Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 września 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSA Sławomir Jamróg

Protokolant Michał Góral

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 września 2024 r. w Krakowie

sprawy z powództwa L. W. i M. W.

przeciwko Bankowi (...) S.A. w G.

o ustalenie i o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 17 marca 2022 r., sygn. akt I C 2171/20

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów, tytułem kosztów postępowania apelacyjnego kwoty po 4 050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego,
za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym
je zasądzono, do dnia zapłaty.

Sygn. akt I ACa 1013/22

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 17 marca 2022 roku sygn. akt I C 2171/20 Sąd Okręgowy w Kielcach ustalił, że zawarta w dniu 11 marca 2008 roku pomiędzy (...) Bankiem Spółką Akcyjną w G. (poprzednikiem prawnym Banku (...) Spółka Akcyjna w G.) a L. W. i M. W. umowa kredytu Nr (...) jest nieważna (pkt I), zasądził od Banku (...) Spółka Akcyjna w G. na rzecz M. W. i L. W. kwotę 123.072,58 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 15 września 2020 roku do dnia zapłaty (pkt II) i zasądził od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę 6.417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowił następujący stan faktyczny:

W 2006 roku powodowie L. W. i M. W. zaciągnęli kredyt mieszkaniowy złotówkowy w Banku (...) S.A., jednak po krótkim czasie zrezygnowali z niego, ponieważ pracownica (...) Banku S.A. (poprzednika prawnego pozwanego Banku (...) S.A. w G.), w którym powodowie spłacali małą ratę konsumencką, przekonała ich do wzięcia kredytu we frankach szwajcarskich w tymże banku z uwagi na jego korzystniejsze oprocentowanie względem umowy kredytowej zaciągniętej w Banku (...) S.A. Różnica w racie kredytu we frankach szwajcarskich w (...) Banku S.A. wynosiła około 200 zł mniej miesięcznie niż rata kredytu złotówkowego w Bank (...) S.A. Powodowie dowiadywali się u pracownicy banku także o możliwość zaciągnięcia kredytu złotówkowego, lecz nie mieli zdolności kredytowej w zakresie takiego kredytu.

Powodowie nie mieli wykształcenia ekonomicznego – powódka nie posiada wyuczonego zawodu, ma wykształcenie średnie ogólnokształcące, pozwany z zawodu jest technikiem mechanikiem. Powodowie nie zaciągali wcześniej kredytu w walutach obcych, działali w zaufaniu do banku i jego pracowników jako profesjonalistów. Na podstawie udzielonych informacji nabrali przekonania, że kredyt indeksowany do CHF jest kredytem bezpiecznym, frank szwajcarski jest walutą stabilną, a zmiany kursu CHF mogą dotyczyć kilku groszy i mogą powodować tylko minimalny (o kilka złotych) wzrost raty. Na etapie zawierania umowy kredytowej nie doszło do porównania kredytu złotowego z kredytem frankowym, ponieważ powodowie nie mieli zdolności do zaciągnięcia kredytu w złotówkach. Umowa została zawarta w oparciu o wzór umowy stosowany wówczas przez bank, przy czym żaden z zapisów tej umowy w rzeczywistości nie podlegał negocjacji. Powodowie nie otrzymali informacji, w jaki sposób we wcześniejszych latach zmieniał się kurs CHF. Powodom nie zwrócono uwagi, że umowa przewiduje stosowanie dwóch kursów CHF: kupna i sprzedaży, nie została im również wytłumaczona różnica pomiędzy stosowanym przez bank kursem kupna i kursem sprzedaży. Nie wytłumaczono powodom pojęcia „spread walutowy” oraz nie poinformowano ich o ryzyku kursowym.

W dniu 6 lutego 2008 roku powodowie złożyli wniosek o kredyt hipoteczny wskazując w jego treści, że wnoszą o udzielenie kredytu w kwocie 141.081,06 zł. Powodowie tegoż dnia podpisali dokumenty zatytułowane (...), w których to dokumentach stwierdzano, że przedstawiono im ofertę kredytu hipotecznego (...) Banku w złotych polskich oraz że wybrali kredyt w walucie obcej, będąc uprzednio poinformowani o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej oraz że zostali poinformowani przez (...) Bank o ryzyku stopy procentowej w przypadku kredytów o zmiennej stopie procentowej.

Nadto powodowie w dniu 11 marca 2008 roku podpisali dokument o nazwie „Oświadczenie o dostarczeniu wzorców umownych”, w którym stwierdzano, że przed podpisaniem umowy kredytu nr (...) otrzymali Tabelę prowizji i opłat, Ogólne Warunki Ubezpieczeń oraz wzór umowy, z którego klauzule zostaną przeniesione do umowy, którą zamierzają zawrzeć z (...) Bankiem S.A. i że zostali poinformowani przez przedstawiciela Banku o konieczności zapoznania się z dostarczonymi im wyżej wymienionymi dokumentami zanim podejmą decyzję o zawarciu umowy kredytu.

W dniu 11 marca 2008 roku doszło do zawarcia pomiędzy (...) Bankiem S.A. w G. a powodami jako kredytobiorcami umowy kredytu nr (...).

Zgodnie z brzmieniem § 1 ust. 1 umowy bank udzielił kredytobiorcom kredytu w kwocie 144.016,14 zł, indeksowanego kursem CHF; umowa stanowiła, że w dniu wypłaty saldo jest wyrażane w walucie, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty, do której indeksowany jest kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty, do której indeksowany jest kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17. Jako cel kredytu wskazano w § 1 ust. 2 spłatę następujących zobowiązań finansowych kredytobiorców: kredytu mieszkaniowego w Banku (...) S.A. umowa nr (...) z dnia 20 czerwca 2006 roku, kredytu gotówkowego w (...) Bank (...) S.A., karty kredytowej w (...) Bank (...) S.A., kredytu gotówkowego w Banku (...) S.A., kredytu gotówkowego w (...) S.A., karty kredytowej w (...) S.A., kredytu gotówkowego w (...) Banku S.A., kredytu gotówkowego w (...) Banku S.A., kredytu niecelowego/konsumpcyjnego w (...), karty kredytowej w (...) S.A., kredytu niecelowego/konsumpcyjnego w (...) S.A., karty kredytowej Banku (...) S.A.

Powodowie zaciągnęli przedmiotowy kredyt na sfinansowanie zakupu lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w K. przy ul. (...), w którym mieszkają do tej pory, i na spłatę ich mniejszych wyżej wymienionych zobowiązań, która to spłata była warunkiem udzielenia im kredytu przez (...) Bank S.A. Powodowie nigdy nie prowadzili i nie prowadzą działalności gospodarczej.

Na zabezpieczenie przedmiotowej umowy kredytowej powodowie zobowiązani byli do ustanowienia na w/w nieruchomości lokalowej hipoteki kaucyjnej w złotych polskich do kwoty 170 % kwoty kredytu, cesji na rzecz banku wierzytelności z tytułu umowy ubezpieczenia nieruchomości, jak również przystąpienia do ubezpieczeń określonych w § 13 umowy. W § 6 ust. 3 umowy zawarto stwierdzenie, że w przypadku, gdy kredyt jest indeksowany kursem waluty obcej, zmiana tego kursu będzie miała wpływ na wysokość raty oraz saldo zadłużenia z tytułu kredytu, przy czym saldo zadłużenia może przekroczyć wartość nieruchomości; ryzyko z tego tytułu ponoszą kredytobiorcy.

Zgodnie z treścią § 7 ust. 2 umowy wypłata kredytu następowała przelewem na wskazany we wniosku o wypłatę krajowy rachunek bankowy, przy czym każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich zostanie przeliczona na walutę, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez bank.

§ 1 ust. 5 umowy stanowił, że spłata kredytu wraz z odsetkami nastąpi w 324 równych miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych na zasadach określonych w § 10 umowy.

Zgodnie z § 10 ust. 4 umowy harmonogram spłat kredytu zawierał najbliższe 24/36 rat, a w przypadku wygaśnięcia harmonogramu bank miał wysłać kredytobiorcom kolejny, nie później niż 10 dni przed ostatnim terminem płatności zawartym w dotychczasowym harmonogramie spłat kredytu. § 10 ust. 8 umowy stanowił, iż rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez kredytobiorcę będzie następować z datą wpływu środków do banku, według kursu sprzedaży waluty, do której indeksowany jest kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu wpływu środków do banku.

Zgodnie z § 17 umowy do rozliczania transakcji wypłat i spłat kredytów stosowane były kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji. Stwierdzono, że kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna; kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży; do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym, skorygowane o marżę kupna sprzedaży(...) Bank S.A., a obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży walut zawartych w ofercie banku określane są przez bank po godzinie 15.00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie banku oraz publikowane na stronie internetowej banku.

W dniu 13 marca 2008 roku zostało sporządzone i podpisane przez (...) Bank S.A. w G. i powodów sprostowanie przedmiotowej umowy kredytu nr (...) w ten sposób, że nadano inne brzmienie zapisowi § 1 ust. 2 umowy poprzez wykreślenie punktu l) o brzmieniu: „ karta kredytowa Bank (...) S.A.”

Kwota kredytu została wypłacona powodom w złotówkach dnia 12 marca 2008 roku. Kredytobiorcy rozpoczęli spłatę kredytu 14 kwietnia 2008 roku i spłacają go do dnia dzisiejszego.

Po zawarciu umowy kredytu kurs franka szwajcarskiego stale wzrastał, miesięczne raty były wyższe o kilkaset złotych w porównaniu na początkowej raty. Powodowie nie mieli wiedzy i świadomości jak wzrośnie rata kredytu przy tak dużym wzroście kursu franka szwajcarskiego i nie spodziewali się tak dużego ryzyka w chwili zaciągnięcia zobowiązania.

W październiku 2010r., grudniu 2012r., lutym 2015r., maju 2018r., czerwcu 2019r. powodowie zwracali się z wnioskami do pozwanego banku o udzielenie im wakacji kredytowych odpowiednio w listopadzie 2010r., styczniu 2013r., marcu 2015r., czerwcu 2018r., lipcu 2019r. Pozwany przychylił się do wniosków powodów z października 2010r., lutego 2015r. i maja 2018r. o przerwy w spłacie rat kredytu.

Od uruchomienia kredytu w dniu 12 marca 2008 roku do dnia 12 marca 2020 roku powodowie uiścili na rzecz banku kwotę 153 605,16 zł, w tym w okresie od dnia 12 października 2010 roku do dnia 12 marca 2020 roku tytułem rat zapłacili sumę 123.072,58 zł. Saldo zadłużenia na dzień 1 lipca 2020r. według kursu sprzedaży waluty Banku (...) S.A. z tegoż dnia wynosiło 193.198,30 zł.

Pismem z dnia 25 sierpnia 2020 roku powodowie wezwali pozwany bank do zapłaty na ich rzecz kwoty 123.072,62 zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia uiszczonego na rzecz banku w związku z nieważnością przedmiotowej umowy kredytu w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania. Wezwanie do zapłaty zostało doręczone pozwanemu w dniu 31 sierpnia 2020 roku. W odpowiedzi z dnia 14 września 2020 roku pozwany bank stwierdził, że umowa kredytu jest ważna, zatem roszczenie powodów nie jest zasadne i brak podstaw do zapłaty kwoty wskazanej w ich piśmie.

Strata netto pozwanego banku za rok obrotowy zakończony 31 grudnia 2019r. wyniosła 156.545.695,29 zł. Obradujące w dniu 25 czerwca 2020 roku Zwyczajne Walne Zgromadzenie Banku (...) S.A. postanowiło podjąć decyzję o pokryciu tej straty z kapitału zapasowego banku. Na dzień 31 grudnia 2019r. pozwany był stroną 1.718 postępowań sądowych, w ramach których kredytobiorcy dochodzili od banku zapłaty w związku z zawarciem umów indeksowanych/denominowanych do CHF. Pozwany utworzył rezerwę portfelową z przeznaczeniem na ryzyko prawne walutowych kredytów hipotecznych.

Przy tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Sąd przyjął, że powodowie posiadają interes prawny w ustaleniu o jakim mowa w art.189 k.p.c. Treść podpisanej przez strony umowy wygenerowała bowiem długoterminowy stosunek prawny, a możliwe uwzględnienie roszczeń kredytobiorców o zapłatę (zwrot) należności spełnionych dotychczas na rzecz banku nie reguluje w sposób definitywny wzajemnych relacji stron. Rozstrzygnięcie kwestii ważności umowy wyjaśni sytuację prawną powodów co do zakresu obowiązku świadczenia w przyszłości, nadto za istnieniem interesu prawnego po stronie powodów przemawia również choćby kwestia hipoteki ustanowionej na nieruchomości dla zabezpieczenia spłaty kredytu. Ustalenie nieważności czy nieistnienia umowy przesądza nie tylko o potencjalnej możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń, lecz rozstrzyga również w sposób ostateczny o braku obowiązku spełniania na rzecz banku mających oparcie w treści umowy świadczeń w przyszłości, gdyż orzeczenie stwierdzające nieważność umowy niweczy jej skutki ex tunc i z uwagi na związanie zarówno stron, jak i innych sądów jego treścią z mocy art. 365 § 1 k.p.c . , jako swoisty prejudykat, ma istotne znaczenie dla dalszych czynności stron w związku ze spłacaniem kredytu.

Sąd Okręgowy wskazał, że jakkolwiek w dacie zawarcia przedmiotowej umowy ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe nie przewidywała literalnie możliwości udzielania kredytów denominowanych i indeksowanych , to jednak nie budziła wątpliwości dopuszczalność konstruowania umów kredytu indeksowanego do waluty obcej, w których wysokość kwoty kredytu wyrażona w złotych jest określana (indeksowana) według kursu danej waluty obcej. Zastosowanie konstrukcji przeliczeń pomiędzy walutą krajową i walutami zagranicznymi w celu ustalenia wysokości świadczeń, do których obowiązany jest kredytobiorca w ramach realizacji obowiązku zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu i zapłaty odsetek, nie narusza istoty umowy kredytu, nadal bowiem zachowana jest zasada, zgodnie z którą bank udostępnia kredytobiorcy kapitał, kredytobiorca go wykorzystuje i zobowiązany jest do zwrotu. Zawarta przez strony umowa była więc prawnie dopuszczalna, zawierając wszystkie elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu bankowego.

Odwołując się do treści art. 353 ¹k.c. Sąd pierwszej instancji uznał, że zawierając przedmiotową umowę strony stworzyły stosunek prawny sprzeczny z naturą (właściwością) stosunku zobowiązaniowego. Postanowienia umowy są bowiem ukształtowane w sposób sprzeczny z ustawą jako ukształtowane z naruszeniem właściwości stosunku prawnego w zakresie określania kursów waluty CHF stosowanych do wysokości salda kredytu i jego poszczególnych rat. Bank de facto narzucił powodom wysokość kwoty podlegającej zwrotowi w wykonaniu umowy. Ustalenie wysokości poszczególnych rat, a co za tym idzie w konsekwencji wysokości salda całego kredytu, wiązało się z koniecznością odwołania się do kursów CHF ustalonych w tabeli kursów przez pozwany bank, jednakże żadne z postanowień umowy nie określało w szczegółowy, zrozumiały dla konsumenta sposobu, zasad ustalania tych kursów. W szczególności zobiektywizowaniem tych kursów nie było odwoływanie się do średnich kursów waluty ogłaszanych przez NBP, skoro kursy średnie NBP miały być następnie korygowane (powiększane lub pomniejszane) o marżę banku, co do której brak jest jakichkolwiek postanowień umownych co do sposobu jej ustalania. Sprzeczne zaś z naturą umowy należy uznać pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków . Kwota kredytu podlegająca zwrotowi przez powodów ani nie jest wskazana, ani też nie jest tak naprawdę możliwa do obliczenia, nie zostały również wskazane szczegółowe i obiektywne zasady jej określenia – wskazać chociażby ponownie należy, że w umowie nie wskazano nawet, ile wynosi rzeczywista kwota kredytu w przeliczeniu na CHF w dacie zawarcia umowy.

Umowa nie precyzuje także, w jaki sposób ustalane są kursy walut w tabeli banku, jakie dane, jakie czynniki mają wpływ na ustalenie tych kursów i kto dokładnie dokonuje ich ustalenia oraz czy bank jest w jakikolwiek sposób ograniczony w swobodzie ustalania wysokości tych kursów (a dokładnie – marży). Odwołanie więc w umowie do kursów walut obowiązujących w banku oznacza zasady równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty nie doznawało żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych – bankowi pozostawiono w istocie swobodne określenie kwoty podlegającej zwrotowi przez kredytobiorców, ponieważ umowa kredytu nie precyzuje sposobu, w jaki kredytujący bank wyznacza kursy walut w sporządzanej przez siebie tabeli kursów.

W ocenie Sądu takie ukształtowanie umowy jest niedopuszczalne i narusza istotę stosunku zobowiązaniowego (równości stron), a zatem oznacza przekroczenie granic swobody umów określonych przepisem art. 353 ¹ k.c. i prowadzi do nieważności czynności prawnej jako sprzecznej z ustawą (art. 58 k.c.), gdyż dotknięte nieważnością postanowienia dotyczyły głównego świadczenia kredytobiorców, tj. zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu i zapłaty odsetek, co należy do essentialia negotii umowy kredytu.

Nawet jednak przy przyjęciu, że przedmiotowa umowa nie byłaby nieważna z przyczyn powyżej wskazanych, nie może się ona ostać z uwagi na abuzywność jej postanowień skutkujących niemożnością utrzymania łączącego strony stosunku prawnego.

Stosownie bowiem do treści przepisu art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Odwołując się do przepisów art. 385 ¹ -385 ³ k.c. , treści dyrektywy nr 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich a także art. 22 ¹ k.c. i orzecznictwa , w tym orzecznictwa TSUE, Sąd Okręgowy wskazał, że powodowie jako konsumenci zawierając z bankiem umowę nie uzgodnili indywidualnie z bankiem postanowień umowy, a wniosków tych nie zmienia nawet treść § 11 ust. 3 umowy. Przedmiotowa umowa zawarta została bowiem na podstawie opracowanego przez bank wzorca umowy, co wykluczyło możliwość wpływu powodów na treść umowy. Sama możliwość określenia przez powodów wysokości kredytu i czasu jego spłaty (ilości rat) nie świadczy o indywidualnym uzgodnieniu postanowień umownych. W tym przypadku powodowie nie mieli realnego wpływu na kształt poszczególnych postanowień. Świadczą o tym zeznania świadka E. R. (nazwisko panieńskie: G.).

Zakwestionowane przez Sąd Okręgowy warunki umowne mieszczą się w prawdzie w pojęciu „głównego przedmiotu umowy”, jednak nie zostały one sporządzone przez przedsiębiorcę w jasny i zrozumiały sposób, prostym językiem, co pozwala na uznanie, że stanowią one niedozwolone postanowienia umowne.

W ocenie Sądu Okręgowego analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, iż bank nie zrealizował obowiązków informacyjnych dotyczących wyjaśnienia kredytobiorcom zagrożeń wynikających z przyjęcia na siebie ryzyka kredytowego. O wypełnieniu tego obowiązku nie mogą świadczyć sformułowania zawarte w oświadczeniach kredytobiorców o wyborze waluty obcej (k. 188-189) oraz oświadczeniu o dostarczeniu wzorców umownych (k.191), w których to dokumentach stwierdzano, że powodom przedstawiono ofertę kredytu hipotecznego (...) Banku S.A. w złotych polskich oraz że wybrali oni kredyt w walucie obcej, będąc uprzednio poinformowani o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej, oraz że zostali poinformowani o ryzyku stopy procentowej w przypadku kredytów o zmiennej stopie procentowej, a także że przed podpisaniem umowy kredytu otrzymali Tabelę prowizji i opłat, ogólne warunki ubezpieczeń oraz wzór umowy, z którego klauzule zostaną przeniesione do umowy i że zostali poinformowani przez przedstawiciela banku o konieczności zapoznania się z dostarczonymi dokumentami zanim podejmą decyzję o zawarciu umowy kredytu. Poza zapewnianiem powodów o tym, że możliwe są jedynie minimalne wahania, oraz że frank szwajcarski jest walutą stabilną, a kredyt jest bezpieczny i korzystny nie udzielono powodom rzetelnych i wyczerpujących informacji na piśmie co do kwestii ryzyka zmiany stopy procentowej czy kwestii ryzyka kursowego. W szczególności za takie informacje nie mogą zostać uznane podpisane przez powodów oświadczenia z dnia 6 lutego 2008 roku o wyborze waluty obcej (k.188-189).

Wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat (w przypadku powodów na 27 lat) mechanizmu działania ryzyka kursowego wymagało szczególnej staranności banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy, wystawiał on bowiem kredytobiorców na nieograniczone ryzyko kursowe. Konsument nie ma obowiązku weryfikować udzielanych mu przez przedsiębiorcę informacji, poszukiwać w innych źródłach wyjaśnienia wszelkich niejasności, sprzeczności czy wreszcie ewentualnej nieprawdziwości przedstawianych mu danych i informacji, nie może działać przy założeniu, że przedsiębiorca chce go oszukać, wykorzystać jego niedoświadczenie czy brak wiedzy, przeciwnie – ma pełne prawo działać w zaufaniu do przedsiębiorcy, udzielanych mu przez niego informacji i w oparciu o nie dokonywać swoich wyborów. To zatem bank – jako przedsiębiorca, który dysponuje nieporównywalnie szerszymi możliwościami oszacowania jego ryzyka kursowego – winien udzielić odpowiednich informacji konsumentowi, któremu oferował swój produkt: umowę kredytu w walucie obcej. Nie spełnia tego wymogu załączone do wzoru informacji dla klientów (...) Banku ubiegających się o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej zestawienie wartości kursów średnich NBP oraz WIBOR, LIBOR (CHF,USD) i EURIBOR (k. 211-212). Nie zostało wykazane przez pozwanego, by to zestawienie zostało rzeczywiście przedstawione powodom w osobach małżonków W., a poza tym owo zestawienie wartości średnich kursów dotyczy lat 2003-2006, a umowa stanowiąca przedmiot niniejszej sprawy została zawarta przecież w 2008r., zaś w zestawieniu tym brak danych co do roku 2007 i roku 2008. Sposób poinformowania powodów o ryzyku kursowym nie dawał im żadnego realnego rozeznania co do istoty wiążącej ich na wiele lat (prawie 30) umowy. Nie wyjaśniono konsumentowi, że wahania kursów walut są trudne do przewidzenia i nie są w żaden sposób ograniczane, natomiast wskazywano na stabilność kursów. Podsumowując Sąd Okręgowy stwierdził, że wprowadzone do umowy postanowienia dotyczące ryzyka walutowego nie zostały sformułowane w jednoznaczny sposób, i powodowie jako konsumenci nie zostali w sposób wyczerpujący i zrozumiały poinformowani o skutkach, jakie wiążą się z zastosowaniem mechanizmu indeksacji..

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, postanowienia przedmiotowej umowy kredytu w zakresie mechanizmu indeksacji (ryzyko walutowe) oraz określające sposób dokonania tego przeliczenia, to jest § 1 ust. 1, § 7 ust. 2, § 10 ust. 8 oraz § 17 umowy stanowią niedozwolone postanowienia umowne, albowiem kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Jak też wyżej wskazano, powodowie nie zostali w sposób prawidłowy poinformowani o ryzyku walutowym, to jest o zasadach działania mechanizmu indeksacji, co skutkowało naruszeniem zasady równości stron i niekorzystnym ukształtowaniem ich sytuacji ekonomicznej oraz było wyrazem nierzetelnego potraktowania powodów przez pozwany bank. Z kolei sposób przeliczenia świadczenia uzależniony został od kompetencji silniejszej strony umowy - pozwanego banku. Odwołanie do kursów walut obowiązujących w banku oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty nie doznawało żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Swoista nierówność informacyjna stron, a w szczególności sytuacja, w której konsument dowiaduje się o poziomie zadłużenia ratalnego, już spłaconego w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jego rachunku jest nie do zaakceptowania w świetle art. 385 ¹ k.c.

W konsekwencji zakwestionowania całego mechanizmu indeksacji umowa zawarta przez strony jest nieważna.

Brak jest przy tym możliwości zastosowania w niniejszej sprawie przepisu art. 385 ¹ § 2 k.c. Po wyeliminowaniu z umowy zawartej przez strony postanowień uznanych za abuzywne, nie jest możliwe dalsze funkcjonowanie przedmiotowej umowy, albowiem nie dałoby się jej wykonać.

W następstwie ustalenia, że przedmiotowa umowa kredytu jest nieważna, Sąd na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. przyjął, że świadczenia uiszczane przez powodów były nienależne, nie wystąpiła również żadna z okoliczności wskazanych w art. 411 k.c. Z tego też względu na rzecz powodów zasądzona została kwota 123.072,58 zł jako suma kwot uiszczonych przez powodów tytułem rat odsetkowo-kapitałowych w okresie objętym pozwem.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Strona powodowa pismem z dnia 25 sierpnia 2020 roku wezwała pozwanego do zapłaty kwoty 123.072,58 zł w związku z nieważnością przedmiotowej umowy kredytowej (k.26-27). Wezwanie zostało doręczone stronie pozwanej 31 sierpnia 2020 roku (k.29). Jednocześnie wobec zakreślenia w powołanym wezwaniu 14-dniowego terminu na dokonanie przez pozwanego zapłaty żądanej kwoty, należy przyjąć, że roszczenie powodów o zapłatę w związku z nieważnością przedmiotowej umowy kredytowej stało się wymagalne w dniu 15 września 2020 roku. Sąd zatem orzekł, iż powodom należą się ustawowe odsetki za opóźnienie od świadczenia głównego w kwocie 123 072,58 zł od dnia 15 września 2020 roku do dnia zapłaty.

Z tych też względów orzeczono jak w punktach I i II wyroku. Z uwagi na uwzględnienie żądania głównego żądanie ewentualne stało się bezprzedmiotowe, zatem nie wymagało uzasadnienia.

Jednocześnie należy stwierdzić, że Sąd nie podzielił podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczeń powodów. W świetle przywołanego orzecznictwa TSUE istotne znaczenie ma termin zapoznania się przez konsumenta ze swoimi prawami, przed rozpoczęciem lub upływem terminu przedawnienia. Z okoliczności niniejszej sprawy wynika, że zarzut nieważności umowy powodowie zgłosili w piśmie skierowanym do pozwanego w sierpniu 2020r. (k.26-29), a zatem brak jest podstaw do twierdzenia, aby wiedzę o istnieniu podstaw i tym samym o możliwości uznania nieważności umowy posiadali w dacie jej zawarcia czy w dniu uruchomienia kredytu. Żądanie ustalenia nieważności umowy nie ulega zaś przedawnieniu. Jako podstawę orzeczenia o kosztach procesu powołano przepisy art. 108 § 1 w. z zw. z art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniosła strona pozwana, zaskarżając orzeczenie w całości, zarzucając:

I. Naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia, a to:

1) art. 235 ²§ 1 pkt 2 k.p.c.. w zw. z art. 227 k.p.c. oraz w zw. z art. 278 §1 k.p.c. poprzez pominięcie wniosku pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny bankowości oraz rachunkowości na fakty wskazane w pkt. b petitum odpowiedzi na pozew, tj. fakty świadczące o walutowym charakterze Umowy kredytu, rynkowości stosowanych przez pozwanego kursów waluty obcej, konieczności stosowania rynkowych kursów waluty przez pozwanego w świetnie czynników wpływających na zmiany kursów walut oraz na wysokość spreadu stosowanego przez uczestników rynku walutowego, o braku pokrzywdzenia powoda poprzez stosowanie kursów z tabeli Banku zamiast kursów średnich NBP, co skutkowało oparciem rozstrzygnięcia na niepełnym materiale dowodowym, uniemożliwiającym odtworzenie rzeczywistego charakteru stosunku prawnego łączącego strony (w tym m.in. obiektywnego, rynkowego charakteru kursu waluty ustalanego przez pozwanego, a także określenia charakterystyki kredytu indeksowanego i sposobu jego działania); b.

2) art. 299 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego i poczynienie ustaleń faktycznych w przeważającej części na zeznaniach strony powodowej, co doprowadziło Sąd do błędnego ustalenia, iż Umowa kredytu nie była z powodami uzgodniona, pomimo iż: z dokumentów w tym z §11 ust. 3 umowy wynikało, że umowa była uzgodniona indywidualnie, a przeciwne ustalenie zostało oparte na jedynie dowodzie z przesłuchania stron, który ma tylko posiłkowy charakter . Sąd powinien uwzględnić osobiste zainteresowanie wynikiem rozstrzygnięcia strony powodowej składającej zeznania, co powinno mieć wpływ na ocenę tego dowodu.

3) art. 233 §1 k.p.c. poprzez

a) błędne uznanie, że wykorzystanie wzorca umowy wyklucza możliwość indywidualnego wpływu na umowę przez konsumenta ,

b) błędne uznanie, że powoda nie poinformowano o ryzyku kursowym , podczas gdy zaprzeczają temu wniosek o kredyt , oświadczenie o ryzyku i rezygnacji z kredytu oraz informacja (...) Bank ,

c) błędne uznanie, że powód nie został poinformowany o sposobie ustalania kursów przez bank , uznanie, że bank kształtował ten kurs jednostronnie i umowa tej kwestii nie regulowała, w sytuacji gdy sposób ustalania kursów walut został opisany w §17 Umowy i wskazany w uchwale Zarządu banku z dnia 26 marca 2003r. ,

d) wadliwe ustalenie, że Bank miał jednostronną swobodę w zakresie ustalania wysokości zobowiązania stron, podczas gdy sposób ustalania kursów walut w Tabeli Kursów Banku został precyzyjnie określony zarówno w § 17 Umowy Kredytu, jak i brak było dowolności, szczególnie , że szczegółowe zasady ustalania marży wynikały z uchwały Zarządu Banku nr (...)z dnia 26 marca 2003 r.,

e) wadliwym pominięciu zeznań E. C. i W. Z. (1) podczas gdy zeznania te wskazywały na istotne okoliczności dotyczące sposobu ustalania kursów, systemu zabezpieczenia ryzyka kursowego, możliwości wypłaty i spłaty w CHF, zasad i procedur obowiązujących w banku przy zawieraniu umów kredytu indeksowanego kursem CHF, informowania kredytobiorców o warunkach i konsekwencjach finansowych zaciąganych kredytów, , możliwości zmiany umowy na etapie jej wykonani;

II. Naruszenie prawa materialnego a to:

1)  art. 189 k.p.c. poprzez błędne uznanie istnienia interesu prawnego powoda, w sytuacji dalej idącego roszczenia o zapłatę,

2) art. 385 ¹ §1 i2 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że postanowienia dotyczące indeksacji tj. §1 ust.1, §7ust. 2 ,§10 ust. 8 oraz §17 stanowią niedozwolone postanowienia umowne, w sytuacji gdy zostały one sformułowanie w sposób jednoznaczny, zostały indywidualnie uzgodnione i nie naruszają interesu powoda,

3) art. 385 ¹ §1 k.c. poprzez jego niewłaściwą wykładnię polegająca na uznaniu, że bank uzyskał całkowitą dowolność ustalania kursów, podczas gdy wysokość kursów kształtowana była na podstawie cen rynkowych,

4) art. 56k.c. w zw. z art. 111 ust. 4 Prawa bankowego w zw. z art. 65§2 k.c. poprzez ich niezastosowanie i pominięcie, ze czynność prawna wywołuje także skutki wynikające z ustawy i zwyczajów a te wskazują, że kursy w rozliczeniach z klientami są ustalane w sposób rynkowy i nie ma tu dowolności skoro rynek ten jest regulowany przez KNF.

5) art. 385 ^{( 1)}§1 i2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG poprzez ich błędną wykładnię i w efekcie uznanie za bezskuteczne wobec powoda postanowień umowy regulujących indeksację kursem franka szwajcarskiego kwoty kredytu udzielonego powodowi, podczas gdy prawidłowa analiza treści Umowy w świetle naruszonych przepisów oraz wiążących wytycznych określonych w Wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 29 kwietnia 2021 roku, wydanego w sprawie C19/20 — Bank BPH (dalej: „Wyrok TSUE”), powinna skutkować przyjęciem, że wyłącznie zobowiązanie powoda do zapłaty marży na rzecz Banku może mieć charakter abuzywny, co powinno prowadzić do ewentualnego stwierdzenia w Wyroku, że tylko to zobowiązanie nie wiąże powoda;

6) art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 3 k.c. w zw. z art. 69 ust. 3 Prawa Bankowego w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG poprzez ich błędną wykładnię skutkującą uznaniem, że nie jest możliwe ich zastosowanie polegające na zastąpieniu przez Sąd z urzędu abuzywnych postanowień Umowy innym mechanizmem wyliczenia kwoty i rat kredytu, w tym w szczególności zastosowanie kursu średniego NBP, podczas gdy proces taki jest odpowiedni dla przywrócenia równowagi kontraktowej stron przy jednoczesnym zachowaniu ważności Umowy, służy realizacji celów Dyrektywy 93/13/EWG, a ponadto jest zgodny z przepisami prawa krajowego oraz orzecznictwem

Trybunału Sprawiedliwości UE;

7) art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. poprzez błędną wykładnię i uznanie, że Umowa jest w całości nieważna, podczas gdy Bank nie przyznał sobie możliwości jednostronnego ustalania kursów i pointował powoda o ryzyku kredytowym ,

8) art. 4 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej poprzez brak zastosowania orzecznictwa TSUE mającego zastosowanie w sprawie, tj. brak uwzględnienia Wyroku TSUE C-19/20, który zapadł w sprawie umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej Banku BPH, o zbliżonej do niniejszej sprawy klauzuli § 17 — w zakresie możliwości podziału normy §17 oraz w zakresie obowiązków informacyjnych sądów;

9) art. 410 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. polegające na przyjęciu, iż świadczenia spełnione przez powoda na rzecz Banku stanowiły świadczenia nienależne mimo, że znajdowały one podstawę w łączącym strony stosunku prawnym;

Strona pozwana wniosła o uchylenie Wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od strony powodowej solidarnie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie o zmianę zaskarżonego Wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu za obie intonacje w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Na podstawie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. wniosła też o zmianę postanowienia dowodowego wydanego przez Sąd I Instancji na rozprawie z dnia 15 października 2021 roku w przedmiocie pominięcia wniosku o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego

W toku postępowania apelacyjnego strona pozwana powołała się na oświadczenie z dnia 15 listopada 2022r. o skorzystaniu z prawa zatrzymania (k.476).

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego (k.460) podtrzymując stanowisko o niedozwolonym charakterze klauzul przeliczeniowych i braku możliwości utrzymania umowy.

Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny uznał za własne ustalenia Sądu Okręgowego i zaważył co następuje:

Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny uznał za własne ustalenia Sądu pierwszej instancji, w szczególności w zakresie braku prawidłowości realizacji obowiązku informacyjnego a także ocenę abuzywności postanowień umowy i w zakresie skutków tej oceny tj braku możliwości utrzymania umowy w mocy.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Zeznania powodów jednoznacznie wskazują, że doradca nie wytłumaczył im na czym polega indeksacja. Zapewniano zaś o stabilności waluty i korzyściach zaciągnięcia kredytu indeksowanego do CHF. W świetle treści §1 ust. 1 umowy, §7 ust. 2 , §10 ust. 6 i §17 nie budzi też żadnych wątpliwości, że postanowienia umowne dotyczące klauzuli przeliczeniowej nie zawierały jasnego, zobiektywizowanego mechanizmu określania kursu przeliczenia wysokości świadczeń wypłaconych kredytobiorcom oraz wysokości rat i wysokości zobowiązania pozostałego do spłaty. Określenie to bowiem należało wyłącznie do kredytodawcy. Należy podkreślić, że dyrektywa 93/13/EWG nie wyklucza możliwości uznania za nieuczciwy postanowienia umownego, które nie odzwierciedla normy ustawowej i pozostawia przedsiębiorcy swobodę w odniesieniu zarówno do wyboru wskaźnika referencyjnego dla stopy procentowej jak i wysokości stałej marży, którą można dodać do tej stopy (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 30 maja 2024 r. C-176/23 UG vs SC Raiffeisen Bank SA). W tym zaś przypadku marża nie miała charakteru stałego. To bank więc decydował ostatecznie o wysokości kursów przedstawianych w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. Nawet jeżeli tabela kursów miała być sporządzana na podstawie kursów walut ogłoszonych w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym to kursy te były skorygowane o marże kupna/sprzedaży (...) Bank S.A. Ostateczny kurs określać miał więc samodzielnie, jednostronnie (...) Bank S.A. w G., którego następcą prawnym jest strona pozwana. Nie zmienia tej oceny treść pisemnych oświadczeń E. C. i W. Z. (1) mających na celu wyjaśnienia sposobu wyliczenia kursów w latach 2003-20009 prze (...) Bank, skoro opisywany mechanizm nie wynikał z umowy. To zaś jak faktycznie umowa była wykonywana nie ma znaczenia. Dowody więc mające wykazywać w jaki sposób bank określał kurs faktycznie, w tym dowód z opinii biegłego nie są istotne dla rozstrzygnięcia. Niezależnie od tego procent bądź średnia miała być wyliczana na podstawie kursów stosowanych przez inne banki, które również stosowały niedozwolone postanowienia umowne. W umowie nie określono też odpowiednich danych obiektywizujących sposób korygowania kursów średnich przez bank. Określenie więc kursu stanowiącego podstawę przeliczenia wypłacanej kwoty według kursu kupna waluty, do której indeksowany był kredyt, jak i stanowiącego podstawę do określenia salda kredytu i przeliczenia spłat kredytów według kursu sprzedaży waluty, do której indeksowany był kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. opisanej szczegółowo w §17 nie dawało konsumentowi możliwości weryfikacji prawidłowości określania przez Bank kursu stanowiącego podstawę przeliczenia odpowiednio wypłat, wpłat i salda kredytu. Powodowie na podstawie umowy nie mogli w sposób pewny określić wysokości zobowiązania. Główne więc świadczenia nie zostały sformowane w umowie w sposób jednoznaczny, co pozwala na poddanie postanowień ich dotyczących ocenie, z punktu widzenia przesłanej abuzywności wynikających z art. 385 ^{( 1)}§1 k.c.

W aktualnym orzecznictwie przyjmuje się, że obowiązek zwrotu kwoty kredytu korygowanej klauzulami przeliczeniowymi do waluty obcej stanowi świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019r., I CSK 242/18, LEX nr 2690299, z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18 , z dnia 27 lipca 2021 r. V CSKP 49/21 i z dnia 28 września 2021 r. I CSKP 74/21 ). Niejednoznaczność określenia takiego świadczenia nie wyklucza jednak uznania braku związania takim postanowieniem.

Powodowie nie mieli żadnych praw w procesie określania przelicznika waluty, a prawa te miał wyłącznie kontrahent będący przedsiębiorcą. Tej oceny nie uchyla to, że Bank spełniał obowiązek informacyjny z art. 111 Prawa bankowego i wskazywał w miejscach dostępnych informacje o aktualnych kursach wynikających z tabeli. Tylko bowiem od banku bowiem zależało jak ten kurs określi. To od zarządu Banku zależało w jaki sposób określi on zasady ustalania kursu. Powoływany przez pozwaną Regulamin stanowił wyraz woli organu Banku (uchwała nr 18/2003 k 221). Nawet jednak i ten regulamin wskazuje, że średnia arytmetyczna kursów średnich w innych bankach miała być tylko oparciem dla określenia marży. Okoliczność, że powodowie akceptowali przeliczenie kursu przy wypłacie i nie kwestionowali kursu, w chwili składania wniosku kredytowego i w chwili zawierania umowy nie jest istotna, skoro wówczas działali oni w przekonaniu stabilności kursów franka i nie mieli jeszcze świadomości abuzywności postanowień, które dopiero w perspektywie czasu okazały się dla nich niekorzystne. Istotne jest, że w tym przypadku sposób określenia kursu przeliczeniowego do waluty obcej powoduje nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Słusznie Sąd Okręgowy wskazywał, że mechanizm indeksacji musi być określony w taki sposób, by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (zob. podobnie wyrok z dnia 27 stycznia 2021r., Dexia Nederland, C-229/19 i C-289/19, EU:C:2021:68, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo). Prawo banku do ustalania kursu waluty nie doznawało w tym przypadku żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Fakt, że faktycznie punktem wyjścia miał być kurs średni NBP nie jest wystarczający do przyjęcia obiektywizacji wyliczenia i oderwania tego wyliczenia od woli przedsiębiorcy. Kształtowanie tego kursu nie doznawało też ograniczeń maksymalnych i nie wprowadzało realnych zabezpieczeń kredytobiorcy przed gwałtownymi zmianami kursów. W orzecznictwie uznawano już takie rozwiązanie za prowadzące do naruszenia interesów konsumenta, w tym przede wszystkim interesu ekonomicznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019r. IV CSK 309/18). Także w orzecznictwie Sądu Najwyższego uznawano, że jeżeli klauzula indeksacyjna nie zawiera jednoznacznej treści i pozwala na ustalanie kursów waluty w sposób pozostawiający bankowi swobodę, to jest ona w sposób oczywisty sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta (zob. np. wyroki SN z dnia 14 lipca 2017 r. II CSK 803/16 OSNC 2018/7-8/79 i z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18 ). Możliwość czasowego zawieszenia spłaty może mieć znaczenia w sytuacji jedynie okresowych ruchów kursowych bądź okresowych problemów ekonomicznych kredytobiorcy i nie uchylała ona możliwości wzrostu kursów w skali, w której kredyt stanie się dla kredytobiorcy niemożliwy do udźwignięcia.

Świadczenie banku było ponadto przeliczane po kursie kupna waluty CHF z dnia uruchomienia kredytu. Spłata zaś była przeliczana według kursy sprzedaży. W orzecznictwie wskazywano, iż tego typu uregulowanie umożliwia uzyskiwanie przez instytucję kredytową dodatkowego dochodu bez świadczenia w zamian za „spread” żadnej rzeczywistej usługi (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C-26/13, Kásler przeciwko Jelzálogbank, pkt 5–58). Jest to jednak tylko wzmocnienie oceny abuzywności. Zarówno kurs zakupu jak i kurs sprzedaży określał jednostronnie bank i to jest decydujące dla oceny, że klauzula przeliczeniowa służąca indeksacji ma charakter niedozwolony. Nawet jeżeli bank pozyskiwał na rynku międzybankowym walutę do sfinansowania kredytu, to operacja ta faktycznie nie miała znaczenia dla udzielenia powodom kredytu, który był wypłacany w złotych polskich. Klauzula zaś indeksacyjna nie była jasna dla konsumenta.

Nie ma żadnych podstaw do zakwestionowania ustaleń wskazujących, że sporne postanowienia nie podlegały negocjacjom, umowa przewiduje dowolność kształtowania tabeli kursowej, a powodowie nie mieli wpływu na kształtowanie umowy w zakwestionowanym zakresie i nie byli dostatecznie informowani o ryzyku walutowym. Okoliczność, że klienci mogli zapoznać się ze wzorem umowy nie oznacza, że klauzula przeliczeniowa była przedmiotem negocjacji. Wniosek kredytowy był przygotowany pod konkretny produkt, który zaoferowano powodom jako korzystny z punktu widzenia wysokości rat, bez dostatecznych informacji o negatywnych skutkach takiej umowy. Podpisanie umowy zawartej przez konsumenta z przedsiębiorcą, stanowiącej, że na jej mocy konsument ten akceptuje wszystkie warunki umowne sporządzone uprzednio przez przedsiębiorcę, nie prowadzi do obalenia domniemania, zgodnie z którym takie warunki nie były indywidualnie negocjowane (vide uzasadnienie ww. uzasadnienie orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 30 maja 2024 r. C-176/23). Także nie decyduje o tym oświadczenie zawarte w §11 ust. 3, wynikające z wzoru umowy (k 18). Z zasady bowiem fakt posłużenia się przez kontrahenta wzorem umowy i regulaminem tworzy domniemanie, że konstrukcję umowy oparto na wzorcu, na którego brzmienie konsument nie miał rzeczywistego wpływu. To pozwana winna więc obalić to domniemanie. Zeznania zaś świadka E. R. wręcz potwierdzają, że postanowienia dotyczące zasad przeliczania nie były przedmiotem negocjacji. Według świadka klienci nie mieli wpływu na treść umowy i obowiązywał jeden wzór (k 286). Ciężar dowodu wynikający z art. 385 ¹§4 k.c. spoczywał zaś na pozwanej. Wyrażenie zgody na zmianę umowy przez wyeliminowanie niedozwolonego postanowienia (zastąpienie go innym, uzupełnienie itp.) - choćby zmiana ta była indywidualnie uzgodniona - nie może być traktowane samo przez się jako wyraz woli sanowania wadliwego postanowienia ze skutkiem ex tunc. Nie wykazano też by powodowie negocjowali walutę spłaty.

Przedmiotowa umowa określała, że kredyt udzielony jest w walucie polskiej i jest on indeksowany do waluty obcej. Kwota kredytu była podana w walucie krajowej i w tej walucie zostaje wypłacona, ale miała być przeliczona na walutę obcą według klauzuli umownej opartej również na kursie kupna tej waluty obowiązującym w dniu wypłaty środków, przy czym spłata rat kapitałowo-odsetkowych dokonywana była po przeliczeniu według Tabeli Kursów- według kursu sprzedaży w dniu spłat. Zobowiązanie więc miało być każdorazowo przeliczne według kursu wskazanego jednostronnie przez bank. Słusznie Sąd Okręgowy uznał, że był to kredyt indeksowany do waluty obcej definiowany w sposób określony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2020 r. I CSK 556/18. Zarówno więc wartość kredytu jak i wypłata kredytu oraz kwoty spłacane przez kredytobiorcę miały być więc przeliczane do CHF.

Klauzula walutowa, czyli klauzula zawierająca postanowienia przewidujące przeliczenie oddawanej do dyspozycji kwoty kredytu oraz spłacanych rat na inną walutę mieści w sobie ryzyko kursowe, wiążące się z obciążeniem kredytobiorcy-konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2022 r. II CSKP 285/22 ).

Niewątpliwie powodowie mieli świadomość zmiany kursu CHF do PLN. Wbrew jednak twierdzeniom strony pozwanej brak jest podstaw do przyjęcia domniemania, że konsumenci mieli świadomość, że to ryzyko jest nieograniczone i realne. Słusznie Sąd Okręgowy uznał, że informacje były niewystarczające i przyjął brak prawidłowości realizacji przez kredytodawcę obowiązków informacyjnych. Podpisanie klauzuli umownej o możliwym wpływie zmian wysokości kursu na raty oraz na saldo zadłużenis, które nawet może przekroczyć wartość nieruchomości jak i oświadczeń o zapoznaniu się z ryzykiem kredytowym czy też ryzykiem zmiany stopy procentowej k.188, k189) stanowi dowód złożenia takiego oświadczenia. Nie określa ono jednak faktycznego zakresu przekazywanych informacji. Słusznie Sąd Okręgowy wskazywał, że realizacja obowiązku informacyjnego nie ma jedynie charakteru formalnego. To więc, że w banku istniały procedury informacyjne i to , że kredytobiorcy w treści umowy oraz w odrębnych oświadczeniach podpisywali, że zapoznali się z możliwością wystąpienia zmian kursowych nie jest wystarczające w sytuacji, gdy z zeznań powodów wynika , że zapewniano ich o stabilności kursu i korzyściach kredytu indeksowanego. Potwierdzeniem prawdziwości tych zeznań jest przedłożone przez pozwaną zestawienie k. 212 , które nie obrazuje rzeczywistych, niekorzystnych skutków ryzyka wynikającego ze znacznego wzrostu kursów a wskazane tamże zmiany wskaźników raczej wskazują na korzyści wynikające z zastosowania stawki Libor CHF. Należy podkreślić, że na gruncie Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich istotny jest poziom realizacji obowiązku informacyjnego, który ma fundamentalne znaczenie w obrocie konsumenckim. To więc , że powodowie potwierdzali , że zapoznali się z ryzykiem kursowym w zestawieniu z informacjami wskazującymi na stabilność kursu CHF bez zobrazowania wpływu znacznej deprecjacji PLN na wysokość rat i zadłużenia odwołującego się do danych wynikających z umowy, nie daje podstaw do oceny, że powodowie byli rzeczywiście świadomi potencjalnych konsekwencji wystąpienia ryzyka kursowego, a przede wszystkim do uznania, że mieli świadomość, iż ryzyko kursowe ma charakter nielimitowany. Przewalutowanie na PLN, które nie wskazywało maksymalnych granic kursowych sprzedaży CHF i odwoływało się do Tabeli Kursowej banku również nie chroniło przed ryzykiem walutowym. Nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie konsumentowi przy zawarciu umowy informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że stosunek wymiany między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie w miarę stabilny przez cały okres obowiązywania tej umowy. Sąd Okręgowy właściwie więc zinterpretował obowiązki przedsiębiorcy w tym zakresie. To bowiem na podstawie tej informacji konsument podejmuje decyzję, czy zamierza związać się warunkami sformułowanymi uprzednio przez przedsiębiorcę (zob. wyroki Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30 kwietnia 2014 r. C-26/13 Árpád Kásler, Hajnalka Káslerné Rábai, i z dnia 21 marca 2013 r. C-92/11 RWE Vertrieb). Założeniem ochrony konsumenta jest więc zasada jasnej, pełnej i zrozumiałej informacji handlowej. Symulacje liczbowe, mogą stanowić użyteczną informację, jeżeli są oparte na wystarczających i prawidłowych danych oraz jeśli zawierają obiektywne oceny, które są przekazywane konsumentowi w sposób jasny i zrozumiały. Tylko więc symulacje, które pozwalają zwrócić uwagę konsumenta na realne ryzyko dotyczące istotnych, negatywnych konsekwencji ekonomicznych rozpatrywanych warunków umownych, spełnia wymogi dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Symulacje liczbowe powinny bowiem pozwalać konsumentowi zrozumieć rzeczywiste znaczenie długoterminowego ryzyka związanego z możliwymi wahaniami kursów wymiany walut, a tym samym ryzyka związanego z zawarciem umowy kredytu wyrażonego w walucie obcej lub denominowanego do waluty obcej.(por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości U.E. z dnia 10 czerwca 2021 r. C-776/19 ,VB i in vs. BNP Paribas Personal Finance SA, Procureur de la République). Strona pozwana więc powinna wykazać, że informacja przedstawiona kredytobiorcom dawała im jasne podstawy do uświadomienia sobie skutków znacznego osłabienia waluty polskiej względem CHF, tj takiego jakie wystąpiło w rzeczywistości ( a nawet jakie teoretycznie mogło nastąpić w wypadku jeszcze bardziej gwałtownego osłabienia złotego), co w tym przypadku nie zostało wykazane. Sąd Okręgowy słusznie więc uznał, że informacja przedstawiona przez bank nie była wystarczająca.

Obciążający przedsiębiorcę brak przejrzystości przy określeniu warunków umowy w zakresie konsekwencji istotnej zmiany kursu walut spowodował, że kredytobiorcy zawali umowę bez świadomości, że znaczny wzrost zwaloryzowanej wysokości zadłużenia, może być dla nich nie do udźwignięcia, co zresztą faktycznie nastąpiło. Ponadto skutek zmian kursów chroni w istocie jedynie interes banku. Przy stosunkowo słabej walucie krajowej bank nie jest narażony na odwrotne, analogiczne, istotne dla strony pozwanej, ruchy kursowe wynikające ze znacznego osłabienia CHF względem złotego. Na istotne ryzyko kursowe w toku wykonywania długotrwałej umowy w nieporównywalny sposób narażeni byli powodowie i to nawet jeżeli strona powodowa musiała ponosić koszty obsługi takich kredytów. Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli może stworzyć podstawy znaczącej nierównowagi kontraktowej na niekorzyść konsumenta w sposób jednostronny, jeżeli przedsiębiorca, który traktuje kontrahenta w sposób słuszny nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji taką klauzulę gdyby odpowiednio poinformował konsumenta (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r. III CZP 29/17 OSNC 2019/1/2). Taka sprzeczność z dobrymi obyczajami zachodzi więc w tym przypadku i to nawet jeżeli bank w ramach obsługi kredytu poniósł dodatkowe koszty zakupu walut. Tu jednak trzeba podkreślić, że dla samego wykonania obowiązku wypłaty środków kredytu bank nie musiał zabezpieczyć odpowiedniej ilości waluty CHF.

Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem sytuacji ekonomicznej konsumenta oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006r., I CK 297/05, nie publ., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017). Zgodnie z art. 3 ust. 3 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, uznaje się za nieuczciwe te warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta (por. także wyrok Trybunału Sprawiedliwości U.E. z dnia 10 czerwca 2021 r. C-609/19 BNP Paribas Personal Finance SA przeciwko VE). Taka nierównowaga i niekorzystne ukształtowanie sytuacji ekonomicznej powodów nastąpiła.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo więc ocenił postanowienia umowy dotyczące możliwości swobodnego kształtowania przez bank kursów przeliczania świadczeń jak i wpływające na charakter umowy postanowienia obciążające powodów skutkami nieograniczonego ryzyka wahań kursów. Możliwość przewalutowania ani nie zapewniała równowagi kontraktowej a tym bardziej nie mogła przywrócić tej równowagi kontaktowej z mocą wsteczną .

Niewątpliwie zawarcie umowy kredytu bankowego w złotych- indeksowanego do waluty obcej, było na gruncie w art. 353 ¹ k.c. co do zasady dopuszczalne. Przepis art. 69 ust. 2 i ust. 3 prawa bankowego nie zakazywał tego typu umów . Wprowadzenie art. 69 ust. 2 pkt 4 a wskazywało, w świetle art.5 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2011.165.984), że konstrukcja umowy kredytu indeksowanego nie była wcześniej sprzeczna z prawem, tym bardziej, że z przepisu art. 353 ¹ k.c. wynika, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Sama idea indeksacji, a także związana z nim zasada oprocentowania, nie jest sprzeczna z naturą stosunku.

Do tej sprzeczności może prowadzić jednak wprowadzenie do umowy postanowień niedozwolonych i brak potwierdzenia przez konsumenta abuzywnych postanowień umownych.

Abuzywne klauzule są od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść kredytobiorcy, chyba że następczo udzieli on świadomej i wolnej zgody na te klauzule i w ten sposób przywróci ich skuteczność z mocą wsteczną. Brak jest też podstaw do żądania od konsumenta obowiązku złożenia po pouczeniu sądowym sformalizowanego oświadczenia w celu dochodzenia roszczeń albowiem to mogłoby podważyć odstraszający skutek, jaki art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z art. 7 ust. 1 tej dyrektywy ponieważ zachęcałoby to przedsiębiorców do odrzucania pozasądowych żądań konsumentów mających na celu stwierdzenie nieważności nieuczciwych warunków (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 7 grudnia 2023 r. C-140/22 SM,KM vs mBank S.A.).

Niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c.) są więc od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną (por. Wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2021 r. V CSKP 49/21 LEX nr 3207798 i z dnia 2 czerwca 2021 r., I CSKP 55/21). Powodowie nie przywrócili tej skuteczności. Świadomi, że przedmiotowe postanowienia umowne nie wiążą ich, jak i świadomi, że przedmiotowe postanowienia umowne odnoszą się do istotnych elementów umowy, nie potwierdzili kwestionowanych postanowień, stąd w konsekwencji umowa kredytu nie może z przyczyn wyżej podanych wiązać stron umowy a w konsekwencji także egzekwującego wierzyciela.

Sąd nie jest uprawniony do uzupełniania umowy kredytu w walucie obcej treścią nieuzgodnioną przez strony, choćby zmierzała do wyrównania ich pozycji na gruncie łączącego je stosunku prawnego. Nie jest też uprawniony do tego, by umowę tę przekształcić w inny rodzaj umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2022r. II CSKP 943/22).

Konsekwencją stwierdzenia abuzywności klauzuli umownej spełniającej wymagania art. 385 ¹§ 1 k.c. jest działająca ex lege sankcja bezskuteczności niedozwolonego postanowienia, połączona z przewidzianą w art. 385 ¹ § 2 k.c. zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2018 r. II CSK 632/17). Ta zasada jednak nie ma charakteru bezwzględnego.

W wyroku TSUE z 8 września 2022r. C-81/21, dotyczącym Deutsche Bank Polska i Bank Millennium wskazano, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym sąd krajowy może stwierdzić nieuczciwy charakter nie całości warunku umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, lecz jedynie elementów tego warunku, które nadają mu nieuczciwy charakter. Nie można więc dzielić takiego warunku eliminując marżę, która decyduje o nieuczciwym charakterze klauzuli przeliczeniowej (indeksacyjnej). Stanowisko zawarte w opiniach przedstawionych przez pozwaną nie jest przekonujące albowiem pozbawia jakiegokolwiek znaczenia odstraszający cel dyrektywy. Zawsze bowiem, jakiekolwiek przyjęcie obiektywnego wskaźnika jako jednego z elementów w mechanizmie przeliczenia, gwarantowałoby przedsiębiorcy utrzymanie umowy pomimo, że ostateczny wynik wyliczenia kursu zależny jest jedynie od jego woli.

Nie ma w tym przypadku możliwości wypełnienia luki co do określenia przeliczenia wartości zobowiązania ani też sposobu spełnienia świadczenia przez obie strony.

Nie ma podstaw do odwołania do tabeli kursów sprzedaży NBP. W chwili zawierania umowy nie obowiązywał jeszcze art. 358§2 k.c., ponadto przepis ten ma znaczenie dla umów określających świadczenie w walucie obcej i nie odnosi się do klauzul waloryzacyjnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2022 r II CSKP 797/22 ). Ponadto nowelizacja z dnia 23 października 2008 r., która określa sposób przeliczania nie wiązała się ze skutkami wstecznymi. Tut. Sąd w wyroku z dnia 22 czerwca 2020 r. I ACa 1684/17 w odniesieniu do zobowiązania wyrażonego w CHF uznał, że art. 24 ustawy o NBP to norma, która w połączeniu z art. 32 ustawy o NBP, oraz art. 356 § 2 k.c., daje podstawy do wypełnienia luki dotyczącej sposobu przeliczenia spłat na walutę obcą i przyjęcia, że miarodajny jest w tym przypadku kurs średni waluty ustalany przez NBP. Wsparciem dla tej koncepcji była także treść art. 137 a Prawa bankowego, jednakże w aspekcie treści wykładni art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, prezentowanej w orzecznictwie TSUE, nie można przyjąć, że są to normy dyspozytywne, które mają na celu wypełnienia luki w sytuacji nieuczciwych postanowień umowy zawartej z konsumentem. Ani art. 358§2 k.c., jak też art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. prawo wekslowe nie stanowią więc norm dyspozytywnych dla określenia obiektywnych mechanizmów indeksacji wprowadzonej na wypadek braku związania stron mechanizmem określonym w umowie. Zastosowanie per analogiam innych norm odwołujących się do kursów średnich nie mogło nastąpić w tym przypadku, skoro brak jest normy wprost mającej zastosowanie do przeliczenia waluty kredytu i spłaty w wypadku braku związania stron postanowieniami zawartymi w tym zakresie w treści umowy. Także strony nie przewidziały też w umowie klauzul salwacyjnych.

Okoliczność, że kredytobiorca wykorzystał kredyt może być rozważana w ramach oceny zakresu zwrotu korzyści a nie może być podstawą utrzymania umowy, szczególnie, że to właśnie konsekwencje wprowadzenia do umowy przepisów abuzywnych spowodowało trudności powodów w spłacaniu kredytu.

W sytuacji wyeliminowania w oparciu o art. 385 ^{( 1)}§1k.c. skutku związania powodów wskazanymi postanowieniami abuzywnymi dotyczącymi klauzul przeliczeniowych brak jest umownego określenia mechanizmu przeliczania wysokości wypłaty świadczenia jak i przeliczania określenia zobowiązania powodów. Trudno zaś przyjąć by wolą stron było zawarcie kredytu bez takiego mechanizmu szczególnie, że oprocentowanie kredytu powiązano ze zmienną stopy referencyjnej Libor właściwą dla kredytów indeksowanych i denominowanych. Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Powyższe oznacza z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (por. wyrok Sądu Najwyższego z 13 maja 2022 r., II CSKP 293/22 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2022 r. I CSK 3200/22). Należy podkreślić , że Sąd Najwyższy w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 25 kwietnia 2024 III CZP 25/22 wyjaśnił, że w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym, nie można przyjąć, że w miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów. W razie zaś niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

Prawidłowo więc oceniono skutki abuzywności w tym przypadku, prowadzące do stwierdzenia, że tak okrojona umowa, która nie odpowiada rzeczywistej woli stron nie spełnia wymogów z art. 353 ¹§1 k.c.

Nie było także wykluczone uznanie, że umowa zawarta w okolicznościach wskazanych powyżej była sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Z uwagi jednak, że zastosowanie w sprawie miała regulacja szczególna wynikająca z art. 385 ¹ k.c. i oparta na Dyrektywie Rady 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, to nie ma potrzeby odwolywania się do zasad ogólnych wynikających z art. 58§2 k.c. Podstawą rozstrzygnięcia był brak możliwości utrzymania umowy, po wyeliminowaniu z niej warunków dotyczących indeksacji /waloryzacji.

Sąd Apelacyjny w całości podziela stanowisko Sądu Okręgowego w kwestii oceny interesu prawnego powodów w ustaleniu w rozumieniu art. 189 k.p.c. Wyrok zasądzający nie przesądzał w sposób wiążący wzajemnych roszczeń banku jak też wszystkich rozliczeń i to nawet przy uwzględnieniu potrącenia jak i kwestii skuteczności zabezpieczeń. Prawidłowo więc uwzględniono powództwo o ustalenie.

W konsekwencji przyjęcia skutku nieważności konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. - zob. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, Nr 9, poz. 56).

Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna. W wyroku z dnia 7 grudnia 2023 r C‑140/22 ECLI:EU:C:2023:965 Europejski Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że w kontekście uznania nieważności w całości umowy kredytu hipotecznego, stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą wykonywanie praw, które konsument wywodzi z tej dyrektywy, jest uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem oświadczenia, w którym twierdzi on, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy z jednej strony faktu, że nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą nieważność wspomnianej umowy, a z drugiej – konsekwencji tego uznania nieważności, i po trzecie, że wyraża zgodę na uznanie tej umowy za nieważną. Jak wynika z orzecznictwa TSUE nie ma żadnego automatyzmu nieważności umowy a ponadto to od stanowiska konsumenta zależy czy abuzywne postanowienia umowy zostaną utrzymane czy też nie. W ustalonych więc przez Sąd Okręgowy okolicznościach wynikało, że powodowie świadomie odmówili potwierdzenia umowy już w wezwaniu z dnia 25 sierpnia 2020r. i strona pozwana nie mogła przyjmować, że wykonywana umowa jest ważna, co rodziło wymagalność żądanego obowiązku i po upływie terminu wskazanego w oświadczeniu pozwana pozostawała w opóźnieniu. Prawidłowe więc było przyjęcie, że biegł termin , opartego na art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. , żądania zwrotu świadczenia spełnionego przez powodów. Nie ma potrzeby sięgania do treści art. 411pkt 2 k.c. w sytuacji, w której wzbogacony środkami pieniężnymi wypłaconymi przez bank w wykonaniu nieważnej umowy kredytu jest prawnie (a nie moralnie) zobowiązany do jej zwrotu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 2023 r. I CSK 3759/22) . Tej potrzeby nie ma przede wszystkim w sytuacji, gdy konsument nadpłacił kredyt. Sama okoliczność, że świadczenie spełnione przez powoda na rzecz pozwanego stanowiło ekonomiczny ekwiwalent usług wykonanych przez pozwaną na rzecz powoda, nie może też zostać uznana za wystarczającą do przyjęcia, że spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2022 r. I CSK 868/22). Jest to o tyle istotne , że pozwana miała możliwość potrącenia wzajemnych wierzytelności. Ponadto na zasady współżycia społecznego nie powinien powoływać się ten, kto sam łamie te zasady.

Nie doszło też do naruszenia art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c. Z uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2024 r. III CZP 31/23 wynika, że prawo zatrzymania (art. 496 k.c.) nie przysługuje stronie, która może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony. Niezależnie od tego przepisy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy UE nr 93/13 nie określają skutków nieważności umów zawierających abuzywne postanowienia. Wykładnia jednak tych przepisów wskazuje, że ewentualne uwzględnienie zarzutu zatrzymania nie może pozbawić konsumenta prawa do odsetek za opóźnienie (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14 grudnia 2023 r. C-28/22 WE i TL vs Syndyk Masy Upadłości Getin Noble Bank S.A. ). Ta wykładnia leżała u podstaw rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji.

Wobec powyższego, nie podzielając także zarzutów naruszenia prawa materialnego Sąd Apelacyjny oddalił na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 367 ¹§1 k.p.c. in principio apelację strony pozwanej.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98§1 i 98§1 ¹ k.p.c. przy zastosowaniu §2 pkt 7 i §10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2023.1964 t.j.).