Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 stycznia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Marek Boniecki

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 stycznia 2023 r. w Krakowie

sprawy z powództwa B. S., S. S. (1), J.
S., J. S. (1), K. S. i J. F.

przeciwko Towarzystwu (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów: S. S. (1) i J. F. oraz strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 20 maja 2021 r., sygn. akt I C 952/18

oraz na skutek zażalenia powodów: S. S. (1), J.
S., J. S. (1), K. S. i J. F. od zawartego w punkcie IV ww. wyroku rozstrzygnięcia o kosztach procesu

1.  oddala apelację powodów;

2.  oddala apelację strony pozwanej;

3.  oddala zażalenie powodów;

4.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki B. S. kwotę 4050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

5.  odstępuje od obciążania powodów S. S. (1) i J. F. kosztami postępowania apelacyjnego;

6.  odstępuje od obciążania powodów: S. S. (1), J.
S., J. S. (1), K. S. i J. F. kosztami postępowania zażaleniowego.

Sygn. akt I ACa 912/21, ACz 426/21

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 13 stycznia 2023 r.

Wyrokiem z 20 maja 2021 r. Sąd Okręgowy w Krakowie w sprawie z powództwa: B. S., S. S. (1), J. S. (2), J. S. (1), K. S. i J. F. przeciwko Towarzystwu (...) S.A. w W. o zapłatę: I. zasądził od strony pozwanej na B. S. kwotę 60.000 zł z ustawowymi odsetkami od 9 czerwca 2017 r. do dnia zapłaty; II. oddalił powództwo
w pozostałym zakresie; III. zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki B. S. 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; IV. zasądził od powodów: S. S. (1), J. S. (2), J. S. (1), K. S. i J. F. solidarnie na rzecz strony pozwanej 10.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; V. nakazał pobrać od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Krakowie 3000 zł nieuiszczonych przez wygrywającą powódkę kosztów sądowych.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny szczegółowo zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którego to uzasadnienia wynika, że:

- w wypadku komunikacyjnym, który miał miejsce 19 września 2011 r., śmierć poniósł G. S.;

- poprzednik prawny pozwanego przyjął na siebie odpowiedzialność co do zasady za skutki wypadku i wypłacił tytułem zadośćuczynienia na rzecz babki zmarłego J. F. kwotę 3000 zł, a na rzecz pozostałych powodów, tj. rodzeństwa zmarłego kwoty po 6000 zł;

- 3 lipca 2012 r. poprzednik prawny pozwanego zawarł ugody z wszystkimi powodami, których przedmiotem było ustalenie odszkodowania należnego powodom z tytułu wypadku
z 19 września 2011 r.; strony ustaliły łączną kwotę odszkodowania w wysokości 12.000 zł dla J. F. oraz po 20.000 zł dla pozostałych powodów;

- w każdej z ugód zawarto oświadczenie, że kwota ustalona w ugodzie zaspokaja wszystkie roszczenia odszkodowawcze osoby roszczącej z tytułu ww. szkody, zarówno obecne, jak i mogące się pojawić w przyszłości jako następstwa tego wypadku; obie strony pozostawały w zgodzie co do tego, że ugoda obejmowała roszczenia powodów o zadośćuczynienie za krzywdę poniesioną w wyniku śmierci G. S.;

- negocjacje z ubezpieczycielem w przedmiocie wypłaty powodom zadośćuczynienia prowadziła w ich imieniu (...) s. k.
w K.; prowadząca kancelarię (...) nie jest prawnikiem, lecz zatrudniała radców prawnych; do prowadzenia sprawy każdego z klientów wyznaczany był prawnik, który doprowadzał do zawarcia ugody z drugą stroną, bądź w przypadku braku dojścia do porozumienia reprezentował klienta w postępowaniu sądowym; do podpisania ugody mogło dojść wyłącznie za zgodą klienta;

- rozmowami z kancelarią zajmowali się rodzice B. S., S. S. (1), J. S. (1), J. S. (2) i K. S.; powodowie zaakceptowali propozycję wypłaty zadośćuczynień w kwotach wskazanych w ugodzie;
w imieniu powodów ugody podpisała B. J. jako osoba uprawniona do reprezentacji;

- w momencie podpisania ugody powódka B. S. była małoletnia;

- powodowie J. S. (1), J. S. (2), K. S., S. S. (1) i B. S. są młodszym rodzeństwem zmarłego G. S.; ich relacje ze zmarłym były bliskie i ciepłe, jak pomiędzy rodzeństwem;

- B. S. - najmłodsza z rodzeństwa, w momencie śmierci G. S. chodziła do szkoły; spędzała dużo czasu z bratem, który zabierał ją na spacery, basen, lody, urządzał weekendowe wycieczki, dawał pieniądze na drobne wydatki, pomagał
w odrabianiu lekcji;

- w okresie nauki w szkole podstawowej i gimnazjum powódka w związku ze śmiercią brata korzystała z pomocy szkolnego psychologa; nadal odczuwa brak obecności najstarszego brata w swoim życiu.

- w 2017 r. powodowie złożyli reklamacje do pozwanej, domagając się wypłaty wyższego zadośćuczynienia, niż określone w ugodach z 3 lipca 2012 r.; pozwana nie uwzględniła żadnej z reklamacji.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał powództwo za częściowo uzasadnione w świetle przepisów art. 917 k.c. oraz art. 58 k.c., jedynie w stosunku do B. S., przyjmując, że:

- zawarte przez strony ugody nie były ani sprzeczne z naturą stosunku prawnego, ani nie naruszały zasad współżycia społecznego;

- negocjacje poprzedzające zawarcie ugód prowadzili w imieniu powodów prawnicy, posiadający fachową wiedzę w zakresie regulacji prawnych dotyczących odszkodowania
i zadośćuczynienia za krzywdę, doświadczenie w prowadzeniu tego rodzaju spraw oraz wsparcie organizacyjne wynikające z działania w ramach podmiotu zajmującego się zawodowo dochodzeniem roszczeń o naprawienie szkody w imieniu innych osób, co zrównywało pozycję negocjacyjną powodów z pozycją ubezpieczyciela;

- w trakcie pertraktacji powodowie nie wykazywali większego zainteresowania tym, jakie maksymalnie kwoty mogliby uzyskać tytułem zadośćuczynienia za śmierć brata i wnuka; świadomie zaniechali dochodzenia zadośćuczynienia w wyższych kwotach, uznając kwoty określone w ugodzie za adekwatne do ich roszczeń;

- trudno dać wiarę powodom, że nie zdawali sobie sprawy ze skutków prawnych zawartych ugód w zakresie utraty możliwości dochodzenia dalszych kwot tytułem zadośćuczynienia;

- umowa ugody zawartej w imieniu powódki B. S. była nieważna, wobec niedochowania wymogów określonych w art. 101 §3 k.r.o.;

- z uwagi na bliskość relacji tej powódki ze zmarłym oraz cierpienia związane ze śmiercią brata uzasadnione było przyznanie zadośćuczynienia w kwocie 80.000 zł (przy uwzględnieniu sumy już wypłaconej);

- o kosztach postępowania należnych powódce B. S. od strony pozwanej orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., a o tych wynikających ze sporu pomiędzy stroną pozwaną z pozostałymi powodami - na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu;

- na koszty należne pozwanej złożyło się wynagrodzenie jednego radcy prawnego oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa.

Od powyższego wyroku apelacje wnieśli powodowie (z wyjątkiem B. S.) oraz strona pozwana.

Powodowie zaskarżyli wyrok w zakresie oddalającym ich żądania, zarzucając błędną wykładnię art. 58 §1 k.c., polegającą na przyjęciu, że w sytuacji, w której powodowie byli reprezentowani przy zawieraniu ugód przez profesjonalne podmioty, nie mogą oni twierdzić, że nie byli zorientowani co do skutków zawieranych ugód, podczas gdy z samych ustaleń faktycznych poczynionych przez sąd wynika, że powodowie nie byli przez te osoby o niczym informowani, a zatem ugody noszą znamiona sprzecznych z zasadami współżycia społecznego.

Skarżący wnieśli o zmianę wyroku w zaskarżonej części przez uwzględnienie powództw i zasądzenie na rzecz każdego z powodów kwot po 20.000 zł.

Pozwana zaskarżyła wyrok w części uwzględniającej powództwo i rozstrzygającej
o kosztach postępowania, wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa w całości.

Apelująca zarzuciła: 1) naruszenie art. 446 §4 k.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez ustalenie, że odpowiednia kwota zadośćuczynienia dla siostry zmarłego B. S. to łącznie 80.000 zł, podczas gdy, biorąc pod uwagę wszystkie ustalone w toku postępowania okoliczności, kwota ta jawi się jako rażąco wygórowana; strona powodowa nie zaproponowała jakichkolwiek dowodów uzasadniających przyznanie tak wysokiego zadośćuczynienia;
w sprawie nie ustalono, aby powódka doznała uszczerbku na zdrowiu w związku ze śmiercią brata, nic przedłożono dokumentacji leczenia psychologicznego powódki, nie wykazano, aby przebieg żałoby był ponadnormatywny; 2) błąd w ustaleniach faktycznych poprzez pominięcie okoliczności, ze od wypadku do dnia wyrokowania minęło prawie 10 lat, co winno mieć wpływ na miarkowanie przyznanych kwot zadośćuczynienia; 3) naruszenie art. 481 k.c. poprzez ustalenie odsetek od daty wcześniejszej niż data wyrokowania; Sąd przyznając dodatkowe zadośćuczynienie, dokonał ustaleń z urzędu — strona powodowa na żadnym etapie postępowania nie powoływała się na nieważność ugody, w związku z tym, ze opiekunowie prawni nie uzyskali stosownej zgody sądu rodzinnego.

Odrębnym zażaleniem powodowie (w wyjątkiem B. S.) zaskarżyli wyrok w punkcie IV, zarzucając niezastosowanie art. 102 k.p.c. i zasądzenie od ww. powodów na rzecz strony pozwanej zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, w sytuacji gdy za odstąpieniem od obciążania ich kosztami przemawiały szczególne okoliczności w postaci subiektywnego przekonania o tym, że roszczenie jest zasadne, jak również charakteru rozstrzygnięcia, a także sytuacji materialnej powodów.

Skarżący wnieśli o zmianę orzeczenia w zaskarżonym zakresie przez odstąpienie od obciążania kosztami zastępstwa procesowego ww. powodów, ewentualnie ich obniżenie.

Postanowieniem z 24 listopada 2021 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie odrzucił apelacje powodów: K. S., J. S. (2) i J. S. (1). Orzeczenie to jest prawomocne.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Żaden z wniesionych środków odwoławczych nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny. Ustalenia faktyczne przyjęte przez Sąd Okręgowy za podstawę orzekania nie zostały zakwestionowane w apelacjach. Jakkolwiek bowiem pozwana sformułowała w tym zakresie zarzut procesowy, to w istocie nie dotyczył on faktów, lecz wniosków z nich płynących, których zdaniem skarżącej Sąd pierwszej instancji nie wyciągnął, choć powinien był.

Pozostałe zarzuty apelacji miały charakter materialnoprawny.

Nietrafnie powodowie zarzucają niewłaściwą wykładnię art. 58 §1 k.c., której miał dokonać Sąd Okręgowy. Zdaniem skarżących za nieważnością zawartych przez nich ugód ma przemawiać fakt, że nie byli oni informowani przez reprezentujące ich podmioty
o prowadzonych negocjacjach. Argument powyższy ocenić należy jako nieistotny. Przede wszystkim nie zostało zakwestionowane ustalenie, że powodowie zaakceptowali kwoty zaoferowane im w ugodach przed ich podpisaniem. Ponadto nie mogą oni przerzucać odpowiedzialności za nikłe zainteresowanie ze swojej strony toczącymi się negocjacjami na stronę pozwaną. Podkreślić należy, że czynność prawna dokonana przez przedstawiciela
w granicach umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego (art. 95 §2 k.c.). W sprawie nie wykazano, aby reprezentujący powodów pełnomocnicy wykroczyli poza zakres swojego umocowania. Sąd odwoławczy podzielił także pozostałe rozważania
w przedmiocie ważności zawartych umów ugód.

Podniesiony w apelacji pozwanej zarzuty obrazy prawa materialnego w postaci art. 446 §4 k.c. skupiał się na kwestii wysokości zadośćuczynienia. W powoływanym przepisie ustawodawca wskazał, że suma pieniężna przyznana tytułem zadośćuczynienia ma być odpowiednia, nie precyzując jednak zasad ustalania jej wysokości. Nie ulega wątpliwości
w kontekście kompensacyjnego charakteru zadośćuczynienia, że o wysokości tej każdorazowo decydować będzie rozmiar krzywdy doznanej przez poszkodowanego. Niedający się wymierzyć ściśle charakter krzywdy sprawia, że ustalenie jej rozmiaru, a tym samym
i wysokości zadośćuczynienia, zależy od oceny sądu, która powinna uwzględniać całokształt okoliczności. Podkreślenia także wymaga, że korygowanie przez sąd odwoławczy wysokości zasądzonego zadośćuczynienia uzasadnione jest tylko wówczas, gdy sąd pierwszej instancji przy ustalaniu tejże sumy nie uwzględnił wszystkich istotnych okoliczności mających wpływ na rozmiar krzywdy, ewentualnie przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie jako rażąco wygórowane lub rażąco niskie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2000 r., II CKN 651/98). W rozpoznawanej aktualnie sprawie Sąd Okręgowy wziął pod uwagę wszystkie istotne elementy krzywdy, która stała się udziałem małoletniej powódki. Skarżąca nie kwestionowała ustaleń faktycznych dotyczących relacji między powódką a jej zmarłym bratem. Jest rzeczą oczywistą i naturalną, nie wymagającą wiadomości specjalnych, że utrata członka najbliższej rodziny, szczególnie w tak młodym wieku, stanowi w normalnym toku zdarzeń źródło istotnych cierpień i innych negatywnych przeżyć, zakłócających normalne funkcjonowanie osoby poszkodowanej. Wykazane zostało, że powódka bardzo przeżyła śmierć brata, co spowodowało konieczność skorzystania z pomocy psychologicznej. Zauważyć należy przy tym, że fakt spotkań z psychologiem szkolnym nie musi być koniecznie wykazany stosownymi dokumentami, a dowody o charakterze osobowym nie zostały w tym zakresie skutecznie zakwestionowane. Przyznana suma zadośćuczynienia jawi się jako odpowiednia, a co najmniej nie wygórowana w stopniu rażącym, niezależnie od braku uszczerbku na zdrowiu powódki czy niewystąpienia ponadnormatywnego przebiegu żałoby.

Nie ma racji również skarżąca pozwana, twierdząc, że w rozpoznawanej sprawie zaistniały podstawy do zasądzenia odsetek dopiero od dnia wyrokowania. Krzywda powódki zaktualizowała się w dacie zgłaszania szkody, a jej rozmiar był możliwy do ustalenia jeszcze przed rozpoczęciem procesu. Fakt, że powódka nie powołała się na okoliczność nieważności umowy z uwagi na naruszenie art. 101 §3 k.r.o. nie może mieć tu istotnego znaczenia, gdy się zważy, że zaniedbanie poprzednika prawnego pozwanej w tym zakresie było widoczne na pierwszy rzut oka, co oznacza, że pozwana sama powinna je dostrzec na etapie rozpoznawania reklamacji.

Sąd odwoławczy nie dostrzegł, aby Sąd Okręgowy uchybił prawu materialnemu
w zakresie nie objętym zarzutami apelacji.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd drugiej instancji na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił obie apelacje jako bezzasadne.

Bezzasadne okazało się także zażalenie powodów, których powództwo zostało oddalone. Wbrew twierdzeniom żalących, brak było racjonalnych podstaw do zakładania sukcesu podważenia zawartych ugód, szczególnie wobec faktu, że korzystali oni
z profesjonalnej pomocy prawnej. Pamiętać należy, że skorzystanie z regulacji art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu rozpoznającego sprawę i do jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, a jeśli tak, to w jakim zakresie, od generalnej zasady obciążania kosztami procesu strony przegrywającej spór (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 28 lutego 2020 r., V CSK 485/19). Sam fakt trudnej sytuacji materialnej powodów nie może być tutaj przesądzający, szczególnie gdy się zważy, że Sąd Okręgowy ograniczył koszty podlegające zwrotowi do pojedynczej minimalnej stawki wynagrodzenia radcy prawnego, a jednocześnie obowiązek ten nałożył solidarnie.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego w zakresie apelacji pozwanej, które po stronie powódki ograniczyły się do wynagrodzenia adwokata przyjęto art. 98 §1 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §2 pkt 6 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).

Jednocześnie odstąpiono od obciążania powodów, których apelacja nie została odrzucona kosztami postępowania apelacyjnego na podst. art. 102 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. Sąd odwoławczy miał na uwadze, że powodowie obciążeni już zostali kosztami procesu w pierwszej instancji, a jednocześnie ich sytuacja majątkowa, dająca podstawę do zwolnienia od kosztów sądowych, jest wyjątkowo niekorzystna. Gdy zestawić tę okoliczność
z dysproporcją ekonomiczną stron oraz wysokością uzyskanych w przeszłości świadczeń, obciążanie skarżących dodatkowo kosztami postępowania apelacyjnego uznać należałoby za niesprawiedliwe.

Sąd Apelacyjny na podstawie powołanych wyżej przepisów odstąpił także od obciążania powodów kosztami postępowania zażaleniowego, mając na uwadze fakt, że akurat w zakresie kosztów procesu mogli oni pozostawać w przekonaniu o możliwości zastosowania wobec nich przez Sad Okręgowy odstępstwa z art. 102 k.p.c.