Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 września 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Hanna Nowicka de Poraj (spr.)
Sędziowie:	SSA Maria Kus-Trybek SSA Marek Boniecki
Protokolant:	st.sekr.sądowy Katarzyna Wilczura

po rozpoznaniu w dniu 4 września 2014 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa- Naczelnika Urzędu Skarbowego K.-P.

przeciwko A. P. (1)

o uznanie czynności za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 16 stycznia 2014 r. sygn. akt I C 109/10

1. zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten tylko sposób, że w miejsce słów: „stanowiącej kwotę nie niższą niż 95 980,26zł” wpisuje słowa:

” dla ochrony wierzytelności objętej administracyjnymi tytułami wykonawczymi o numerach: (...), (...), (...),

(...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) (...) w łącznej kwocie 95 980,26 zł (dziewięćdziesiąt pięć tysięcy dziewięćset osiemdziesiąt złotych dwadzieścia sześć groszy), w tym 39 771,20 zł tytułem należności głównej i 56 209,06zł tytułem odsetek, kosztów egzekucyjnych i kosztów upomnień”;

2. w pozostałej części apelację oddala;

3. zasądza od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa- Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 2 700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

I ACa 750/14

UZASADNIENIE

Powód Skarb Państwa – Naczelnik Urzędu Skarbowego w K. –P. domagał się uznania za bezskuteczną w stosunku do powoda umowę darowizny lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w K. przy ul. (...) (...) zawartą dnia 21 stycznia 2005r pomiędzy pozwaną A. P. (2) a dłużniczką A. P. (3), aktem notarialnym Rep A nr (...)

W uzasadnieniu strona powodowa podała, że A. P. (3) jest jej dłużnikiem z tytułu niezapłaconych należności podatkowych. Wysokość zadłużenia wynika z tytułów wykonawczych i wynosi – jak podano w ostatecznie sprecyzowanym żądaniu – kwotę 159.482,50 zł. Próby wyegzekwowania należności jak dotąd były bezskuteczne pomimo przeprowadzenia różnych czynności egzekucyjnych. Wymienioną na wstępie przedmiotową umową dłużniczka udaremniła zaspokojenie wierzyciela.

(...)wniosła o oddalenie powództwa. Zakwestionowała wysokość wierzytelności Skarbu Państwa i podniosła, że czyni starania o umorzenie postępowania egzekucyjnego z tytułów wykonawczych objętych pozwem, z uwagi na przedawnienie roszczeń.

Kolejno zarzucała, że pozew został wniesiony z uchybieniem terminu wynikającego z art. 534 kc, że został wniesiony do niewłaściwego Sądu ze względu na wartość, bo do wartości przedmiotu sporu nie wlicza się odsetek, że ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji nie przewiduje sądowej drogi cywilnej dla organu egzekucyjnego jako kolejnego środka egzekucyjnego, że podstawą prawna wierzytelności Skarbu Państwa wobec obywatela mogą być wyłącznie prawomocne decyzje organów podatkowych, że Urząd Skarbowy nie ma uprawnienia do dochodzenia tego typu roszczenia, że nie wykazano uszczuplenia majątku dłużniczki, nie umorzono wobec niej postępowania egzekucyjnego, wreszcie ,że obdarowana A. P. (1) w chwili zawierania umowy darowizny nie wiedziała o problemach finansowych swej matki A. P. (3) a przedmiotowe mieszkanie dłużniczka jej podarowała bo taka była wola ciotki obdarowanej po której w spadku dłużniczka to mieszkanie otrzymała oraz ,że żądanie pozwu jest sprzeczne z art. 5 kc – vide pismo k. 108- 111.

Na pierwszej rozprawie tj. dnia 18 marca 2010r do udziału w sprawie zgłosił się pełnomocnik Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, oświadczając, że przejmuje zastępstwo procesowe w sprawie.

Sąd Okręgowy w Kielcach wyrokiem z dnia 16 stycznia 2014 r, sygn. akt IC 109/10: I/ uznał za bezskuteczną w stosunku do strony powodowej Skarbu Państwa Urzędu Skarbowego K.-P. umowę darowizny lokalu mieszkalnego – z dnia 21 stycznia 2005 roku zawartą pomiędzy A. P. (3) a A. P. (1) w Kancelarii Notarialnej notariusza M. C. – przed asesorem notarialnym M. W. – aktem notarialnym Rep. A nr (...) – dla ochrony wierzytelności strony powodowej stanowiącej kwotę nie niższą niż 95.980,26 zł, II/ zasądził od pozwanej na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego; III/ odstąpił od obciążenia pozwanej opłatą od pozwu.

W uzasadnieniu Sąd Okręgowy ustalił, że A. P. (3) w związku z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą w zakresie „ rachunkowość , księgowość, kontrola ksiąg i doradztwo podatkowe” była zobowiązana do regulowania należności podatkowych w tym podatku VAT. Działalność ta została zlikwidowana w 2004r. Wysokość należności z tytułu podatku VAT za okres od 1999r do 2004r Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o załączone do pozwu tytuły wykonawcze (48 sztuk). Należność ta opiewała w chwili wniesienia pozwu na kwotę łączną 177.702,03 – na którą składały się kwoty należności głównych i odsetek , kosztów egzekucyjnych i kosztów upomnień. Na dzień 25 października 2012 r, kiedy dłużniczka składała wniosek do organu administracyjnego o umorzenie części tych należności dotyczących tylko tytułów wykonawczych za lata 1999 do 2002r, należność ta wynosiła 40.641,67 zł kwoty głównej i 67.360,00 zł odsetek

Dłużniczka A. P. (3) ubiegała się przed organami administracyjnymi o umorzenie części zaległości podatkowych wobec ich przedawnienia, później o ich umorzenie z uwagi na ważny interes podatnika oraz wreszcie o rozłożenie ich na raty. Wniosek dłużniczki z dnia 03 marca 2010r o umorzenie postępowania egzekucyjnego z uwagi na przedawnienie dotyczył należności z tytułów wykonawczych opisanych w pozwie pod pozycjami od 1 do 27 oznaczonych numerami: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) (...) (...) (...) (...)

Ostatecznie jednak odmówiono dłużniczce umorzenia postępowania egzekucyjnego – stwierdzając, że nie ma przedawnienia roszczenia co do tych należności. Postępowanie to rozpoczęło się wydaniem pierwszej decyzji w tej sprawie przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w K. P. z dnia 17 marca 2010r – odmawiającej umorzenia postępowania, która została podtrzymana przez Dyrektora Izby Skarbowej w K. a później – po uchyleniu jej przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w K. – postępowanie toczyło się od nowa. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Naczelnik Urzędu Skarbowego w K. dnia 17 maja 2011r odmówił umorzenia postępowania egzekucyjnego, następnie Dyrektor Izby Skarbowej w K. dnia 07 lipca 2011r utrzymał tę decyzję w mocy, a dalej WSA w Krakowie wyrokiem z dnia 20 grudnia 2011r – skargę dłużniczki oddalił, a na koniec NSA skargę kasacyjną w tej sprawie odrzucił.

Z uzasadnienia WSA wynika, że przedawniło się roszczenie jedynie z czterech tytułów wykonawczych: (...) (...) (...) (...)i że egzekucja w tym wypadku może być prowadzona jedynie z zastawu skarbowego. W stosunku do pozostałych tytułów wykonawczych były i są podejmowane czynności egzekucyjne – wymienione w uzasadnieniach organów administracyjnych, Naczelnika Urzędu skarbowego i Dyrektora Izby Skarbowej, które to czynności skutecznie przerywały bieg przedawnienia i spowodowały że zobowiązania podatkowe nie przedawniły się przed datą 1 września 2005 r. Co do trzech przedawnionych tytułów, nr (...) w dniu 21 września 2012r wydano postanowienie o umorzeniu co do nich postępowania egzekucyjnego.

Dłużniczka usiłowała też uzyskać umorzenie zaległości podatkowych za okresy : XII 1999, I-VI 2000, VIII-XII 2000, I - XII 2001, I -V 2002 z uwagi na ważny interes podatnika tj. w trybie art. 67a par.1 p 3 ordynacji podatkowej. Jej wniosek z dnia 25 października 2012r – w którym dłużniczka określiła wysokość swego zobowiązania podatkowego z tytułów wskazanych we wniosku, na kwotę łączną 67.360,00 zł – nie został uwzględniony ani przez Naczelnika Urzędu Skarbowego, który decyzją z dnia 24 grudnia 2012r odmówił umorzenia, ani przez rozpoznającego od tej decyzji odwołanie Dyrektora Izby Skarbowej, który w dniu 17 kwietnia 2013r utrzymał decyzję organu I instancji w mocy. Skarga dłużniczki na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej z została oddalona wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w K. z dnia 28 listopada 2013r, sygn. I SA/KR1044/13. Wyrok nie jest prawomocny. Z uzasadnienia organów rozpoznających wniosek dłużniczki wynika, między innymi, że sama dłużniczka podała, iż źródłem jej utrzymania jest jej dochód z wynagrodzenia za pracę w wysokości 1111zł miesięcznie netto – roczny dochód za 2011r wyniósł 6829,65 zł. Miesięczne wydatki dłużniczki wynoszą 900 zł. Mieszka ona wraz z pełnoletnią córką A. P. (1), która jest studentką i otrzymuje stypendium socjalne. Sama dłużniczka z uwagi na wiek i stan zdrowia nie jest w stanie regulować ciążących na niej należności podatkowych. Posiada zaległość w (...) na kwotę około 100.000 zł. Nie ma żadnego majątku, lokal mieszkalny darowała córce, z mężem ma rozdzielność majątkową.

Pozostałe należności objęte tytułami wykonawczymi ujętymi w pozwie pod pozycjami od 28 – do 48 nie były przedmiotem postępowań o ich umorzenie, rozpoznano natomiast wniosek dłużniczki o rozłożenie ich płatności na raty. Dnia 14 maja 2010r wydano decyzję o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego co do tych tytułów, co do których następnie wydano decyzję z dnia 28.06.2013r o rozłożeniu zaległości podatkowych za okres 6-10, (...) , 1-4, 6-8.10-12/2003 oraz 1-2,6, (...) – na raty. Chodziło o kwotę 42.086,20 zł.

W międzyczasie dnia 21 stycznia 2005r dłużniczka A. P. (3) przeniosła na swą córkę A. P. (1) w drodze notarialnej umowy darowizny własność nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny położony w K. przy ul. (...) (obecnie (...)) o pow. 34,50 m ^{(( 2))}, o wartości 85.000,00 zł. Dłużniczka posiada zaległości płatnicze również w stosunku do(...), który decyzją z dnia 01 lipca 2013 r rozłożył na wniosek dłużniczki płatności wynoszące ok. 90.000,00 zł na raty.

Oceniając powyższe fakty Sąd Okręgowy uznał, że powództwo Skarbu Państwa znajduje uzasadnienie w przepisie art. 527 k.c.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy przytoczył treść przepisów art. 527 §§ 1-3 k.c., art. 528 k.c. i art. 529 k.c.

Wskazał Sąd, że przesłanką udzielenia ochrony pauliańskiej jest dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był poprzednio. Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia niewypłacalności, jednakże przyjmuje się – zgodnie z potocznym znaczeniem tego terminu – że chodzi tu o sytuację dłużnika polegającą na braku możliwości wywiązywania się przez niego z zobowiązań finansowych.

Na skutek zaskarżonej czynności dłużniczka A. P. (3) stała się niewypłacalna albo niewypłacalna w stopniu wyższym niż przed zaskarżoną umową. O niewypłacalności dłużniczki świadczy stan jej majątku i dochodów z chwili dokonywania czynności, który się zresztą nie zmienił do dzisiaj. Toczące się już wówczas, tj. w 2005r, w stosunku do niej postępowania egzekucyjne były bezskuteczne. Organ egzekucyjny od 1999r próbował ustalić majątek dłużniczki celem skierowania do niego egzekucji. Między innymi dnia 25.02.2003r wystąpił do Sądu Rejonowego dla Krakowa- Krowodrzy w Krakowie o wyjawienie majątku. Organ wystąpił również do (...) o uzyskanie informacji o pojazdach dłużniczki oraz do Centralnej Ewidencji Ksiąg Wieczystych z zapytaniem czy dłużniczka jest właścicielką bądź użytkowniczką wieczystą nieruchomości. Żadne z tych działań nie przyniosło oczekiwanego rezultatu. To, że nie wydano postanowienia o umorzeniu egzekucji z uwagi na jej bezskuteczność, nie ma w niniejszej sprawie znaczenia. Dla stwierdzenia niewypłacalności dłużnika w procesie pauliańskim nie jest konieczne wszczęcie postępowania egzekucyjnego i wykazanie jego nieskuteczności. Wierzyciel może wykazywać niewypłacalność dłużnika za pomocą wszelkich dowodów.

Fakt niewypłacalności dłużniczki w chwili zawierania umowy darowizny oznacza że działała ona ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Jest to domniemanie wynikające z treści art. 529 kc. Domniemania tego pozwana w niniejszym procesie nie obaliła.

Sama dłużniczka podawała we wnioskach o umorzenie postępowania egzekucyjnego, że nie posiada żadnego majątku a dochody z wynagrodzenia za pracę w wysokości 1.111,00 zł miesięcznie netto z trudem wystarczają na zaspokojenie podstawowych bieżących potrzeb. Postępowania egzekucyjne jakie prowadzono z jej majątku okazywały się bezskuteczne. Urząd Skarbowy do dzisiaj nie może wyegzekwować należności jeszcze z lat 1999 i późniejszych a mieć na uwadze należy i to że (...) również jest wierzycielem dłużniczki a jego wierzytelność w stosunku do niej to kwota ok.100.000,00 zł.

Wierzytelność Skarbu Państwa Urzędu Skarbowego istnieje i wynika z przedstawionych wraz z pozwem tytułów wykonawczych i deklaracji podatkowych, których pozwana nie kwestionowała. Tylko z tytułów nr: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) (...) (...)po odliczeniu tych co do których stwierdzono przedawnienie a więc; nr (...) (...)- wierzytelność ta wynosi 95.980,26 zł. Na sumę tej wierzytelności składają się zarówno kwoty główne podatku, jak też odsetki oraz koszty egzekucji i zawiadomień. Nie wlicza się tutaj natomiast kwot wynikających z późniejszych tytułów, co do których płatność rozłożono dłużniczce na raty. Tym samym większość objętych tymi tytułami należności nie jest jeszcze wymagalna.

Wskazał następnie Sad Okręgowy, że obowiązek regulowania należności podatkowych wynika z ustaw, w tym ordynacji podatkowej, i nie jest wymagana dla potwierdzenia istnienia zobowiązania specjalna decyzja organu podatkowego. Decyzja taka wydawana jest tylko w postępowaniu podatkowym o którym mowa w art. 21 par.3 ordynacji podatkowej, który Sad Okręgowy przytoczył. W rozpoznawanej sprawie wysokość należności podatkowej nie była przez dłużniczkę kwestionowana, zatem nie było potrzeby wydawania specjalnych decyzji. Dłużniczka bowiem składała deklaracje podatkowe co oznacza, że bez decyzji była zobowiązana do zapłaty deklarowanej tam kwoty podatku.

Zaskarżona umowa zdziałana została pomiędzy osobami bliskimi w rozumieniu przepisu art. 527 kc tj. pomiędzy matką a córką z czego wynika domniemanie że osoba, która nabyła korzyść majątkową wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Dodatkowo, ponieważ korzyść majątkową uzyskała osoba bliska dłużniczki bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Tak więc zeznanie pozwanej, o tym iż nie wiedziała w chwili zawierania umowy darowizny o długach swej matki, nie ma wpływu na zasadność skargi pauliańskiej.

Sąd Okręgowy podkreślił również, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem skarga pauliańska jest dopuszczalna również w sprawach dotyczących ochrony wierzytelności publicznoprawnych takich jak podatki. Działania Skarbu Państwa w celu ochrony interesów ogólnospołecznych nie pozostają, wbrew twierdzeniom pozwanej, w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, ani nie są nadużyciem prawa, wręcz przeciwnie ważny interes państwa, interes publiczny nie tylko usprawiedliwia ale i zobowiązuje Skarb Państwa do takich właśnie przedsięwzięć celem zabezpieczenia swoich dochodów a przez to stabilności i pewności finansowej państwa.

Zaskarżona umowa darowizny zawarta została dnia 21 stycznia 2005r , a pozew niniejszy wpłynął dnia 20 stycznia 2010r czyli, w ocenie Sądu Okręgowego, przed upływem pięcioletniego terminu z art. 534 kc ,w jakim można dochodzić ubezskutecznienia czynności prawnej w trybie art. 527 kc. Zgodnie bowiem z treścią art. 112 kpc termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu . Tak więc pięcioletni termin w tym przypadku upływał 21 stycznia 2010r.

Mając powyższe na uwadze orzeczono Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo, orzekając o kosztach procesu na zasadzie art. 98 k.p.c.

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła w całości apelacją pozwana, zarzucając co następuje.

1/ nieważność postępowania, z uwagi na złożenie pozwu przez stronę nie mającą w chwili złożenia pozwu zdolności procesowej oraz z uwagi na pozbawienie pozwanej możliwości obrony swoich praw, przez niczym nieuzasadnioną odmowę zastosowania art. 533 k.c.

W ocenie pozwanej w sprawie winien mieć ostatecznie zastosowanie przepis art. 198 k.p.c. – skuteczne wytoczenie powództwa mogło mieć miejsce dopiero w dniu przystąpienia do sprawy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Sąd Okręgowy bezpodstawnie pominął fakt wskazania przez pozwaną na rozprawie w dniu 9 stycznia 2014 roku mienia dłużniczki, wystarczającego do zaspokojenia wierzyciela.

Z tych przyczyn zaskarżony wyrok narusza konstytucyjną zasadę równości obywatela i Skarbu Państwa w postępowaniu cywilnym.

2/ naruszenie art. 531 k.c. i art. 534 k.c. Fakt złożenia pozwu w dniu 20 stycznia 2010 roku jest prawnie bezskuteczny. Termin do zgodnego z prawem wniesienia żądania upłynął w dniu 21 stycznia 2010 roku. W ocenie pozwanej, dopiero działania pełnomocników Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa tj, przejęcie zastępstwa procesowego w dniu 18 marca 2010 roku oraz złożenie dokumentów określających wierzytelność w dniu 30 marca 2010 r, mogły stanowić przesłankę uznania, że w sposób odpopwiadający wymogom procesowym dopełniono formalnych czynności pozwalających na uznanie, pozwu za dokument zgodny z wymogami procesowymi. To rozumowanie ma, zdaniem pozwanej, podstawy w art. 193 § 3 k.p.c. i art. 198 § 2 k.p.c.

3/ Przez okres ponad czterech lat powód nie ustalił jaka jest wysokość zobowiązania dłużniczki wobec Skarbu Państwa. Warunkiem i podstawą skargi paulińskiej jest istnienie sprecyzowanego decyzjami organów państwa zadłużenia. W wyroku Sad Okręgowy nie określił konkretnej wierzytelności, zapis „dla ochrony wierzytelności (…) nie niższej niż 95 980, 26 zł jest niedopuszczalny, bo nie określa konkretnej wierzytelności.

4/ Pominięcie, że w niniejszej sprawie organy podatkowe „pod przykrywką” postępowania ze skargi paulińskiej przeprowadziły postępowanie o odpowiedzialności osoby trzeciej, członka rodziny dłużniczki. Tymczasem ordynacja podatkowa zawiera przepisy regulujące odpowiedzialność członków rodziny p[podatnika. Wyrok Sądu Okręgowego umożliwiający organom państwa egzekwowanie zobowiązań podatkowych od A. P. (1) jest niezgodny z Konstytucją RP, bo obowiązek znoszenia egzekucji z majątku a w konsekwencji zapłaty podatku nałożył na pozwaną Sąd.

5/ Odpowiedzialność członka rodziny podatnika za jego zobowiązania podatkowe bezwzględnie powinna być określona przy zastosowaniu zasad wynikających z ustawy ordynacja podatkowa, zgodnie z którymi członek rodziny odpowiada jedynie za zobowiązania główne. Dochodzenie odsetek jest wykluczone. Wyrok Sądu Okręgowego jest niezgodny z ustawa podatkową a zatem jest również niezgodny z Konstytucja RP.

6/ Wyrok zawiera błąd merytoryczny, bo sugeruje, że dłużniczka posiada także zaległości wobec(...)gdy tymczasem przytoczona na stronie 5 uzasadnienia wyroku decyzja (...)określa nie układa ratalny ale pełna abolicję zobowiązań A. P. (3).

7/ Powołując się na przepis art. 368 § 1 pkt 4 kpc pozwana wniosła zarzut przedawnienia zobowiązań podatkowych A. P. (3) za lata 1999-2002. Na podstawie art. 70 ustawy ordynacja podatkowa, w brzmieniu obowiązującym w momencie powstania tych zobowiązań, przedawniły się one w terminie do 31 grudnia 2006 roku.

Apelacja zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

SĄD APELACYJNY ZWAŻYŁ CO NASTĘPUJE.

Apelacja okazała się uzasadniona jedynie w znikomej części.

W pierwszej kolejności ustosunkować należy się do najdalej idącego zarzutu nieważności postępowania (punkt 1 apelacji). Zarzut ten jest na obecnym etapie proceu częściowo niedopuszczalny. Przypomnieć należy, że w toku postępowania przed Sądem I instancji pozwana wniosła o odrzucenie pozwu, podnosząc w uzasadnieniu tego wniosku zarzut braku zdolności sądowej Naczelnika Urzędu Skarbowego, a więc podmiotu, który podpisał pozew i działał imieniem powoda w pierwszej fazie postępowania, w sytuacji, gdy stosownie do przepisów ustawy z dnia 8 lipca 2005 r o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (tj. Dz.U. z 2013 r, poz. 1150) czynności procesowe mogły być podejmowane wyłącznie przez radcę Prokuratorii. Sąd Okręgowy postanowieniem dnia 9 stycznia 2014 roku, odmówił odrzucenia pozwu, przyjmując, iż fakt wstąpienia do sprawy radcy Prokuratorii Generalnej, który podtrzymał żądnie pozwu, sanuje wcześniejsze braki, zwłaszcza, że zgodnie z art. 199 § 2 k.p.c. brak należytej reprezentacji jest zasadniczo brakiem usuwalnym, a odrzucenie pozwu nastąpić może dopiero po bezskutecznym wezwaniu strony do jego usunięcia. Powyższe postanowienie jest prawomocne, zażalenie pozwanej zostało odrzucone prawomocnym postanowieniem Sadu Okręgowego z dnia 14 kwietnia 2014 r (k. 351). Ponowne badanie przedmiotowego zagadnienia nie wykracza poza kognicję Sądu II instancji, który w postępowaniu apelacyjnym związany jest prawomocnym rozstrzygnięciem Sadu Okręgowego w tym przedmiocie, wydanym w trybie art. 222 k.p.c.

Należało jednak rozważyć, czy w związku z podjęciem czynności zastępstwa procesowego przez radcę Prokuratorii Generalnej dopiero na rozprawie, postępowanie przed Sądem I instancji nie było dotknięte nieważnością. Pogląd taki przedstawiła apelująca, jednakże Sąd Apelacyjny nie podziela go. Przyczyny nieważności postępowania zostały określone w art. 379 k.p.c. Nieważność postępowania zachodzi – między innymi – wówczas, gdy strona nie miała zdolności sądowej, lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo, gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 stycznia 2013 roku, IV CSK 403/12, Lex nr 1308151 – odstępując od poglądów wcześniej wyrażanych – wskazał, że naruszenie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 8 lipca 2055 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 169, poz. 1417 ze zm.) w zw. z art. 67 § 2 zdanie drugie k.p.c. powoduje nieważność postępowania na podstawie art. 379 pkt 2 k.p.c. Wskazać jednak należy, że powyższa teza została wyrażona w sytuacji, gdy w postępowanie przed Sądem II instancji zostało prawomocnie zakończone – bez udziału w charakterze pełnomocnika radcy prawnego prokuratorii Generalnej. W niniejsze sprawie właściwy pełnomocnik stawił się – bez uprzedniego wezwania – w toku postępowania przed Sądem I instancji, na rozprawie w dniu w dniu 29 lipca 2010 roku, i podtrzymał żądanie pozwu. O nieważności postępowania nie może być zatem mowy, w dacie zamknięcia rozprawy przed Sądem I instancji strona powodowa była należycie reprezentowana.

Rozważenia natomiast wymaga czy późniejsze wstąpienie do sprawy właściwego pełnomocnika ma wpływ na ustalenie daty wniesienia pozwu. Zagadnienie to – objęte zarzutami apelującej – ma ważkie znaczenie z punktu wiedzenia zachowania przez powoda terminu zawitego do wystąpienia ze skarga paulińską (art. 534 k.c.). Nie może budzić wątpliwości, że pozew w niniejszej sprawie dotknięty był brakiem. Nie był to jednak brak w zakresie zdolności sądowej bądź procesowej powoda – takową zdolność Skarb Państwa – Naczelnik Urzędu Skarbowego K.-P. – posiadał. Chodzi o braki w zakresie zdolności postulacyjnej. Stosownie do treści art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy o Prokuratorii generalnej Skarbu Państwa, zastępstwo procesowe powoda przez Prokuratorię Generalną było obowiązkowe od czasu wniesienia sprawy, do chwili jej zakończenia. W niniejszej sprawie pozew podpisany został niezgodnie z powyższą zasadą, przez Naczelnika Urzędu Skarbowego K. – P.. Był to zatem pozew zawierający brak formalny w postaci braku obowiązkowego podpisu pełnomocnika – tu: radcy Prokuratorii Generalnej (art. 187 § 1 k.p.c. w zw. z art. 126 § 1 punkt 1 k.p.c.). Powód winien być wezwany o uzupełnienie tego braku w trybie art. 130 k.p.c., bądź też, jeśli – jak w niniejszej sprawie – Sąd, mimo istnienia braków pozwu, rozpoczął procedowanie – wezwanie winno nastąpić w trybie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. W takiej sytuacji, stosownie do unormowania zawartego w art. 130 § 3 k.p.c., pozew uzupełniony w terminie wywoływałby skutki od chwili jego wniesienia. Ponieważ Przewodniczący w Sądzie Okręgowy zaniedbał obowiązku wyegzekwowania od powoda uzupełnienia przedmiotowego braku (podpisania pozwu przez podmiot posiadający zdolność postulacyjną) brak ten został uzupełniony, na wezwanie Przewodniczącego w postępowaniu apelacyjnym. Strona powodowa nie może ponosić negatywnych skutków zaniedbania sądu, dlatego też w niniejszej sprawie pozew wywołuje skutki prawne z data jego wniesienia, to jest z datą 20 stycznia 2010 r.

W tej sytuacji, termin z art. 534 k.c., nie upłynął. Trafnie bowiem wskazał Sąd Okręgowy, iż oceniając powyższe zagadnienie na gruncie przepisów art. 534 w zw. z art. 112 k.c. oraz uwzględniając, że skarżona umowa darowizny została zawarta w dniu 21 stycznia 2005 roku, termin zawity do wniesienia skargi paulińskiej upłynąłby dopiero w dniu 21 stycznia 2010 roku.

Bezzasadne są również pozostałe zarzuty apelującej. Ustalenia faktyczne Sądu I instancji są prawidłowe, w swojej istotnej części znajdują oparcie w dokumentach przedłożonych do akt sprawy przez obie strony. Sąd Apelacyjny ustalenia te uznaje za własne. Pozwana bezpodstawnie zarzuca Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 533 k.c. Jakkolwiek zarzut ten dotyczy prawa materialnego, problem w istocie sprowadza się do weryfikacji postanowienia dowodowego, którym Sąd Okręgowy oddalił wniosek pozwanej o dopuszczenie dowodu z uzupełniających zeznań świadka A. P. (3). Wniosek taki został złożony przez pełnomocnika pozwanej, na okoliczność, że dłużniczka „posiada” nieruchomość w J., który to majątek mógłby służyć zaspokojeniu wierzyciela, oraz na okoliczność wartości tej nieruchomości. Zdaniem Sądu Apelacyjnego przedmiotowy wniosek – przy braku innych wniosków dowodowych w tym przedmiocie – trafnie został oddalony postanowieniem Sądu Okręgowego. Wyjaśnienia strony nie są dowodem zdatnym do wykazania przesłanek zastosowania przepisu art. 533 k.c., który stanowi, że osoba trzeci (tu pozwana), która uzyskała korzyść majątkowa wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności prawnej za bezskuteczną, jeśli zaspokoi tego wierzyciela, albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika. Rzeczą pozwanej było zatem przedstawienie dowodu na to, że dłużniczka jest właścicielem przedmiotowej nieruchomości w J. oraz dowodu na to, że wartość tej nieruchomości gwarantuje wierzycielowi zaspokojenie. Środkami dowodowymi zdatnymi do wykazania powyższych okoliczności – przy braku ich przyznania przez powoda – są odpis z właściwej księgi wieczystej i opinia biegłego. Tych dowodów pozwana nie objęła swoim wnioskiem, dlatego też jej przesłuchanie było bezprzedmiotowe. Oddalając wniosek pełnomocnika pozwanej Sad Okręgowy nie naruszył art. 217 k.p.c. – zarzut ten nie był stawiany w apelacji. Wydany w tych okolicznościach wyrok oddalający powództwo nie prowadzi do naruszenia art. 533 k.c., ani – jak twierdzi pozwana – do naruszenia przepisów Konstytucji RP.

Oczywiście bezzasadne są te zarzuty pozwanej, które dotyczą samego istnienia i wysokości wierzytelności podlegającej ochronie w niniejszej sprawie. W szczególności bezprzedmiotowe jest zagadnienie, czy na gruncie art. 21 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku ordynacja podatkowa (tj. Dz.U. 2012 r, poz. 749) organ podatkowy winien był wydać odrębną decyzję, dla ustalenia istnienia i wysokości zobowiązania podatkowego, czy też nie. Przypomnieć należy, że wierzytelności, których ochrony domaga się powód, zostały stwierdzone administracyjnymi tytułami wykonawczymi, których istnieniu i treści pozwana nie przeczy. Administracyjny tytuł wykonawczy jest decyzją administracyjną, którą sąd w postępowaniu cywilnym jest związany, zarówno co do faktu istnienia zadłużenia, jak i co do jego wysokości. Art. 840 § 2 k.p.c. stanowi, że jeśli podstawą egzekucji jest tytuł pochodzący od organu administracyjnego do stwierdzenia, że zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane, powołany jest organ od którego tytuł pochodzi. Przepis ten wprowadza ograniczenie w postaci niedopuszczalności zaprzeczenia przez dłużnika przed sądem powszechnym obowiązkowi stwierdzonemu w administracyjnym tytule wykonawczym. Sąd powszechny nie może badać merytorycznej zasadności istnienia tego rodzaju obowiązku. Potwierdza to wyrok SN z dnia 4 lutego 2004 r., I CK 6/03 (OSNC 2005, nr 2, poz. 41 z glosą A. Marciniaka, OSP 2004, z. 12, poz. 158). Do stwierdzenia, że zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane, powołany jest – jak stanowi art. 840 § 2 – ten organ, od którego tytuł pochodzi. W wypadku gdy właściwy organ stwierdził, że zobowiązanie określone w tytule wykonawczym nie wygasło i nie zachodzą inne przeszkody do jego egzekwowania, dłużnik nie może poszukiwać ochrony na podstawie przewidzianej w art. 840 § 2 a sąd powszechny nie może dokonać odmiennych ustaleń, w jakimkolwiek postępowaniu. Z tych przyczyn również ten zarzut pozwanej, który dotyczy przedawnienia wierzytelności objętych przedmiotowymi tytułami wykonawczymi (punkt 7 apelacji) nie może zostać uwzględniony. Wyliczając wysokość wierzytelności podlegające ochronie Sąd Okręgowy uwzględnił fakt wydania orzeczeń sądowo-administracyjnych, w których orzeczono o niemożności realizacji objętych tymi tytułami wierzytelności, właśnie z powodu przedawnienia. Oczywiście bezzasadny jest również ten zarzut apelacyjny (punkt 4 i 5 apelacji), w którym pozwana wywodzi, że zaskarżony wyrok w sposób niedopuszczalny rozszerza odpowiedzialność członków rodziny podatnika za jego zobowiązania podatkowe. Odpowiedzialność pozwanej ma swoje umocowanie w przepisach art. 527 i następne k.c. Jak wynika z treści art. 532 k.c. istota skargi paulińskiej wyraża się w tym, że wierzyciel uzyskuje, mocą wyroku sądu, możliwość zaspokojenia się z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczna wyszły z majątku dłużnika, lub do niego nie weszły, a nadto, że może uzyskać zaspokojenie z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej. Osoba trzecią, którą wyrok paluliański obliguje do znoszenia egzekucji z jej majątku, może, lecz nie musi być członkiem rodziny dłużnika. Jak wynika z powyższych rozważań zasadnicza część zarzutów apelującej jest bezzasadna. Apelująca ma rację jedynie co do tego, że Sąd Okręgowy w sposób nie dość precyzyjny oraz niekorzystny dla pozwanej określił w zaskarżonym wyroku wierzytelność podlegająca ochronie. Stwierdzenie wierzytelność „nie niższa niż” przy jednoczesnym braku zidentyfikowania tej wierzytelności stanowi naruszenie przepisów prawa materialnego, gdyż nie ustala zakresu odpowiedzialności osoby trzeciej (zakresu dozwolonej wyrokiem egzekucji z jej majątku). Z tych przyczyn Sad Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok przez właściwe określenie poszczególnych wierzytelności, to jest ich zidentyfikowanie co do kwoty i źródła – tytułu wykonawczego. Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego, w części obejmującej zmianę zaskarżonego wyroku, stanowi przepis art. 386 § 1 k.p.c., zaś w części oddalającej apelację – art. 385 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na zasadzie art. 100 k.p.c., zdanie drugie, zasądzając od niej na rzez powoda zwrot opłaty adwokackiej w pełnej wysokości. Żądania apelacyjne pozwanej zostały bowiem uwzględnione jedynie w nieznacznym zakresie.