Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 października 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Boniecki

Protokolant: Madelaine Touahri

po rozpoznaniu w dniu 18 października 2024 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa M. W. (1) i M. W. (2)

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 12 maja 2022 r.

sygn. akt I C 2602/20

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten sposób, że nadaje mu treść: „zasądza od (...) Bank (...) S.A. w W. na rzecz powodów M. W. (1) i M. W. (2) łącznie kwoty 37.002,31 zł (trzydzieści siedem tysięcy dwa 31/100) i 34.850,98 CHF (trzydzieści cztery tysiące osiemset pięćdziesiąt 98/100) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 17 października 2020 roku do dnia zapłaty;”;

II.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie, tytułem kosztów postępowania apelacyjnego, kwotę 5050 (pięć tysiące pięćdziesiąt) zł wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie za czas od uprawomocnienia się orzeczenia, którymi je zasądzono, do dnia zapłaty.

Sygn. akt I ACa 1066/22

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 18 października 2024 r.

Wyrokiem z 12 maja 2022 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo M. W. (1) i M. W. (2) skierowane przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W. o zapłatę kwot 37.002,31 zł oraz 34.850,98 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 17 października 2020 r., uznając za skuteczny podniesiony w odpowiedzi na apelację zarzut potrącenia.

Sąd pierwszej instancji poczynił ustalenia faktyczne zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (k. 236-237), które Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne.

Wyrok powyższy w części oddalającej powództwo zaskarżyli apelacją powodowie, wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa.

Apelujący zarzucili: 1) naruszenie art. 455 k.c. w zw. z art. 498 § 1 i § 2 k.c. i art. 499 k.c., poprzez niewłaściwe ich zastosowanie i stwierdzenie, że roszczenie banku nadawało się do potrącenia, a więc było wymagalne, podczas gdy pozwany nigdy nie wezwał strony powodowej do zapłaty, stąd jego roszczenie jako niewymagalne, nie mogło zostać przedstawione skutecznie do potrącenia; 2) naruszenie art. 498 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 89 k.c., poprzez niewłaściwe ich zastosowanie i uznanie, że złożone przez pozwanego oświadczenie o potrąceniu było skuteczne pomimo tego, że zostało złożone pod warunkiem uznania umowy za nieważną, podczas gdy niedopuszczalne jest zastrzeganie warunku w przypadku składania jednostronnych oświadczeń woli o charakterze prawokształtującym, jakim jest oświadczenie o potrąceniu, co skutkuje jego nieważnością i brakiem skuteczności zarzutu potrącenia; 3) naruszenie art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 i 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29), poprzez niewłaściwe ich zastosowanie i uznanie, że wymagalność roszczenia strony powodowej nastąpiła dopiero od pouczenia strony powodowej o skutkach nieważności umowy i odebrania stosownych oświadczeń przez Sąd I instancji na rozprawie, podczas gdy roszczenie strony powodowej stało się wymagalne po upływie terminu zapłaty wyznaczonego w wezwaniu skierowanym do strony pozwanej; 4) naruszenie art. 91 k.p.c. w zw. z art. 92 k.p.c., poprzez uznanie, że skuteczne było złożenie oświadczenia o potrąceniu poprzez jego doręczenie wyłącznie pełnomocnikowi strony powodowej, podczas gdy udzielone pełnomocnikowi strony powodowej pełnomocnictwo, nie obejmuje umocowania do odbioru oświadczeń o charakterze materialnoprawnym, jakim jest oświadczenie o potrąceniu, a ustawowa treść pełnomocnictwa procesowego określona w art. 91 k.p.c. daje jedynie upoważnienie do podejmowania decyzji i czynności o charakterze procesowym, nie obejmuje natomiast umocowania do ingerencji w materialnoprawne stosunki mocodawcy i jego zakresu nie można interpretować rozszerzające; 5) błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że strona powodowa podjęła wiążącą decyzję co do odmowy sanowania umowy i zaakceptowania konsekwencji całkowitej nieważności umowy oraz sprzeciwiła udzieleniu ochrony przed tymi konsekwencjami, dopiero na rozprawie w dniu 12 maja 2022 r., podczas gdy strona powodowa jasno powiadomiła bank, że nic zamierza umowy realizować, wykazując przy tym jej liczne wady, jednoznacznie podważając umowę, powołując się na jej nieważność oraz odwołując się do przepisów o ochronie konsumenckiej w wezwaniu do zapłaty z dnia 29 września 2020 r., tak więc, z upływem wyznaczonego w nim terminu do zapłaty, tj. 16 października 2020 r. roszczenie strony powodowej stało się wymagalne.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny.

Nietrafny okazał się zarzut błędu w ustaleniach faktycznych. Wskazana w zarzucie konstatacja Sądu Okręgowego nie stała się elementem stanu faktycznego, lecz rozważań Sądu, które podlegały ocenie poprzez pryzmat przepisów prawa materialnego, o czym niżej.

Na etapie postępowania odwoławczego spór między stronami ograniczył się do kwestii skuteczności potrącenia dokonanego przez stronę pozwaną, o czym świadczy treść zarówno apelacji, jak i odpowiedzi na nią. Niemniej, wobec nałożonego na sądy drugiej instancji obowiązku badania merytorycznej poprawności rozstrzygnięcia w granicach zaskarżenia, Sąd Apelacyjny w rozpoznawanej sprawie poddał ocenie i podzielił wnioski Sądu pierwszej instancji odnośnie do nieważności łączącej strony umowy kredytu oraz zrealizowania przesłanek z art. 410 §1 k.c.

Nieskutecznie skarżący zarzucili naruszenie art. 91 k.p.c. w zw. z art. 92 k.p.c. Przewidziany w art. 91 k.p.c. zakres umocowania z mocy ustawy nie uprawnia wprawdzie pełnomocnika procesowego do złożenia materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu, jednak oświadczenie woli mocodawcy o udzieleniu pełnomocnictwa do złożenia takiego oświadczenia może być złożone w sposób dorozumiany. Podniesienie zarzutu potrącenia
w odpowiedzi na pozew jest równoznaczne ze złożeniem oświadczenia o potrąceniu, jeśli takie oświadczenie nie zostało złożone wcześniej. Również w przypadku zastępowania strony przez pełnomocnika procesowego założenie celowego działania mocodawcy w kierunku wygrania procesu pozwala przyjąć, że zakresem umocowania strona objęła także złożenie w jej imieniu określonego oświadczenia woli, jeśli jest to niezbędne w ramach obrony jej praw
w procesie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 23 lutego 2017 r., V CSK 305/16, LEX nr 2297423). Niezależnie natomiast od zakresu umocowania pełnomocnika procesowego powodów, domniemanie faktyczne oparte na §49 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeks Etyki Adwokackiej), nakazuje przyjąć, że powodowie poinformowani zostali o złożonym zarzucie i jego treści, albowiem wątek ten miał kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia.

Sąd Apelacyjny nie podzielił także zarzutu powodów dotyczącego rzekomo warunkowego podniesienia zarzutu potrącenia. Tak w judykaturze, jak i doktrynie nie budzi wątpliwości, że ze względu na konstytutywny (kształtujący) charakter oświadczenia
o potrąceniu niemożliwe jest złożenie go pod warunkiem oraz z zastrzeżeniem terminu. Dopuszczalne natomiast jest zgłoszenie w toku procesu zarzutu potrącenia w formie ewentualnej, tj. na wypadek uznania przez sąd podważanej przez pozwanego wierzytelności powoda bądź nieuwzględnienia przez sąd innych zarzutów merytorycznych pozwanego przeciwko dochodzonej wierzytelności (zob. T. Wiśniewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, red. J. Gudowski, Warszawa 2018, art. 499).

Na uwzględnienie zasługiwał natomiast zarzut naruszenia art. 498 §1 k.c. w zw. z art. 455 k.c., poprzez przyjęcie, że przedstawiona do potrącenia przez stronę pozwaną wierzytelność była wymagalna. W rozpoznawanej sprawie poza sporem pozostawało, że przed podniesieniem w odpowiedzi na pozew strona ta nie wzywała powodów do zapłaty przysługującej jej wierzytelności z tytułu wypłaconych środków na podstawie umowy kredytu. Tymczasem nie może budzić żadnych wątpliwości, że zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia (poza wyjątkiem, który w rozpoznawanej sprawie nie ma miejsca) ma charakter bezterminowy, co oznacza, stosownie do art. 455 k.c., że postawienie wierzytelności z tego zobowiązania w stan wymagalności wymaga uprzedniego wezwania dłużnika do zapłaty. Oświadczenie o potrąceniu może być składane poza postępowaniem toczącym się z powództwa wierzyciela wzajemnego i podlega ogólnym przepisom co do sposobu i chwili złożenia (art. 60 i 61 k.c.). W trakcie postępowania sądowego uprawniony może połączyć w jednym oświadczeniu obie czynności: złożenie oświadczenia woli o potrąceniu i zgłoszenie zarzutu potrącenia. Tym niemniej, jak słusznie podnosi autor apelacji, nie wywołuje żadnego skutku złożenie oświadczenia o potrąceniu niewymagalnej wierzytelności. Oznacza to, że potrącający powinien złożyć oświadczenie po ziszczeniu się tej przesłanki, a jeśli dokonał tego we wcześniejszym czasie musi złożyć ponowne oświadczenie. Wskazane połączenie w tym zarzucie elementów procesowych i materialnoprawnych przemawia za przyjęciem, że brak jednego z tych elementów powoduje bezskuteczność podjętej czynności, a możliwość jej konwalidowania, jako jednostronnej czynności prawnej, jest wyłączona (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 21.06.2012 r., III CSK 317/11, LEX nr 1229968). Innymi słowy, nie może doprowadzić do skutku przewidzianego w art. 499 k.c. jedna czynność zawierająca zarówno wezwanie do zapłaty i oświadczenie o potrąceniu. Nie sposób przy tym zgodzić się z Sądem Okręgowym, że stan wymagalności wzajemnych wierzytelności kredytobiorcy i kredytodawcy powstaje już w dacie wyrażenia przez tego pierwszego odmowy zaakceptowania niedozwolonych postanowień umownych. Jest to bowiem dopiero warunek wstępny umożliwiający postawienie wzajemnych wierzytelności w stan wymagalności poprzez wezwanie do zapłaty, co wynika zresztą z uzasadnienia przywołanej przez Sąd pierwszej instancji uchwały Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 6/21. Podkreślenia wymaga także, że strona pozwana w toku procesu nie ponowiła ani oświadczenia o potrąceniu, ani zarzutu potrącenia, stając na stanowisku, że te zawarte w odpowiedzi na pozew, były skuteczne.

Wobec przyjęcia, że w rozpoznawanej sprawie nie doszło do skutecznego potrącenia wierzytelności, konieczne stało się rozpoznanie zarzutu skierowanego przeciwko rozstrzygnięciu o roszczeniu odsetkowym. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości
z dnia 7 grudnia 2023 r., sygn. C-140/22 art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że
w kontekście uznania nieważności w całości umowy kredytu hipotecznego zawartej
z konsumentem przez instytucję bankową ze względu na to, że umowa ta zawiera nieuczciwy warunek, bez którego nie może ona dalej obowiązywać stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą wykonywanie praw, które konsument wywodzi
z tej dyrektywy, jest uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem oświadczenia, w którym twierdzi on, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy z jednej strony faktu, że nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą nieważność wspomnianej umowy, a z drugiej - konsekwencji tego uznania nieważności, i po trzecie, że wyraża zgodę na uznanie tej umowy za nieważną. Jak wyjaśnił Trybunał Sprawiedliwości, zastrzeżona dla konsumenta możliwość sprzeciwienia się stosowaniu dyrektywy 93/13 nie może być rozumiana w ten sposób, że nakłada na niego, w celu dochodzenia praw, które wywodzi z tej dyrektywy, pozytywny obowiązek powołania się na przepisy tej dyrektywy w drodze sformalizowanego oświadczenia złożonego przed sądem. Możliwość ta polega bowiem wyłącznie na pozostawionej konsumentowi, po poinformowaniu go przez sąd krajowy, ewentualności niepodnoszenia nieuczciwego i niewiążącego charakteru warunku umownego, wyrażając w ten sposób dobrowolną i świadomą zgodę na dany warunek umowny. Możliwość podjęcia takiej czynności, która stanowi zrzeczenie się możliwości powołania się na ochronę przewidzianą w dyrektywie 93/13, sama w sobie oznacza, że konsument korzysta od razu z tej ochrony. Tak więc art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 wymaga, aby nieuczciwe warunki nie były wiążące dla konsumentów, przy czym taki skutek nie może zostać zawieszony albo uzależniony od spełnienia przesłanek przewidzianych przez prawo krajowe lub wynikających z orzecznictwa krajowego. Ponadto nałożenie na konsumenta obowiązku złożenia sformalizowanego oświadczenia w celu dochodzenia roszczeń mogłoby podważyć odstraszający skutek, jaki art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z art. 7 ust. 1 tej dyrektywy zamierza przypisać stwierdzeniu nieuczciwego charakteru warunków istniejących w umowach zawieranych przez przedsiębiorcę z konsumentami, ponieważ zachęcałoby to przedsiębiorców do odrzucania pozasądowych żądań konsumentów mających na celu stwierdzenie nieważności nieuczciwych warunków, zważywszy, że są oni zobowiązani, w celu dochodzenia swoich praw wynikających ze wspomnianej dyrektywy, do złożenia sformalizowanego oświadczenia przed sądem.

W kontekście zaprezentowanych wyżej poglądów, za trafne uznać należało stanowisko skarżących, że skierowane w ich imieniu do pozwanego banku wezwanie do zapłaty, zawarte w reklamacji (k. 56 – 57), w którym jednoznacznie powołali się oni na niewiążący charakter postanowień abuzywnych oraz skutek w postaci nieważności umowy, postawiło ich (niesporną co do wysokości i wyraźnie określoną) wierzytelność względem kredytodawcy w stan wymagalności w rozumieniu art. 455 k.c. W konsekwencji, z upływem określonego w ww. piśmie 14-dniowego terminu do spełnienia świadczenia, co nastąpiło 16 października 2020 r. (k. 58), strona pozwana popadła w stan opóźnienia, uzasadniający żądanie zasądzenia odsetek na podst. art. 481 §1 i 2 k.c.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §1 k.p.c. orzekł jak w sentencji. Nie wymagało korekty rozstrzygnięcie o kosztach procesu, albowiem w tym zakresie Sąd Okręgowy orzekł na korzyść powodów.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które po stronie powodów ograniczyły się do opłaty od apelacji i wynagrodzenia adwokata przyjęto art. 98 §1 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §2 pkt 6 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).