Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 października 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	SSA Marek Boniecki
Sędziowie:	SSA Sławomir Jamróg SSA Grzegorz Krężołek (spr.)
Protokolant:	st. sekr. sądowy Marta Matys

po rozpoznaniu w dniu 8 października 2019 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa S. B.

przeciwko J. S. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 12 czerwca 2018 r. sygn. akt I C 288/17

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz adwokat M. S. kwotę 3.321 zł (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden złotych), w tym 621 zł podatku od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Sławomir Jamróg SSA Marek Boniecki SSA Grzegorz Krężołek

Sygn. akt : I ACa 1010/18

UZASADNIENIE

S. B. w pozwie skierowanym przeciwko J. S. (1) , domagał się zasądzenia kwoty 134 000 zł tytułem zachowku z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz obciążenia jej kosztami procesu.

Uzasadniając żądanie wskazał , że jest jedynym , ustawowym spadkobiercą swojej matki C. B. , która przed śmiercią przekazała cały swój majątek w postaci gospodarstwa rolnego w miejscowości W., na rzecz pozwanej , na podstawie umowy o dożywocie.

Odpowiadając na pozew J. S. (1) domagała się oddalenia powództwa i obciążenia powoda kosztami sporu.

W swoim stanowisku podnosiła , że powód nie może skutecznie domagać się od niej świadczenia tytułem zachowku albowiem umowa na podstawie której nabyła nieruchomości od jego matki była umową o dożywocie a nie umowa darowizny.

Podniosła także zarzut przedawnienia zgłoszonego roszczenia , odwołując się do porównania dat otwarcia spadku oraz wniesienia powództwa.

Jej zdaniem przed jego wniesieniem termin ten , określony przez art. 1007 §2 kc, upłynął.

W toku postępowania powód został całkowicie ubezwłasnowolniony a jego opiekunem prawnym została ustanowiona K. A. , która podtrzymała żądanie pozwu.

S. B. korzystał w postępowaniu z pomocy prawnej ustanowionej z urzędu , w osobie adwokata.

Wyrokiem z dnia 12 czerwca 2018r Sąd Okręgowy w Kielcach:

- oddalił powództwo [ I ] oraz

- przyznał od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Kielcach, na rzecz adwokata M. S. kwotę 4 428 zł , tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzielona powodowi z urzędu [ pkt II sentencji wyroku ].

Sąd Okręgowy ustalił następujące fakty istotne dla rozstrzygnięcia :

W dniu 1 kwietnia 2009 roku w W. przed notariuszem M. D. prowadzącą Kancelarię Notarialną w P., C. B. zawarła z J. S. (1) umowę dożywocia, na podstawie której przeniosła na rzecz pozwanej J. S. (1) prawo własności zabudowanej nieruchomości położonej w W. składającej się z działek o numerach: (...),(...),(...) i (...) o łącznej powierzchni 1,0200 ha, a w zamian za to J. S. (1) zobowiązała się do zapewnienia matce powoda dożywotniego utrzymania polegającego na przyjęciu jej jako domownika, dostarczeniu jej wyżywienia, ubrania, mieszkania, zapewnienia odpowiedniej pomocy i pielęgnacji w chorobie praz sprawienia jej własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego miejscowym zwyczajom.

C. B. zmarła w dniu 18 października 2010 roku.

Postanowieniem z dnia 11 sierpnia 2016 roku Sąd Rejonowy w S. stwierdził, że spadek po niej , na podstawie ustawy nabył w całości syn S. B..

W chwili śmierci spadkodawczyni nie miała żadnego majątku.

S. B. orzeczeniem (...)Komisji (...) w S. z dnia 7 października 1992 roku został zaliczony do drugiej grupy inwalidów z ogólnego stanu zdrowia na trwałe. Ustalono jednocześnie, że niemoże on podejmowac jakiejkolwiek pracy .

Postanowieniem Sądu Okręgowego wK.z dnia 31 października 2017 roku wydanym w sprawie sygn. akt (...)powód został całkowicie ubezwłasnowolniony z powodu upośledzenia umysłowego w stopniu znacznym.

Postanowieniem z dnia 13 lutego 2018 roku Sąd Rejonowy w S.w sprawie sygn. akt (...) ustanowił jego opiekunem K. A..

W ramach oceny prawnej Sąd I instancji , weryfikując roszczenie S. B. jako bezzasadne, w pierwszej kolejności uznał za nietrafny zarzut jego przedawnienia.

W tym zakresie , odwołując się do normy art. 122§1 i 3 kc wskazał , że przedawnienie względem osoby, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia.

Ponieważ w trakcie postępowania , orzeczeniem Sądu Okręgowego w K. z 31 października 2017r S. B. został całkowicie ubezwłasnowolniony , a opiekun prawny dla niego został ustanowiony orzeczeniem Sądu Rejonowego w S. w dniu 13 lutego 2018r , ten zarzut J. S. (1) nie mógł być uznany za trafny.

Zdaniem Sądu I instancji przyczyna oddalenia powództwa jest inna.

Odwołując się do normy art. 991 §1 i 2 kc wskazał , że powód nie może skutecznie ubiegać się wobec pozwanej o zapłatę na jego rzecz świadczenia z tytułu zachowku.

J. S. (1) nie jest spadkobierczynią matki powoda C. i już z tej przyczyny , w ocenie Sądu nie jest biernie legitymowana w rozstrzyganym sporze.

Ponieważ jednak teoretycznie możliwym i dopuszczonym w niektórych wypowiedziach doktrynalnych i orzecznictwie Sadu Najwyższego jest domaganie się świadczenia z tytułu zachowku przez spadkobiercę , który nie może swojego roszczenia z tego tytułu zaspokoić , od obdarowanego przez spadkodawcę , w warunkach gdy przedmiot darowizny wyczerpał cały spadek, Sąd Okręgowy dalszą część rozważań poświęcił ocenie żądania S. B. z tego punktu widzenia.

I w tym zakresie ocenił je jako niezasadne argumentując , iż umowa , którą jego matka zawarła z pozwana w dniu 1 kwietnia 2009r nie była czynnością prawną pod tytułem darmym skoro w zamian za przeniesienie własności nieruchomości w W. wraz za zabudowaniami J. S. była zobowiązaną do świadczeń na rzcz C. B. , opisanych w treści postanowień umownych , które odpowiadały ustawowemu modelowi świadczeń na rzecz dożywotnika o których mowa w art. 908 §1 kc.

Była wobec tego typowa umowa o dożywocie , a wobec tego wartość przeniesionych na nabywcę w jej wykonaniu nieruchomości , po myśli art. 993 kc , nie podlegała zaliczeniu przy ustalaniu substratu zachowku.

Nie może ona być zrównywana , w ramach oceny roszczenia o zachowek z umową darowizny , a tylko taka umowa , prowadząca do wyczerpania całego majątku spadkowego , może rodzic po stronie obdarowanego obowiązek zapłaty zachowku wobec spadkobiercy darczyńcy.

Do takiego zrównania obu umów z rozważanego punktu widzenia nie może dojść nawet w razie obiektywnej niewspółmierności świadczeń w umowie dożywocia

Jak wskazał Sąd I instancji nawet gdyby rozważać [ co podnosił pełnomocnik powoda w trakcie postępowania rozpoznawczego] , że zawarta pomiedzy C. B. i J. S. (1) umowa z 1 kwietnia 2009r , miała na celu ukryć umowę rzeczywistą , którą była umowa darowizny majątku w W. , to ta ukryta czynność byłaby umową nieważną.

W konkluzji tej części rozważań ocenił, , że z uwagi na charakter umowy o dożywocie jako odpłatnej , różnej rodzajowo od darowizny, roszczenie S. B. jest bezzasadne.

Podstawą przyznania ze środków budżetowych Skarbu Państwa wynagrodzenia dla adwokata reprezentującego w postępowaniu przegrywającego powoda , był art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2017.2368 -j.t. z póź. zm.) w związku z § 8.6 i § 4.3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2016. 1714 z póź. zm.).

Apelację od tego orzeczenia złożył powód , domagając się jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz przyznania na rzecz pełnomocnika z urzędu wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną skarżącemu przed Sądem II instancji, wobec jej nie pokrycia w jakiejkolwiek części.

Środek odwoławczy został oparty na następujących zarzutach :

- sprzeczności istotnych ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Okręgowy z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego , wobec uznania , że umowa z dnia 1 kwietnia 2009r , która , jak twierdził apelujący , została warta bez udziału C. B., była umową dożywocia , podczas gdy ,nie będąc nigdy wykonywaną, była klasyczną umową darowizny.

- naruszenia art. 227 kpc , wobec oddalenia zgłoszonych przez powoda osobowych wniosków dowodowych oraz dowodu z akt sprawy o sygnaturze(...) Sądu Rejonowego wS. o stwierdzenie nieważności umowy o dożywocie z 1 kwietnia 2009r.

Z treści zgromadzonych tam dowodów miało wynikać , że ówczesny stan matki powoda uniemożliwiał podjęcie przez nią świadomej decyzji odnośnie dyspozycji jej majątkiem.

Ponadto skarżący złożył wniosek o dołączenie akt tego postępowania i przeprowadzenie przed Sądem Apelacyjnym dowodów z złożonych tam relacji świadków oraz pozwanej , dla stwierdzenia okoliczności zawierania umowy pomiedzy nią a C. B. oraz tego , iż pozwana nie wykonywała swoich obowiązków wobec matki powoda , które miała na siebie w niej przyjąć.

Odpowiadając na apelację pozwana domagała się jej oddalenia jako pozbawionej usprawiedliwionych podstaw oraz przyznania na jej rzecz kosztów postępowania przed Sądem II instancji o ile takie zostaną przez nią poniesione.

W swoim stanowisku procesowym zaprzeczyła twierdzeniom skarżącego , iż umowa , którą zawarła z jego matka miała charakter umowy darowizny oraz temu , aby C. B. była nieświadoma faktu zawierania tej czynności oraz jej istotnej treści.

Wskazywała , że obowiązki jakie przyjęła na siebie na rzecz dożywotniczki wykonywała, opiekując się także powodem do czasu powstania konfliktu pomiedzy członkami jej rodziny generacyjnej za pośrednictwem których czynności opiekuńcze realizowała , a byłym konkubentem matki powoda J. A. , który miał miejsce na początku 2016r.

Rozpoznając apelację , Sąd Apelacyjny rozważył :

Środek odwoławczy powoda nie jest uzasadniony i podlega oddaleniu.

W szczególności nie można podzielić żadnego z zarzutów na których opiera się jego konstrukcja.

Na wstępie przypomnieć należy , iż Sąd Odwoławczy jest związany wskazanymi przez apelującego zarzutami natury procesowej a takie związanie ma to następstwo , iż warunkach ich nie powołania , nie jest uprawnionym z urzędu brać pod rozwagę nie wytkniętych , chociaż mających miejsce wadliwości postępowania Sądu niższej instancji , nawet gdyby ich następstwa miały istotny wpływ na wynika sprawy.

Czyniąc to zaostrzenie ` i przechodząc do oceny zarzutów które powołane zostały w apelacji , jako bezzasadny należy ocenić ten , w ramach którego powód uznaje , iż Sąd Okręgowy naruszył art. 227 kpc przez oddalenie zgłoszonych przez wniosków dowodowych , mających wskazywać na rzeczywista treść i charakter umowy zawartej pomiedzy pozwaną i C. B. w dniu 1 kwietnia 2009r oraz ówczesny stan zdrowia matki powoda , który miał uniemożliwiać podjęcie przez nią wówczas jakiejkolwiek świadomej decyzji.

Uznanie tego zarzutu za niezasadny jest konsekwencją nieprawidłowej jego konstrukcji.

W jej ramach, profesjonalny pełnomocnik S. B. jako naruszoną powołuje jedynie wskazaną normę procesową , bez jej powiązania z żadna inną.

Odwołując się do jej treści , wskazującej jedynie na to co może być przedmiotem dowodu , stwierdzić należy , iż nie mogła być poprzez działanie / zaniechanie/ Sądu, opisane w motywach apelacji, naruszona.

Przepis ten nie jest bowiem źródłem żadnego obowiązku Sądu rozstrzygającego sprawę , który mógłby on naruszyć przeprowadzając bądź nie wskazane przez strony dowody.

Już z tego powodu zarzut ten należy oceni jako nieusprawiedliwiony.

Zatem już tylko w drodze uwag o charakterze uzupełniającym zauważyć należy , iż skarżący nie może skutecznie powoływać się w środku odwoławczym na fakt oddalenia przez Sąd I instancji zgłoszonych przez niego wniosków dowodowych w postaci zeznań świadków.

Pełnomocnik powoda wprawdzie zapowiadał ich zgłoszenie w piśmie precyzującym jego stanowisko procesowe z daty wpływu 13 kwietnia 2017r / k. 29 – 33 akt / ale uzależniał to od uzyskania danych pozwalających ich wezwanie na rozprawę.

Następnie na rozprawie w dniu 19 kwietnia 2017r / k. 63 akt / zakres tych wniosków osobowych został przezeń ograniczony do postulatu przesłuchania w tym charakterze dwóch osób R. i K. A. .

Z kolei na rozprawie kolejnej - 5 czerwca 2018r - / k. 91 akt / pełnomocnik powoda ograniczył zakres tego wniosku do przesłuchania jedynie R. A., na okoliczności wskazane w wówczas doprecyzowanej tezie dowodowej.

Sąd Okręgowy na tej rozprawie, podjął decyzje procesową o oddaleniu zarówno tego wniosku jak i wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego dla określenia wartości nieruchomości w W..

Nie została ona zakwestionowana zarzutem zawodowego pełnomocnika powoda opartego na art. 162 kpc. / por. k. 91 v akt /

Powód nie wnioskował przed Sądem niższej instancji o przeprowadzenie dowodów z dokumentów znajdujących w aktach postępowania prowadzonego przed Sądem Rejonowym w S. w sprawie(...) , do których odwołuje się w motywach omawianego zarzutu.

Postulował jedynie zawieszenie postępowania w sprawie do czasu prawomocnego jego zakończenia , uznając , że jego wynik ma wpływ na wynik oceny roszczenia zgłoszonego w pozwie.

Postanowieniem zapadłym na rozprawie w dniu 5 czerwca 2018r wniosek ten został oddalony / por. k. 91 akt /

Opisane okoliczności związane z przebiegiem postępowania rozpoznawczego przed Sądem Okręgowym decydują o tym , że po pierwsze skarżący nie może skutecznie powoływać się, w ramach stawianych zarzutów formalnych, na nieprzeprowadzenie przez Sąd Okręgowy wskazanych wyżej dowodów osobowych skoro albo ich wówczas formalnie nie zgłosił , w warunkach gdy brak było do tego przeszkód , a potrzeba ich przeprowadzenia w świetle stanowiska procesowego J. S. (1) , wyrażonego w odpowiedzi na pozew / por. k. 24-26 akt / już wówczas istniała , albo też czyniąc to nie sformułował koniecznego dla skuteczności wyrażonej obecnie przez niego krytyki apelacyjnej, zarzutu proceduralnego , wobec decyzji Sądu I instancji o ich oddaleniu.

Opisane zaniechania profesjonalnego pełnomocnika S. B. powodują także , że wnioski dowodowe zgłoszone w postępowaniu apelacyjnym musiały być ocenione jako spóźnione w rozumieniu art. 381 kpc za wyjątkiem dowodu z dokumentu w postaci kserokopii nieprawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w S.z dnia 26 czerwca 2019 r , wydanego w sprawie (...), którym stwierdzona została nieważność umowy dożywocia zawartej pomiedzy pozwaną i matka powoda w dniu 1 kwietnia 2009r.

Dokument ten potwierdzał bowiem nową okoliczność faktyczną , powstałą po wydaniu przez Sąd Okręgowy zaskarżonego apelacją wyroku.

Pozostałe jako spóźnione w rozumieniu wskazanej normy, zostały oddalone, a trafność takiej ich oceny jest wsparta także tym , że reprezentant procesowy skarżącego nie starał się nawet wykazywać , że dowodów tych / w postaci pozwanej i świadków składających zeznania przed Sądem Rejonowym wS. , nie mógł powołać wcześniej.

Nie jest zasadnym także drugi z zarzutów sformułowanych przez apelującego.

Weryfikując go, w pierwszej kolejności zauważyć należy , że S. B. nie podnosi zarzutu z art. 233 §1 kpc , przekroczenia przez Sąd Okręgowy granic swobodnej oceny zgromadzonych w sprawie dowodów.

To zaniechanie powoduje z [przyczyn wyżej wskazanych] , że Sąd Apelacyjny jako Odwoławczy jest ta oceną związany , także w takim zakresie, w którym Sąd niższej instancji ocenił znaczna część faktów relewantnych z punktu widzenia rozstrzygnięcia jako pomiedzy stronami niesporne

Związanie ta oceną połączone z tym , iż [o czym także była mowa ] powód nie przedstawił skutecznie materiału dowodowego mogącego dostatecznie wspierać jego, zawarte w motywach zarzutu, wnioski dotyczące charakteru umowy z 1 kwietnia 2009r i rzeczywiste woli C. B. co do sposobu zadysponowania swoim majątkiem powoduje , że zarzut sprzeczności ustaleń jest nietrafny, jako opierający się wyłącznie na subiektywnym przekonaniu powoda co do charakteru tej czynności prawnej , nie dającym się z przyczyn za które on odpowiada , dowodowo zweryfikować w granicach wyznaczonych normami proceduralnymi.

Uznanie , iż żaden z zarzutów procesowych nie jest zasadny ma to następstwo , że fakty , które Sąd Okręgowy uczynił podstawą faktyczną wydanego orzeczenia , jako poprawne , zostają przyjęte przez Sąd Apelacyjny za własne.

Wymagają one uzupełnienia o okoliczności , które wynikają z nie kwestionowanych przez strony dokumentów.

Poza faktem wydania przez Sąd Rejonowy w Staszowie nieprawomocnego orzeczenia z dnia 26 czerwca 2019r , w sprawie I C 144/18 i jego treści, uzupełnienie to przedstawia się następująco :

C. B. i J. S. (1) zawarły umowę z dnia 1 kwietnia 2009r w obecności notariusza M. D. z kancelarii notarialnej w P. , w domu matki powoda w W. przy ul. (...).

W treści aktu notarialnego obejmującego tę czynność prawną notariusz nie odnotowała przeszkód do jej zawarcia , szczególnie takich , które dotyczyłyby stanu zdrowia C. B. czy też takich okoliczności , które jej zdaniem, mogłyby budzić wątpliwość co rozeznania matki powoda co do charakteru i skutków tej czynności.

Wskazał jedynie na sposób podpisania umowy przez nią , zaznaczając w treści aktu , iż C. B. w miejsce podpisu uczyniła jedynie tuszowy odcisk palca prawej ręki, a jej personalia wpisała oraz złożyła swój podpis , osobiście notariuszowi znana D. P..

Wskazana też została przyczyna braku własnoręcznego podpisu zbywającej nieruchomości, którym były następstwa choroby reumatycznej.

/ dowód : umowa o dożywocie k. 13-15 akt /

W tym kontekście , odnosząc się do ponowionego w postępowaniu apelacyjnym wniosku powoda o zawieszenie postępowania do czasu prawomocnego zakończenia tego postepowania o stwierdzenie nieważności tej umowy , wskazać należy Sąd II instancji żądanie to oddalając, stanął na stanowisku , że wynik ten nie ma charakteru prejudycjalnego dla rozstrzygnięcia w przedmiocie roszczenia S. B. o zapłatę zachowku.

Niezależnie bowiem od ostatecznego wyniku postępowania oznaczonego sygnaturą (...) SR w S., rozstrzygniecie w sprawie o zachowek , oddalające roszczenie syna C. B. byłoby takie samo.

Oto bowiem w warunkach gdyby stwierdzenie , że umowa o dożywocie mająca za przedmiot całości majątku spadkowego po matce powoda jest nieuważna stało się prawomocne , majątek ten stałby się , na powrót, własnością S. B. jako jedynego spadkobiercy matki.

Jego roszczenie , jednoznacznie i konsekwentnie określane w sprawie obecnie rozstrzyganej, jako należne mu z tytułu zachowku , skierowane przeciwko pozwanej byłoby wówczas niezasadne.

Gdyby ostateczny wynik tego postępowania okazał się inny i prawomocnie żądanie stwierdzenia nieważności umowy zostało oddalone , to z uwagi na jej charakter i tak żądanie zapłaty zachowku nie może być ocenione jako uzasadnione. / o czym będzie mowa niżej/ .

Przechodząc do oceny prawnej roszczenia S. B. stwierdzić należy , iż Sąd Okręgowy, w ostatecznym wyniku, oddalając jego powództwo skierowane przeciwko J. S. (1), nie popełnił błędu zastosowania relewantnych dla oceny zgłoszonego roszczenia norm prawa materialnego.

W pierwszej kolejności przypomnieć trzeba , że w sposób jednoznaczny powód formułował je jako należne mu z tytułu zachowku , którego jako jedyny spadkobierca C. B. , nie może zaspokoić dlatego , że pozwana na podstawie umowy z dnia 1 kwietnia 2009r zawartej ze spadkodawczynią uzyskała majątek matki wyczerpujący cały spadek po niej.

Nie ma racji Sąd Okręgowy twierdząc , że wystarczającą podstawą do oddalenia powództwa jest to , iż J. S. (1) nie jest spadkobierczynią matki powoda , a w konsekwencji nie jest biernie legitymowaną w procesie , którego przedmiot wyznacza roszczenie procesowe S. B..

Taki szczególny skutek , który jaki przyniosła umowa z 1 kwietnia 2009r dla możliwości uzyskania zachowku przez powoda decyduje o tym , że byłby on uprawnionym do domagania się zapłaty świadczenia z tego tytułu od beneficjentki tej umowy , która jest pozwana ale tylko przy spełnieniu warunków o jakich mowa w art. 1000 §1 kc

/ uprawnienie to, w takiej sytuacji faktycznej , po stronie spadkobiercy jest zgodnie przyjmowane w orzecznictwie jak i wypowiedziach przedstawicieli doktryny - por. jedynie dla przykładu - judykat Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2008r , sygn. III CSK 255/07 , powołany za zbiorem Legalis /.

Aby jednak powstało muszą być spełnione wskazane przez wymieniony wyżej przepis przesłanki z pośród których najistotniejszą w rozstrzyganej sprawie jest ta , która wymaga , aby umowa na podstawie której osoba trzecia, a taką jest w rozumieniu tej normy pozwana , nabyła majątek [ spadkowy ] była umową darowizny. Przy tym takiej darowizny , która podlega doliczeniu do spadku.

Fakty ustalone w sprawie w sposób dostateczny wskazują , w szczególności w warunkach , gdy powód nie zdołał dowieść swojej tezy o innym / zdziałanym pod tytułem darmym in causa donandi / charakterze umowy pomiedzy C. B. i J. S. (1) , że czynność prawna z 1 kwietnia 2009r była umową o dożywocie zgodną z jej ustawowym wzorcem, opisanym przez art. 908 §1 kc.

W tym miejscu związku z prezentowanym przez powoda konsekwentnym stanowiskiem o pozorności umowy dożywocia i faktycznym ukryciem przez matkę powoda i pozwaną pod nią umowy darowizny majątku w W., jedynie w drodze uwagi czynionej obok głównego nurtu rozważań , powiedzieć należy , iż nawet gdyby stanowisko to podzielić / ku czemu brak dostatecznych podstaw faktycznych / to i tak nie miałoby to znaczenia dla oceny żądania syna spadkodawczyni. W tych okolicznościach bowiem nieważną byłaby nie tylko umowa o dożywocie jako pozorna ale również czynność dyssymulowana ./ umowa darowizny /

/ por. w tej kwestii także uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 , sygn.. III CZP 79/11, [publ OSNC z 2012 Nr 6 poz. 74/

Nieważność obu czynności decydowałaby o tym , że powód byłby właścicielem majątku spadkowego po matce, co wykluczałoby zasadność dochodzonego pozwem roszczenia.

Powracając do zasadniczej części rozważań wskazać należy , iż zgodnie w literaturze przedmiotu przyjmuje się , iż umowa o dożywocie jest czynnością zobowiązująco rozporządzającą , wzajemną , konsensualną i o charakterze losowym.

Ma też charakter odpłatny skoro odpowiednikiem świadczenia przenoszącego własność nieruchomości dożywotnika jest obowiązek drugiej strony do świadczeń na jego rzecz , których zakres , w braku odmiennego porozumienia,. wyznacza przepis ustawy.

Czas trwania tego obowiązku nie jest przy tym wymierny [ określony ściśle w czasie ] z uwagi na losowy charakter umowy , cezurą którego jest data śmierci uprawnionego do nich .

/ por. w tej kwestii także stanowisko Z. Radwańskiego w : System prawa cywilnego t. 8 s. 756-758 /

Te konstytutywne cechy umowy o dożywocie wykluczają możliwość zrównania jej w ramach zastosowania art. 1000 §1 kc w zw z art. 993 i 994 §1 kc z umową darowizny [zaliczanej do spadku ], której konstytutywną cechą jest rezultat w postaci nieodpłatnego przysporzenia na rzecz obradowanego.

Skoro tak , to w warunkach , gdy wskazany przepis mówi tylko o umowie darowizny jako tej , która prowadząc do skutku w postaci wyczerpania majątku spadkowego, daje podstawie dochodzenia przez spadkodawcę od osoby trzeciej roszczenia o zachowek , uzasadnioną jest ocena , że powód nie może skutecznie kierować swojego roszczenia z tego tytułu wobec J. S. (1).

Z podanych przyczyn , w uznaniu apelacji za nieuzasadnioną , Sąd Apelacyjny orzekł o jej oddaleniu , na podstawie art. 385 kpc w z z art. 1000 §1 i 2 kc.

Sąd II instancji nie orzekał o kosztach postępowania apelacyjnego należnych wygrywającej pozwanej albowiem jej żądanie w tym zakresie zawarte w odpowiedzi na apelację miało charakter warunkowy , a nie wykazała , że koszty , związane z tym etapem postępowania rzeczywiście poniosła.

Sąd II instancji przyznał na rzecz reprezentującego powoda adwokata ustanowionego z urzędu, wynagrodzenie ze środków budżetowych Skarbu Państwa.

Jego wysokość, uwzględniwszy wartość przedmiotu zaskarżenia podaną w apelacji , została ustalona na podstawie §8 ust. 1 pkt 6 w zw z §16 ust. 1 pkt 2 oraz §4 ust. 3 Rozporządzenia MS w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej ponoszonych przez adwokata ustanowionego z urzędu z dnia 3 października 2016r [ jedn. tekst DzU z 2019 poz. 18 ].

SSA Grzegorz Krężołek SSA Marek Boniecki SSA Sławomir Jamróg

komentarze