Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 grudnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Zygmunt Drożdżejko

Protokolant: Jakub Zieliński

po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2024 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa J. W. i M. W. (1)

przeciwko (...) Sp. z o.o. w O.

o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 8 grudnia 2022 r., sygn. akt I C 2949/20

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego (...) Sp. z o.o. w O. solidarnie na rzecz powodów J. W. i M. W. (1) kwotę 9 963 zł (dziewięć tysięcy dziewięćset sześćdziesiąt trzy złote) wraz z podatkiem od towarów i usług, tytułem kosztów postępowania apelacyjnego z odsetkami w wysokości ustawowej za opóźnienie naliczanymi od dnia prawomocności punktu 2 wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt ACa 687/23

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 12 grudnia 2024r.

W pozwie z dnia 10 grudnia 2020 r. powodowie J. W. oraz M. W. (1), uzupełnionym pismem z dnia 5 października 2021 r., wnieśli o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego obejmującego akt notarialny sporządzony w dniu 16 listopada 2016 r. przed notariuszem A. S., rep. A nr (...), zawierający oświadczenie o poddaniu się egzekucji i ustanowieniu hipoteki oraz pełnomocnictwo wraz z postanowieniem Sądu Rejonowego w W.z dnia 16 kwietnia 2018 r., sygn. (...) o nadaniu do kwoty 300.000 zł §3 aktu notarialnego – wykonalności w całości. W pozwie powodowie wnieśli o zwolnienie ich od kosztów sądowych w całości, a także o ustanowienie dla nich pełnomocnika z urzędu. W piśmie z dnia 5 października 2021 r. wniesiono również o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika z urzędu zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu.

Wskazane zostało, iż, będąc w trudnej sytuacji osobistej i finansowej, powodowie wzięli przez pośrednika kredyt na kwotę 180.000 zł. Zostali oni przewiezieni do kancelarii notarialnej w W., gdzie pod presją czasu podpisali akt notarialny, będąc zapewnionymi, iż w jego treści zawierają się ustalenia wcześniej uzgodnione z pośrednikiem. Powodowie regularnie spłacali kredyt. Podniesione zostało, iż na początku listopada 2020 r. dowiedzieli się oni o nadaniu klauzuli wykonalności do kwoty 300.000 zł aktowi notarialnemu, z którego wynika, ż pożyczka została udzielona na rok, a nie na 10 lat. Uiszczana dotychczas przez nich comiesięczna rata w wysokości 1.500 zł stanowiła wyłącznie odsetki miesięczne od tej wysokości, o czym nie mieli oni wiedzy. W opinii powodów umowa taka jest nieważna. W konsekwencji wskazane zostało, iż powodowie zawarli ze stroną pozwaną umowę pożyczki o treści innej aniżeli mieli świadomość. Ewentualne rozbieżności w zakresie terminu spłaty miały wynikać z braku możliwości zawarcia przez stronę pozwaną umowy na okres 10 lat. Wskazane również zostało, iż dodatkowe koszty pożyczki były rażąco wygórowane. W piśmie z dnia 18 stycznia 2022 roku strona pozwana wskazała, iż wszelkie twierdzenia pełnomocnika powodów, które nie zostały zawarte w pozwie należy uznać za spóźnione i winny zostać pominięte. Podniesione również zostało, iż wszelkie twierdzenia co do zaistnienia błędu lub wyzysku są nieuzasadnione, gdyż terminy zarówno na złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków wadliwego oświadczenia woli, jak i dochodzenie uprawnień z tytułu wyzysku, już upłynęły. W pozostałym zakresie strona pozwana podtrzymała swoje stanowisko.

W odpowiedzi na pozew z dnia 8 września 2021 roku strona pozwana (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w O. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów solidarnie na jej rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazano, iż twierdzenia powoda nie są popartem żadnym materiałem dowodowym, a niniejsze powództwo zmierza wyłącznie do opóźnienia egzekucji z nieruchomości, która stanowiła podstawę zabezpieczenia pożyczki. W opinii strony pozwanej umowa pożyczki spełniała wszelkie wymogi prawem przepisane. Podniesione nadto zostało, iż postanowienia umowne co do terminu spłaty, jak i do tego, co jest zaspokajane ze spłaty raty zostały określone w sposób jasny, a więc powinny być zrozumiałe dla powodów. Dodatkowo postanowienia w tym zakresie zostały dokładnie opisane w akcie notarialnym, który to zostały odczytany, przyjęty i podpisany przez powodów. Nadto w przedmiotowej sprawie nie doszło do wprowadzenia w błąd powodów, gdyż wszystkie zapisy umowne były im znane, jak również czas na złożenie stosownego oświadczenia upłynął. Zakwestionowany został również fakt, iż w momencie powodowie dopiero w momencie wszczęcia egzekucji dowiedzieli się o istnieniu długu.

Postanowieniem z dnia 5 maja 2021 r. Sąd Okręgowy w Krakowie zwolnił powodów J. W. i M. W. (1) od opłaty sądowej od pozwu ponad kwotę 1.000 zł, ustanowił dla nich adwokata z urzędu, a nadto oddalił wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w dalej idącej części.

Postanowieniem z dnia 27 lipca 2021 r. Sąd Okręgowy w Krakowie udzielił zabezpieczenia roszczenia powodów o pozbawienie tytułu egzekucyjnego wykonalności poprzez zawieszenie postępowania egzekucyjnego o sygn. akt (...) prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w W. K. T. z wniosku (...) sp. z o.o. przeciwko M. W. (1) do czasu prawomocnego zakończenia postępowania w niniejszej sprawie.

Wyrokiem z dnia 8 grudnia 2022r. Sąd Okręgowy w Krakowie pozbawił wykonalności tytuł egzekucyjny obejmujący akt notarialny sporządzony dnia 16 listopada 2016 r. przed notariuszem A. R.. A nr (...) oraz postanowienie Sądu Rejonowego w W. sygn. akt (...) z dnia 16 kwietnia 2018 roku o nadaniu wykonalności § 3 ww. aktu notarialnego do kwoty 300.000 zł (trzysta tysięcy złotych) w całości (I); zasądził od strony pozwanej (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w O. na rzecz powodów J. W. i M. W. (1) solidarnie kwotę 11.900,00 zł (jedenaście tysięcy dziewięćset złotych) tytułem kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (II); nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa–Sądu Okręgowego w Krakowie od strony pozwanej (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w O. kwotę 14.000,00 zł (czternaście tysięcy złotych) tytułem nieuiszczonej części opłaty sądowej od pozwu (III).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie skontaktowali się z pośrednikiem strony pozwanej w przedmiocie możliwości zawarcia umowy pożyczki. Powodowie mieli otrzymać 129.000 zł tytułem pożyczki, wypłacone im 17.000 zł miało być przeznaczone na prowizję dla pośrednika. Powodowie zostali poinformowani, iż udzielona zostanie im pożyczka na kwotę 180.000 zł na okres 10 lat. Ewentualne rozbieżności co do daty płatności miały wynikać z ograniczonych możliwości kontraktowania strony pozwanej w tym zakresie. Umowa w okresie wskazanych 10 lat miała po upływie roku być przedłużana co roku na kolejny rok. Rata z tytułu zawartej umowy pożyczki miała wynosić co miesiąc 1.500 zł przez okres 10 lat, a po upływie tego terminu pożyczka miała zostać spłacona. Do zawarcia przedmiotowej umowy pożyczki miało dojść w W., a więc pośrednik wręczył powodom zakupione bilety. Czynności związane z zawarciem tejże umowy odbywały się w pośpiechu. Powodowie nie mieli czasu zaznajomić się z dokładną treścią zawieranej umowy, nie została im również odczytana treść aktu notarialnego. Powodowie byli zapewniani przez pośrednika, iż treść zawartej umowy jest tożsama z przedstawioną im ofertą zawarcia umowy. W dniu 16 listopada 2016 r. w W. powodowie J. W. oraz M. W. (1) zawarli ze stroną pozwaną (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w O. umowę pożyczki nr (...). Zgodnie z treścią powyższej umowy całkowita kwota pożyczki wynosiła 180.000 zł. Z kwoty tej w dniu zawarcia umowy potrącone miały zostać kwota 24.000 zł tytułem opłaty przygotowawczej oraz 10.000 zł tytułem prowizji. Ponadto kwota 120.000 zł miała zostać wypłacona na konto powodów, natomiast 17.000 zł miało zostać im wypłacone w gotówce w dniu zawarcia umowy. Powodowie zobowiązali się zwrócić solidarnie powyższą kwotę wraz z odsetkami najpóźniej w dniu 16 listopada 2017 r. Zgodnie z harmonogramem spłat, zobowiązali się oni również do uiszczania co miesiąc raty w wysokości 1.500 zł. Przez okres kredytowania, a więc do dnia 16 listopada 2017 r. raty miały być przeznaczone na spłatę odsetek z 12 miesięcy pożyczki. Spłata kapitału w kwocie 180.000 zł miała nastąpić jednorazowo do dnia 16 listopada 2017 r. Kwota 129.000 zł została przelana na konto powodów. Natomiast kwota 17.000 zł została przekazana im osobiście w dniu zawarcia umowy pożyczki. Pokwitowali oni odbiór gotówki. W dniu 16 listopada 2016 r. przed notariuszem A. S., powodowie złożyli oświadczenie o poddaniu się egzekucji i ustanowieniu hipoteki. M. W. (1), jako właściciel nieruchomości, oświadczyła, że ustanawia hipotekę przymusową do kwoty 300.000 zł na nieruchomości do niej należącej tytułem zabezpieczenia zwrotu pożyczki w kwocie 180.000 zł wraz z należnymi odsetkami wynikającymi z umowy oraz kosztami egzekucyjnymi. Pismem datowanym na 22 stycznia 2018 r. strona pozwana wezwała powodów do zapłaty kwoty 175.041,73 zł w terminie pięciu dni od otrzymania wezwania. Na wskazaną kwotę miały składać się: kwota 174.752,79 zł tytułem kapitału pożyczki, kwota 111,94 zł tytułem zaległych odsetek za opóźnienie od kapitału oraz kwota 150 zł tytułem opłaty za wezwanie do zapłaty. Potwierdzono odbiór wezwania w dniu 31 stycznia 2018 r. Powodowie w okresu kredytowania regularnie uiszczali na rzecz strony pozwanej kwotę 1.500 zł tytułem raty. Ponadto uiścili na rzecz strony pozwanej kwoty:

-

w dniu 14 lutego 2019 r. kwotę 1.300 zł;

-

w dniu 26 marca 2019 r. kwotę 1.200 zł;

-

w dniu 23 kwietnia 2019 r. kwotę 1.200 zł;

-

w dniu 20 maja 2020 r. kwotę 1.100 zł;

-

w dniu 29 lipca 2019 r. kwotę 1.000 zł;

-

w dniu 27 sierpnia 2019 r. kwotę 1.000 zł;

-

w dniu 8 listopada 2019 r. kwotę 1.000 zł;

-

w dniu 2 grudnia 2019 r. kwotę 1.000 zł;

-

w dniu 10 lutego 2020 r. kwotę 1.000 zł;

-

w dniu 3 marca 2020 r. kwotę 1.000 zł;

-

w dniu 14 kwietnia 2020 r. kwotę 1.000 zł;

-

w dniu 14 września 2020 r. kwotę 1.000 zł;

-

w dniu 13 lipca 2020 r. kwotę 1.000 zł;

Łącznie na rzecz strony pozwanej powodowie uiścili kwotę 61.100 zł. W dniu 5 listopada 2020 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w W. K. T. na podstawie tytułów wykonawczych w postaci postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności Sądu Rejonowego w W. z dnia 16 kwietnia 2018 r., sygn., (...) oraz akt notarialnego z dnia 16 listopada 2016 r. sporządzonego przez notariusza A. S. wszczął egzekucję należności w łącznej kwocie na dzień 5 listopada 2020 r. 226.572,25 zł.

Ocena dowodów dokonana przez Sąd Okręgowy

Stan faktyczny został ustalony na podstawie dowodów osobowych w postaci przesłuchania powodów J. W. i M. W. (1), przesłuchania przedstawiciela strony pozwanej P. G. oraz zeznań świadka M. W. (2) oraz dowodów z dokumentów prywatnych. Dowody z zeznań świadka oraz z przesłuchania powodów były jasne, spójne i konsekwentne. Ich treść odpowiadała pozostałemu zgromadzonemu w sprawie materiałowi dowodowemu. Zeznania P. G. uznał za wiarygodne wyłącznie w zakresie okoliczności zawarcia umowy pożyczki przez powodów jak i dokładnego brzmienie tejże umowy. Sąd nie dał natomiast wiary ww. zeznaniom na okoliczność świadomości i wiedzy powodów co do zawarcia ww. umowy na okres jednego roku z koniecznością jednorazowej spłaty kapitału po upływie tego okresu. Przedstawiona wersja zdarzeń nie konweniowała z pozostałymi środkami dowodowymi. Dowody z dokumentów nie budziły wątpliwości Sądu co do ich wiarygodności i autentyczności.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo podlegało uwzględnieniu. Zgodnie z treścią art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście. Nie sposób podzielić twierdzeń strony pozwanej, iż okoliczności i dowody przedłożone w piśmie powodów w piśmie z dnia 4 października 2021 r. należy uznać za spóźnione. Zgodnie z treścią art. 843 § 3 k.p.c., w pozwie powód powinien przytoczyć wszystkie zarzuty, jakie w tym czasie mógł zgłosić, pod rygorem utraty prawa korzystania z nich w dalszym postępowaniu. Wskazać należy, iż twierdzenia powodów w ww. piśmie nie stanowiły odmiennych zarzutów od tych przedstawionych w pozwie. Zauważyć należy, że okoliczności zawarcia umowy pożyczki opisane zostały w sposób szerszy i bardziej szczegółowy, bazując na tych samych twierdzeniach co do okoliczności faktycznych. Nie doszło tym samym do zmiany podstawy wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego. Sąd nie przychylił się zatem do twierdzeń strony pozwanej, iż w niniejszej sprawie powyższa prekluzja dowodowa miałaby zastosowanie. Na kanwie niniejszej sprawy zauważyć należy, iż tytułem wykonawczym był akt notarialny z dnia 16 listopada 2016 r. wraz z klauzulą wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Rejonowego w W. z dnia 16 kwietnia 2018 r., sygn. (...). W przypadku tytułów wykonawczych niebędących orzeczeniami sądu, dopuszczalne jest wystąpienie z powództwem opozycyjnym w związku z kwestionowaniem samego tytułu wykonawczego lub okoliczności związanych z nadaniem mu klauzuli wykonalności. W konsekwencji możliwe jest zanegowanie istnienia obowiązku stwierdzonego danym tytułem wykonawczym poprzez podniesienie zarzutów m.in. wad oświadczenia woli lub tez innych przyczyn nieważności czynności prawnych. Powodowie podnieśli zarzut jakoby do zawarcia pomiędzy nimi a stroną pozwaną umowy pożyczki miało dojść na skutek błędu. Zgodnie z treścią art. 84 § 1 k.c. w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć. Można ponadto na mocy § 2 ww. przepisu powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Nie sposób podzielić w tym zakresie twierdzeń strony pozwanej jakoby roczny termin na uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli wskazany w treści art. 88 § 2 k.c. upłynął. Podkreślenie wymaga, iż korespondencję od komornika o wszczęciu egzekucji powodowie otrzymali na początku listopada 2020 r., a więc moment ten należy traktować jako moment, w którym błąd został przez powodów wykryty. Dopiero w tej dacie powodowie mieli pełną świadomość odmienności postanowień umownych wraz z ustaleniami pomiędzy nimi a pośrednikiem, które miały dotyczyć tejże umowy. Nadmienić przy tym należy, iż w chwili wniesienia pozwu, to jest 10 grudnia 2020 r., roczny termin na uchylenie się od skutków złożenia oświadczenia woli nie upłynął, a więc dopuszczalna w przedmiotowej sprawie jest ocena czy w niniejszym stanie faktycznym powodowie działali pod wpływem błędu. Wskazany błąd miał polegać na rozbieżności pomiędzy rzeczywistą treścią umowy pożyczki w formie pisemnej, a wyobrażeniem powodów co do warunków jej zawarcia. Sąd uznał za wiarygodną wersję zdarzeń przedstawioną przez powodów, wedle której osoba pośrednicząca w zawarciu przedmiotowej umowy pożyczki miała ich wprowadzić błąd co do okresu kredytowania oraz przeznaczenia comiesięcznych rat, które to mieli uiścić. J. W. oraz M. W. (1) została przedstawiona propozycja zawarcia powyższej umowy na okres 10 lat. Zgodnie z informacją podaną im przez pośrednika, na umowie widniał roczny termin spłaty kredytu, z uwagi na ograniczone możliwości zawierania przez stronę pozwaną pożyczek na dłuższy okres czasu. Umowa ta miała być wedle ustaleń co roku przedłużana na kolejny rok aneksem, co w efekcie prowadziłoby do wydłużenia okresu spłaty kredytu do 10 lat. Rata z tytułu tejże umowy miała wynosić 1.500 zł miesięcznie przez wskazany powyżej okres 10 lat. Przez okres ten powodowie uiściliby na rzecz strony pozwanej kwotę 180.000 zł, a więc równowartość całkowitej kwoty przedmiotowej pożyczki. W kwocie tej zawierały się już pozaodsetkowe koszty pożyczki. W efekcie rata w wysokości 1.500 zł byłaby zaliczana tytułem należności głównej. Okoliczności przedstawienia propozycji zawarcia umowy na okres 10 lat jawią się więc jako wysoce prawdopodobne z uwagi chociażby na tożsamość wskazanych powyżej kwot. Sąd uznał za wiarygodną również wersję zdarzeń przedstawioną przez powodów w zakresie tego, iż do zawarcia przedmiotowej umowy pożyczki miało dojść w pośpiechu. W takim stanie rzeczy nie mieli oni możliwości zaznajomienia się z rzeczywistą treścią umowy pożyczki, będąc przy tym zapewnionymi, iż warunki umowne są tożsame z ustaleniami, które zostały im zaprezentowane przez pośrednika. Powyższe znajduje odniesienie zarówno co do samych okoliczności zawarcia umowy pomiędzy stronami, jak i do czynności podjętych u notariusza, które to skutkowały sporządzeniem aktu notarialnego, opatrzonego później klauzulą wykonalności. Okoliczności te wyraźnie wskazują, iż powodowie działali pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej. Posiadali oni mylne wyobrażenie co do rzeczywistego czasu, na który zawarta została umowa pożyczki, jak i przeznaczenia rat, które to mieli co miesiąc uiszczać. Podkreślenia również wymaga, iż błąd ten był istotny, gdyż gdyby powodowie nie działali pod wpływem błędu i oceniali sprawę rozsądnie nie zawarliby umowy o treści jak przedmiotowa. Nie sposób wyobrazić sobie sytuacji, w której powodowie, znajdując się w trudnej sytuacji osobistej i finansowej, przy obecnie osiąganych dochodach, zgodziliby się zawrzeć umowę pożyczki na kwotę 180.000 zł, która to miałaby stać się w całości wymagalna po upływie roku, płacąc jednocześnie co miesiąc ratę 1.500 zł, która to kwota nie byłaby zaliczana tytułem należności głównej. W obiektywnym stanie rzeczy powodowie nie mieliby okazji poczynić oszczędności celem spłaty tej pożyczki. Nawet trudne położenie finansowe powodów nie daje podstaw do przyjęcia, iż zgodziliby się oni na tak rażąco niekorzystne dla nich warunki umowy pożyczki. Powyższe dało podstawę do przyjęcia, iż powodowie skutecznie zanegowali istnienia obowiązku stwierdzonego tytułem wykonawczym w postaci aktu notarialnego opatrzonego klauzulą wykonalności. Z takich też względów Sąd pozbawił wykonalności tytuł egzekucyjny obejmujący akt notarialny sporządzony dnia 16 listopada 2016 r. przed notariuszem A. R.. A nr (...) oraz postanowienie Sądu Rejonowego w W. sygn. (...) z dnia 16 kwietnia 2018 r. o nadaniu wykonalności § 3 ww. aktu notarialnego do kwoty 300.000 zł (trzysta tysięcy złotych) w całości. Na marginesie zauważyć należy, iż nie są zasadne twierdzenia strony pozwanej, co do ewentualnego wygaśnięcia możliwości dochodzenia uprawnień z art. 388 § 1 k.c. Zgodnie bowiem z treścią § 2 przywołanego przepisu, uprawnienia określone w § 1 wygasają z upływem trzech lat od dnia zawarcia umowy, a jeżeli stroną umowy jest konsument – z upływem sześciu lat. W realiach niniejszej sprawy nie budzi wątpliwości fakt, iż powodowie, zawierając umową pożyczki ze stroną pozwaną, występowali w roli konsumenta. W konsekwencji uznać więc należy, iż dochodzenie przez nich uprawnień z tytułu wyzysku jest możliwe przez okres sześciu lat od momentu zawarcia danej umowy, a nie jak twierdzi strona pozwana – z upływem trzech lat. Mając na względzie fakt, iż do zawarcia umowy doszło w dniu 16 listopada 2016 r., wskazać należy, iż od tej daty nie upłynął sześcioletni wskazany prawem termin, a więc ewentualne dochodzenie uprawnień z tego tytułu byłoby w niniejszej sprawie dopuszczalne. Treść art. 388 § 1 k.c. wskazuje natomiast, iż jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo, niedoświadczenie lub brak dostatecznego rozeznania drugiej strony co do przedmiotu umowy, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może według swego wyboru żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia albo unieważnienia umowy. Ponadto zgodnie z § 1 ^{( 1 )}ww. przepisu, jeżeli wartość świadczenia jednej ze stron w chwili zawarcia umowy przewyższa co najmniej dwukrotnie wartość świadczenia wzajemnego, domniemywa się, że przewyższa je w stopniu rażącym. Dla uznania czy w konkretnej sprawie zaistniały przesłanki wyzysku, konieczna jest ocena okoliczności towarzyszących zawarciu umowy, które to muszą przemawiać za ujemną oceną moralną takiego kontraktowania. Wyzyskujący musi mieć świadomość położenia drugiej strony umowy i dążyć do osiągnięcia korzyści jej kosztem. Na gruncie tejże sprawy na powodach spoczywał obowiązek wykazania, iż strona pozwana, zawierając z nimi umowę, miała świadomość ich trudnego położenia. Powodowie wykazali, iż poinformowali oni stronę pozwaną o chęci wzięcia pożyczki o wskazanej kwocie, przy jednoczesnej możności comiesięcznego uiszczania rat w wysokości około 1.500 zł. Nie zostało ponadto wykazane, iżby przedstawiciele strony pozwanej posiadali wiedzę co do skali problemów osobistych i finansowych powodów. Pośpiech przy dokonywaniu wszelkich czynności związanych z zawarciem tejże umowy nie wskazuje per se, iż osoby te działały celem wyzyskania drugiej strony. Nie sposób również uznać, że po stronie powodów zaistniało przymusowe położenie, niedołęstwo, niedoświadczenie lub brak dostatecznego rozeznania. W przypadku przymusowego położenia, umowa przewidująca rażąco nieekwiwalentną wymianę świadczeń musiałaby w ocenie powodów stanowić jedyne możliwe wyjście z trudnej sytuacji. W takim stanie, osoby te musiałyby mieć świadomość owego braku ekwiwalentności świadczeń, co w przedmiotowej sprawie nie ma odzwierciedlenia. Uznać należy, że brak było podstaw do stwierdzenia, że powodowie posiadali świadomość wskazanej wyżej nierówności świadczeń. W realiach tejże sprawy zostało wykazane, iż w momencie zawierania umowy pożyczki powodowie posiadali odmienne wyobrażenie co do treści umowy aniżeli brzmiała ona w rzeczywistości, a tym samym nie sposób mówić w tym przypadku o świadomości powodów, iż pożyczka taka byłaby jedynym wyjściem z ich trudnego położenia. Nie zostały również ujawnione okoliczności, którego mogłyby wskazywać, że powodowie cechowali się niedołęstwem. Brak było podstaw do uznania, iż posiadali oni mniejszą od przeciętnej osoby sprawność w prowadzeniu własnych spraw. Dodatkowo powodowie nie cechowali się również niedoświadczeniem w zakresie treści i skutków umowy. Podkreślenia wymaga fakt, że J. W. i M. W. (1) uprzednio wielokrotnie zawierali umowy pożyczki, a więc posiadali oni wiedzę, chociażby minimalną, z czym wiąże się zawarcie umowy tego rodzaju oraz jakie może nieść za sobą konsekwencje. Ponadto uznać należy również, że powodowie posiadali wystarczające rozeznanie co do przedmiotu umowy. W konsekwencji powyższego uznać należy, iż na kanwie niniejszej sprawy nie sposób mówić o wystąpieniu wyzysku ze strony pozwanej na powodach. Sąd na mocy art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. zasądził od strony pozwanej jako strony przegrywającej na rzecz powodów kwotę 11.900 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Zasądzona kwota odpowiada sumie części opłaty od pozwu, którą powodowie w toku postępowania uiścili, a ponad którą to zostali oni zwolnieni postanowieniem Sądu oraz opłaty od wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia w kwocie 100 zł, którą to powodowie uiścili w toku postępowania (art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych), a także kosztom zastępstwa procesowego kwocie 10.800 zł. Ponadto, na mocy art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, opłata od pozwu w przedmiotowej sprawie z uwagi na to, iż wartość przedmiotu sporu wynosiła 300.000 zł, winna wynosić 5% tej wartości, a więc kwotę 15.000 zł. W przedmiotowej sprawie Sąd zwolnił powodów od opłaty sądowej od pozwu ponad kwotę 1.000 zł, którą to powodowie w toku postępowania uiścili. Zważywszy na treść art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych), jako zasadne jawi się pobranie pozostałej części opłaty, to jest kwoty 14.000 zł (15.000 zł – 1.000 zł) od strony pozwanej jako przegrywającej na rzecz Skarbu Państwa–Sądu Okręgowego w Krakowie tytułem nieuiszczonej dotychczas części opłaty od pozwu, od której powodowie byli zwolnieni.

Apelacja pozwanego

Pozwany zaskarżył wyrok w całości i wniósł o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu. Ponadto wniósł o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Zarzuty:

I.  Naruszenie art. 233 § 1 kpc poprzez poczynienie niewłaściwych ustaleń, szczególności:

1.  fakty ustalone niezgodnie ze stanem rzeczywistym:

a)  że powodowie zawierając umowę pożyczki z pozwanym pozostawali w trudnej sytuacji osobistej i finansowej,

b)  że pozwany oferował powodom pożyczkę na okres dziesięciu lat,

c)  że nie doszło do odczytania aktu notarialnego w dniu 16 listopada 2016 roku, a całe spotkanie odbyło się w pośpiechu i powodowie nie mieli czasu przeczytać co podpisują,

d)  że pozwany zapewniał ich, że co roku będzie zawierany aneks do umowy pożyczki,

e)  że powodowie dopiero z początkiem listopada 2020 roku dowiedzieli się, że zawarli umowę pożyczki na okres jednego roku,

2.  fakty nieustalone/pominięte przez Sąd:

a)  że w dniu 16 listopada 2016 roku wszystkie dokumenty pomiędzy powodami a pozwanym zostały przeczytane przez powodów i reprezentant pozwanego wyjaśnił wszystkie okoliczności związane z zawartą umową pożyczki,

b)  że akt notarialny w dniu 16 listopada 2016 roku został odczytany, a jako dokument urzędowy w rozumieniu art. 244 S 1 k.p.c. korzysta z domniemania prawdziwości,

c)  że powodom w dniu 31 stycznia 2018 roku zostało doręczone wezwanie do zapłaty od pozwanego w zakresie żądania zwrotu całej kwoty pożyczki,

d)  że pozwany zgodnie z zawartą umową proponował pożyczkę wyłącznie na okres jednego roku, a tym samym nie mógł ich wprowadzić w błąd,

II.  art. 233 § 1 kpc, a to poprzez przyznanie wiarygodności zeznaniom powodów i ich córki i zarazem odmówienie w części wiarygodności zeznaniom reprezentanta pozwanego, podczas gdy to właśnie zeznania reprezentanta pozwanego- w odróżnieniu od zeznań powodów i ich córki- pozostawały w zgodzie z dokumentami złożonymi do akt sprawy, a co więcej, pogłębiona analiza zeznań powodów i ich twierdzeń w sprawie wyraźnie wskazuje, że się wzajemnie wykluczają,

III.  art. 88 § 1 i 2 kc, a to poprzez bezzasadne przyjęcie, że powodowie w przedmiotowej sprawie złożyli względem pozwanego na piśmie oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli, a także że dochowali w tym zakresie terminu rocznego od dnia wykrycia rzekomego błędu,

IV.  art. 84 § 1 kc, a to poprzez błędne przyjęcie, że pozwany wprowadził powodów w błąd co do okresu na jaki została zawarta umowa, podczas gdy sami powodowie zeznawali, że wiedzieli że umowa jest na rok, tylko rzekomo umawiali się na przedłużanie umowy co roku na kolejny okres,

V.  art. 234 kpc w zw. z art. 244 § 1 kpc, a to poprzez uznanie, że powodowie obalili domniemanie wynikające z aktu notarialnego zawartego w dniu 16 listopada 2016 roku.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja nie jest uzasadniona.

Na wstępie należy zaznaczyć, że Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne ustalenia stanu faktycznego albowiem w całości je podziela. Zarzuty dotyczące ustalenia stanu faktycznego dotyczą kwestii związanych z ustaleniami stanu faktycznego tj. niedokonania pewnych ustaleń, dokonanie błędnych ustaleń wynikających z przekroczenia przez Sąd I instancji zasady swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 kpc; art.234kpc w związku z art.244 § 1 kpc) nie są uzasadnione. Zarzuty te rozpoznać należało w pierwszej kolejności jako że tylko w prawidłowo ustalonym stanie faktycznym sprawy dokonywać można oceny właściwego zastosowania przepisów prawa materialnego.

W kontekście powyższego, w pierwszej kolejności wskazać godzi się, że ocena wiarygodności i mocy dowodów jest podstawowym zadaniem sądu orzekającego, wyrażającym istotę sądzenia, a więc rozstrzygania kwestii spornych w warunkach niezawisłości, na podstawie własnego przekonania sędziego, przy uwzględnieniu całokształtu zebranego materiału. Granice swobodnej oceny dowodów wyznaczone są przy tym wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia. Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawiane uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast w tym zakresie wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie innej niż ocena sądu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, pozwany nie zdołał wykazać, by Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę niniejszą naruszył zasady swobodnej oceny dowodów i w konsekwencji, by Sąd ten popełnił błąd w ustaleniach faktycznych. W apelacji pozwany polemizuje z ustaleniami i uważa, że część ustaleń jest niezgodnych ze stanem rzeczywistym tj. że: powodowie zawierając umowę pożyczki z pozwanym pozostawali w trudnej sytuacji osobistej i finansowej; pozwany oferował powodom pożyczkę na okres dziesięciu lat,; nie doszło do odczytania aktu notarialnego w dniu 16 listopada 2016 roku, a całe spotkanie odbyło się w pośpiechu i powodowie nie mieli czasu przeczytać co podpisują; pozwany zapewniał ich, że co roku będzie zawierany aneks do umowy pożyczki; powodowie dopiero z początkiem listopada 2020 roku dowiedzieli się, że zawarli umowę pożyczki na okres jednego roku, a częściowo Sąd nie dokonał pewnych ustaleń tj. że w dniu 16 listopada 2016 roku wszystkie dokumenty pomiędzy powodami a pozwanym zostały przeczytane przez powodów i reprezentant pozwanego wyjaśnił wszystkie okoliczności związane z zawartą umową pożyczki; że akt notarialny w dniu 16 listopada 2016 roku został odczytany, a jako dokument urzędowy w rozumieniu art. 244 S 1 k.p.c. korzysta z domniemania prawdziwości; że powodom w dniu 31 stycznia 2018 roku zostało doręczone wezwanie do zapłaty od pozwanego w zakresie żądania zwrotu całej kwoty pożyczki; że pozwany zgodnie z zawartą umową proponował pożyczkę wyłącznie na okres jednego roku, a tym samym nie mógł ich wprowadzić w błąd.

Wskazane ustalenia i brak pewnych ustaleń sąd dokonał w oparciu o zeznania świadka M. W. (2) oraz powodów J. W. i M. W. (1). Okoliczności te potwierdza również bezsporny fakt, że powodowie musieli się udać aż do W. aby zawrzeć umowę, tak jakby nie można było tego zrobić w K.. Dla pozwanego jako profesjonalisty nie stanowiłoby to problemu, a dla powodów to był już problem. Należy podkreślić, że trafnie Sąd Okręgowy nie dał wiary zeznaniom P. G. na okoliczność świadomości i wiedzy powodów co do zawarcia ww. umowy na okres jednego roku z koniecznością jednorazowej spłaty kapitału po upływie tego okresu. Przedstawiona wersja zdarzeń budzi uzasadnione wątpliwości co do ich wiarygodności. Należy wskazać, że pozwany prowadzi działalność, która polega na udzielaniu pożyczek osobom które znajdują się w trudnej sytuacji materialnej. Umowa dotyczyła pożyczki w wysokości 180 000 zł, a całkowity jej koszt to 52 000 zł. Jest rzeczą oczywistą, że nikt kogo byłoby stać na uzbieranie w ciągu roku kwoty 180 000 zł nie zawarłby umowy, której taki byłby koszt. O braku wiarygodności zeznań P. G. świadczy również i ta okoliczność, że to właśnie powodowie musieli udać się do W. zawrzeć umowę co jest nieuczciwym postępowaniem, a zatem to również wpływa na ocenę zeznań przedstawiciela pozwanego.

Sąd podziela również poglądy prawne wyrażone przez Sąd Okręgowy i przyjmuje je za własne.

Zarzut naruszenia art. 84 § 1 kc nie jest uzasadniony.

Zgodnie z art. 84 kc w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej (§1). Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny) (§2).

Pozwany wskazuje, że nie doszło do błędu ponieważ powodowie wiedzieli, że umowa jest zawierana na okres jednego roku, a jedynie wg. nich miała być przedłużana co roku. Nie można więc mówić tutaj o błędzie. Zarzut ten nie jest uzasadniony.

Pod pojęciem błędu należy rozumieć mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie spraw (o prawdziwym stanie rzeczy) lub brak takiego wyobrażenia (M. Maciejewska-Szałas [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2024, art. 84.). Błędne wyobrażenie o rzeczywistym stanie prawnym może przybrać różną formę. Z jednej strony można sobie wyobrażać, że określone treści oznaczają coś innego, można sobie wyobrażać, że określonych treści nie ma mimo, że są i w końcu można wyobrażać sobie, że jakaś treść jest mimo, że jej faktycznie nie ma. W przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z trzecią sytuacją tzn. powodowie wyobrażali sobie, że zgodnie z umową będzie ona przedłużana co roku, aż na 10 lat. Takiego zapisu w umowie faktycznie nie było, ale wskutek zapewnień pozwanego takie wyobrażenie u powodów istniało. Powodowie pozostawali w błędnym przeświadczeniu, że ustne ustalenia są częścią umowy. Jest to błąd co do treści czynności prawnej, albowiem dotyczy okresu spłacania pożyczki. Pozwany wiedział, że powodowie są w błędzie albowiem to pośrednik ich reprezentujący o tym zapewniał powodów i sam nie wprowadził przedmiotowego zapisu do umowy. Co więcej w przedmiotowej sprawie możemy mówić wręcz o podstępie [art. 86 kc jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej (§1). Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna (§2)]. O podstępie świadczy szereg okoliczności, a w szczególności okoliczności zawierania umowy, gdzie powodowie musieli się udawać aż do W., aby zawrzeć umowę i wręcz uniemożliwienie im zapoznania się w spokojnych warunkach z umową.

Zarzut naruszenia art. 88 kc nie jest uzasadniony. Trafnie Sąd Okręgowy przyjął, że złożenie pozwu należy uznać za oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli. Pozew zawiera bowiem wszystkie niezbędne elementy przedmiotowego oświadczenia woli. Jest sporządzony na piśmie, wskazuje na wprowadzenie ich w błąd. Sam fakt, że powodowie nie użyli wyrażeń ustawowych nie niweczy jego skuteczności. Zgodzić się również należy z twierdzeniami Sądu Okręgowego, że roczny termin na uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli wskazany w treści art. 88 § 2 k.c. upłynął. Podkreślenie wymaga, iż korespondencję od komornika o wszczęciu egzekucji powodowie otrzymali na początku listopada 2020 r., a więc ten moment należy traktować jako moment, w którym błąd został przez powodów wykryty. Dopiero w tej dacie powodowie mieli pełną świadomość odmienności postanowień umownych wraz z ustaleniami pomiędzy nimi, a pośrednikiem, które miały dotyczyć tejże umowy. Nadmienić przy tym należy, iż w chwili wniesienia pozwu, to jest 10 grudnia 2020 r., roczny termin na uchylenie się od skutków złożenia oświadczenia woli nie upłynął.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł stosując zasadę z art. 98 kpc i w całości obciążono nimi pozwanego. W skład zasądzonych kosztów wchodzi wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 8100 zł wyliczone w oparciu o §16.4.1) i §8.7) w związku z §4.3. § 24 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024r. „w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu”.