Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 czerwca 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Boniecki

Protokolant: Grzegorz Polak

po rozpoznaniu w dniu 4 czerwca 2024 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Z. K.

przeciwko A. M.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 13 maja 2022 r.,
sygn. akt I C 1044/20

1.  oddala apelację powoda;

2.  oddala apelację pozwanej;

3.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej tytułem kosztów postępowania apelacyjnego kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) wraz
z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie
w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

Sygn. akt I ACa 986/22

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 4 czerwca 2024 r.

Wyrokiem z 13 maja 2022 r. Sąd Okręgowy w Kielcach: I. pozbawił tytuł wykonawczy w postaci postanowienia Sądu Rejonowego w B. z 21 czerwca 2016 r., wydanego w sprawie (...) w punkcie 1, w części dotyczącej kwoty 25.493,58 zł; II. oddalił powództwo w pozostałej części oraz orzekł o kosztach procesu i wynagrodzeniu pełnomocnika z urzędu (pkt. III i IV).

Sąd pierwszej instancji poczynił ustalenia faktyczne zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z których wynika, że:

- między stronami toczyło się lat postępowanie o zniesienie współwłasności przed Sądem Rejonowym w B. pod sygnaturą (...), zakończone orzeczeniem Sądu Okręgowego w K. z 25 maja 2017 roku w sprawie(...); dokonano zniesienia współwłasności, przyznając powodowi m.in. działkę o nr.(...) i zasądzając od niego na rzecz pozwanej spłatę w wysokości 330.079,57 zł; w orzeczeniu tym Sąd rozliczył również nakłady, jakie poniósł powód, zasądzając na jego rzecz kwotę 10.335,56 zł i oddalając żądanie rozliczenia nakładów powoda w pozostałym zakresie;

- po zakończeniu ww. sprawy powód podarował w dniu 30 czerwca 2017 r. nieruchomość oznaczoną jako działka nr (...) swoim synom, którzy przelewami z 10 kwietnia 2020 r. dokonali cesji na rzecz powoda wierzytelności wobec pozwanej w kwocie 122.250 zł;

- powód złożył oświadczenie o potrąceniu całości wierzytelności pozwanej z jego wierzytelnością w łącznej kwocie 330.079,57 zł, obejmując potrąceniem należność z cesji wierzytelności w kwocie 122.250 zł i kwotę 225.213,24 zł, stanowiącą według niego wartość poczynionych nakładów;

- powód nie dokonał spłaty zasądzonej kwoty na rzecz pozwanej, a pozwana nie opuściła działki nr (...);

- wyrokiem z 30 stycznia 2019 r. Sąd Okręgowy w K. uznał za bezskuteczną względem pozwanej ww. umowę darowizny;

- obecnie toczy się postępowanie egzekucyjne przeciwko powodowi również co do objętych postanowieniem o zniesieniu współwłasności nieruchomości;

- Sąd Rejonowy w B. pozbawił wykonalności postanowienie tego Sądu wydane w sprawie (...), odnośnie do punktu II podpunktu 3, w zakresie nakazującym wydanie pozwanej powodowi działki nr (...), natomiast postanowieniem z 27 listopada 2017 r. udzielono pozwanej zabezpieczenia, przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego prowadzonego z wniosku powoda o jej eksmisję; powódka po otrzymaniu informacji o eksmisji skorzystała z prawa zatrzymania, jakie przysługuje jej z tytułu nakładów na działkę nr (...);

- pozwana korzysta z przedmiotowej nieruchomości jedynie w ten sposób, że na niej zamieszkuje; hoduje kilka kaczek i kur na swoje potrzeby;

- łączna wysokość czynszu, którą musiałaby uiścić pozwana za korzystanie
z nieruchomości oznaczonej nr.(...) za okres od 25 czerwca 2017 r. do 14 października 2021 r. wynosi 25.493,58 zł.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał powództwo za częściowo uzasadnione w świetle art. 840 §1 pkt 2 k.p.c., przyjmując, że:

- z przyczyn, które zdaniem powoda uzasadniają pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, na uwzględnienie zasługuje jedynie wynagrodzenie za korzystanie przez pozwaną z nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...), za okres od 25 czerwca 2017 r. do 14 października 2021 r.;

- wierzytelności tej nie niweczy zgłoszenie przez pozwaną prawa zatrzymania nieruchomości z tytułu roszczenia o zwrot poczynionych nakładów;

- powód nabył wierzytelność od swoich synów już po skutecznym jej powstaniu,
w drodze umowy przelewu wierzytelności;

- roszczenia synów powoda nie niweczy także postanowienie Sądu w sprawie pozbawienia wykonalności postanowienia Sądu Rejonowego w B. z 21 czerwca 2016 r. w zakresie punktu nakazującego wydanie pozwanej powodowi działki nr (...);

- przeniesienie nieruchomości przez powoda na rzecz jego synów miało miejsce 30 czerwca 2017 r. i od tego dnia można przyjąć powstanie na ich rzecz wierzytelności z tytułu bezumownego jej posiadania; wyliczoną przez biegłą wartość czynszu za korzystanie
z nieruchomości przez pozwaną od 25 czerwca 2017 r. do 14 października 2021 r. należało pomniejszyć o 5 dni czynszu za czerwiec 2017 roku, z uwagi na to, że synowie powoda są właścicielami nieruchomości od 30 czerwca 2017 r.; dało to kwotę 25.493,58 zł;

- brak było podstaw do czynienia wyliczeń co do dalszego czynszu w oparciu
o sporządzoną opinię biegłego; kwoty czynszu w poszczególnych okresach ulegają zmianie
i jedynie wiedza specjalna, jaką posiada biegły, może określić ich wysokość;

- skuteczne dokonanie potrącenia wierzytelności powstałej wobec pozwanej na rzecz synów powoda z tytułu bezumownego korzystania przez pozwaną z nieruchomości oznaczonej numerem (...), a następnie przeniesionej na rzecz powoda, może kształtować się w chwili orzekania na poziomie 25.493,58 zł;

- powstanie wyżej wskazanej wierzytelności i nabycie jej przez powoda jest zdarzeniem, o którym mowa w 840 §1 pkt.2 k.p.c., które pozwala na częściowe pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w zakresie kwoty 25.493,58 zł;

- przedstawiony materiał dowodowy nie uzasadniał przyjęcia, że pozwana korzysta nieruchomości w sposób wskazany przez powoda, prowadząc hodowlę drobiu, osiągając z tego tytułu pożytki w kwocie 12.000 zł rocznie czy też prowadząc inną działalność gospodarczą.

- brak było podstaw do przyjęcia do potrącenia wierzytelności z tytułu nakładów; kwestia nakładów została prawomocnie rozstrzygnięta w sprawie o zniesienie współwłasności.

Od powyższego orzeczenia apelację wniosły obie strony.

Powód zaskarżył wyrok w części oddalającej powództwo oraz rozstrzygającej
o kosztach procesu, zarzucając: 1) nierozpoznanie sprawy co do jej istoty, przez oddalenie powództwa co do dokonanego przez powoda skutecznie potrącenia nie objętego rozliczeniami dokonanymi w sprawie (...) Sądu Rejonowego w B., zakończonego postanowieniem Sądu Okręgowego w K. w sprawie (...), bez przedstawienia stronie procesu oraz jej pełnomocnikowi jakiegokolwiek uzasadnienia przyczyn, dla których Sąd Okręgowy w K.uznał, iż nie jest dopuszczalne, by powód, który bezspornie zabudował nieruchomość stanowiącą działkę nr (...) swymi nakładami o wartości 295.912,90 zł za życia obecnie nieżyjących już rodziców stron, nie może dokonać, po zakończeniu sprawy (...) Sądu Rejonowego w B., ograniczającej się wyłącznie do zniesienia współwłasności objętej tymi nakładami nieruchomości oznaczonej numerem(...), potrącenia wartości tych nakładów, jako długu spadkowego po rodzicach stron wobec powoda, który to dług po śmierci rodziców stron odziedziczyła pozwana, co doprowadza do niezgodnej z prawem sytuacji, w której powód w drodze egzekucji ma oddać pozwanej 2/3 wartości poczynionych wyłącznie przez siebie nakładów na przyznanej mu w drodze wyłącznie zniesienia współwłasności nieruchomości; 2) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, przez przyjęcie, iż powód i jego pełnomocnik oparli swe roszczenie w sprawie na podstawie bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej i fakcie czynienia nakładów przez powoda na działce nr (...) w dobrej wierze, co pozostaje w niezgodzie z pismem powoda o dokonaniu potrącenia swego roszczenia wobec pozwanej wynikającego, po pierwsze, z odziedziczonego przez nią długu spadkowego po rodzicach stron, po drugie, z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, z wykluczeniem bliżej nieokreślonej podstawy wynikającej z dobrej wiary powoda, przy czym szczegółowe uzasadnienie roszczenia powoda zawiera zarówno pozew, jak i złącznik do protokołu rozprawy z dnia 9 lipca 2021 r.; 3) uznanie przez Sąd Okręgowy za niedopuszczalne wyliczenie przez pełnomocnika w załączniku do protokołu rozprawy z dnia 13 kwietnia 2022 roku kwoty, którą co do zasady Sąd uznaje za możliwą do potrącenia, za okres nie objęty opinią bieglej Z. P., mimo iż, jak to wynika z uzasadnienia skarżonego wyroku, Sąd kwotę wyliczoną przez Panią Biegłą pomniejsza za miesiąc czerwiec 2017 r. identyczną metodą obliczeniową, jaką zastosował pełnomocnik powoda do wyliczenia objętego załącznikiem do protokołu rozprawy z 13 kwietnia 2022 r.

W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie skarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania, ewentualnie zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa zgodnie z żądaniem pozwu, sprecyzowanym, z uwagi na fakt wyegzekwowania przez pozwaną kwoty 105.981,64 zł, do pozbawienia objętego pozwem tytułu wykonawczego wykonalności co do kwoty 228.364,24 zł.

Pozwana zaskarżyła wyrok w części uwzględniającej powództwo, zarzucając naruszenie: 1) art. 498 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie
i przyjęcie, iż powód dokonał skutecznego potrącenia wierzytelności, jakie nabył w wyniku cesji względem pozwanej wynikające z bezumownego korzystania z działki nr (...)
z wierzytelnością przysługującą pozwanej wobec niego, co skutkowało uwzględnieniem powództwa w części i pozbawieniem wykonalności tytułu wykonawczego w części dotyczącej kwoty 25.493,58 zł, podczas gdy synowie powoda tj. M. K. (1) i K. K. (1), którzy cesją z dnia 10 kwietnia 2020 r., przelali na powoda wierzytelności wobec pozwanej, nigdy nie wzywali pozwanej do zapłaty z tytułu bezumownego korzystania przez nią z nieruchomości oznaczonej nr (...); również powód od daty dokonania cesji nie kierował tego typu żądań; samo przedstawienie wierzytelności do potrącenia nie zawiera w sobie jednocześnie elementu wezwania dłużnika do zapłaty, gdyż zastosowanie takiego swoistego „skrótu” prawnego nie znajduje usprawiedliwienia w ustawie, co powoduje, iż przedstawienie przez powoda wierzytelności do potrącenia, bez wcześniejszego wezwania pozwanego do zapłaty jest prawnie nieskuteczne; 2) art. 118 k.c., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na potrąceniu z wierzytelnością przysługującą pozwanej wierzytelności przedstawionej przez pozwanego za cały dochodzony okres, tj. od 30 czerwca 2017 r. do 14 października 2022 r., podczas gdy roszczenie z tytułu bezumownego korzystania przedawnia się jako roszczenie okresowe z upływem 3 lat, zatem przy prawidłowym zastosowaniu tego przepisu Sąd winien był jedynie w przypadku uznania, iż doszło do skutecznego potrącenia, uwzględnić wierzytelność za 3 lata, w pozostałym zaś zakresie oddalić powództwo; 3) art. 5 k.c., poprzez jego niezastosowanie i brak wyjaśnienia powodów powyższego w pisemnym uzasadnieniu Sądu, co skutkowało uwzględnieniem powództwa do kwoty 25.493,58 zł, podczas gdy: a) pozwana nie opuściła budynku mieszalnego położonego na działce nr (...), bowiem nie uzyskała od powoda należnej jej spłaty, a nie ma możliwości w inny sposób zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych; b) pozwana do dziś ponosi konsekwencję zapewnień powoda, który w toku postępowania o zniesienie współwłasności twierdził, iż ma środki finansowe na jej spłatę, dlatego też pozwana, jak i Sąd orzekający w sprawie o zniesienie współwłasności dał wiarę zapewnieniom powoda i nie zabezpieczył spłaty należnej pozwanej, choćby przez umożliwienie mieszkania przez nią na działce nr (...) do momentu otrzymania całej spłaty; c) pozwana wielokrotnie proponowała powodowi ugodowe zakończenie sprawy, poprzez wydzielenie z działki nr (...) działki zajętej domem mieszkalnym i przeniesienia własności nowo powstałej działki na jej rzecz, co odrzucał powód; d) powód celem uniknięcia spłacenia pozwanej, na mocy darowizny z dnia 30 czerwca 2017 r., darował swoim synom nieruchomość oznaczoną nr (...), (darowizna została dokonana na kilka tygodni przed upływem terminu spłaty); e) powód nie zamierzał nigdy i nadal nie zamierza spłacić pozwanej; f) pozwana celem uzyskania należnej jej spłaty, wobec postawy powoda, zmuszona jest ponosić koszty oraz inicjować kolejne postępowania, w tym toczące się postępowanie egzekucyjne; g) pozwana ponosi nakłady oraz dba o zachowanie substancji budynku mieszkalnego, gdyby nie jej starania, w tym bieżące nakłady oraz ogrzewanie domu, stan domu byłby taki sam jak stan budynku stodoły i stajni; h) pozwana sprząta nieruchomość oznaczoną nr (...), sprawuje dozór nad nią oraz zarząd; i) powód podejmuje kolejne kroki celem uniknięcia dokonania spłaty orzeczonej prawomocnym postanowieniem w sprawie o zniesienie współwłasności; tym razem stworzył i przedstawił umowę cesji zawartą ze swoimi synami, tymi samymi, którzy nabyli na mocy umowy darowizny własność działki nr (...); j) roszczenie z tytułu bezumownego korzystania zostało stworzone na potrzeby niniejszego postępowania, bowiem ani powód, ani jego synowie, nie mając centrum życiowego na działce nr (...), nie uprawiają gospodarstwa, jakie powód otrzymał w wyniku zniesienia współwłasności, co sam przyznawał, w toku tegoż postępowania, wskazując, iż nie czerpie zysków z gospodarstwa z uwagi na klasę ziemi, tj. nieużytki rolne, teren podmokły; ponadto powód posiada klucze do budynków znajdujących się na działce (...), a nie korzysta z nich jedynie dlatego, iż tego nie chce, również nie korzystają synowie powoda, bowiem M. K. (1) mieszka w S. wraz z żoną, K. K. (1) zaś w Anglii; k) większość budynków gospodarczych na działce nr (...) jest pusta, a powód mieszka okazjonalnie w części budynku mieszkalno-garażowego; centrum życiowe powoda jest w T., a przyjeżdża on do S. jedynie na okres żniw, świadcząc usługi kombajnem u obcych ludzi, co dowodzi, iż zachowanie powoda, jest sprzeczne
z zasadami doświadczenia życiowego takimi jak: uczciwość, lojalność, równość oraz ekwiwalentność, bowiem korzysta on z ochrony prawnej, w sytuacji gdy jego postawa w sposób rażący narusza powyższe zasady; 4) art. 498 §1 k.c., poprzez jego niezastosowanie w zakresie, w jakim pozwana zgłosiła do potrącenia z wierzytelnością przedstawioną przez powoda wierzytelność z tytułu kosztów zarządu (uwzględniającego wynagrodzenie zarządcy, koszty sprzątania posesji oraz koszty konserwacji i bieżącego utrzymania nieruchomości) i dozoru nad nieruchomością oznaczoną jako działka nr (...) za okres od dnia 1 lipca 2017 r. do dnia złożenia oświadczenia o potrąceniu, podczas gdy: a) pozwana złożyła powodowi jako cesjonariuszowi oświadczenie o potrąceniu przysługujących jej wobec cedentów, tj. M. K. (1) i K. K. (1) wierzytelności z tytułu kosztów zarządu i dozoru nad nieruchomością oznaczoną nr (...) od dnia 1 lipca 2017 r., do dnia złożenia oświadczenia o potrąceniu;
b) pozwana sprząta, kosi, utrzymuje porządek i czystość, grabi liście, dokonuje bieżących napraw i konserwacji na działce oznaczonej nr (...); c) pozwana zarówno w odpowiedzi na pozew, jak i w pismach z 10 sierpnia 2021 r. oraz 25 listopada 2021 r. wnosiła o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości, celem wyliczenia ww. kosztów, jednakże Sąd I instancji nie rozpoznał tegoż wniosku; w tym miejscu ponawiając wniosek
o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości dla ustalenia kosztów dozoru i zarządu nieruchomością oznaczoną jako działka nr (...), uwzględniającego wynagrodzenie zarządcy, koszty sprzątania posesji oraz koszty konserwacji i bieżącego utrzymania nieruchomości od dnia 1 lipca 2017 r., do chwili obecnej.

Strony wniosły o oddalenie apelacji wniesionych przez swoich przeciwników procesowych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacje nie zasługują na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny.

Dodatkowo ustalono, że nieruchomość (w tym działka o nr. ewid. (...)) objęta postępowaniem w sprawie (...) Sądu Rejonowego w B. została nabyta z mocy prawa z dniem 4 listopada 1971 r. przez rodziców stron J. i J. małż. K.. Oprócz powoda i pozwanej mieli oni jeszcze jedno dziecko – M. K. (2). W latach 1986-1988 powód sfinansował budowę na działce nr (...) budynku inwentarskiego ze stodołą i budynku garażowego z dwoma częściami mieszkalnymi. Następnie powód na rok za granicę. Nie miał woli już woli przejęcia gospodarstwa. Wrócił na prośbę ojca. Pozwana po ukończeniu szkoły podstawowej wyjechała do K., gdzie zamieszkała. W dniu 5 czerwca 1991 r. J. i J. małż. K. darowali swoim dzieciom w równych częściach całą ww. nieruchomość. J. K. (1) zmarł w 1992 r., a J. K. (2) w 1995 r. W 1994 r. J. K. (2) pobrała odszkodowanie od zakładu ubezpieczeń w związku ze zgłoszoną szkodą ogniową z ubezpieczenia obowiązkowego budynków. W dniu 4 lutego 2016 r. M. K. (2) sprzedał pozwanej swój udział (1/3) w nieruchomości stanowiącej działkę nr (...).

Zaprezentowane wyżej fakty pozostawały w sprawie poza sporem, a nadto wynikały
z dokumentu w postaci uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w K.z 25 maja 2017 r., sygn. akt (...) (k. 144-154), który co zawartej w nim treści kwestionowany nie był.

Najdalej idącym zarzutem apelacji powoda był ten wskazujący na nierozpoznanie istoty sprawy, co skarżący wiązał z faktem niewyjaśnienia w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia przyczyn nieuwzględnienia potrącenia w zakresie obejmującym wierzytelność powoda z tytułu nakładów na nieruchomość. Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi zasadniczo wtedy, gdy sąd pierwszej instancji nie odniósł się do tego, co było przedmiotem sprawy lub gdy zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2017 r., IV CZ 130/16). Analiza treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku pozwala przyznać racę apelującemu o tyle, że w istocie rozważań Sądu pierwszej instancji w tej kwestii trudno uznać za wyczerpujące, choć z drugiej strony w wywiedzionym środku odwoławczym nie podniesiono zarzutu obrazy art. 327 ¹ §1 k.p.c. Wskazane uchybienie Sądu Okręgowego nie świadczy jednak o nierozpoznaniu istoty sprawy. Nie można bowiem przyjąć, że zagadnienie istnienia wierzytelności z tytułu nakładów nie stało się przedmiotem analizy Sądu, o czym świadczy nie tylko ujęcie tej kwestii (choć w niewystarczającym stopniu) w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, ale wielokrotne jej badanie w incydentalnych postępowaniach zabezpieczających.

Nieskutecznie także skarżący zarzucił sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, która nie mogła wiązać się z zastosowaniem niewłaściwej podstawy prawnej dochodzonego roszczenia. Ta kwestia podlegała rozpoznaniu poprzez pryzmat przepisów prawa materialnego, o czym niżej.

Niesłusznie również powód doszukiwał się błędu w uznaniu przez Sąd Okręgowy za niedopuszczalne wyliczenia przez pełnomocnika kwoty za okres nie objęty opinią biegłej. Całkowicie zgodzić należy się z Sądem pierwszej instancji, że obliczenie wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości wymaga wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 278 §1 k.p.c. Nie ma przy tym racji skarżący, twierdząc, że analogiczny mechanizm zastosował Sąd przy pomniejszeniu wynagrodzenia na skutek zastosowanego ograniczenia czasowego. Działanie Sądu nie wykraczało bowiem poza materię opinii,
a sprowadzało się jedynie do prostego działania arytmetycznego.

Dla podważenia trafności rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego nie doprowadziła także argumentacja zawarta w uzasadnieniu apelacji powoda.

Jakkolwiek ma to znaczenie drugorzędne, to nie sposób przyjąć, że powód wykazał wysokość przysługującej mu rzekomo z tytułu nakładów wierzytelności. Wbrew twierdzeniom skarżącego wysokość wierzytelności została zakwestionowana już w odpowiedzi na pozew (k. 48), a nie został przeprowadzony dowód na tę okoliczność.

Okoliczność poniesienia nakładów na nieruchomość rodziców przez powoda nie byłą w sprawie sporna. Nie można natomiast podzielić argumentu, jakoby umowa darowizny
z 1991 r. nie obejmowała nakładów powoda, albowiem zabudowania przez niego sfinansowane nie znalazły się w treści umowy. Stanowisko takie pozostaje w sprzeczności z uregulowaniem zawartym w art. 46 §1 k.c. Nie został też zaoferowany materiał dowodowy, który pozwoliłby na przyjęcie przy zastosowaniu art. 65 §1 i 2 k.c., że wolą stron było, aby dług darczyńców z tytułu nakładów przeszedł na obdarowanych. Przeczy temu zresztą stanowisko samego powoda, który podnosi, że dług ten wszedł do spadku po rodzicach stron. Tym samym nie mógł się także ostać argument o przejściu na pozwaną długu przypadającego na M. K. (2) w związku ze zbyciem udziału w nieruchomości (a nie udziału w spadku). Nie można przy tym podzielić poglądu powoda, że roszczenie o zwrot nakładów ma charakter obligacji realnej. Sprzeciwia się temu ugruntowana od lat linia orzecznictwa, do której przyłącza się także Sąd Apelacyjny w obecnym składzie (zob. m.in. uchwałę Sądu Najwyższego z 10.05.2006 r., III CZP 11/06, OSNC 2007, nr 3, poz. 38).

W rozpoznawanej sprawie poza sporem pozostawało, że powód czynił nakłady na nieruchomość za zgodą jej ówczesnych właścicieli. Jednocześnie nie został zaoferowany żaden materiał dowodowy, który pozwoliłby na przyjęcie, że między powodem a jego rodzicami została zawarta umowa, która regulowałaby sposób rozliczenia nakładów. Jeżeli stosunek prawny, na gruncie którego dokonano nakładów, nie reguluje ich rozliczenia, a zostały one dokonane za zgodą właściciela, wówczas zgodnie z art. 230 k.c. mogą mieć odpowiednie zastosowanie przepisy art. 226-227 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 18.12.2018 r., IV CSK 493/17).

Nakłady powoda polegające na postawieniu budynków miały niewątpliwie charakter nakładów użytecznych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 19.01.2005 r., I CK 476/04). Konstatacja ta implikuje dwa wnioski. Po pierwsze, powód mogły domagać się ich zwrotu jedynie co do wysokości zwiększenia wartości nieruchomości (art. 226 §1 k.c.). Taka wartość nie została wyliczona, także w sprawie o zniesienie współwłasności, na którą powołuje się apelujący. Po wtóre, roszczenie powoda jest przedawnione w świetle art. 229 §1 k.c., co zarzuciła pozwana już w odpowiedzi na pozew (k. 50). Pojęcie „zwrot rzeczy” użyte w art. 229 § 1 k.c. odnosi się do zwrotu całej rzeczy i oznacza odzyskanie przez właściciela władztwa nad całą rzeczą w każdy sposób. Jeżeli dochodzi do tego w drodze działań podjętych przez strony, musi to być świadome działanie obu stron, skierowane ze strony posiadacza na wyzbycie się dotychczasowego sposobu władania rzeczą, a ze strony właściciela na odzyskanie władztwa nad rzeczą (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 28.01.2015 r., I CSK 78/14, OSNC-ZD 2016, nr 2, poz. 30). Powód po dokonaniu nakładów opuścił nieruchomość, wyjeżdżając za granicę, a władztwo nad nią w całej rozciągłości wróciło do jego rodziców. Okoliczności sprawy wskazują, że opuszczeniu nieruchomości towarzyszyła także wola wyzbycia się jej posiadania. Do wniosku takiego prowadzi także niesporna okoliczność, że powód następnie powrócił na nieruchomość po roku, na prośbę ojca. Gdyby opuszczenie gospodarstwa miało z założenia charakter tymczasowy, takie zachowanie nie byłoby racjonalne.

Roszczenie powoda z tytułu nakładów przedawniło się zatem jeszcze za życia jego rodziców. Przyjmując nawet, że jako przedawnione weszło do spadków po rodzicach, to
w skład tego spadku weszło również prawo uchylenia się od zaspokojenia przedawnionego roszczenia (tak: E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, wyd. II, red. J. Gudowski, Warszawa 2017, art. 922). Wbrew intencjom powoda, przewidziany w art. 499 k.c. wsteczny skutek potrącenia, nie niweczy w okolicznościach badanej sprawy skuteczności podniesionego zarzutu przedawnienia, a to wobec uregulowania zawartego w art. 502 k.c. Wierzytelność powódki
z tytułu spłaty powstała najwcześniej w dniu 25 maja 2017 r. z chwilą uprawomocnienia się postanowienia działowego. W tym czasie wierzytelność powoda z tytułu nakładów była już przedawniona, nawet gdyby zastosować 10-letni termin przedawnienia, przy przyjęciu bezpodstawnego wzbogacenia jako źródła roszczenia.

Wobec przyjęcia, że powód nie dysponował wierzytelnością z tytułu nakładów, która nadawałaby się do potrącenia w rozumieniu art. 498 §1 k.c., powództwo przeciwegzekucyjne w tym zakresie musiało zostać oddalone, na podst. art. 840 §1 pkt 2 k.p.c.

Bezzasadna okazała się także apelacja pozwanej.

Wyjść należy od tego, że osoba wykonująca prawo zatrzymania nie jest uprawniona do używania zatrzymanej rzeczy i czerpania pożytków, tym samym posiadacz korzystający
z cudzej rzeczy tylko na podstawie prawa zatrzymania jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z niej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 16.12.2009 r., I CSK 184/09).

Powód, wbrew zarzutowi apelacji pozwanej, dokonał skutecznego potrącenia wierzytelności, jaką nabył w wyniku cesji względem pozwanej wynikającej z bezumownego korzystania z działki nr (...), z wierzytelnością przysługującą pozwanej wobec niego. Rację ma oczywiście skarżąca, podnosząc, że w świetle art. 498 §1 k.c. dla skuteczności podniesionego zarzutu potrącenia konieczne jest uprzednie postawienie wierzytelności wierzyciela wzajemnego w stan wymagalności. Nie można jednak zapominać, że oświadczenie woli o potrąceniu, bezskuteczne z powodu niewymagalności wierzytelności przedstawionej do potrącenia, może być potraktowane - z uwzględnieniem okoliczności sprawy - jako wezwanie do zapłaty (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 6.12.2019 r., V CSK 458/18, OSNC-ZD 2021, nr 3, poz. 27). Zakładając, że pozwana przed doręczeniem jej odpisu pozwu nie została wezwana do zapłaty z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości, wierzytelność ta stała się wymagalna z dniem doręczenia jej odpisu pozwu, do którego jako załącznik dołączono oświadczenie o potrąceniu (k. 7). Jako zawierające wezwanie do dalszej części należności potraktować należało także zawarte we wniosku o udzielenie zabezpieczenia (k. 416 – 417) oświadczenie o potrąceniu. W tych okolicznościach zawarte w załączniku do protokołu rozprawy (k. 442), złożonym w obecności pozwanej, oświadczenie o potrąceniu, uznać należało za skuteczne w świetle art. 499 k.c., nawet przy zastosowaniu art. 316 §1 k.p.c.

Nie ma też racji skarżąca, podnosząc, że roszczenie powoda uległo przedawnieniu
w jakiejkolwiek części. Wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy nie dzieli się na świadczenia okresowe, gdyż okresowej płatności nie przewiduje ustawa, lecz jest należnością jednorazową za cały okres korzystania z rzeczy przez posiadacza bez tytułu prawnego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 3.12.2004 r., IV CK 613/03). Niezależnie od faktu, że przewidziany w art. 118 k.c. termin przedawnienia jeszcze nie upłynął, uwzględnieniu zarzutu pozwanej stałby na przeszkodzie przywoływany już art. 502 k.c.

Nie zasługiwał także na uwzględnienie zarzut oparty na przepisie art. 5 k.c. Okoliczność, że pozwana nie może mieszkać w innym miejscu, czego nota bene nie wykazała w kontekście uprzedniego zamieszkiwania w K., nie zwalnia jej z obowiązku zapłaty za korzystanie z nieswojej nieruchomości, podobnie jak fakt nieuregulowania przez powoda zasądzonej od niego spłaty, którą zresztą pozwana egzekwuje, co czyni także nieistotnym rzekome deklaracje pozwanego o braku zamiaru spłaty oraz przeniesienie własności nieruchomości na synów. Nie przekonuje też twierdzenie o zaufaniu powodowi co do możliwości spłaty, szczególnie wobec faktu zaskarżenia przez pozwaną rozstrzygnięcia działowego co do sposobu zniesienia współwłasności (k. 151 v). Gołosłowne pozostały stwierdzenia o wielokrotnych próbach ze strony skarżącej ugodowego zakończenia sprawy. Za rzecz naturalna uznać należało z kolei fakt, że pozwana dba o substancję zajmowanej nieruchomości. Za irrelewantne uznać należało okoliczności, w jaki sposób powód czy jego synowie korzysta i zamierza korzystać w przyszłości z nieruchomości.

Za nieskuteczny uznać należało również zarzut obrazy art. 498 §1 k.c., poprzez jego niezastosowanie w zakresie, w jakim pozwana zgłosiła do potrącenia z wierzytelnością przedstawioną przez powoda wierzytelność z tytułu kosztów zarządu i dozoru nad nieruchomością oznaczoną jako działka nr (...) za okres od 1 lipca 2017 r. do dnia złożenia oświadczenia o potrąceniu. Przede wszystkim nie zostało wykazane, aby pozwana złożyła skuteczne oświadczenie o potrąceniu. W odpowiedzi na pozew wskazano jedynie, że pozwanej miałoby przysługiwać wynagrodzenie za brak możliwości skorzystania z budynków zajmowanych przez powoda w okresie współwłasności, w wysokości 244.000 zł i na tę okoliczność miał zostać powołany biegły. Pomijając brak oświadczenia o potrąceniu, zwrócić należy uwagę na niesprecyzowanie okresu, za jaki należność ta miałaby przysługiwać pozwanej. Co najistotniejsze jednak, nakłady dokonane w czasie istnienia współwłasności podlegały rozliczeniu wyłącznie w postępowaniu działowym. W dalszej części uzasadnienia odpowiedzi na pozew pozwana zasygnalizowała jedynie poniesienie nakładów w wysokości 21.500 zł, które zresztą wykorzystała dla skorzystania z zarzutu zatrzymania.

W oświadczeniu o potrąceniu z 9 sierpnia 2021 r. (k. 310) pozwana wskazała, że przedstawia do potrącenia swoje wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za zarząd i nadzór nad działką nr (...) za okres od 1 lipca 2017 r. „do chwili obecnej”. Tyle tylko, że nie określiła wysokości tej kwoty, co czyni jej oświadczenie o potrąceniu bezskutecznym. Skonkretyzowana z kolei kwota 15.000 zł z tytułu nakładów nie została objęta oświadczeniem o potrąceniu.

W powyższej sytuacji brak było podstaw do dopuszczenia w tym zakresie opinii biegłego. Dowód ten służyć może bowiem wyłącznie weryfikacji twierdzeń strony pod kątem posiadanych wiadomości specjalnych, a nie zastępowaniu tych twierdzeń. Pozwana powinna zatem w pierwszej kolejności określić wysokość swojej wierzytelności, przedstawić ją do potrącenia i dopiero wtedy wysokość ta podlegałaby ocenie pod kątem wiadomości specjalnych. Niezależnie od tego, omawiane oświadczenie nie zostało poprzedzone wezwaniem do zapłaty. Nie sposób przy tym byłoby uznać je za stawiające wierzytelność pozwanej w stan wymagalności, a to wobec niesprecyzowania wysokości żądania.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił obie apelacje jako bezzasadne.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które po stronie pozwanej ograniczyły się do wynagrodzenia adwokata przyjęto art. 100 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §2 pkt 7 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 i w zw. z §21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm).