych skutkowałoby zmianą charakteru głównego przedmiotu umowy. Eliminacja niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji doprowadziłoby do przekształcenia kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w nieindeksowany, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Ryzyko kursowe uzasadniające korzystne z perspektywy klienta, gdyż niższe, oprocentowanie, jest w wysokim stopniu charakterystyczne dla tzw. kredytów frankowych, a usunięcie go stanowi głęboką ingerencję w treść łączącego strony stosunku prawnego. Ingerencja ta byłaby na tyle znaczna, że doprowadziłaby w rzeczywistości do zmiany typu umowy kredytu. Nie jest możliwe utrzymanie w obrocie prawnym umowy kredytu indeksowanego z wyłączaniem klauzul, które właśnie tę indeksacje przewidują. Umowa kredytu jest umową odpłatną i jak słusznie podniósł pozwany, bank ma prawo do należnego wynagrodzenia za wykonanie przyjętego zobowiązania. W realiach rynku nie jest możliwe, aby powodowie uzyskali kredyt w złotówkach z oprocentowaniem takim, jakie było oferowane przy kredycie frankowym. Bez nieważnych klauzul umowa nie zostałaby zawarta (art. 58 §3 k.c.).

Podobne poglądy są wyrażane w orzecznictwie europejskim. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał, że w razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego, utrzymanie umowy „nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia”, co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Zsuzsanna Dunai przeciwko ERSTE Bank Hungary Zrt., pkt 52 i z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, GT przeciwko HS, pkt 43). Zdaniem Trybunału, jest tak zwłaszcza wówczas, gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również - pośrednio - do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty (por. wyrok z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, Kamil Dziubak i Justyna Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG). Art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy.

Sąd Apelacyjny w obecnym składzie w pełni podziela pogląd i argumentację przytoczoną na jego poparcie zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., sygn. akt V CSK 382/18, wg którego po wyeliminowaniu klauzul waloryzacyjnych utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością. W ocenie Sądu odwoławczego nie sposób zgodzić się z poglądem strony pozwanej, jakoby sankcja bezskuteczności postanowień umownych miała priorytet nad ich ewentualną nieważnością. Nieważność umowy powoduje bowiem unicestwienie jej bytu, a zatem rodzi skutki znacznie dalej idące.

Stwierdzenie nieważności spornej umowy, w realiach badanej sprawy nie było sprzeczne z interesem powodów jako konsumentów. Umowa ta została zawarta w dniu 21 lipca 2008 r. Do lutego 2012 r. spłacali raty i do chwili obecnej spłacili znaczną część udostępnionej im przez pozwaną kwoty. Do maja 2016 r. kwota ta wyniosła 122.985,84 zł. Ustalenie nieważności nie pogorszy zatem sytuacji ekonomicznej powodów. Nie staną oni, w niespodziewany dla siebie sposób, przed koniecznością spłaty całej uzyskanej sumy. Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że sami powodowie powoływali się na nieważność umowy.

Zaskarżony wyrok nie narusza także art. 917 k.c. Po pierwsze, stwierdzenie nieważności w trybie art. 58 §2 k.c. wywołuje skutek ex tunc, co oznacza, że późniejsze uznanie długu nie może sanować pierwotnej wadliwości umowy. Po drugie, podstawą wystawienia kwestionowanego bankowego tytułu egzekucyjnego była umowa kredytu, a nie ugoda, co wynika wprost z jego treści. Po trzecie, umowa ugody została wypowiedziana i nie rodzi skutków prawnych.

Sąd Apelacyjny podziela pogląd Sądu pierwszej instancji odnośnie do podnoszonego przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia. Przede wszystkim jednak nietrafność tego zarzutu wynikała z faktu, że powodowie nie sformułowali roszczenia o zapłatę.

W konkluzji stwierdzić należało, że wniesiona apelacja nie mogła doprowadzić do zmiany wyroku, który, mimo błędnego uzasadnienia, odpowiadał prawu. Zawarta przez strony umowa kredytu indeksowanego była nieważna i nie mogła skutkować prawidłowym wystawieniem na jej podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego, a następnie zaopatrzenia go w klauzulę wykonalności. Powyższe uzasadniało pozbawienie tytułu wykonawczego w całości na podst. art. 840 §1 pkt 1 k.p.c.

Sąd odwoławczy oddalił wnioski dowodowe skarżącego, albowiem były one związane z zarzutami naruszenia art. 278 k.p.c., które dla rozstrzygnięcia okazały się irrelewantne.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

Za podstawę orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego przyjęto art. 98 §1 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §2 pkt 7 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. o opłatach za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).

SSA Marek Boniecki SSA Rafał Dzyr SSO Wojciech Żukowski