Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 listopada 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Paweł Rygiel

Protokolant: Marta Sekuła

po rozpoznaniu w dniu 25 października 2023 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki z o.o. w K.

przeciwko Gminie (...) K.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 11 marca 2021 r. sygn. akt I C 15/18

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten tylko sposób, że pkt I nadaje treść:

„ I. zasądza od pozwanej Gminy (...) K. na rzecz powódki (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. kwotę 128.236,67 (sto dwadzieścia osiem tysięcy dwieście trzydzieści sześć złotych i sześćdziesiąt siedem groszy) wraz z odsetkami liczonymi:

a.  od kwoty 8.950,08 zł - ustawowymi odsetkami od dnia 5 czerwca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

b.  od kwoty 21.206,12 zł - ustawowymi odsetkami od dnia 25 czerwca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

c.  od kwoty 7.138,51 zł - ustawowymi odsetkami od dnia 5 lipca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

d.  od kwoty 11.252,21 zł - ustawowymi odsetkami od dnia 5 lipca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

e.  od kwoty 1.598,22 zł - ustawowymi odsetkami od dnia 4 października 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

f.  od kwoty 2.189,53 zł - ustawowymi odsetkami od dnia 8 października 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

g.  od kwoty 1.030,85 zł - ustawowymi odsetkami od dnia 8 października 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

h.  od kwoty 11.207,81 zł - ustawowymi odsetkami od dnia 3 grudnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

i.  od kwoty 14.949,76 zł - ustawowymi odsetkami od dnia 18 grudnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

j.  od kwoty 13.293,92 zł - ustawowymi odsetkami od dnia 20 grudnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

k.  od kwoty 13.576,08 zł - ustawowymi odsetkami od dnia 20 grudnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

l.  od kwoty 21.843,58 zł - ustawowymi odsetkami od dnia 1 marca 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty,”;

2.  w pozostałej części apelację strony powodowej oddala;

3.  oddala apelację strony pozwanej;

4.  znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

sygn. akt I ACa 831/21

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 13 listopada 2023 r.

Powodowa (...) spółka z o.o. w K. domagała się zasądzenia od pozwanej G. (...) K. kwoty 195.722,65 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od wskazanych w pozwie kwot, a to tytułem pozostałej części wynagrodzenia za wykonanie prac wynikających z zawartej przez strony umowy w zakresie utrzymania terenów zielonych. Wskazała, że pozwana Gmina odmówiła wypłaty spornego wynagrodzenia dokonując potrącenia niezasadnie naliczonych kar umownych.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa powołując się na niewłaściwe wykonanie umowy przez powodową Spółkę, co było podstawą naliczenia przewidzianych umową kar.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy:

- zasądził od pozwanej Gminy (...) K. na rzecz powódki (...) Spółki z o.o. w K. kwotę 128.236,67 z odsetkami liczonymi: a/ od kwoty 106.393,09 zł - ustawowymi odsetkami od dnia 21 stycznia 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty oraz b/ od kwoty 21.843,58 zł - ustawowymi odsetkami od dnia 1 marca 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty (pkt I sentencji);

- w pozostałej części powództwo oddalił (pkt II);

- zasądził od strony pozwanej na rzecz strony powodowej koszty procesu (pkt III).

Sąd I instancji ustalił, że w dniu 8 kwietnia 2014 r. Gmina (...) K. (jako zamawiający) zawarła z (...) spółką z o.o. w K. (jako wykonawcą) umowę nr (...), której przedmiotem było wykonanie prac związanych z utrzymaniem terenów zieleni miejskiej Gminy w (...). Termin realizacji umowy ustalono na okres od dnia jej podpisania do dnia 30 listopada 2016 r. (§ 2 ust. 1). W ramach umowy wykonawca miał wykonywać prace polegające na utrzymaniu czystości w parkach i na zieleńcach, zimowym utrzymaniu parków i zieleńców oraz utrzymaniu placów zabaw - za ryczałtowym wynagrodzeniem w kwocie 1.268.778,15 zł (§ 3 ust. 1), jak również inne prace za wynagrodzeniem kosztorysowym, wyliczonym na podstawie cen jednostkowych brutto wyspecyfikowanych w zakresie rzeczowym zadania stanowiącym załącznik nr (...) do umowy (§ 3 ust. 2). W zakresie umowy rozliczanym na podstawie cen jednostkowych zmawiający miał zlecać wykonanie prac na podstawie odrębnych zleceń (§ 7 ust. 1).

Strony ustaliły następujące kary umowne obciążające (§ 5 ust. 1) zamawiającego za odstąpienie od umowy z przyczyn, za które wykonawca nie ponosi odpowiedzialności, za wyjątkiem przypadku określonego w art. 145 Prawa Zamówień Publicznych - 10% sumy umowy. Z kolei dla wykonawcy przewidziano karę:

- za odstąpienie od umowy z przyczyn leżących po stronie wykonawcy - 10% sumy umowy;

- za niewykonanie prac objętych ryczałtem - 3% kwoty miesięcznego wynagrodzenia oraz 3% za każdy dzień zwłoki w wykonaniu. W przypadku prac zlecanych na podstawie cen jednostkowych - 3% kwoty zlecenia za niewykonanie prac oraz 3% kwoty podanej w zleceniu za każdy dzień zwłoki w wykonaniu prac;

- za zwłokę w usunięciu wad przedmiotu umowy - 3% miesięcznego wynagrodzenia ryczałtowego za każdy dzień zwłoki licząc od ustalonego przez strony terminu na usunięcie wad do ich usunięcia;

- za każde nienależyte wykonanie przedmiotu umowy potwierdzone przez zamawiającego - 5% wynagrodzenia ryczałtowego miesięcznego lub 5% kwoty podanej w zleceniu - stosownie do sposobu rozliczenia prac.

Kary obciążające wykonawcę mogły być potrącane z należności za wykonane prace (§ 5 ust. 3).

Sąd szczegółowo ustalił jaki był przewidziany umową zakres prac podlegających odrębnym zleceniom w latach 2014 – 2016 (zgodnie z załącznikiem do umowy pn. "Rodzaje prac związane z utrzymaniem terenów zieleni Gminy (...) K. w latach 2014-2016 z podziałem na Obszary (...)").

Dalej wskazał, że zawarcie umowy poprzedzone było przeprowadzeniem przez Gminę przetargu nieograniczonego, w którym wybrana została oferta złożona przez powodową spółkę. Według założeń określonych w ogłoszeniu przetargowym prace objęte umową miały zostać rozpoczęte z początkiem lutego 2014 r., jednakże z uwagi na konieczność rozpatrzenia wniesionych przez oferentów odwołań od treści SIWZ oraz od wyniku przetargu, do zawarcia umowy i rozpoczęcia prac doszło dopiero w kwietniu 2014 r.

Szacunkowy obmiar prac objętych wynagrodzeniem kosztorysowym wskazany w załączniku nr (...) do Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia był identyczny jak zakres określony następnie w załączniku do umowy nr (...).

W trakcie postępowania przetargowego, w odpowiedzi na pytania oferentów dotyczące SIWZ Gmina wskazała, że w ramach umowy przewiduje zlecanie prac na terenach znajdujących się poza parkami i zieleńcami wskazanymi w załączniku nr (...) do SIWZ - terenach osiedlowych, zieleni przyulicznej, zieleni parkowej oraz nieurządzonych. Podała również, że nie jest w stanie określić dokładnie ilości prac oraz ich rodzaju i z tego względu podane są ich wartości szacunkowe.

Sąd Okręgowy ustalił także, że w okresie od kwietnia 2014 r. do grudnia 2014 r. Gmina wystawiła 95 zleceń na wykonanie prac objętych wynagrodzeniem kosztorysowym do umowy nr (...).

Wskazał, że Gmina jednak dokonała błędnego pomiaru obszaru i błędnej kwalifikacji rodzaju terenu objętego zleceniami, a w konsekwencji błędnego wyliczenia wartości wynagrodzenia co do następujących zleceń:

- nr (...) z dnia 8 kwietnia 2014 r. - zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy o 1,5589 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 1.091,23 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar terenu do skoszenia o 0,12 ha oraz zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy - wskazano, że zajmują 0,2 ha podczas gdy w rzeczywistości zajmowały 2,4737 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 1.147,05 zł;

- nr (...) z dnia 29 kwietnia 2014 r. - zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy o 0,7 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 490 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy o 0,2228, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 155,96 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy o 0,2298 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 160,86 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar terenu do skoszenia o 0,12 ha oraz zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy o 1,2986 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 1.053,02 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy o 0,7 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 490 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy o 0,2298 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 160,86 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar terenu do skoszenia objętego zleceniem o 1,15 ha oraz zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy łącznie o 1,1968 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 1.757,76 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar terenu do skoszenia objętego zleceniem o 0,12 ha oraz zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy o 1,4015 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 1.077,05 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy o 5,7788 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 4.045,16 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy o 0,2298 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 160,86 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy o 2,715 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 1.923,70 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy o 2 ha oraz zaniżono obszar jesiennego grabienia liści o 2,39 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 4.273 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar terenu do skoszenia zajętego przez skarpy o 0,5701 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 399,07 zł

- nr (...) - zaniżono obszar jesiennego grabienia liści o 0,12 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 84 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar jesiennego grabienia liści o 2,4 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 1.680 zł;

- nr (...) - zaniżono obszar jesiennego grabienia liści o 2,42 ha, co wpłynęło na pomniejszenie wynagrodzenia należnego wykonawcy o kwotę 1.694 zł.

W dniu 29 stycznia 2015 r. Spółka wystawiła faktury korygujące do faktur obejmujących wynagrodzenia za powyższe zlecenia w zakresie zaniżonej części wynagrodzenia i wezwała Gminę do korekty zleceń.

Łączny wymiar prac objętych zleceniami wystawionymi od kwietnia do grudnia 2014 r. wynosił, a/ w zakresie koszenia terenów płaskich - 926,5 ha; b/ w zakresie koszenia skarp - 61 ha; c/ w zakresie cięcia żywopłotów - 142.636 m ²; d/ w zakresie odmładzania żywopłotów - 15.240 m ²; e/ w zakresie jesiennego grabienia liści - 186 ha.

Gmina miała zastrzeżenia co do jakości i terminowości prac wykonywanych przez Spółkę. Zastrzeżenia dotyczyły w szczególności: uchybiania terminom prac polegających na koszeniu, zalegania niewywiezionej skoszonej trawy, uchybiania terminom prac polegających na grabieniu liści, zalegania niewywiezionych zagrabionych liści, uchybiania terminom prac polegających na cieciu żywopłotów i formowaniu krzewów, zalegania niewywiezionych przyciętych gałęzi, problemów z utrzymaniem czystości w parkach (nieopróżnione kosze na śmieci, niepozbierana śmieci), niewykonywania lub nieterminowego wykonywania prac związanych z utrzymaniem małej architektury (oczyszczanie z rdzy, malowanie, naprawa), zbyt małej ilości sprzętu i pracowników skierowanych do wykonywania prac. Zastrzeżenia te były zgłaszane Spółce w formie pisemnej, w korespondencji elektronicznej, jak również znalazły odzwierciedlenie w sporządzanej przez pracowników Gminy dokumentacji fotograficznej i notatkach służbowych.

Sąd ustalił, że opóźnienia oraz uchybienia w realizacji prac wynikających z umowy nr (...) były spowodowane okolicznościami obciążającymi obie strony. I tak były związane z:

- opóźnieniem w zawarciu umowy i rozpoczęciu prac w stosunku do pierwotnie planowanego terminu;

- kumulacją prac z pokrywającymi się terminami realizacji, co dotyczyło zwłaszcza prac objętych zleceniami;

- wyznaczaniem przez Gminę terminów realizacji prac bez porozumienia ze Spółką,

- zlecaniem prac pilnych z krótkimi terminami realizacji, związanych z przygotowaniem terenów pod imprezy masowe w okresach, w których Spółka miała do wykonania inne prace objęte wynagrodzeniem ryczałtowym bądź odrębnymi zleceniami;

- ilością prac, która w odniesieniu do niektórych rodzajów prac już na przestrzeni miesięcy kwiecień - grudzień 2014 r. zbliżyła się lub nawet przekroczyła wskazaną w załącznikach do SIWZ oraz w załącznikach do umowy szacunkową ilość prac do wykonania w latach 2014-2015;

- nieprawidłowym określeniem w niektórych zleceniach rozmiaru i rodzaju terenu, na którym prace mają zostać wykonane;

- niekorzystnymi warunkami pogodowymi, które uniemożliwiały lub utrudniały wykonywanie niektórych prac (np. koszenie);

- chorobami pracowników Spółki;

- kradzieżą sprzętu ogrodniczego;

- zbyt małą ilością pracowników i sprzętu ogrodniczego w stosunku do zakresu zlecanych zadań.

Spółka kilkukrotnie zwracała się do Gminy z prośbą o przedłużanie terminów realizacji prac, powołując się na: trudne warunki pogodowe, kradzieże sprzętu, konieczność przekierowania pracowników do wykonania pilnych prac związanych z przygotowaniem imprez masowych, choroby pracowników. Części z wniosków o przedłużenie terminów prac została uwzględniona, część nie została uwzględniona.

Wreszcie Sąd I instancji ustalił, że Gmina naliczyła Spółce kary umowne za nienależyte wykonanie prac objętych następującymi zleceniami:

- nr (...) - naliczono karę w kwocie 26.507,65 zł za niewykonanie prawidłowo koszenia wraz z grabieniem i wywozem oraz w związku z przekroczeniem terminu zlecenia;

- nr (...) - naliczono karę w kwocie 14.065,26 zł w związku z przekroczeniem terminu prac polegających na cięciu żywopłotów wraz z wywozem oraz formowaniu krzewów;

- nr (...) - naliczono karę w kwocie 8.923,14 zł w związku z przekroczeniem terminu zlecenia;

- nr (...) - naliczono karę w kwocie 2.736,91 zł w związku z przekroczeniem terminu zlecenia;

- nr (...) - naliczono karę w kwocie 1.288,56 zł w związku z przekroczeniem terminu zlecenia;

- nr (...) - naliczono karę w kwocie 18.687,20 zł w związku z przekroczeniem terminu wykonania prac polegających na grabieniu trawników wraz z wywozem;

- nr (...) - naliczono karę w kwocie 16.617,40 zł;

- nr (...) - naliczono karę w kwocie 16.970,10 zł;

- nr (...) - naliczono karę w kwocie 14.009,76 zł w związku z przekroczeniem terminu wykonania prac polegających na grabieniu trawników wraz z wywozem oraz przycięciu gałęzi wchodzących w ciąg pieszy.

Nadto kary zostały naliczone za prace objęte ryczałtem, a to:

- naliczono karę w kwocie 11.187,60 zł za nieprawidłowe utrzymanie czystości w dniach 19 i 26 maja 2014 r. oraz w związku z przekroczeniem terminu wykonania prac dotyczących konserwacji urządzeń małej architektury polegających na: umyciu z zabrudzeń po zimie, oczyszczaniu z rdzy, wykonaniu wszelkich napraw, zakonserwowaniu, pomalowaniu na kolor zgodny z istniejącym;

- w kwocie 1.997,79 zł - za nieprawidłowe utrzymanie czystości w dniu 23 września 2014 r.

Kary były naliczane od pełnej wartości wynagrodzenia należnego za wykonanie danych prac nawet w przypadku, gdy nieprawidłowości bądź opóźnienie w wykonaniu dotyczyły tylko części zakresu zleconych prac. Kary były przez Gminę potrącane z wynagrodzenia wykonawcy za wykonane już prace.

Pismem z dnia 19 grudnia 2014 r. Gmina złożyła wobec Spółki oświadczenie o rozwiązaniu będącej przedmiotem sporu umowy ze skutkiem natychmiastowym, powołując się na § 6 pkt 3 umowy. Jako przyczynę rozwiązania wskazała wielokrotne naruszenie przez Spółkę warunków umowy, powołując się w szczególności na kary umowne nałożone za nieterminowe bądź nienależyte wykonanie prac. W tym samym dniu pracownik Gminy przez omyłkę wysłała do Spółki wiadomość e-mail z prośbą o kontynuowanie prac wynikających z umowy.

Spółka nie zgadzała się ze złożonym przez Gminę oświadczeniem i uważała umowę za nadal wiążącą, czemu dała wyraz w skierowanych do Gminy pismach z dnia 22 grudnia 2014 r. oraz 13 stycznia 2015 r. Pismem z dnia 12 lutego 2015 r. Spółka wezwała Gminę do współdziałania w wykonaniu umowy, a kolejno pismem z dnia 6 marca 2015 r. złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy, powołując się na art. 640 k.c. i jednocześnie wezwała Gminę do zapłaty kary umownej w kwocie 408.877,11 zł w oparciu o § 5 pkt 11 lit. a umowy nr (...).

W tym, stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał zgłoszone roszczenie za uzasadnione w części.

Wskazał, że roszczenie powodowej spółki obejmowało żądanie zapłaty należności z trzech podstaw. Co do kwoty 132.991,36 zł - jako zwrot bezzasadnie naliczonych kar umownych z tytułu nienależytego wykonania umowy (alternatywnie strona powodowa wniosła o zmiarkowanie tych kar). Co do kwoty 21.843,58 zł - jako uzupełnienie wynagrodzeń za prace objęte umową, za które wynagrodzenie zostało zaniżone. Co do kwoty 40.887,71 zł - jako zapłaty kary umownej za rozwiązanie umowy z przyczyn leżących po stronie pozwanej Gminy.

Odnosząc się do pierwszej z powołanych wyżej podstaw i odwołując się do art. 483 k.c. oraz postanowień umowy, Sąd uznał dochodzone z tego tytułu roszczenie za częściowo uzasadnione. Wskazał, że naliczone przez Gminę kary umowne wynikały głównie z opóźnień, jakie wystąpiły przy realizacji poszczególnych zleceń, a w niewielkim zakresie wynikały z nienależytego wykonania prac. Ocenił, że materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie daje podstaw do twierdzenia, że zostały one naliczone bezzasadnie. Nie ulega bowiem wątpliwości, że strona powodowa uchybiła terminowi wykonania poszczególnych zleceń, a także w sposób nienależyty wykonała niektóre prace wynikające ze zleceń lub objęte wynagrodzeniem ryczałtowym, w szczególności te polegające na utrzymaniu czystości w parkach oraz koszeniu trawy wraz z wywozem. Powyższe opóźnienia i uchybienia wynikały przy tym częściowo z przyczyn, za które Spółka ponosi odpowiedzialność, a to związanych z wykorzystania do realizacji zadań wynikających z umowy mniejszej ilością sprzętu niż ilość wskazana w SIWZ, nie dostosowania ilość sprzętu kierowanego do wykonania prac do ich rodzaju i zakresu, zbyt niskiej liczby pracowników skierowanych do wykonywania poszczególnych zadań. Sąd podkreślił, że niekorzystne warunki pogodowe, same z siebie, nie mogą być postrzegane jako okoliczność, która całkowicie zwalniają stronę powodową z odpowiedzialności za opóźnienia powstałe przy realizacji prac. Jest bowiem oczywiste, że tego rodzaju warunki atmosferyczne występują w okresie wykonywania umowy – a w okresie wykonywania umowy nie odbiegały one od normy.

Jednocześnie Sąd odnotował, iż przyczyny opóźnienia w wykonaniu prac obciążały także Gminę. Co do tych okoliczności Sąd odnotował w pierwszym rzędzie niedoszacowanie ilości przewidywanych prac wskazanych w SIWZ a następnie w załącznikach do umowy, podczas gdy powodowa spółka startując w przetargu oceniła możliwości wykonania przedmiotu umowy w odniesieniu do wskazanych przez Gminę danych. Ma to istotne znaczenie, skoro ostatecznie zlecono spółce do wykonania prace, które w zakresie koszenia powierzchni płaskich i grabienia liści zbliżały się do szacunkowej ilości wskazanej w odniesieniu do trzech lat obowiązywania umowy, a w zakresie koszenia skarp oraz przycinania i odmładzania żywopłotów ilość tę znacznie przekroczyły. Tym samym, na skutek niedochowania przez pozwaną należytej staranności przy dokonywaniu obmiaru prac strona powodowa została pozbawiona możliwości dokonania racjonalnej oceny tego, czy jej zaplecze sprzętowe i pracownicze jest wystarczające do wykonania umowy.

Dalej, Sąd odnotował, że terminy wykonywania poszczególnych zleceń nie były konsultowane ze stroną powodową w sytuacji, gdy powodowa spółka, w tym samym czasie, obowiązana była wykonywać jednocześnie kilka zleceń z pokrywającymi się terminami realizacji. Dodatkowo wystawiane były wobec spółki pilne zlecenia z bardzo krótkimi terminami realizacji. W tego rodzaju działaniach Sąd dopatrzył się braku należytego współdziałania Gniny z powodową spółką (art. 354 § 2 k.c.).

Sąd odnotował przy tym, że ostatecznie wszystkie prace zlecone Spółce na mocy umowy zostały przez nią w całości wykonane, a opóźnienia lub niedokładności powstałe na etapie wykonywania tych prac nie spowodowały powstania jakiejkolwiek szkody po stronie Gminy.

W tym stanie rzeczy, w ocenie Sądu Okręgowego, przyczynienie się Gminy do powstania opóźnień i uchybień w wykonaniu prac, wykonanie przez Spółkę całości prac zleconych oraz brak poniesienia przez Gminę szkody w wyniku nieterminowego bądź nienależytego wykonania przez Spółkę prac zleconych na mocy umowy, uzasadniają – z mocy art. 483 § 2 k.c. – miarkowanie należnych Gminie kar umownych i ich obniżenie o 80% tj. z łącznej kwoty 132.991,36 zł do łącznej kwoty 26.598,27 zł. Tym samym powodowej Spółce należy się pozostała część wynagrodzenia tj. 106.393,09 zł.

Sąd wskazał, że odsetki za opóźnienie od powyższej kwoty Sąd zasądził od dnia 21 stycznia 2015 r., bowiem pismem datowanym na dzień 13 stycznia 2015 r. strona powodowa wezwała Gminę do anulowania naliczonych kar umownych.

Za zasadne Sąd uznał roszczenie dochodzone z tytułu drugiej podstawy tj. w zakresie kwoty 21.843,58 zł tytułem uzupełnienia wynagrodzenia należnego za wykonanie prac objętych wyszczególnionymi w uzasadnieniu zleceniami. Sąd wskazał, że z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie jednoznacznie wynika, że Gmina dokonała błędnego pomiaru obszaru i błędnej kwalifikacji rodzaju terenu objętego powyższymi zleceniami, a w konsekwencji błędnego wyliczenia wartości wynagrodzeń należnych za ich realizację, które zostały zaniżone właśnie o kwotę w łącznej wysokości 21.843,58 zł.

W zakresie tych prac powodowa spółka wystawiła fakturę z terminem płatności na dzień 28 lutego 2015 r.. W tym stanie rzeczy zasadne było jej żądanie zasądzenia kwoty 21.843,58 zł z ustawowymi odsetkami od 1 marca 2015 r.

Za bezzasadne natomiast Sad uznał roszczenie dochodzone z trzeciej podstawy tj. co do kwoty 40.887,71 zł tytułem kary umownej za rozwiązanie umowy z winy Gminy. Ocenił, że oświadczenie strony pozwanej z dnia 14 grudnia 2014 r. o rozwiązaniu umowy stron było skuteczne, jako oparte na postanowieniu zawartym w § 6 ust.3 umowy. Przedmiotowy zapis przewidywał możliwość odstąpienia od umowy przez zamawiającego w trybie natychmiastowym w razie rażącego naruszenia przez wykonawcę postanowień umowy. Sąd wskazał, że nienależyte wykonanie lub zwłoka Spółki w realizacji prac wynikających z dziewięciu zleceń oraz niektórych prac objętych wynagrodzeniem ryczałtowym może być postrzegane jako rażące naruszenie postanowień umowy, uprawniające Gminę do jej wypowiedzenia.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c.

Od powyższego orzeczenia apelacje wniosły obie strony.

Strona powodowa, zaskarżając wyrok w części oddalającej powództwo, zarzuciła:

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 481 § 1 k.c. poprzez bezpodstawne uznanie, iż odsetki od nienależnie potrąconych z wynagrodzeniem kar umownych należy liczyć począwszy sumarycznie od dnia 21 stycznia 2015 r., podczas gdy - z uwagi na bezzasadne potrącenie przez pozwaną kar umownych – podstawą ich naliczenia było zalegle wynagrodzenie;

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 471 § 1 k.c. w zw. z art. 484 § 2 k.c. poprzez bezpodstawne uznanie, iż powstałe uchybienia w realizacji łączącej strony umowy wynikały częściowo z przyczyn, za które powódka ponosi odpowiedzialność, podczas gdy powódka wykazała istnienie okoliczności eskulpujących ją od ponoszenia jakiejkolwiek odpowiedzialności za wynikłe uchybienia;

- naruszenie przepisów postępowania, a to art. 233 k.p.c. w zw. z art. 227 k. p. c poprzez błędną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, dokonanie oceny dowodów w sposób wybiórczy, a także sprzeczny ze zgromadzonym w sprawie materiałem, w tym z doświadczeniem życiowym i zasadami logicznego rozumowania, w szczególności: a/częściowo błędną ocenę zeznań świadków K. G. (1), M. G., K. G. (2),, A. O., A. C., K. – wskazujących konsekwentnie, iż winą za powstanie problemów z realizacją umowy była obarczona strona pozwana, b/ błędną ocenę dowodu z wydruku archiwalnej prognozy pogody dla K. z portalu (...) za okres od 15 do 39 tygodnia 2014 r. poprzez praktycznie całkowite pominięcie przez Sąd meriti konkluzji płynącej z tej analizy

- naruszenie przepisów postępowania, a to art. 231 k.p.c. poprzez bezpodstawne zastosowanie swoistego domniemania faktycznego polegającego na założeniu, iż strona powodowa jako przedsiębiorca zajmujący się profesjonalnie działalnością polegającą na pielęgnacji zieleni powinna zdawać sobie sprawę z wpływu warunków pogodowych na możliwość wykonywania prac związanych z pielęgnacją zieleni, brać pod uwagę zmienność warunków pogodowych (występowanie ulewnych deszczy) i uwzględnić te okoliczności przy planowaniu i wykonywaniu prac, pomimo iż wystąpienie takich warunków pogodowych technicznie uniemożliwia wykonanie określonych prac w terenie;

- naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 65 § 1 w zw. z art. 60 i 61 § 1 i 2 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i błędne uznanie przez sąd I instancji, iż pozwana pismem z dnia 19 grudnia 2014 r. skutecznie odstąpiła od umowy;

- naruszenie przepisów postępowania, a to art. 231 k.p.c. poprzez bezpodstawne zastosowanie swoistego domniemania faktycznego polegającego na założeniu, iż wiadomość e-mail z dnia 19 grudnia 2014 r. kierowana do powódki, gdzie pozwana zwraca się o prowadzenie w dalszym ciągu robót w terenie na obszarze II zgodnie z wydanymi zaleceniami i ryczałtem, została przesłana zapewne przez pomyłkę przez osobę, do której nie dotarła informacja o wypowiedzeniu umowy, pomimo iż nie sposób takiego wniosku wyprowadzić z innych ustalonych w sprawie faktów, co sąd uczynił ustalając tę okoliczność niezgodnie z dyspozycją naruszonego przepisu.

W uwzględnieniu podniesionych zarzutów strona powodowa wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki: odsetek ustawowych zgodnie z żądaniem pozwu oraz pozostałej kwoty 26 598,28 zł tytułem zwrotu nienależnie naliczonych kar umownych oraz kwoty 40 887,71 zł, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Wniosła o zasądzenie kosztów postępowania.

Strona pozwana zaskarżyła wyrok w części uwzgledniającej powództwo. Zarzuciła:

- naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędne przyjęcie tezy, iż warunkiem kary umownej jest wystąpienie szkody;

- naruszenie przepisów prawa procesowego, a w szczególności art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie błędnej oceny materiału dowodowego i pominięcie niektórych dowodów.

Pozwana Gmina wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje.

Każda ze stron wniosła o oddalenie apelacji strony przeciwnej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja strony pozwanej jest bezzasadna, a strony powodowej jest usprawiedliwiona tylko w takim zakresie, w jakim kwestionuje daty początkowe zasądzonego świadczenia odsetkowego.

Ustalenia dokonane w pierwszej instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. Znajdują one oparcie we wszystkich przeprowadzonych dowodach, których ocena mieści się w granicach wyznaczonych art. 233 § 1 k.p.c.

Przede wszystkim poza sporem pozostają podstawowe fakty związane z zawarciem przez strony umowy, jej treści, wzajemnych obowiązków stron, przebiegiem procesu przetargowego, zakresu wykonanych prac, wystawianych przez stronę powodową rachunków oraz naliczenia przez pozwaną kary umownej i jej potrącenia.

Zasadnie ustalił także Sąd okoliczności faktyczne dotyczące rzeczywistych obmiarów robót prac wykonanych przez stronę powodową. Zważyć należy, że powodowa spółka wskazała w sposób szczegółowy, w dokumencie zawierającym dokonane przez nią obmiary, rzeczywiste wartości. Rzeczą pozwanej Gminy było ustosunkowanie się do tych twierdzeń, skoro Sąd I instancji zakreślił jej termin do powołania w tym zakresie własnych twierdzeń. W świetle treści art. 210 § 2 k.p.c. nie było w tym zakresie wystarczające ogólnikowe zaprzeczenie faktom przytaczanym przez powódkę. Obowiązkiem stron jest bowiem złożenie oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej dotyczących faktów, przy czym obowiązkiem strony jest wyszczególnienie faktów, którym zaprzecza. Konsekwencją niewykonania przez stronę tego ciężaru dowodowego jest powstanie dla miej negatywnych skutków procesowych, w tym także polegających na przyjęciu za prawdziwe twierdzeń przeciwnika procesowego (art. 230 k.p.c.). Taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie. Sąd Okręgowy, wobec szczegółowego zestawienia przez powódkę obmiaru prac, zobowiązał pozwaną Gminę do dokładnego wskazania pozycji załącznika, które są kwestionowane. Zamiast tego pozwana, w piśmie procesowym z dnia
31 października 2019 r. zawarła ogólnikowe stwierdzenie, iż tabela wskazana przez powódkę nie może stanowić dowodu. W tym stanie rzeczy Sąd I instancji miał podstawy do przyjęcia, zgodnie z art. 230 k.p.c., iż rzeczywista ilość prac wykonana przez spółkę była wyższa i odpowiadała wartości dochodzonego dodatkowo wynagrodzenia.

W pozostałym zakresie zarzut pozwanej Gminy kwestionujący podstawę faktyczną jest ogólnikowy. Pozwana nie precyzuje przeczonych faktów oraz nie wskazuje błędów w zakresie oceny dowodów. Z tych względów przedmiotowy zarzut nie może odnieść skutku.

Bezzasadne są także zarzuty apelującej strony powodowej skierowane przeciwko dokonanym ustaleniom faktycznym.

Przede wszystkim wskazać należy, że nie jest kwestionowane, iż wykonawca opóźniał się z wykonaniem prac, co stanowiło przewidzianą w § 5 ust.1 podstawę do naliczenia kary umownej. Tym samym istnienie braku podstaw do naliczenia spornej kary wymagało wykazania, iż opóźnienie to wynikało z przyczyn, za które wykonawca nie ponosi odpowiedzialności.

Strona powodowa nie kwestionuje także, że zakres zleconych jej prac przekraczał możliwości terminowego ich wykonania z uwagi na liczbę zatrudnionych przez pozwaną osób, bazę sprzętową, kradzież sprzętu ogrodniczego i choroby pracowników. Te okoliczności nie są przecież kontestowane przez apelującą spółkę. Tym samym – co do zasady – istniały okoliczności obciążające powódkę, których skutkiem było powstanie zwłoki w wykonaniu prac.

Zważyć należy, że już odwołując się do samych twierdzeń dotyczących pozostałych współprzyczyn powstałych opóźnień, nie sposób dojść do wniosku, iż tego rodzaju okoliczności jak: opóźnienie zawarcia umowy, kumulacja prac, czy też zlecanie dużej ilości praz z krótkimi terminami – mogą prowadzić do wyłączenia odpowiedzialności strony powodowej za nieterminowe wykonanie zadań. W sytuacji, gdy jedną z przyczyn powstania opóźnień były leżące po stronie wykonawcy w/w problemy organizacyjne, to nie sposób przyjąć, iż pozostałe okoliczności, wynikające z nieprawidłowego współdziałania Gminy w wykonaniu umowy, mogą stanowić wyłączną przyczynę powstania opóźnień.

Z tych względów zgodzić się należy z oceną dowodów przeprowadzoną przez Sąd I instancji, w tym środków dowodowych eksponowanych w apelacji powódki. Nie można bowiem przyjąć, iż to wyłącznie działania Gminy powodowały niemożność dochowania umownych terminów wykonania poszczególnych prac.

Bezprzedmiotowy jest zarzut odwołujący się do nieuwzględnienia okoliczności wynikających z wydruku archiwalnej prognozy pogody dla K.. Ustaleniem Sądu I instancji było przecież to, iż z w/w dokumentu wynika, że w okresie wykonywania umowy nie dochodziło do powstania ekstremalnych zjawisk pogodowych, zaś w tym czasie pogoda była właściwa dla danej pory roku. Tej konkluzji apelująca spółka nie kwestionuje. Natomiast to, jakie znaczenie miały tego rodzaju okoliczności dla terminowości prac jest rzeczą oceny, którą – co do zasady – Sąd Apelacyjny podziela. Skoro bowiem istotą łączącej strony umowy było wykonanie prac pielęgnacyjnych terenów zielonych także w porach roku charakteryzujących się deszczem czy śniegiem, to zasadnie przyjął Sąd I instancji, iż tego rodzaju okoliczności, o ile nie są połączone ze zjawiskami ekstremalnymi, nie mogą prowadzić do uzasadnienia niewykonania bądź nieterminowego wykonania zadań. Wbrew twierdzeniom strony apelującej, nie doszło więc w tym zakresie do naruszenia art. 231 k.p.c.

Niezależnie od powyższego wskazać należy, że ciężar wykazania, iż za niewątpliwie nieterminowe wykonanie prac wykonawcza nie ponowi odpowiedzialności, spoczywał na stronie powodowej (art. 6 k.c.). Dla udowodnienia tej okoliczności, przy stwierdzonych elementach mających wpływ na terminowość wykonania zadań, niezbędne byłoby odwołanie się do wiadomości specjalnych, a więc do dowodu z opinii biegłego. Takiego dowodu strona powodowa nie powołała, jak też nie podniosła w tym zakresie adekwatnego zarzutu procesowego. Także z tego względu ustalenia Sądu I instancji w tym zakresie zasługują na aprobatę.

Okoliczność, czy Gmina w sposób skuteczny dokonała wypowiedzenia umowy nie należy do sfery faktów, lecz oceny prawnej. Sąd I instancji nie podważa przecież, że w dniu złożenia oświadczenia przez Gminę, jednocześnie jej pracownik wysłał maila domagającego się kontynuowania prac. To, jakie taki stan rzeczy rodzi konsekwencje objęte jest oceną prawną.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny w pełni podziela przytoczoną przez Sąd Okręgowy argumentację prawną i sposób zastosowania art. 483 k.c.

W świetle ustalonego stanu faktycznego, w oczywisty sposób istniały podstawy do naliczenia przez Gminę kary umownej za nieterminowe wykonanie poszczególnych, zleconych powódce prac.

Jednocześnie, zasadnie podnosi Sąd Okręgowy, iż postępowanie Gminy przy wykonywaniu umowy naruszało zasady prawidłowej i lojalnej współpracy. Trafnie przy tym Sąd zidentyfikował zjawiska obciążające w tym zakresie stronę pozwaną. To – łącznie z ostatecznym wykonaniem całości prac przez stronę powodową oraz brak podstaw do stwierdzenia, iż nieterminowe wykonanie prac wywołało szkodę po stronie Gminy bądź prowadziło do istotnych, negatywnych dla Gminy konsekwencji – powoduje, iż powstały warunki do miarkowania kary umownej.

W tym miejscu, jako oczywiście bezzasadny, należy uznać zarzut podniesiony w apelacji Gminy naruszenia przepisu prawa materialnego. Istotą wywodu Sądu I instancji nie było przecież uznanie, iż warunkiem naliczenia kary umownej jest powstanie szkody, lecz jedynie stwierdzenie, że brak szkody może stanowić element decydujący o potrzebie i zasadności miarkowania karty umownej.

Sąd Apelacyjny podziela także ocenę, iż stwierdzone okoliczności faktyczne, w ramach miarkowania kary umownej, uzasadniają jej obniżenie o 80 %.

Zasadnie natomiast podnosi strona powodowa, iż brak było podstaw do naliczenia odsetek z tego tytułu od daty innej, niż wymagalność poszczególnych faktur wystawionych z tytułu wynagrodzenia. Zważyć bowiem należy, że przedmiotem roszczenia powódki w tym zakresie jest pozostała część wynagrodzenia, którego wypłata została bezzasadnie wstrzymania na skutek zawyżenia, przedstawionej do potrącenia, kary umownej. Tym samym potrącenie z poszczególnych wynagrodzeń kar ponad 20 % naliczonych kwot, było bezskuteczne.

W konsekwencji w tym zakresie Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok, zasądzając odsetki od daty wymagalności poszczególnych świadczeń.

Bezzasadna natomiast okazała się apelacja powodowej spółki, o ile zmierzała do zasądzenia na jej rzecz kary umownej za bezzasadne odstąpienie od umowy. Po pierwsze, jak już wskazano, istniały podstawy do odstąpienia od umowy przewidziane w § 6 ust.3 umowy. Po drugie, Gmina złożyła wobec powódki stosowne oświadczenie w tym zakresie, działając przez uprawnione osoby. Nie może tego oświadczenia „cofnąć” mail napisany przez pracownika Gminy – w sprawie nie wykazano, by ten pracownik był osobą uprawnioną do reprezentacji strony pozwanej. W świetle dalszych wydarzeń nie można także przyjąć, iż do odwołania (zniweczenia) odstąpienia od umowy doszło przez czynności konkludentne.

Bezzasadna była także apelacja strony pozwanej, sprzeciwiającej się zasądzeniu wynagrodzenia wynikającego ze zwiększonego, objętego weryfikacją obmiarów prac, wynagrodzenia. Jak już wskazano, ustalenia faktyczne w tym zakresie nie budzą wątpliwości, a w tej sytuacji roszczenie strony powodowej znajduje uzasadnienie w postanowieniach umowy stron.

Biorąc to pod uwagę Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c., orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.