Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 marca 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Boniecki (spr.)

Sędziowie: SSA Paweł Rygiel

SSA Barbara Baran

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 marca 2024 r. w Krakowie

sprawy z powództwa B. K.

przeciwko Gminie Miejskiej K.

o ustalenie

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 5 kwietnia 2022 r., sygn. akt I C 3383/21

oddala apelację.

Sygn. akt I ACa 889/22

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 22 marca 2024 r.

Wyrokiem z 5 kwietnia 2022 r. Sąd Okręgowy w Krakowie: 1. ustalił, że powodowi B. K. przysługuje prawo do dysponowania grobem ziemnym stałym, zlokalizowanym na Cmentarzu (...) w K., kwatera (...)rząd nr(...), miejsce nr(...) (nr akta grobu: (...) (...)), obejmujące prawo do dysponowania tym grobem, na które to prawo składają się: prawo do decydowania o przeznaczeniu wolnych miejsc w tym grobie dla pochowania dalszych zmarłych, prawo do urządzenia (wzniesienia) nagrobka oraz jego przekształcania, remontu i decydowania o jego wystroju, prawo do załatwiania spraw związanych z tym grobem z Zarządem Cmentarzy (...) w K., prawo do odwiedzania tego grobu, utrzymywania go w należytym stanie i wykonywania jego zmian o charakterze dekoracyjnym oraz prawo do oddawania kultu zmarłym pochowanym w tym grobie; 2. oddalił powództwo w pozostałym zakresie; 3. zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 600 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Sąd pierwszej instancji poczynił ustalenia faktyczne zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (k. 81-82), które Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał za uzasadnione zasadniczo w całości, przyjmując, że:

- spór dotyczył ustalenia czy przedmiotowy grób ma charakter „stały”;

- prawo do grobu ma dwojaki charakter: osobisty i majątkowy, przy czym elementom osobistym przypada rola dominująca (art. 23 k.c.);

- stosunki pomiędzy osobami posiadającymi prawo dysponowania grobem a zarządem cmentarza mają charakter cywilnoprawny; prawo do grobu kreowane jest w drodze cywilnoprawnej umowy zawartej z zarządem cmentarza; do istotnych postanowień tej umowy zalicza się: określenie miejsca pochowania, rodzaju grobu (ziemny czy murowany), przeznaczenie grobu (czyje zwłoki mają w nim być pochowane) oraz opłatę; ponadto umowa może zawierać postanowienia dodatkowe, takie jak określenie wysokości opłaty przewidzianej za pochowanie zwłok;

- powód powołuje się na nabycie prawa do grobu, jako grobu ziemnego stałego, przez jego poprzedniczkę prawną M. P., co nastąpiło w 1934 r.;

- przedmiotowy grób został ufundowany przez M. P. w 1934 r. na podstawie umowy zawartej z poprzednikiem Zarządu Cmentarzy (...) w K.;

- w piśmie Prezydenta Miasta K. z 16 listopada 1934 r. wyznaczono dla M. P. miejsce na stały grób ziemny; taki charakter grobu był potwierdzany w późniejszym czasie w znajdujących się w aktach grobu dokumentach z: 28 kwietnia 1947r., 1 czerwca 1968 r., 31 maja 1990 r.; 18 sierpnia 2008 r.;

- na terenie Cmentarza Komunalnego w K. – Cmentarza (...) do wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1959r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych groby miały charakter wieczysty, tj. prawa do miejsca pod grób murowany lub ziemny nabywane były na czas nieokreślony (wieczysty) i związane z tym prawem było zwolnienie od ponoszenia opłat;

- poprzedniczka prawna powoda nabyła na podstawie umowy z zarządem cmentarza
w 1934 r. prawo do grobu ziemnego stałego, w konsekwencji kolejni dysponenci tego grobu nabyli i zachowali prawo do grobu o szerszym zakresie w stosunku do prawa do grobu wynikającego z obecnego stanu prawnego, np. w zakresie zwolnienia z uiszczenia opłat za grób;

- przepisy ustawy z dnia 31 stycznia 1959r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych nie zawierają unormowania analogicznego do art. 10 pkt 6 ustawy z dnia 17 marca 1932 r.
o chowaniu zmarłych i stwierdzeniu przyczyn zgonu, który stanowił, że prawa nabyte przed dniem wejścia w życie ustawy, wynikające z dalej idących zobowiązań zarządu cmentarza, pozostają nienaruszone; brak takiej regulacji nie powoduje jednak utraty praw nabytych na mocy umowy zawartej z zarządem cmentarza, w tym przypadku umowy zawartej przez M. P.; umowa ta dotycząca grobu ziemnego stałego nie wygasła, nie została rozwiązana,
a tym samym nie wygasły uprawnienia do grobu ziemnego; powód nabył takie same uprawnienia do grobu, jakimi dysponowali jego poprzednicy.

- powód posiada interes prawny w ustaleniu uprawnienia do dysponowania przedmiotowym grobem, jako grobem stałym, gdyż rozstrzygnięcie w kwestii tego uprawnienia jest niezbędne z uwagi na pobieranie przez pozwaną opłat za grób na podstawie stosownych ustaw i aktów prawa miejscowego, a których nieuiszczenie grozi użyciem grobu do ponownego pochowania przez osoby trzecie.

Wyrok powyższy w zakresie pkt. 1 i 3 zaskarżyła apelacją pozwana, wnosząc o jego zmianę poprzez wyeliminowanie z sentencji określenia „stałym”.

Apelująca zarzuciła naruszenie art. 189 k.p.c.: 1) w zw. z art. 7 i art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, poprzez ustalenie, że powodowi przysługuje prawo do dysponowania grobem stałym, mimo że przepisy prawa nie przewidują takiego rodzaju grobu ani nie znają takiego pojęcia i w konsekwencji ustalenia nieokreślonego stosunku prawnego; 2) poprzez przyjęcie, że powód ma interes prawny w ustaleniu prawa do grobu stałego; 3) w zw. z art. 23 k.c., poprzez przyjęcie, mimo braku do tego podstaw, że: a) źródłem prawa powoda do grobu stałego jest nabycie takiego prawa przez jego „poprzedniczkę prawną” M. P. w 1934 r., a powód nabył takie same uprawnienia do grobu, jakimi dysponowali jego „poprzednicy” (prawa nabyte); b) pomiędzy powodem a pozwanym obowiązuje umowa, zawarta w 1934 r. przez M. P. z ówczesnym zarządem cmentarza, która nie wygasła, nie została rozwiązana i nie uległa zmianie i że z umowy tej wynika prawo do nieodpłatnego korzystania z grobu.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny.

Zarzuty apelacji mają charakter czysto polemiczny z wywodami zawartymi
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, przy czym nie wnoszą do sporu żadnych istotnych argumentów, które nie zostałyby wzięte pod uwagę przez Sąd pierwszej instancji. Tak też jest z pierwszym zarzutem, zasadzającym się na konstatacji, że obecne przepisy prawa nie przewidują prawa do dysponowania grobem stałym. Nie negując tego spostrzeżenia, należy zauważyć, że Sąd Okręgowy kwestię tę wyjaśnił, wskazując, że uprawnienie tego rodzaju mogło zostać nabyte przed wejściem wżycie aktualnie obowiązującej ustawy, czego pozwana zresztą nie kwestionowała, wiążąc pojęcie stałego grobu z kwestią zwolnienia od opłat. Nie było też rzeczą sporną, że poprzedniczka prawna powoda w 1934 r. nabyła właśnie prawo do grobu stałego, co zresztą wynika z akt grobu ziemnego. Nie ma przy tym podstaw do przyjęcia, że ówczesne władze miejskie zarządzające cmentarzem naruszyły bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa, przyznając M. P. prawo do grobu stałego. Nie może mieć tutaj decydującego znaczenia fakt, że ustawa takiego pojęcia nie przewiduje, szczególnie z uwagi na jej dość ogólny charakter.

Oczywistym jest także, że powodowi przysługuje interes prawny w ustaleniu prawa objętego pozwem, czego dowodzi samo stanowisko pozwanej, negującej właśnie to prawo. Trudno też wyobrazić sobie w okolicznościach badanej sprawy środek prawny, który pełniej realizowałby interes prawny wnoszącego powództwo.

Nie sposób zgodzić się także ze skarżącą odnośnie do braku podstaw do traktowania powoda jako następcy prawnego M. P. w zakresie prawa do grobu. Nie ma sporu co do tego, że prawo to ma charakter mieszany, a także, że z chwilą pochowania w grobie pierwszych zwłok pierwszeństwo uzyskują elementy osobiste. Nie oznacza to bynajmniej, że elementy o charakterze majątkowym zostają całkowicie wyeliminowane. Przekonuje o tym jednolite orzecznictwo Sądu Najwyższego, które opowiada się za zachowaniem prawa do grobu w szerszym zakresie w stosunku do prawa do grobu wynikającego z obecnego stanu prawnego, w tym właśnie do grobu stałego ziemnego (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 7 czerwca 2001 r., III CKN 406/00, OSNC 2002/3/30 oraz z 26 października 2011 r., III CSK 9/11). Potwierdzają to zresztą przepisy prawa miejscowego, a mianowicie §16 ust. 1 Zasad korzystania z cmentarzy komunalnych w K., stanowiących załącznik do Uchwały nr (...) Rady Miasta K. z dnia 10 czerwca 2020 r. w sprawie zasad korzystania z cmentarzy komunalnych w K. (Dz. Urz. Województwa (...) z 18 czerwca 2020 r., poz. 4082).

Na niepowodzenie skazany był także argument o braku umowy między M. P. a ówczesnym zarządcą cmentarza. Obowiązujący wówczas art. 29 Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598) przewidywał możliwość zawarcia umowy także w sposób dorozumiany, a zalegająca w aktach grobu dokumentacja nie pozostawia wątpliwości co do zgodnej woli stron odnośnie do nabycia przez M. P. prawa do grobu celem pochowania bliskiej osoby.

Nie przekonuje również argument o utracie prawa do grobu ziemnego stałego na skutek pochowania w nim innych osób. Skutku takiego nie przewiduje żaden przepis prawa, a nie może być tu mowy o zawarciu nowej umowy z zarządem cmentarza o grób murowany, co stało się kanwą powoływanych wyżej judykatów. Nie ma także wystarczających podstaw do przyjęcia, że uiszczenie opłat cmentarnych w 1968 r. stanowiło wyraz rezygnacji
z przysługującego prawa do grobu.

Sąd odwoławczy nie dostrzegł, aby Sąd pierwszej instancji uchybił prawu materialnemu w zakresie nie objętym zarzutami apelacji.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.