Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 maja 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Józef Wąsik (spr.)

Sędziowie: SSA Sławomir Jamróg

SSA Izabella Dyka

Protokolant: Katarzyna Mitan

po rozpoznaniu w dniu 10 maja 2023 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej w Ż. oraz Przedsiębiorstwa Budowlanego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ż.

przeciwko Skarbowi Państwa- Komendantowi Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w K.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 1 czerwca 2021 r. sygn. akt I C 749/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I A Ca 943/21

UZASADNIENIE

Strony powodowe, (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa z siedzibą w Ż. oraz Przedsiębiorstwo Budowlane (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ż. domagały się zasądzenia solidarnie na swoją rzecz od strony pozwanej, Skarbu Państwa – Komendanta Szkoły Aspirantów Państwowej Szkoły Pożarnej w K. kwoty 664.286,79 zł z odsetkami ustawowymi liczonymi: od kwoty 361.422,54 zł od dnia 14 lutego 2016r. do dnia zapłaty, od kwoty 298.791,39 zł od dnia 20 stycznia 2016r. do dnia zapłaty i od kwoty 4.072,86 zł od dnia 31 października 2016r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia kosztów procesu.

Na uzasadnienie strony powodowe wskazały, że zawiązały konsorcjum w związku z ubieganiem się o zamówienie publiczne polegające na wykonaniu przebudowy sali kinowej oraz przynależnych pomieszczeń Szkoły Aspirantów Państwowej Szkoły Pożarnej w K., po czym w wyniku przetargu zawarły ze stroną pozwaną w dniu 14 maja 2015r. umowę i wykonały powyższe zamówienie. Nie otrzymały jednak pełnego wynagrodzenia, które zostało przez stronę pozwaną pomniejszone na skutek bezzasadnie naliczonej kary umownej, a nadto należy się im wynagrodzenie za wykonanie robót dodatkowych. Z tytułu robót dodatkowych strony powodowe domagały się kwoty 298.791,39 zł, natomiast tytułem bezzasadnie, zdaniem stron powodowych, pomniejszonego wynagrodzenia o kary umowne – kwoty 361.422,54 zł.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Przyznała, że strony łączyła umowa z dnia 14 maja 2015r. o wykonanie przebudowy sali kinowej oraz przynależnych pomieszczeń Szkoły Aspirantów Państwowej Szkoły Pożarnej w K. zawarta w trybie ustawy o zamówieniach publicznych. Zarzuciła jednak, że wynagrodzenie określone w przedmiotowej w umowie miało charakter ryczałtowy, było wynagrodzeniem ryczałtowym i zawierało wszystkie koszty związane z zakresem zleconych prac, a wykonawcy opóźnili się z zakończeniem prac, w związku z czym zasadnie została naliczona kara umowna. W ocenie strony pozwanej powodowe spółki nie mogą żądać podwyższenia wynagrodzenia, nawet jeżeli w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiarów lub kosztów prac.

Wyrokiem z 1 czerwca 2021r Sąd Okręgowy w Krakowie:

1. zasądził od strony pozwanej, Skarbu Państwa – Komendanta Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w K., solidarnie na rzecz stron powodowych, (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej z siedzibą w Ż. oraz Przedsiębiorstwa Budowlanego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ż., kwotę 566.200,39 zł (pięćset sześćdziesiąt sześć tysięcy dwieście złotych trzydzieści dziewięć groszy) z odsetkami:

a) umownymi w wysokości odsetek ustawowych od kwoty 278.641,93 zł (dwieście siedemdziesiąt osiem tysięcy sześćset czterdzieści jeden złotych dziewięćdziesiąt trzy grosze) od dnia 14 lutego 2016r. do dnia zapłaty,

b) ustawowymi od kwoty 287.558,46 zł (dwieście osiemdziesiąt siedem tysięcy pięćset pięćdziesiąt osiem złotych czterdzieści sześć groszy) od dnia 2 lutego 2016r. do dnia zapłaty;

2. oddalił powództwo w pozostałej części;

3. zasądził od strony pozwanej, Skarbu Państwa – Komendanta Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w K., solidarnie na rzecz stron powodowych, (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej z siedzibą w Ż. oraz Przedsiębiorstwa Budowlanego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ż., kwotę 53.730 zł (pięćdziesiąt trzy tysiące siedemset trzydzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

4. nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie tytułem wydatków pokrytych tymczasowo ze środków Skarbu Państwa:

a) solidarnie od stron powodowych, (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej z siedzibą w Ż. oraz Przedsiębiorstwa Budowlanego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ż., kwotę 2.792,38 zł (dwa tysiące siedemset dziewięćdziesiąt dwa złote trzydzieści osiem groszy)

b) od strony pozwanej, Skarbu Państwa – Komendanta Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w K., kwotę 16.113,40 zł (szesnaście tysięcy sto trzynaście złotych czterdzieści groszy).

Rozstrzygnięcie to zostało wydane w oparciu o następujący stan faktyczny.

Strona pozwana, Skarb Państwa – Komendant Szkoły Aspirantów Państwowej Szkoły Pożarnej w K. przeprowadził postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego, którego przedmiotem było wykonanie przebudowy sali kinowej oraz przynależnych pomieszczeń Szkoły Aspirantów Państwowej Szkoły Pożarnej w K.. Specyfikacja ogólnych warunków zamówienia miała treść, jak na kartach 48-63, w tym zawierała opis przedmiotu zamówienia o treści jak na karcie 57, zaś przedmiar robót miał treść, jak na kartach 157-180.

Strony powodowe w dniu 12 marca 2015r. zawiązały konsorcjum celem ubiegania się o ww. zamówienie publiczne, zawierając umowę o treści, jak na kartach 39-40, w której postanowiły w szczególności, że biorą udział w zyskach i ponoszą straty solidarnie, po czym wzięły udział w przetargu, składając ofertę o treści jak na kartach 74-146, zawierający kosztorys o treści, jak na kartach 105-137. W toku postępowania przetargowego jego uczestnicy złożyli szereg zapytań. Zamawiający udzielił odpowiedzi na zapytania oferentów o treści jak na kartach 64-68.

W dniu 14 maja 2015r. pomiędzy stronami została zawarta umowa nr (...) o wykonanie przebudowy sali kinowej oraz przynależnych pomieszczeń Szkoły Aspirantów Państwowej Szkoły Pożarnej w K. o treści, jak na kartach 147-154. W umowie strony postanowiły w szczególności, że integralną częścią umowy jest specyfikacja ogólnych warunków zamówienia i oferta złożona przez wykonawcę (§ 1 ust. 1 umowy), a zakres rzeczowy przedmiotu umowy określa dokumentacja techniczna i opracowany na podstawie przedmiaru i opisu robót kosztorys ofertowy (§ 1 ust. 2 umowy). Strony określiły termin wykonania robót na 17 sierpnia 2015r. (§ 3 ust. 1 umowy) Przyjęto wynagrodzenie ryczałtowe (§ 13 ust. 1 umowy) w kwocie netto 2.720.735,41 zł, brutto 3.346.504,55 zł (§ 13 ust. 2 umowy). Wskazano, że roboty dodatkowe, których potwierdzona przez zamawiającego na piśmie konieczność wystąpi w toku realizacji umowy, a których zakres nie przekracza 50% wartości zamówienia, wykonawca obowiązany jest wykonać na dodatkowe zamówienie udzielone z wolnej ręki przez zamawiającego, przy zachowaniu tych samych norm, parametrów i standardów oraz tej samej wysokości składników cenotwórczych (§ 13 ust. 3 umowy). Wykonawca przyjął na siebie informowanie zamawiającego o konieczności wykonania robót dodatkowych i zamiennych w terminie do 3 dni od daty stwierdzenia konieczności ich wykonania (§ 14 pkt 3 umowy). Strony postanowiły, że za każdy dzień zwłoki w wykonaniu umowy wykonawca zapłaci karę umowną w wysokości 0,4% wynagrodzenia ustalonego w umowie (§ 16 ust. 2 umowy), a kara umowna będzie potrącana z wynagrodzenia należnego wykonawcy (§ 16 ust. 4 umowy). Przedmiotem odbioru końcowego miał być cały przedmiot umowy (§ 17 ust. 1 umowy). Zgłoszenie zamawiającemu gotowości odbioru przez wykonawcę następowało poprzez wpis w dzienniku budowy, przy czym potwierdzenie tego wpisu bądź brak ustosunkowania się do niego przez inspektora w terminie 7 dni od daty dokonania wpisu oznaczać miało osiągnięcie gotowości do odbioru w dacie wpisu do dziennika budowy (§ 17 ust. 2 umowy). W takiej sytuacji zamawiający wyznaczy termin i rozpocznie odbiór w ciągu 7 dni od daty potwierdzenia przez wykonawcę osiągnięcia gotowości do odbioru, zawiadamiając o tym wykonawcę (§ 17 ust. 3 umowy). W razie stwierdzenia przy odbiorze wad nadających się do usunięcia, zamawiający mógł odmówić odbioru do czasu usunięcia wad, wyznaczając jednocześnie odpowiedni termin z zagrożeniem, że po jego bezskutecznym upływie nie przyjmie naprawy (§ 17 ust. 4 pkt 1 umowy). Z czynności odbioru miał być sporządzony protokół (§ 17 ust. 5 umowy). Wykonawca miał wystawić fakturę końcową w terminie 30 dni od daty odbioru przedmiotu umowy (§ 19 ust. 1 umowy), a zamawiający miał obowiązek zapłaty za fakturę w terminie 60 dni, licząc od daty przyjęcia wraz z dokumentami odbioru (§ 20 ust. 1 umowy). W przypadku opóźnienia w zapłacie stronom przysługiwały odsetki ustawowe (§ 21 umowy).

Strona powodowa opracowała swoją ofertę na podstawie dokumentacji pochodzącej od zamawiającego, w tym specyfikacji ogólnych warunków zamówienia, przedmiaru robót oraz treści odpowiedzi udzielonych na zapytania oferentów.

W dniu 21 maja 2015r. sporządzono protokół przekazania wykonawcy placu budowy. W dniu 26 maja 2015r. kierownik budowy, K. D., umieścił w Dzienniku Budowy wpis o rozpoczęciu prac.

W toku wykonywania prac, które wymagały m.in. robót rozbiórkowych, pracownicy wykonawcy stwierdzili, że dokumentacja stanowiąca podstawę robót, przede wszystkim projekt budowlany, dotknięta jest brakami. Ujawniony został zły stan techniczny instalacji sanitarnej, podczas gdy zamówienie obejmowało jedynie wymianę białego montażu. Również po demontażu wykładziny w sali kinowej stan podłoża okazał się tak zły, że konieczne było zerwanie dotychczasowych warstw posadzkowych i wykonanie nowych warstw o odpowiedniej nośności i wytrzymałości. Zachodziła ponadto konieczność naprawy pokrycia dachowego i wykończenia ścian wewnętrznych na tarasie. W dokumentacji projektowej nie wskazano tras kablowych przy projekcie instalacji elektrycznej, a projektu tego nie skoordynowano z projektem instalacji niskoprądowych, w szczególności w zakresie sterowania oświetleniem sali kinowej, oraz instalacji audiowizualnych.

W toku wykonywania prac wykonawca zgłaszał na bieżąco zamawiającemu braki dokumentacji sporządzonej przez stronę pozwaną, rozbieżność tej dokumentacji ze stanem faktycznym stwierdzonym na miejscu wykonywania zamówienia oraz konieczność wykonania prac dodatkowych bądź zamiennych. Regularnie odbywały się spotkania przedstawicieli stron z udziałem kierownika budowy, inspektorów nadzoru i autorów projektów.

Już w dniu 23 czerwca 2015r. sporządzona została notatka służbowa, w której wyszczególniono braki w dokumentacji dotyczącej branży elektrycznej i wentylacyjnej.

Następnie powodowe spółki wielokrotnie zwracały się do zamawiającego o uzupełnienie dokumentacji, w tym w szczególności domagały się wykonania koordynacji projektu branży instalacji elektrycznej z instalacjami niskoprądową i audiowizualną. Strona pozwana początkowo odmawiała uzupełnienia dokumentacji, ostatecznie jednak został sporządzony nowy projekt instalacji elektrycznej.

W dniu 10 sierpnia 2015r. strony zawarły aneks do umowy nr (...) o treści jak na kartach 239-240, w którym przesunięto termin zakończenia robót na dzień 31 października 2015r., uzasadniając to koniecznością wykonania dodatkowych robót w branży wodnokanalizacyjnej, których nie przewidywała dokumentacja projektowa, stanowiąca podstawę prowadzenia robót, uszczegółowieniem i rozszerzeniem projektu branży elektrycznej, co spowodowało potrzebę zmian w projekcie elektrycznym i dodatkowych opracowań projektowych w tej branży, a nadto koniecznością wymiany posadzki w sali kinowej w związku z niewystarczającą stabilnością istniejącego podłoża, nie gwarantującego prawidłowego montażu foteli audytoryjnych i odległym terminem wytworzenia nowych foteli przez ich producenta.

Przedstawiciele stron byli zgodni, że zachodzi potrzeba naprawy pokrycia dachowego, czego nie obejmowała umowa stron. Wykonanie naprawy pokrycia dachowego zostało zlecone wykonawcy ustnie przez przedstawicieli strony pozwanej. W dniu 31 sierpnia 2015r. sporządzono protokół częściowego odbioru robót obejmujący wykonanie naprawy dachu. Wynagrodzenie z tego tytułu w kwocie 6.537,36 zł ujęte w fakturze nr (...) wystawionej przez strony powodowe w dniu 31 sierpnia 2015r. z terminem płatności wyznaczonym na dzień 30 października 2015r. nie było kwestionowane przez zamawiającego, który jednak domagał się zmiany treści zapisów w fakturze, od czego uzależniał zapłatę tej kwoty.

Sporządzony projekt instalacji elektrycznej nie zawierał uzgodnień z rzeczoznawcą z zakresu przeciwpożarowego, co było podnoszone na wielu kolejnych spotkaniach związanych z wykonywaniem zamówienia. Dopiero w dniu 1 października 2015r. zamawiający przekazał wykonawcy dodatkowy projekt, stanowiący system sygnalizacji pożarowej i oddymiania.

Strony powodowe sporządziły rozliczenie robót dodatkowych, które nie były objęte pierwotną umową stron, w tym kosztorys wymiany podłoża pod wykładzinę, demontażu posadzki marmurowej w holu, wykończenia ścian wewnętrznych tarasu, naprawy dachu, wykonania instalacji wodno-kanalizacyjnej. Ponadto wykonawca sporządził nowy kosztorys instalacji elektrycznej w oparciu o nowy przedmiar do projektu wykonawczego, przyjmując te same wskaźniki cenotwórcze, które były przyjęte w złożonej zamawiającemu ofercie. Kosztorys ten został zweryfikowany i zaakceptowany przez inspektora nadzoru T. J. i przedłożony zamawiającemu. Wartość robót w branży elektrycznej został wyliczony na kwotę 350.526,11 zł netto w miejsce poprzedniej kwoty 174.396,47 zł netto.

Inspektorzy nadzoru ustanowieni przez stronę pozwaną w toku wykonywania przez zamawiającego inwestycji dostrzegali potrzebę wykonania prac dodatkowych i akceptowali wykonanie tych prac. Zachodziła natomiast różnica zdań z przedstawicielami wykonawcy w zakresie wartości części prac dodatkowych.

Wykonawca domagał się od strony pozwanej pisemnego zlecenia wykonania robót dodatkowych. Stosowny dokument w tym zakresie nie został jednak sporządzony. Mimo to wykonawca zdecydował się wykonać roboty dodatkowe, aby zakończyć wykonanie zamówienia.

Dokumentacja opracowana przez zamawiającego, opisująca przedmiot zamówienia i stanowiąca podstawę postępowania w przedmiocie zamówienia publicznego była w znacznym stopniu niewystarczająca. Nie zawierała tzw. projektu wykonawczego, przez co wystąpiły braki w precyzyjnym opisaniu zakresu robót. Nie zostały też przez stronę pozwaną na etapie przygotowawczym przeprowadzone odkrywki w miejscach istotnych i mających wpływ na zakres robót. Opis przedmiotu zamówienia był lakoniczny, bez precyzyjnego wskazania zakresu prac i podziału na poszczególne branże. Dokumentacja została opracowana jedynie w podstawowymi zakresie bez właściwego powiązania i spójności pomiędzy branżami. Konieczność uzupełnienia projektów i zakresu niezbędnych prac została przerzucona na wykonawcę. W konsekwencji zarówno zakres inwestycji, jak i jej wartość zostały zaniżone i niezbędne było dla realizacji przedmiotu umowy wykonanie prac dodatkowych, które nie zostały przewidziane w przedmiarach.

W dokumentacji sporządzonej przez zamawiającego nie zawarto ostrzeżenia o możliwości wystąpienia robót dodatkowych lub innych nie ujętych w dokumentacji, których wykonanie będzie konieczne w ramach ustalonego wynagrodzenia ryczałtowego. Treść dokumentacji przetargowej nie umożliwiała oferentom przewidzenia i ujęcia w składanych ofertach dodatkowych prac koniecznych do wykonania zamówienia, które nie zostały przewidziane w przedmiarach.

Zrealizowanie przedmiotu zamówienia wyłącznie w zakresie wskazanym w zamówieniu skutkowałoby oddaniem inwestycji nie w pełni funkcjonalnej, wykonanej w sposób niezgodny z zasadami sztuki budowlanej. Dlatego też do wykonania zamówienia, którego dotyczyła umowa stron, konieczne było wykonanie robót dodatkowych, nie ujętych w umowie. W zakresie budowlanym dotyczyły one: wymiany podłoża, demontażu posadzki marmurowej, naprawy pokrycia dachowego, wykończenia ścian wewnętrznych na tarasie i wykonania instalacji wodno–kanalizacyjnych. Łączna wartość robót dodatkowych z zakresu budowlanego (bez prac z branży elektrycznej) według tej samej wysokości składników cenotwórczych przyjętych w umowie wyniosła 70.902,06 zł netto (87.209,53 zł brutto).

Nie został natomiast wykonany montaż jednej z kabin tłumaczy, na co obie strony wyraziły zgodę. Przewidziany w umowie koszt tego montażu z podłączeniem, osprzętem i włączeniem do systemu wynosił 13.245,33 zł netto (16.291,76 zł brutto).

Projekt branży elektrycznej pochodzący od strony pozwanej w postępowaniu przetargowym był bardzo ogólny i lakoniczny, nie był skoordynowany z instalacją niskoprądową oraz audiowizualną. Zawierał on liczne błędy formalne i merytoryczne oraz nie zawierał projektu wykonawczego. Rozwiązania przewidziane w projekcie nie pozwalały na płynną regulację natężenia światła (ściemniania) w sali kinowej, nie były przystosowane do współpracy z innymi sterownikami i nie określały źródeł światła ani przebiegu tras kablowych i sposobu ułożenia kabli. Z uwagi na wymogi dotyczące zachowania odległości pomiędzy trasami kablowymi i rozdzielenia tras do głośników od tras z przewodami mikrofonowymi niezbędne było precyzyjne wskazanie na projekcie wykonawczym tras kablowych poszczególnych obwodów. W projekcie elektrycznym pominięto przyjęty w projekcie instalacji niskoprądowych i audiowizualnych wymóg sterowania całym oświetleniem z reżyserki.

Projekt instalacji elektrycznej sporządzony przez stronę pozwaną nie gwarantował poprawy funkcjonalności pomieszczeń Szkoły Aspirantów. Niedookreślenie zakresu prac nie pozwalało na właściwe ustalenie ich wartości.

Braki dokumentacji projektowej powodowały konieczność wykonania przez strony powodowe prac dodatkowych, które nie zostały opisane ani w projekcie budowlanym, ani w pozostałej dokumentacji przetargowej i nie znalazły odzwierciedlenia w przedmiarze robót. W konsekwencji tych zaniechać zamawiającego rzeczywista wartość inwestycji została znacznie zaniżona.

Zmiana projektu spowodowała konieczność wykonania robót dodatkowych, nie ujętych wcześniej w zakresie zamówienia.

Łączna wartość robót dodatkowych z zakresu branży elektrycznej według tej samej wysokości składników cenotwórczych przyjętych w umowie wyniosła 176.130,64 zł netto (216.640,69 zł brutto). dowód: opinia biegłego z zakresu spraw elektrycznych i elektroenergetycznych, S. E., k. 1068-1101, 1142-1143

W dniu 31 października 2015r. sporządzone zostało oświadczenie kierownika budowy, K. D., o zakończeniu przebudowy Sali kinowej oraz przynależnych jej pomieszczeń w budynku Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w K.. Na dokumencie podpisy złożyli również projektant, A. M. oraz inspektor nadzoru, Z. G..

W dzienniku budowy kierownik budowy, K. D., umieścił z datą 24 października 2015r. wpis „Zgodnie z umową nr (...) z dnia 14 maja 2015r. zgłaszam gotowość do odbioru”, natomiast pod datą 31 października 2015r. wpis o treści: „Zakończono prace porządkowe”. Wpisem do dziennika budowy opatrzonym datą 6 listopada 2015r. inspektor nadzoru, Z. G., potwierdził wykonanie robót we wszystkich branżach zadania.

Fotele w Sali kinowej zostały zamontowane dopiero w dniu 2 lub 3 listopada 2015r. Pismem z dnia 9 listopada 2015r. zamawiający poinformował wykonawcę, że wyznacza termin odbioru końcowego na dzień 12 listopada 2015r.

W czasie odbioru końcowego w dniu 12 listopada 2015r. komisja powołana przez stronę pozwaną zapoznała się ze stanem pomieszczeń, które były remontowane. Następnie doszło do omówienia stwierdzonych usterek i dyskusji, czy odebrać prace. A. S., wieloletni kierownik działu inwestycji strony pozwanej, przekonywał uczestników, że roboty są zakończone. Komisja przyjęła jednak odmienne stanowisko.

Przedstawiciele zamawiającego sporządzili następnie notatkę służbową wraz z załącznikiem o treści, jak na kartach: 289-293.

W notatce tej przedstawiciele zamawiającego stwierdzili „wiele niedokończonych prac, usterek i braków niektórych dokumentów odbiorowych”, w związku z czym uznali, że wykonawca nie jest gotowy do odbioru i odmówili przyjęcia przedmiotu umowy ze względu na brak zakończenia robót, liczne usterki i brak niektórych wymaganych dokumentów odbiorowych. W remontowanym budynku nie było instalacji alarmowej (przeciwpożarowej), w związku z czym instalacja wykonana w ramach umowy stron nie mogła być do niej podłączona.

Pismem z dnia 12 listopada 2015r. Komendant Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w K. zawiadomił Państwową Inspekcję Sanitarną MSW o zakończeniu zadania „Przebudowa sali kinowej oraz przynależnych jej pomieszczeń” zlokalizowanych w budynku na os. (...) w K..

Pismem datowanym na dzień 23 listopada 2015r. przedstawiciel wykonawcy wskazał, że roboty zakończyły się już w dniu 24 października 2015r., w związku z czym zamawiający uchybił swoim obowiązkom, wyznaczając termin odbioru dopiero na dzień 12 listopada 2015r. W piśmie tym zakwestionowano część braków i usterek podanych w notatce służbowej sporządzonej przez przedstawicieli zamawiającego po wizji lokalnej na budowie w dniu 12 listopada 2015r., natomiast odnosząc się do wielu usterek, wskazano, że zostały już one usunięte. dowód: kopia pisma z dnia 23 listopada 2015r., k. 294-300

Wcześniej przedstawiciele stron, widząc, że na koniec października 2015r. nie zostały jeszcze wykonane wszystkie prace, ustalili, że wykonawca zgłosi gotowość do odbioru na dzień 31 października 2015r., a po potwierdzeniu przez inspektorów nadzoru rzeczywistej gotowości do dnia 6 listopada 2015r. zostanie wyznaczony termin odbioru na dzień 12 listopada 2015r. dowód: kopia pisma z dnia 25 listopada 2015r., k. 301-302; kopia oświadczenia inspektora nadzoru, Z. G., z dnia 6 listopada 2015r., k. 384; zeznania świadka A. S., rozprawa z dnia 27 października 2016r., k. 556v-559

W piśmie datowanym na dzień 27 listopada 2015r. wykonawca podtrzymał stanowisko wyrażone w piśmie z dnia 23 listopada 2015r., ponawiając stwierdzenie o gotowości do odbioru. dowód: kopia pisma z dnia 27 listopada 2015r., k. 303

Pismem z dnia 30 listopada 2015r. zamawiający poinformował wykonawcę o wyznaczeniu terminu odbioru końcowego na ww. dzień. dowód: kopia pisma z dnia 30 listopada 2015r., k. 305

W dniu 30 listopada 2015r. odbył się odbiór końcowy, z którego sporządzony został protokół. Stwierdzono w nim, że przedmiot umowy został wykonany w całości. Stwierdzone usterki wymieniono w załączniku do protokołu. W protokole wskazano, że komisja uznaje dzień 27 listopada 2015r. jako termin wykonania przedmiotu umowy, zaś wykonawca wyraził swoje stanowisko, oświadczając, że nie zgadza się z tym, gdyż uważa, że wykonał umowę do dnia 31 października 2015r. dowód: kopia protokołu odbioru końcowego, k. 306-310; lista usterek, k. 311; zeznania świadka A. S., rozprawa z dnia 27 października 2016r., k. 556v-559

W dniu 10 grudnia 2015r. sporządzono protokół z usunięcia usterek objętych załącznikiem do protokołu odbioru końcowego z dnia 30 listopada 2015r. dowód: kopia protokołu usunięcia usterek, k. 315; zeznania świadka A. S., rozprawa z dnia 27 października 2016r., k. 556v-559

W dniu 30 listopada 2015r. sporządzone zostało rozliczenie zużycia mediów przez wykonawcę przy realizacji zadania. Łączna kwota kosztów obciążających wykonawcę wyniosła 2.464,50 zł.

W dniu 15 grudnia 2015r. strony powodowe złożyły zamawiającemu końcową fakturę VAT na kwotę 840.844,25 zł, która z wcześniejszymi fakturami składała się na wynagrodzenie wykonawcy w łącznej kwocie 3.346.504,55 zł.

W dniach 30 i 31 grudnia 2015r. strona pozwana uiściła na rachunek bankowy wykonawcy kwotę łącznie 479.421,71 zł, niższą od kwoty wskazanej w końcowej fakturze o kwotę 361.422,54 zł. W tytule przelewów strona pozwana zaznaczyła, że dokonała pomniejszenia należności wykonawcy o karę umowną. W dniu 11 stycznia 2016r. wykonawcy doręczono notę księgową na kwotę 361.422,54 zł, obejmującą karę umowną naliczoną z tytułu zwłoki wykonawcy przy przyjęciu, że zakończenie przedmiotu umowy nastąpiło w dniu 27 listopada 2015r.

W dniu 19 stycznia 2016r. strona pozwana otrzymała pismo pełnomocnika stron powodowych datowane na dzień 15 stycznia 2016r., zawierające żądanie zapłaty kwoty 361.422,54 zł z tytułu brakującej części wynagrodzenia za wykonanie umowy nr (...) ze wskazaniem terminu płatności na dzień 13 lutego 2016r. W piśmie tym strony powodowe domagały się ponadto zapłaty wynagrodzenia za wykonanie prac dodatkowych, stanowiących prace elektryczne, wymianę podłoża pod wykładzinę w sali kinowej, demontaż posadzki marmurowej w holu, prace wykończeniowe tarasu, wykonanie instalacji wodno-kanalizacyjnej oraz naprawę dachu w łącznej kwocie 305.328,75 zł w terminie do dnia 31 stycznia 2016r.

Strony powodowe nie kwestionowały obciążenia ich kosztem zużycia mediów w kwocie 2.464,50 zł, natomiast pismem z dnia 10 lutego 2016r. złożyły stronie pozwanej oświadczenie o potrąceniu tej należności z wierzytelnością objętą fakturą nr (...).

Oceniając zeznania świadków i przedstawicieli stron, Sąd miał na uwadze, że wiele rozbieżności w przedstawianiu przez nich faktów, w tym dat, wynikało z ułomności pamięci ludzkiej, a nie z celowego dążenia do przedstawiania nieprawdziwych informacji. Różnicą taką jest w szczególności data montażu foteli w sali kinowej – przedstawiciele stron powodowych wskazywali na 2 lub 3 listopada 2015r., podczas gdy przedstawiciel strony pozwanej podawał 10 listopada 2015r. Skoro nie było innych dowodów, pozwalających na weryfikację tej daty, Sąd oparł się na wpisie inspektora nadzoru ustanowionego przez stronę pozwaną, który w dniu 6 listopada 2015r. potwierdził wykonanie wszystkich prac, co w konsekwencji prowadziło do uznania, że wykluczona jest data montażu foteli po dniu 6 listopada 2015r.

Poza niewielkimi rozbieżnościami dotyczącymi takich szczegółów, jak wyżej wskazany, wszystkie zeznania przesłuchanych osób są zasadniczo spójne co do faktów. Natomiast istotne różnice występują przy ocenie zdarzeń. Dotyczy to zarówno wypowiedzi odnoszących się do poprawności i kompletności dokumentacji sporządzonej przez stronę pozwaną, konieczności i zakresu robót dodatkowych, charakteru wynagrodzenia należnego wykonawcy (w tym sposobu rozumienia pojęcia wynagrodzenia ryczałtowego), jak i daty zakończenia remontu. Ta subiektywna ocena przedstawiana przez poszczególne osoby wynikała w znacznej mierze z powiązania ich z jedną ze stron. Ponieważ była to jedynie ocena, to nie miała ona wpływu na wiarygodność zeznań przesłuchanych osób. Zeznania te stanowiły bowiem podstawę ustaleń faktycznych, a nie oceny Sądu.

W związku z powyższym, Sąd zasadniczo nie odmówił wiarygodności przeprowadzonym dowodom, a zatem pominięto w pisemnym uzasadnieniu ich szerszą ocenę (art. 3271 § 1 pkt 1 k.p.c.).

Zaznaczyć jedynie należy, że opinie biegłych Sąd ocenił jako w pełni miarodajne, biegli bowiem wnikliwie przeanalizowali zebrany materiał dowodowy, w tym dokumentację, precyzyjnie przedstawili tok rozumowania oraz wskazali na jednoznaczne wnioski. Zarzuty strony pozwanej złożone po sporządzeniu uzupełniających opinii biegłych stanowiły jedynie polemikę z trafnymi stanowiskami biegłych.

Sąd przeprowadził następujące rozważania prawne:

Strony powodowe, (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółkę komandytową z siedzibą w Ż. oraz Przedsiębiorstwo Budowlane (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ż. łączyła ze stroną pozwaną, Skarbem Państwa – Komendantem Szkoły Aspirantów Państwowej Szkoły Pożarnej w K., umowa o wykonanie przebudowy sali kinowej oraz przynależnych pomieszczeń Szkoły Aspirantów Państwowej Szkoły Pożarnej w K., zawartej w trybie ustawy z dnia 29 stycznia 2004r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U. Nr 19, poz. 177 z późn. zm.), obecnie już uchylonej z dniem 1 stycznia 2021r. przez ustawę z dnia 11 września 2019r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U. poz. 2019 z późn. zm.). Do umowy stron zastosowanie znajdowały przepisy kodeksu cywilnego regulujące umowę o roboty budowlane (art. 647 i n. k.c. w zw. z art. 658 k.c.) ze zmianami wynikającymi z cytowanej ustawy z dnia 29 stycznia 2004r. Prawo zamówień publicznych.

W umowie zawartej przez strony nie został jednak opisany w precyzyjny sposób zakres robót, a sam opis przedmiotu zamówienia był lakoniczny. Dokumentacja, stanowiąca załącznik do umowy, została opracowana jedynie w podstawowym zakresie bez właściwego powiązania i spójności pomiędzy branżami. Dokumentacja ta miała liczne braki, o których podmioty stawające w przetargu nie miały wiedzy. Zrealizowanie przedmiotu zamówienia wyłącznie w zakresie wskazanym w zamówieniu skutkowałoby oddaniem inwestycji nie w pełni funkcjonalnej, wykonanej w sposób niezgodny z zasadami sztuki budowlanej.

Braki dokumentacji projektowej powodowały konieczność wykonania przez strony powodowe prac dodatkowych, które nie zostały opisane ani w projekcie budowlanym, ani w pozostałej dokumentacji przetargowej i nie znalazły odzwierciedlenia w przedmiarze robót. Wykonanie tych prac było niezbędne do wykonania zamówienia, którego dotyczyła umowa stron.

Umowa stron przewidywała wynagrodzenie ryczałtowe. Zasadniczą cechą takiego wynagrodzenia jest brak możliwości jego podwyższenia w przypadku zmiany okoliczności przy wykonywaniu umowy przez wykonawcę. Uzgodnienia stron zawarte w umowie dotyczyły jednak zakresu robót przewidzianego umową. Nie odnosiły się do tzw. robót dodatkowych, które nie były przez strony przewidziane w umowie. Ich konieczność nie wynikała z niewłaściwego postępowania wykonawcy, a była spowodowana brakami dokumentacji przygotowanej przez zamawiającego. Dopiero w trakcie wykonywania umowy wykonawca miał możliwość zorientowania się, że sporządzona przez niego oferta nie objęła pełnego zakresu prac niezbędnych do wykonania remontu. Na etapie sporządzania oferty wykonawca mógł bowiem działać w zaufaniu do przedmiaru robót i innych dokumentów opracowanych przez zamawiającego. Nie sposób wymagać, by oferent we własnym zakresie przeprowadzał weryfikację treści dokumentów przetargowych opisujących zakres zamówienia. Przepis art. 29 ust. 1 cytowanej ustawy z dnia 29 stycznia 2004r. Prawo zamówień publicznych nakłada bowiem na zamawiającego opisanie przedmiotu zamówienia w sposób jednoznaczny i wyczerpujący, za pomocą dostatecznie dokładnych i zrozumiałych określeń, z uwzględnieniem wszystkich wymagań i okoliczności mogących mieć wpływ na sporządzenie oferty. W niniejszej sprawie strona pozwana tym obowiązkom uchybiła, pomijając w dokumentacji przetargowej wiele istotnych kwestii.

Wykonanie robót dodatkowych nie było objęte pierwotną umową stron. Wszelkie oświadczenia o konieczności ich wykonania oraz uzgodnienia poczynione przez przedstawicieli stron bądź osoby uczestniczące w procesie realizowania zamówienia nie stanowiły zawarcia umowy o wykonanie robót dodatkowych. Umowa stron realizowana była bowiem na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych, z których wynika szereg ograniczeń swobody kontraktowej. W szczególności, zgodnie z przepisem art. 139 ust. 2 cytowanej ustawy z dnia 29 stycznia 2004r. Prawo zamówień publicznych, umowa wymaga pod rygorem nieważności zachowania formy pisemnej, chyba że przepisy odrębne wymagają formy szczególnej.

Takiej umowy pisemnej dotyczącej wykonania robót dodatkowych strony nie zawarły. Jedynie podpisany został aneks ze zmianą terminu wykonania umowy. W konsekwencji wszystkie roboty dodatkowe, które wykonały strony powodowe, nie były objęte umową stron.

Roboty dodatkowe zostały jednak wykonane, a strona pozwana zlecała ich wykonanie, akceptowała je i dokonała ich odbioru. Nawet w pisemnym aneksie do umowy wskazano konieczność wykonania robót dodatkowych na uzasadnienie zmiany terminu wykonania umowy. Roboty te miały konieczny charakter dla realizacji zamówienia w takim kształcie, jaki wynikał z koncepcji projektowych strony pozwanej. Roboty zostały wykonane prawidłowo, o czym świadczy bezusterkowość funkcjonowania remontowanego budynku, instalacji i wyposażenia wykonanego przez stronę powodową. Brak ważnej umowy na wykonanie tych prac powoduje, że stronom powodowym nie przysługuje roszczenie z umowy o zapłatę wynagrodzenia. Wykonanie robót dodatkowych było jednak świadczeniem, które spowodowało przysporzenie majątkowe po stronie pozwanej. Wzbogacenie to nastąpiło kosztem powodowych spółek, które świadczyły roboty, dostarczyły materiały i wyposażenie budynku. Stronom powodowym przysługuje zatem roszczenie z tytułu spełnienia świadczenia nienależnego (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.).

Pogląd opierający rozliczenie zamawiającego i wykonawcy w przypadku wykonania nieważnej umowy o roboty budowlane bądź nawet braku takiej umowy na przepisach o świadczeniu nienależnym jest już ugruntowany w orzecznictwie.

Stronom powodowym przysługuje wiec roszczenie o zapłatę kwoty stanowiącej równowartość spełnionego nienależnego świadczenia. Zakres spełnionego świadczenia (zakres wykonanych robót dodatkowych) ustalony został w oparciu o opinie biegłych według tej samej wysokości składników cenotwórczych przyjętych w umowie. Wartość nienależnego świadczenia i tym samym wartość przysporzenia majątkowego uzyskanego przez stronę pozwaną (wartość wzbogacenia strony pozwanej) to wysokość wynagrodzenia za roboty dodatkowe obliczona w oparciu o stawki (czynniki cenotwórcze) przyjęte w umowie pisemnej stron. Opierając się bowiem na logicznym rozumowaniu, należy domniemywać, że gdyby doszło do zawarcia umowy pisemnej we właściwym trybie na wykonanie tych robót dodatkowych, to wysokość wynagrodzenia za ich wykonanie opierałaby się na takich samych stawkach, jakie przyjęto w umowie stron z dnia 14 maja 2015r.

Wartość prac dodatkowych z zakresu budowlanego (bez prac z branży elektrycznej) wyniosła 70.902,06 zł netto (87.209,53 zł brutto). Natomiast z zakresu branży elektrycznej wartość prac dodatkowych to 176.130,64 zł netto (216.640,69 zł brutto). Suma tych prac wynosi 303.850,22 zł.

Jednak przy wykonywaniu umowy strony odstąpiły od montażu jednej z kabin tłumaczy. Skutkowało to ograniczeniem umowy o koszt w wysokości 13.245,33 zł netto (16.291,76 zł brutto).

Różnica powyższych kwot wynosi 287.558,46 zł (brutto). Kwota ta wyraża wartość bezpodstawnego wzbogacenia strony pozwanej.

Rozważając zasadność roszczenia stron powodowych wywodzonego z niezasadnie – zdaniem wykonawcy – pomniejszonego wynagrodzenia o karę umową, Sąd miał na uwadze, że stosownie do przepisu art. 483 § 1 k.c., można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy pieniężnej (kara umowna). Strony w zawartej umowie postanowiły, że za każdy dzień zwłoki w wykonaniu umowy wykonawca zapłaci karę umowną w wysokości 0,4% wynagrodzenia ustalonego w umowie (§ 16 ust. 2 pkt a umowy), zaś kara umowna będzie potrącana z wynagrodzenia należnego wykonawcy (§ 16 ust. 4 umowy). Ponadto w umowie wskazano, że przedmiotem odbioru końcowego miał być cały przedmiot umowy (§ 17 ust. 1 umowy), a w razie stwierdzenia przy odbiorze wad nadających się do usunięcia, zamawiający mógł odmówić odbioru do czasu usunięcia wad (§ 17 ust. 4 pkt 1 umowy). Z czynności odbioru miał być sporządzony protokół (§ 17 ust. 5 umowy). Strony przewidziały ponadto karę umowną na wypadek zwłoki w usunięciu wad stwierdzonych przy odbiorze (§ 16 ust. 2 pkt b umowy).

Z powyższych postanowień stron wynika, że kara umowna należała się zamawiającemu w przypadku niewykonania umowy w terminie (§ 16 ust. 2 pkt a umowy). Pojęciem tym nie było natomiast objęte wykonanie umowy z wadami, które podlegały usunięciu. W tym ostatnim przypadku zachodziła możliwość naliczenia innej kary umownej – z tytułu zwłoki w usunięciu wad (§ 16 ust. 2 pkt b umowy).

Do przyjęcia zakończenia wykonywania umowy niezbędne jest, by pełny zakres prac był zrealizowany, przy czym możliwe jest wystąpienie usterek, wymagających naprawy. Usterki i wady nie wyłączają wykonania umowy. Przeciwny pogląd pozostawałby w sprzeczności z treścią § 16 ust. 2 umowy stron, wprowadzającej odrębną karę umowną za zwłokę w wykonaniu przedmiotu umowy i za zwłokę w usunięciu wad stwierdzonych przy odbiorze. To rozróżnienie nawiązuje do kryteriów ocennych. Kwalifikowanie efektów prac zwłaszcza przy ich szerokim zakresie jako zakończonych, ale wymagających poprawek i uzupełnień, bądź jako niezakończonych z uwagi na konieczność wykonania poprawek i uzupełnień, ma w znacznym stopniu charakter ocenny. Te same poprawki i uzupełnienia można bowiem traktować bądź jako czynności niezbędne do zakończenia remontu bądź jako naprawę usterek pozostałych po wykonanym remoncie.

Z ustaleń faktycznych jednoznacznie wynika, że ocena oparta o powyższe kryterium wskazuje, że remont nie zastał wykonany w terminie. Choćby z zeznań przedstawiciela strony powodowej (...) sp. z o.o. sp. k., Ł. O., wynika bowiem, że montaż foteli w sali kinowej nastąpił dopiero w dniu 2 lub 3 listopada 2015r. Zamontowanie foteli w sali kinowej stanowi na tyle istotny element prac, że ich brak nie mógł być uznany za usterkę czy wadę podlegającą usunięciu (naprawieniu), a za niewykonanie istotnego elementu zamówienia. Oznacza to, że na dzień 31 października 2015r. przedmiot umowy nie był wykonany w całości. Skoro jednak w dniu 6 listopada 2015r. wyznaczony przez stronę pozwaną inspektor nadzoru, Z. G., potwierdził wpisem do dziennika budowy wykonanie robót we wszystkich branżach zadania, to należy przyjąć, że w tym dniu przedmiot umowy był wykonany.

Stan faktyczny opisany w notatce z dnia 12 listopada 2015r. sporządzonej po odbiorze końcowym przez komisję wyznaczoną przez stronę pozwaną nie wskazuje – w ocenie Sądu – na brak wykonania wszystkich prac, a na występowanie usterek (wad), podlegających usunięciu. Za takim kwalifikowaniem istniejącego wówczas stanu przemawia to, że świadkowie pracujący dla stron powodowych jednoznacznie twierdzili, że zamówienie zostało wykonane, choć przyznawali, że trzeba było jeszcze usunąć wady (tak K. D., P. P., A. B.). Podobnie przedstawiciele stron powodowych zeznawali, że wszystkie prace zostały do tego momentu wykonane. Również jednak z zeznań świadków związanych ze stroną pozwaną wynika wniosek, że zamówienie zostało wykonane, jakkolwiek niezbędne były poprawki, które w listopadzie i na początku grudnia wykonawca zrealizował. Świadek M. M. (1), opisując czynności z odbioru końcowego w dniu 12 listopada 2015r., posługiwał się cały czas pojęciem „usterek”, nie mówił o niedokończeniu prac, a o stwierdzeniu licznych usterek, które wykonawca miał usunąć. Także świadek A. S. na tamtym spotkaniu po zapoznaniu się z efektami remontu opowiadał się za przyjęciem przez komisję, że prace zostały zakończone i za odebraniem ich. Wreszcie wykonanie prac potwierdzają wpisy w dzienniku budowy. Co więcej, nie wszystkie wady opisane przez komisję w dniu 12 listopada 2015r. występowały w rzeczywistości, np. błędny jest zapis o braku podłączenia wykonanej instalacji przeciwpożarowej do systemu sygnalizacji w budynku, gdyż takiego systemu nie było wcześniej.

Pismem z dnia 12 listopada 2015r. Komendant Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w K. zawiadomił Państwową Inspekcję Sanitarną MSW o zakończeniu zadania „Przebudowa sali kinowej oraz przynależnych jej pomieszczeń” zlokalizowanych w budynku na os. (...) w K..

Z powyżej wskazanych przyczyn Sąd przyjął, że wykonanie umowy nastąpiło w dniu 6 listopada 2015r. Naliczenie kary umownej było więc zasadne jedynie za 6 dni. Wysokość tej kary wynosi więc 80.316,11 zł (3.346.504,55 zł x 0,4% x 6).

Bezzasadne są zarzuty stron powodowych odnoszące się do niezachowania przez stronę pozwaną wynikającego z umowy terminu wyznaczenia odbioru. Nawet jeżeli rzeczywiście strona pozwana powinna była wyznaczyć ten termin przed dniem 12 listopada 2015r., to okoliczność ta pozostaje bez znaczenia. Z ustaleń faktycznych wynika bowiem, że zamówienie zostało wykonane w dniu 6 listopada 2015r., a stwierdzenie tej okoliczności mogło również nastąpić w późniejszym terminie. Wcześniejszy termin odbioru nie powodowałby więc żadnych konsekwencji, gdyby przeprowadzający odbiór dokonali prawidłowej oceny odnoszącej się do wykonania umowy.

Strona pozwana bezzasadnie zatem naliczyła karę umowną w części obejmującej kwotę 281.106,43 zł, stanowiącą różnicę pomiędzy kwotą 361.422,54 zł a kwotą 80.316,11 zł. Pomniejszenie wynagrodzenia należnego stronom powodowym nie było więc zasadne co do kwoty 278.641,93 zł (gdyż do należnej kary umownej w kwocie 80.316,11 zł należy dodać uznany przez wykonawcę koszt zużycia mediów, wynoszący 2.464,50 zł, która to kwota została potrącona przez strony powodowe z ich wierzytelnością objętą fakturą nr (...)).

Orzekając o odsetkach, Sąd miał na uwadze, że strony w umowie postanowiły, że w przypadku opóźnienia w zapłacie stronom przysługują odsetki ustawowe (§ 21 umowy). Ponadto skutki opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego określone są w art. 481 k.c., zgodnie z którym, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W przypadku, gdy stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, to zgodnie z art. 481 § 2 k.c., należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Odsetki ustawowe wynoszą natomiast sumę stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych (art. 359 § 2 k.c.).

Przed dniem 1 stycznia 2016r. wysokość odsetek ustawowych była określana – w oparciu o przepis art. 359 § 3 k.c. – rozporządzeniem Rady Ministrów.

Z postanowień umownych wynikało, że termin płatności wynosił 60 dni od daty przyjęcia faktury końcowej, która miała być wystawiona w terminie 30 dni od daty odbioru przedmiotu umowy (§ 19 ust. 1 i § 20 ust. 1 umowy). W dniu 15 grudnia 2015r. strony powodowe złożyły zamawiającemu końcową fakturę VAT na kwotę 840.844,25 zł, która z wcześniejszymi fakturami składała się na wynagrodzenie wykonawcy w łącznej kwocie 3.346.504,55 zł. W dniach 30 i 31 grudnia 2015r. strona pozwana uiściła na rachunek bankowy wykonawcy kwotę wynagrodzenia pomniejszoną o kwotę naliczonej kary umownej w wysokości 361.422,54 zł.

W dniu 19 stycznia 2016r. strona pozwana otrzymała pismo pełnomocnika stron powodowych datowane na dzień 15 stycznia 2016r., zawierające żądanie zapłaty kwoty 361.422,54 zł z tytułu brakującej części wynagrodzenia za wykonanie umowy nr (...) ze wskazaniem terminu płatności na dzień 13 lutego 2016r. W piśmie tym zawarte zostało ponadto żądanie stron powodowych zapłaty wynagrodzenia za wykonanie prac dodatkowych, stanowiących prace elektryczne, wymianę podłoża pod wykładzinę w sali kinowej, demontaż posadzki marmurowej w holu, prace wykończeniowe tarasu, wykonanie instalacji wodno-kanalizacyjnej oraz naprawę dachu w łącznej kwocie 305.328,75 zł w terminie do dnia 31 stycznia 2016r.

Termin płatności wynagrodzenia z tytułu umowy z dnia 14 maja 2015r. przypadał na dzień 13 lutego 2016r. Z kolejnym dniem strona pozwana popadła w opóźnienie.

Natomiast termin płatności należności za prace dodatkowe, które nie były objęte umową stron, nie jest regulowany umową, a przepisami kodeksu cywilnego. Stosownie do przepisu art. 455 k.c., jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie takie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Skoro zatem strona pozwana została wezwana do zapłaty w dniu 19 stycznia 2016r. z wyznaczonym jej terminem na dzień 31 stycznia 2016r., który jednak przypadał w niedzielę, to roszczenie o zapłatę stało się wymagalne w dniu 1 lutego 2016r., a z kolejnym dniem – 2 lutego 2016r. strona pozwana popadła w opóźnienie. Od tego więc dnia należą się stronom powodowym odsetki z tytułu opóźnienia.

Roszczenie stron powodowych było zatem zasadne:

- co do wynagrodzenia z tytułu umowy w kwocie 278.641,93 zł z odsetkami umownymi za opóźnienie w wysokości odsetek ustawowych od dnia 14 lutego 2016r. do dnia zapłaty,

- co do wartości prac dodatkowych w kwocie 287.558,46 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 2 lutego 2016r. do dnia zapłaty.

Zasadne było żądanie zasądzenia powyższych kwoty solidarnie na rzecz stron powodowych. Strony powodowe zawiązały w dniu 12 marca 2015r. konsorcjum celem ubiegania się o zamówienie publiczne, zawierając umowę, w której postanowiły, że biorą udział w zyskach i ponoszą straty solidarnie. W umowie z dnia 14 maja 2015r. zawartej z zamawiającym obie strony powodowe występowały jako wykonawca.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c, a o brakujących kosztach sądowych stosownie do przepisu art. 83 oraz art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity Dz.U. z 2020r., poz. 755).

Apelację od tego wyroku wniosła strona pozwana w zakresie pkt 1 w części dotyczącej kwoty 287.558,46 zł. oraz w zakresie pkt 1 b) w całości, w zakresie pkt 3 w całości oraz w zakresie pkt k b) w całości.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła:

I. naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy,

tj. - art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, a w szczególności:

a) wadliwą ocenę dowodu z opinii sporządzonych przez biegłego sądowego powołanego w niniejszej sprawie - mgr inż. A. C. tj. opinii z sierpnia 2016 r. (dalej jako: „Opinia podstawowa"), opinii uzupełniającej z dnia 28.12.2017 r. (dalej jako: „Opinia uzupełniająca 1"), odpowiedzi na zarzuty z dnia 11 maja 2018 r. (dalej jako: „Opinia uzupełniająca 2"), opinii uzupełniającej z września 2018 r. (dalej jako: „Opinia uzupełniająca 3"), skutkującą uznaniem, że w ramach spornej umowy zaistniała konieczność wykonania przez powodów prac dodatkowych, które nie zostały opisane w projekcie budowlanym, w pozostałej dokumentacji przetargowej i nie znalazły odzwierciedlenia w przedmiarze robót;

b) wadliwą ocenę dowodu z opinii sporządzonych przez biegłego sądowego powołanego w niniejszej sprawie - inż. S. E., tj. opinii z dnia 20 lipca 2020r. (dalej jako: „Opinia podstawowa"), opinii z dnia 10 grudnia 2020 r. (dalej jako: „Opinii uzupełniającej"), skutkującą uznaniem, że w ramach spornej umowy zaistniała konieczność wykonania przez powodów elektrycznych prac dodatkowych, które nie zostały opisane w projekcie budowlanym, w pozostałej dokumentacji przetargowej i nie znalazły odzwierciedlenia w przedmiarze robót;

- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. oraz art. 235 2 § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonanie oceny z pominięciem: zgłoszonych przez Pozwanego Skarb Państwa w piśmie z dnia 20 października 2017 r., w piśmie z dnia 23 lutego 2018 r., w piśmie z dnia 19 lipca 2018 r., w piśmie z dnia 19 lutego 2019. zarzutów do wszystkich opinii sporządzonych przez biegłego A. C. oraz zgłoszonych przez pozwanego Skarb Państwa w piśmie z dnia 14 października 2020 r., w piśmie z dnia 15 marca 2021 r. zarzutów do wszystkich opinii sporządzonych przez Biegłego S. E., wniosku dowodowego pozwanego z dnia 4 marca 2019 r. o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadków: M. M. (1) i Z. G. na okoliczności weryfikacji kosztorysów wykonawcy w związku z opinią ustną biegłego A. C. przeprowadzaną przez Sąd I instancji na rozprawie w dniu 26 lutego 2019 r., wniosku dowodowego pozwanego z dnia 15 marca 2021 r. o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego na te same okoliczności sformułowane w postanowieniu Sądu z dnia 26 lutego 2019 r., w wyniku czego Sąd wydając wyrok oparł się wyłącznie na opiniach podstawowych i uzupełniających biegłego A. C. oraz biegłego S. E., które wymagały uzupełnienia i wyjaśnienia, niezasadnie uznając, że opnie te są kompletne i przekonujące;

- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. oraz art. 2352 § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. poprzez pominięcie wniosku dowodowego Pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadków: M. M. (1) i Z. G. na okoliczności weryfikacji kosztorysów wykonawcy w związku z opinią ustną biegłego A. C. przeprowadzaną przez Sąd I instancji na rozprawie w dniu 26 lutego 2019 r., co skutkowało wydaniem rozstrzygnięcia jedynie w oparciu o opinie Biegłego A. C. oraz opinie biegłego S. E., które wymagały uzupełnienia i wyjaśnienia, niezasadnie uznając, że opnie te są kompletne i przekonujące;

- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. oraz art. 2352 § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. poprzez pominięcie wniosku dowodowego pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego na te same okoliczności sformułowane w postanowieniu Sądu z dnia 26 lutego 2019 r., co skutkowało wydaniem rozstrzygnięcia jedynie w oparciu o opinie biegłego A. C. oraz opinie Biegłego S. E., które wymagały uzupełnienia i wyjaśnienia, niezasadnie uznając, że opnie te są kompletne i przekonujące.

Sąd pominął również fakty ujawnione w Analizie Kosztorysów Wykonawcy sporządzonej przez Inspektorów Nadzoru w trakcie realizacji spornej inwestycji, gdzie wartość rozliczenia robót zgłoszonych jako dodatkowych po weryfikacji została zredukowana do kwoty 12.830,33 zł. oraz fakt skali błędów wykonawcy w wycenie poszczególnych zakresów prac, tj. ofercie wykonawcy i fakt wystąpienia bardzo dużych różnic między wyceną prac w kosztorysie Wykonawcy a kosztorysem inwestorskim.

- art. 98 § 1 k.p.c, art. 99 k.p.c, art. 100 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 ze zm.) oraz w związku z art. 32 ust. 1, ust. 2 i ust. 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. 2019 r., poz. 1265) poprzez pominięcie okoliczności, że koszty zastępstwa procesowego należne Skarbowi Państwa w sprawie, w której zastępstwo Skarbu Państwa wykonuje Prokuratoria Generalna, przysługują bezpośrednio Prokuratorii Generalnej i nie powinny być potrącane z kosztami procesu w tym kosztami zastępstwa zasądzonymi na rzecz strony przeciwnej.

II. naruszenie prawa materialnego, tj.:

art. 632 § 1 k.c. w zw. z § 13 ust. 1 umowy Nr (...) z dnia 14 maja 2015 r. poprzez przyjęcie, iż prace wykonane przez powodów nie zostały w całości przewidziane w zawartej umowie, podczas gdy - w świetle przyjętego w umowie wynagrodzenia ryczałtowego - powodowie zobowiązali się wykonać przedmiot zamówienia bez względu na faktyczny rozmiar lub koszty robót za zaoferowaną cenę;

- art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z § 13 ust. 3, § 14 pkt 3, § 26 pkt 1 lit. a), pkt 2 i 3 umowy Nr 14/2015 z dnia 14 maja 2015 r. oraz aneksu Nr (...) z dnia 10 sierpnia 2015 r. do tej umowy poprzez nieprawidłowe zastosowanie polegające na uznaniu, że w niniejszej sprawie strona pozwana zlecała wykonanie robót dodatkowych, akceptowała je i dokonała ich odbioru oraz uznaniu, że wykonane przez powodów roboty budowlane leżały poza zakresem zawartej umowy oraz że powodowie mogą żądać zwrotu ich wartości;

- art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. poprzez nieprawidłowe zastosowanie, polegające na rozpatrzeniu roszczenia Powodów w oparciu o przepis art. 405 k.c. w zw. z art. 410 §1 k.c;

- art. 481 k.c. i art. 455 k.c. poprzez nieprawidłowe zastosowanie, polegające na zasądzeniu odsetek ustawowych od kwoty 287.558,46 zł od dnia 2 lutego 2016 r., tj. po upływie terminu wyznaczonego w wezwaniu do zapłaty z dnia 19 stycznia 2016r.;

III. Wniosła o:

1) rozpoznanie w trybie art. 380 k.p.c. postanowień Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 1 czerwca 2021 r. w przedmiocie pominięcia wniosków Pozwanego Skarbu Państwa:

- o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadków: M. M. (1) i Z. G. no okoliczności związane z weryfikacją kosztorysów wykonawcy na roboty dodatkowe, sporządzenia Analizy Kosztorysów, w jakich okolicznościach ww. dokument powstał, na kogo polecenie, co było przedmiotem analizy, w oparciu o jakie dane weryfikacja została dokonana, jakie były wyniki weryfikacji, jakie było stanowisko wykonawcy odnośnie ww. wyników, zgłoszony we wniosku dowodowym pozwanego z dnia 4 marca 2019 r.,

- o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego na te same okoliczności sformułowane w postanowieniu Sądu z dnia 26 lutego 2019 r., zgłoszony przy piśmie procesowym pozwanego z dnia 15 marca 2021 r.,

2) zmianę wyroku w zaskarżonej części, poprzez oddalenie powództwa (w zaskarżonej części) wobec Pozwanego Skarbu Państwa - Komendanta Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej, a także zasądzenie od powodów na rzecz Skarbu Państwa - Komendanta Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej kosztów postępowania w pierwszej instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz pozwanego Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej

Polskiej według norm prawem przepisanych.

Strony powodowe wniosły o oddalenie apelacji i zasądzenie od strony pozwanej na ich rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji uznał ją za nieuzasadnioną.

Sąd I Instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Apelacyjny przyjął za swoje, oraz trafnie zastosował przepisy prawa procesowego i materialnego.

Na wstępie wskazać należy, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji (art. 378 §1 k.p.c.) na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym (art.382 k.p.c.) z tym zastrzeżeniem, że przed sądem pierwszej instancji powinny być przedstawione wyczerpująco kwestie sporne, zgłoszone fakty i dowody, a prezentacja materiału dowodowego przed sądem drugiej instancji ma miejsce wyjątkowo (art. 381 k.p.c.).

Zgodnie z uchwałą składu 7 sędziów (III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz.55), której nadano moc zasady prawnej, sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego.

Apelujący podnosi zarówno zarzuty procesowe odnoszące się do ustalonego stanu faktycznego jak i zarzuty prawa materialnego. W pierwszej kolejności należy rozpoznać zarzuty procesowe, gdyż oceny zastosowania prawa materialnego można dokonać tylko w świetle ostatecznie ustalonego stanu faktycznego, a nie stanu forsowanego przez stronę apelującą.

Wbrew zarzutom apelacji Sąd nie naruszył art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy nie uchybił zasadom logicznego rozumowania ani doświadczenia życiowego, a jedynie wykazanie takich okoliczności mogłoby stanowić o skutecznym postawieniu naruszenia wskazanego wyżej przepisu (por. orz. SN z 6.11.1998 II CKN 4/98). Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu, przedstawianie własnej wizji stanu faktycznego opartej na dokonanej przez siebie odmiennej ocenie dowodów. Ocena wiarygodności i mocy dowodów jest bowiem podstawowym atrybutem i zadaniem sądu orzekającego wyrażającym istotę sądzenia, a więc rozstrzygania kwestii spornych w warunkach niezawisłości na podstawie własnego przekonania sędziego przy uwzględnieniu całokształtu zebranego materiału (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 16.02.1996 II CRN 173/95).

Odnośnie apelacji pozwanego należy podnieść, że jego zarzuty stanowią w istocie polemikę ze swobodną oceną dowodów przeprowadzoną przez sąd I instancji, której to ocenie nie można nic zarzucić, skoro ocena ta nie wykracza poza ramy zakreślone w art. 233 § 1 k.p.c. i koncentrują się głównie na próbie zdyskredytowania opinii biegłych sądowych, którym pozwany przeciwstawia prywatny kosztorys, a gdy ten został zweryfikowany przez biegłych, pozwany chce weryfikacji kosztorysu przy pomocy zeznać świadków M. M. (1) oraz Z. G., nie wskazując przy tym konkretnych faktów na które mieliby zeznać, tylko wnosi o ich przesłuchanie „na okoliczność weryfikacji kosztorysów wykonawcy”, co przecież wymaga wiadomości specjalnych o zostało dokonane przez biegłych w sposób rzetelny, spójny i należycie uzasadniony. Obie - zarówno opinia biegłego A. C., jak i opinia S. E. - są w pełni przekonujące w kontekście wykazania, że będące przedmiotem badania biegłych roboty miały charakter dodatkowy w stosunku do przedmiotu zamówienia. Z tej przyczyny Sąd Apelacyjny oddalił wnioski o przesłuchanie świadków (zwłaszcza, że zeznawali już w sprawie) oraz przeprowadzenie dowodu z innych biegłych na te same tezy dowodowe.

Podkreślenia wymaga, że przyczyną wykonania robót dodatkowych było to, że już po zawarciu umowy okazało się, że realizacja inwestycji w takim kształcie, jaki przewidywał projekt budowlany, nie spełni większości funkcji, których pozwany oczekiwał w związku z przebudową sali kinowej. Okazało się, że zamawiający oczekiwał czegoś zupełnie innego niż to, co przewidywał projekt przygotowany przez pozwanego. Dlatego nie chciał realizacji robót według dotychczasowego projektu. Akceptował oczywistość prac dodatkowych np. wymianę starych rur i konieczność wykonania robót elektrycznych. Z okoliczności sprawy wynika, że pozwany w istocie od powoda wykonania prac dodatkowych (nie przewidzianych w umowie), gdyż inaczej cała inwestycja nie miałaby dla niego sensu. Nie podpisał jednak aneksu do umowy uznając zapewne, że naruszy w ten sposób Prawo zamówień publicznych. Tymczasem wynagrodzenie ryczałtowe co do zasady odnosi do przedmiotu robót jaki zgodnie z zawartą z inwestorem umową wykonawca miał obowiązek wykonać, a nie całkowicie nowe prace nie przewidziane wcześniej w projektach stron sporządzonych na etapie zawierania umowy.

Oprócz opinii biegłych w aktach sprawy znajduje się szereg dowodów (w tym korespondencja stron) wskazujących jednoznacznie na fakt, że wykonanie znaczącej części prac składających się na efekt końcowy nie stanowiło realizacji projektu budowlanego dostarczonego przez pozwanego, ale wynikało z dodania do zakresu zamówienia elementów i funkcjonalności znacząco zmieniających - przez podniesienie wartości i walorów użytkowych - przedmiot zamówienia, często poprzedzonych koniecznością wykonania stosownych opracowań projektowych, których wcześniej nie było, przy czym za dokumentację projektową odpowiadał pozwany. Potwierdzają to również zeznania świadków T. J., Z. G., M. M. (1) (dwa ostatni to inspektorzy nadzoru ze strony pozwanego).

Wobec niewzruszenia stanu faktycznego sprawy, w szczególności w zakresie ustalenia, że prace za które powód żąda wynagrodzenia nie były przewidziane w pisemnej umowie, nie mogą nie mogą odnieść skutku również zarzuty naruszenia prawa materialnego, a to art. 632 § 1 k.c. oraz art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z postanowieniami umowy odnoszącymi się do zakresu prac i ustalonego wynagrodzenia.

Należy mieć na uwadze, że kwestia nieprzewidzenia rozmiaru lub kosztów prac, która w świetle art. 632 § 1 k.c. jest cechą wynagrodzenia ryczałtowego ulega modyfikacji na gruncie przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004r. Prawo zamówień publicznych (dalej: Pzp). Wszak zgodnie z art. art. 29 oraz 31 Pzp wykonawcy nie może bowiem obciążać ryzyko nieprzewidzenia rozmiaru prac czy ich kosztów, będące wynikiem opisu przedmiotu zamówienia naruszającego. Należy też mieć na uwadze, że w świetle art. 140 ust. 3 Pzp umowa o udzielenie zamówienia publicznego podlega unieważnieniu w części wykraczającej poza określenie przedmiotu zamówienia zawarte w specyfikacji istotnych warunków. W tej sytuacji wynagrodzenie ryczałtowe nie może wyłączać obowiązku zamawiającego opisania przedmiotu zamówienia w sposób jednoznaczny i wyczerpujący oraz uwzględniający wszystkie wymagania i okoliczności mogące mieć wpływ na sporządzenie oferty (art. 29 ust. 1 Pzp). Z tych przyczyn, niedopuszczalne jest przerzucenie na wykonawcę skutków finansowych nieprecyzyjnego opisania przedmiotu zamówienia przez zamawiającego.

Sąd Apelacyjny podziela też stanowisko wyrażane już w orzecznictwie sądowym ( por. wyroki Sądu Najwyższego z 27 marca 2000 r., III CKN 629/98; 11 stycznia 2017 r., IV CSK109/16, Legalis), że na wykonawcy nie ciąży obowiązek szczegółowego sprawdzania dostarczonego projektu w celu wykrycia jego wad. Wynika to nie tylko ze szczególnego reżimu przepisów Pzp, ale również z prawa cywilnego, gdzie w odniesieniu do powinności wykonawcy robót budowlanych przewidzianej w art. 651 k.c. uznaje się, że nie jest jego obowiązkiem szczegółowe sprawdzanie dokumentami projektowej, zwłaszcza gdy stwierdzenie nieprawidłowości dostarczonej podstawy działania wymagałoby specjalistycznej wiedzy z zakresu projektowania. Obowiązek wynikający z art. 651 k.c. rozumiany jest w ten sposób, że wykonawca powinien niezwłocznie zawiadomić inwestora o niemożności realizacji inwestycji na podstawie otrzymanego projektu lub o innych przeszkodach, nie oznacza to jednak, że przed przystąpieniem do robót, a już w szczególności przed zawarciem umowy, winien weryfikować projekt pod kątem jego poprawności, która w zasadzie winna mieć charakter założenia, z uwagi na sposób powstawania dokumentacji projektowej.

Przechodząc do podstawy prawnej zasadzonego roszczenia należy mieć na uwadze, że art. 139 ust. 2 Pzp wymaga dla umowy pod rygorem nieważności zachowania formy pisemnej, chyba że przepisy odrębne wymagają formy szczególnej. Takiej umowy pisemnej dotyczącej wykonania robót dodatkowych strony nie zawarły. Jedynie podpisany został aneks ze zmianą terminu wykonania umowy. W konsekwencji wszystkie nieformalne uzgodnienia stron i czynności konkludentne świadczące o woli stron zawarcia porozumienia co do wykonania prac dodatkowych okazały się nieważne w świetle powołanego przepisu. Brak ważnej umowy na wykonanie tych prac powoduje, że stronom powodowym nie przysługuje roszczenie z umowy o zapłatę wynagrodzenia. Wykonanie robót dodatkowych było świadczeniem, które spowodowało przysporzenie majątkowe po stronie pozwanej. Wzbogacenie to nastąpiło kosztem powodowych spółek, które świadczyły roboty, dostarczyły materiały i wyposażenie budynku. Zatem stronom powodowym przysługuje roszczenie z tytułu spełnienia świadczenia nienależnego (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.).

Pogląd opierający rozliczenie zamawiającego i wykonawcy w przypadku wykonania nieważnej umowy o roboty budowlane bądź nawet braku takiej umowy na przepisach o świadczeniu nienależnym znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu najwyższego (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2019r., II CSK 623/18, wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 5 grudnia 2006r., II CSK 327/06, z dnia 2 lutego 2011r., II CSK 414/10, z dnia 7 listopada 2007r., II CSK 344/07, z dnia 7 lutego 2013r., II CSK 248/12, z dnia 21 lutego 2013r., IV CSK 354/12, z dnia 7 kwietnia 2017r., V CSK 481/16 i wyrok z dnia 11 maja 2017r., II CSK 541/16).

Sąd nie podziela zarzutu apelacji, aby wymagalność roszczenia powoda, znajdującego swą podstawę w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu, należało w jakikolwiek sposób wiązać z momentem doręczenia opinii biegłych. Świadczenie z tytułu zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia ma charakter bezterminowy i powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika (art. 455 k.c.. por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 lutego 2017 r. (II CSK 280/16). W konsekwencji, termin spełnienia takiego świadczenia musi być wyznaczony zgodnie z art. 455 k.c., a więc niezwłocznie po wezwaniu skierowanym przez zubożonego. Zgodnie zaś z art. 481 k.c., odsetki od kwoty pieniężnej należą się dopiero za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia, tj. od chwili wezwania dłużnika do wykonania.

Prawidłowe jest również rozstrzygnięcie o kosztach postępowania, które jest konsekwencją wyniku sprawy i opiera się na proporcjach, w jakich powództwo uwzględniono. Sąd prawidłowo zastosował art. 32 ust. 1-3 ustawy o PGRP. Z przepisów tych nie wynika niedopuszczalność stosunkowego rozdzielenia kosztów, zwłaszcza gdy Skarb Państwa przegrywa proces w większej części, wobec czego orzekający w sprawie sąd nie przyznaje mu żadnych kosztów.

W świetle przedstawionych argumentów apelację oddalono na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania na podstawie art. 98 § 1 i 3, 98 § k.p.c. w zw. § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokatów zgodnie z zasadą wyniku sporu.