Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 lipca 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Sławomir Jamróg
Protokolant:	Katarzyna Mitan

po rozpoznaniu w dniu 27 lipca 2022 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa J. M., K. M. (1) i W. M.

przeciwko (...) S.A. w S.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 7 sierpnia 2020 r. sygn. akt I C 1516/19

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II w ten sposób , że zasądza dodatkowo od strony pozwanej na rzecz każdego z powodów renty w kwotach po 120 zł (sto dwadzieścia złotych) miesięcznie, płatne do dnia 10 każdego kolejnego miesiąca począwszy od lipca 2019 roku z ustawowymi odsetkami za opóźnienie;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  nie obciąża powodów kosztami postępowania apelacyjnego.

SSA Sławomir Jamróg

Sygn. akt I ACa 1302/20

UZASADNIENIE

W. M., J. M. i K. M. (1) wnieśli o zasądzenie na ich rzecz od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w S. kwoty po 35.000 zł złotych tytułem dalszego zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty oraz kwoty po 35.000 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej powodów, a także rent w kwocie po 500 zł miesięcznie płatnych do rąk przedstawicielki ustawowej powodów do 10-go dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminu płatności którejkolwiek z rat, poczynając od dnia wniesienia pozwu. Dodatkowo wnieśli również o zwolnienie z kosztów sądowych w całości i udzielenie zabezpieczenie powództwa w zakresie roszczeń powodów o zapłatę renty w ten sposób by do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy pozwany (...) S.A. z siedzibą w S. zobowiązany był do zapłaty na rzecz powodów renty w kwocie po 400 (czterysta) złotych miesięcznie płatnych do rąk przedstawicielki ustawowej powodów.

W uzasadnieniu swoich żądań powodowie podnieśli, że w dniu 20 stycznia 2017 roku w K. na ulicy (...) z łącznikiem do ulicy (...) miał miejsce wypadek w wyniku którego śmierć poniósł G. M. – ojciec powodów. Sprawca wypadku został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w K., wydział IX Karny z dnia 25 października 2016 roku. W dacie zdarzenia posiadał ważną polisę OC w pozwanym (...) S.A. z siedzibą w S.. Podali, że wypłacona w oparciu o ugodę kwota 55.000 zł stanowiła zadośćuczynienie i odszkodowanie z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej. Matka powodów w dacie zawierania umowy nie posiadała zezwolenia sądu opiekuńczego co powoduje ,że czynność ta w świetle art. 58 kc w zw. z art. 101 § 3 k.r.o jest nieważna ,stąd dalsze dochodzenie roszczeń jest uzasadnione. K. M. (2) zgodziła się na zawarcie ugody powyższej treści jedynie dlatego ,że potrzebowała pieniędzy. Zmarły mąż i ojciec powodów był jedynym żywicielem rodziny. Wysokość zadośćuczynienia w ocenie powodów powinna być proporcjonalna do strat, które ponieśli na skutek niespodziewanej śmierci ojca oraz zważywszy ,że w dacie wypadku mieli (...) lat, W. 8 lat i (...) lat, małoletni byli bardzo zżyci z ojcem, ,małoletnia J. jego oczkiem w głowie , po śmierci ojca wymagali i wymagają wsparcia psychologicznego stąd żądanie dalszego zadośćuczynienia w kwocie po 35.000 zł ponad dotychczas wypłacone jest uzasadnione. Żądana kwota uwzględnia 50 % przyczynienie się G. M. . Na zmarłym G. M. ciążył względem dzieci obowiązek alimentacyjny, stąd uwzględniając usprawiedliwione potrzeby dzieci oraz możliwości zarobkowe obowiązanego , którego dochody wynosiły w granicach 3000zł.

(...) SA w S. w odpowiedzi na pozew wniosło o odrzucenie pozwu w zakresie roszczenia o zapłatę zadośćuczynienia wraz z odsetkami, w dalszej kolejności o oddalenie powództwa a także zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu swojego stanowisko strona pozwana podniosła, że z tytułu wszystkich roszczeń wypłacono już powodom kwoty po 55.000,00 złotych, na podstawie zawartej pomiędzy pozwanym a przedstawicielką ustawową powodów ugody , w której w § 2 zrzekli się dalszych roszczeń wobec pozwanego w związku ze zgonem G. M.. Z tego powodu pozew winien zostać odrzucony, z ostrożności procesowej na wypadek nie uwzględnienia podniesionego zarzutu pozwany podniósł ,że wypłacone zadośćuczynienie wyczerpuje żądanie powodów zaś dalsze żądanie jest wygórowane. Pozwany podniósł ,że poszkodowany ojciec powodów przyczynił się do powstania szkody co wynika z opinii biegłego sporządzonej na etapie postępowania karnego, które pozwana oceniła na 70 %. Odnośnie żądania odsetek pozwana argumentowała ,iż ewentualne odsetki mogły być zasądzone dopiero o dnia wyrokowania. Odnośnie żądania odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 kc zaprzeczyła by w wyniku śmierci G. M. doszło do kwalifikowanego jako znaczne pogorszenia sytuacji życiowej.

Wyrokiem z dnia 7 sierpnia 2020 r., sygn. akt(...)Sąd Okręgowy w Kielcach zasądził od (...) S.A. w S. na rzecz powodów J. M., K. M. (1), W. M. tytułem zadośćuczynienia kwoty po 32.500 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 27 sierpnia 2019r. do dnia zapłaty (pkt I), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt II), nie obciążył powodów kosztami procesu (pkt III) i nakazał pobrać od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w S. na rzecz Skarbu Państwa/Sądu Okręgowego w Kielcach kwotę 6145 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych (pkt IV).

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowił następujący stan faktyczny:

W dniu 20 stycznia 2017r. K. doszło do wypadku drogowego w wyniku którego K. Ł. umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym , w ten sposób, że kierując samochodem marki N. (...) nr.rej. (...) na ulicy (...) z łącznikiem do ulicy (...) jadąc w kierunku miejscowości Z. z niedozwoloną prędkością 102 km/h znacznie przekroczył prędkość administracyjną obowiązującą w tym miejscu tj. o 70 km/h, w wyniku czego zderzył się z samochodem marki A. (...) o nr. rej. (...), kierowanym przez G. M. , który wykonywał nieprawidłowo manewr skrętu w lewo ,nie ustępując jadącemu z naprzeciwka pojazdowi marki N. (...) pierwszeństwa przejazdu, w wyniku czego G. M. na skutek odniesionych obrażeń zmarł. Sprawca wypadku został uznany za winnego i skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w K. Wydział IX Karny z dnia 25 października 2017r. /wyrok k.217 ,sygn. akt (...).W dacie zdarzenia sprawca wypadku korzystał z ochrony ubezpieczeniowej w zakresie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w pozwanym towarzystwie ubezpieczeń.

W dacie wypadku G. M. miał niespełna (...) lat, zamieszkiwał wraz z żoną K. M. (2) ,rodzicami i trojgiem dzieci K. M. (1) lat(...), W. M. (...) lat i J. M. niespełna (...) lat. Żona K. nie pracowała, zajmowała się domem i dziećmi, na utrzymanie rodziny zarobkował wyłącznie ojciec powodów. Prowadził własną działalność gospodarczą od 5 lat ,był lakiernikiem i zajmował się produkcją mebli, z tego tytułu zarabiał ok. 3000 zł -3500zł miesięcznie. Był zaradnym człowiekiem zarobione pieniądze wystarczały na utrzymanie rodziny. Potrafił wszystko zrobić w domu jeśli chodzi o prace domowe, po pracy zajmował się dziećmi.

Małoletnia K. M. (2) w chwili śmierci ojca miała(...) lat, obecnie ma (...) lat, po śmieci ojca nie chciała i do tej pory unika rozmów o śmierci ojca, stała się depresyjna, miała nadmierny apetyt ,przytyła około 10-15 kg, stała się nerwowa. Przed śmiercią ojca nie miała problemów z nauką po jego śmierci zaczęły się problemy wychowawcze. Wychodziła z domu bez wiedzy matki, nie słuchała jej, stała się opryskliwa, wpadła w towarzystwo nieodpowiednich koleżanek, miała do siebie żal, że poprzedniego dnia przed śmiercią ojca była mu nieposłuszna nie chciała pójść spać, przez długi czas nie chciała rozmawiać o ojcu i okolicznościach jego śmierci, została skierowana na terapię psychologiczną. Utrata ojca spowodowała dla tej powódki zachwianie poczucia bezpieczeństwa i utrudniła jej funkcjonowaniu w życiu codziennym. Początkowo to był szok, a następnie wystąpiły zaburzenia adaptacyjne czego wyrazem była agresja, wahania nastroju, drażliwość lęki ,problemy z nauką. Żałoba nie miała jednak charakteru patologicznego zaś objawy jakie wystąpiły u powódki miały zmienne nasilenie i trwały do roku czasu. Zastosowana terapia oraz zachowania matki pozwoliły na złagodzenie napięć emocjonalnych. Aktualnie małoletnia wspomina ojca, może okresowo przeżywać stany obniżenia nastroju ,ale nie łączy się to z uczuciem intensywnego bólu czy cierpienia .Wymaga długotrwałych i złożonych działań wychowawczych i wsparcia psychologicznego.

Małoletni W. M. w chwili śmierci ojca miał ukończone (...) lat. Śmierć ojca wywołała u niego bardzo silne emocje smutku, tęsknoty i żalu .Szok wywołany śmiercią ojca spowodował u niego początkowo stany lękowe ,czego wyrazem było nadmiernie silnie związanie z matką ,przeniesienie się na noc do jej pokoju ,sny koszmarnej treści. U małoletniego wystąpiło zachwianie poczucie bezpieczeństwa, duże nasilenie lęku .Małoletni po śmierci ojca zaniedbywał naukę w szkole, stał się buntowniczy , niezdyscyplinowany .Nasilone zaburzenia emocjonalne po śmierci ojca utrzymywały się do roku czasu i miały zmienne nasilenie. Do chwili obecnej występują u małoletniego problemy wychowawcze, małoletni trzyma się bowiem wyidealizowanego obrazu ojca i buntuje się przeciwko krzywdzie jaka go spotkała, stąd zachowania opozycyjno-buntownicze. Rokowania na przyszłość są niepewne, wskazana jest dalsza pomoc psychologiczna, nie wymaga jednak leczenia psychiatrycznego.

Małoletnia J. M. w dacie śmierci ojca miała (...) lata, reagowała na jego nieobecność płaczem,pytała o ojca dlaczego nie wraca ,spała razem matką tak jak i pozostałe dzieci. Odbierała na co dzień reakcje matki i otoczenia przeżywających żałobę, ich napięcia ,płacz co potęgowało u dziecka emocje .Nie miały one jednak charakteru utrwalonych zaburzeń zachowania i utrwalonych negatywnych stanów emocjonalnych Z trojga rodzeństwa najlepiej poradziła sobie ze śmiercią ojca, matka dużo z córką rozmawiała, mimo to pojawiło się moczenie nocne, była bardzo związana z ojcem jako najmłodsze dziecko. W przyszłości brak ojca może powodować negatywne konsekwencje w rozwoju psychicznym, jego śmierć obok bezpośrednich ujemnych skutków w sferze psychicznej, ograniczyła możliwości rozwojowe w dalszym jej życiu.

Sytuacja dzieci się jednak poprawiła albowiem matka dzieci bowiem poznała mężczyznę za którego wyszła za mąż w styczniu 2020r. Małoletnie dzieci – powodowie są pozytywnie nastawieni do ojczyma ,który zamieszkał z nimi od stycznia, lubią go. Obecny mąż powódki jest jej pracodawcą, wcześniej była u niego zatrudniona od września 2019r. Aktualnie pracuje przez trzy dni w tygodniu za co otrzymuje wynagrodzenie 1000 zł. K. zwraca się do obecnego męża K. M. (2) wujku, młodsze dzieci mówią do niego ,,tato’’. Dzieci chodzą do szkoły nie uczęszczają na żadne płatne zajęci, są zdrowe. K. powinna jednak kontynuować terapię z uwagi na fakt, że nadal jest agresywna, nie radzi sobie z emocjami, w związku z tym, że zajada stres przytyła.

Na wszystkie dzieci i siebie matka powodów otrzymuje z ZUS łącznie 1200 zł na cztery osoby, pobiera świadczenie 500 plus na trójkę dzieci. Pobierała też zasiłek rodzinny 800 zł, który po wyjściu za mąż utraciła, obecny mąż matki małoletnich powodów prowadzi działalność gospodarczą, przekazuje żonie na utrzymanie 3000-3500 zł miesięcznie.

Przedstawicielka ustawowa zgłosiła szkodę w pozwanym towarzystwie ubezpieczeń, który po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego wypłacił małoletnim powodom po 15.631,80 zł, a następnie na skutek zawartych w dniu 4 czerwca 2018r. ugód dopłacił kwoty po 39.386,20 zł. Łącznie pozwany wypłacił na rzecz każdego z małoletnich powodów kwoty po 55.000 zł z czego połowa tj. 27.500 zł obejmuje zadośćuczynienie ,druga połowa 27.500 zł odszkodowanie.

Przy tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy, odwołując się do przepisu art. 446 §4 k.c. w zw. z art. art. 436 p§ 1 k.c., art. 435 kc oraz art. 34 ust.1 i art. 36 ust. 1ustawy z dnia 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych /(Dz.U,nr 124, poz.1152 ze zm.) uznał zasadność żądania przez powodów zadośćuczynienia. Określając wysokość sumy zadośćuczynienia Sąd Okręgowy brał pod uwagę cierpienia jakie wywołała w życiu małoletnich powodów nagła utrata ojca , który przed zdarzeniem opiekował się nimi, interesował ich rozwojem i z którym tworzyli zgodną, szczęśliwą rodzinę. Sąd uznał ,że adekwatnym zadośćuczynieniem będzie kwota 120.000 zł . Kwota ta została pomniejszona o przyczynienie się G. M. do powstania szkody w 50% oraz o wypłaconą już kwotę z tego tytułu 27.500zł uzasadniała zasądzenie tytułem rekompensaty krzywdy kwot po 32.500 zł /120.000x50% =60.000zł -27.500 /.

Oceniając stopień przyczynienia Sąd uwzględnił ym, że kierujący samochodem N. przemieszczał się z prędkością dopuszczalną na poziomie 70 km/h, reagując na zagrożenie podjęciem manewru intensywnego hamowania, opóźniłby dojazd swojego pojazdu do miejsca , w którym w rzeczywistości doszło do kolidowania o 0,8 s co pozwoliłoby kierującemu A. na opuszczenie swoim pojazdem toru ruchu pojazdu N. i do wypadku najprawdopodobniej by nie doszło. Przyczyną wypadku było także nieprawidłowe zachowanie się G. M. poruszającego się samochodem marki A. (...), który nieprawidłowo wykonał manewr skrętu w lewo, nie ustępując jadącemu z naprzeciwka pojazdowi marki N. (...) pierwszeństwa przejazdu w wyniku czego doszło do wypadku. Sąd ocenił ,że zarówno kierujący samochodem A. A. , który nieprawidłowo wykonał manewr skrętu w lewo jak i kierujący samochodem marki N. (...) , który poruszał się z niedozwoloną prędkością obowiązująca na tym terenie tj. ok.102 km/h przy dopuszczalnej 70 km/h przyczynili się do spowodowania wypadku w 50 %. Zarówno bowiem gdyby kierujący samochodem A. (...) prawidłowo wykonał manewr skrętu w lewo jak i kierujący samochodem N. poruszał się prawidłowo z prędkością początkową na poziomie ok. 70 km/h mieli możliwość uniknięcia wypadku i jego skutków .Także kierujący samochodem N. znacznym przekroczeniem dopuszczalnej prędkości pozbawił się możliwości uniknięcia zderzenia pojazdów.

Odnosząc się do żądania odszkodowania, Sąd Okręgowy uznał, je za niezasadne, szczególnie w świetle okoliczności, że powodom z tego tytułu wypłacono w postępowaniu likwidacyjnym kwoty po 27.500 zł . Sąd przywołał treść art.446 § 3 kc i zwrócił uwagę, że w okolicznościach sprawy sytuacja życiowa małoletnich powodów uległa pogorszeniu na skutek śmierci ojca w tak młodym wiek. Na zmarłym spoczywał ciężar utrzymania rodziny, matka powodów zajmowała się prowadzeniem domu i wychowaniem dzieci. G. M. posiadał doświadczenie zawodowe, prowadził własną działalność gospodarczą zajmował się produkcją mebli ,z rozliczeń podatkowych wprawdzie nie wynika by jego dochody były wysokie , ale podejmował się różnych zajęć dodatkowych co sprawiało ,że łączne jego dochody zapewniały powodom i ich matce godne życie. Tymczasem po śmierci ojca matka małoletnich musiała przejąć ciężar nie tylko wychowania dzieci, ale także zapewnienia im utrzymania , które z wiekiem i kontynuowaniem nauki będzie coraz kosztowniejsze. Obecnie matka małoletnich powodów wyszła za mąż, podjęła zatrudnienie na część etatu i zarabia 1000 zł, małoletni powodowie otrzymują z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych rentę rodzinną w wysokości 1200 zł na cztery osoby ,ponadto obecny mąż przekazuje matce dzieci miesięcznie ok. 3000-3500 zł na utrzymanie rodziny ,kwotę którą zarabiał miesięcznie ojciec powodów. Małoletnie dzieci w wyniku śmierci ich ojca pozbawieni zostali nie tylko wsparcia w aspekcie czysto materialnym, ale także pozaekonomicznym trudnym do jakiejkolwiek wyceny . Na pewno w swoim jeszcze dziecięcym, a później młodzieńczym i dorosłym życiu nie będą mogli liczyć na pomoc ojca w żadnym z tych wymiarów niemniej jednak mogą liczyć na wsparcie i pomoc obecnego męża matki powodów ,z którym jak wynika z zeznań K. M. (2) mają bardzo dobry kontakt, zaakceptowały go , młodsze dzieci nawet zwracają się do niego tato. Mając na uwadze także zarzut przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody w 50 % ,Sąd Okręgowy przyjął, że wypłacone sumy zaspokajają w pełni roszczenia powodów z tego tytułu, stąd żądanie dodatkowej kwoty po 35.000 zł z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej podlegało oddaleniu jako zbyt wygórowane a zatem nieuzasadnione .

Także za niezasadne Sąd uznał oparte na art. 446 § 2 kc żądanie renty. Sąd wskazał, że wprawdzie na zmarłym G. M. ciążył względem swoich dzieci, małoletnich powodów obowiązek alimentacyjny jednak dochody rodziny podzielone na pięć osób, dawały kwotę 500 zł miesięcznie na rzecz każdego z powodów. Aktualnie dzieci są zdrowe, nie uczęszczają na żadne dodatkowo płatne zajęcia, z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych otrzymują po śmierci ojca tytułem renty kwotę po 400 zł miesięcznie. Matka powodów obecnie podjęła prace i zarabia 1000 zł może finansowo partycypować w utrzymaniu dzieci, do którego również dokłada się również obecny maż powódki kwotą ok. 3000-3500 zł miesięcznie . Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności żądanie renty dodatkowo w kwocie po 500 zł miesięcznie jest nieuzasadnione i z tej przyczyny powództwo podlegało oddaleniu .

Za niezasadny Sąd uznał zarzut zmierzający do odrzucenia pozwu. Wskazał, że zawierając ugodę pozasądową matka powodów jako ich przedstawiciel ustawowy winna dysponować zgodą sądu rodzinnego aby zawrzeć skuteczna ugodę, w tym co do zrzeczenia się dalszych roszczeń wobec ubezpieczyciela. Podstawę zasądzenia odsetek stanowił przepis art. 481 kc w zw. z art . 817 § 1 kc i art. 14 ust 1 i 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych UFG i PBUK.

Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu stanowił przepis art. 100 kpc.

Na podstawie art. 102 kpc Sąd odstąpił od obciążania małoletnich powodów kosztami zastępstwa prawnego od oddalonej części powództwa. Powodowie są małoletni, chodzą do szkoły zatem nie uzyskują dochodów ,po śmierci ojca znaleźli się w trudnej sytuacji życiowej, pozostając wyłącznie na utrzymaniu matki, zgłoszone żądania nie należały do znacznie wygórowanych lecz utrzymane były w rozsądnych granicach. Podniesiony zarzut przyczynienia się okazał się zasadny co wpłynęło na uwzględnienie powództwa jedynie w części czego małoletni powodowie nie mogli przewidzieć określając wartość żądania .

Apelację od tego wyroku wnieśli powodowie zaskarżając orzeczenie w punkcie II w zakresie oddalającym powództwo odnośnie odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej oraz renty alimentacyjnej, zarzucając:

1.  naruszenie prawa procesowego a to art. 233§1 k.p.c. poprzez:

- jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że kwoty po 55.000 zł wypłacone powodom na podstawie ugody zawartej pomiędzy przedstawicielem ustawowym powodów a pozwaną stanowiła po połowie zadośćuczynienie i odszkodowanie z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej,

- jego błędną wykładnię i przyjęcie, że otrzymywana renta rodzinna po zmarłym ojcu w kwocie po 400 zł, możliwości zarobkowe matki oraz pomoc finansowa męża powódki zaspokajają potrzeby małoletnich powodów,

2.  naruszenie prawa materialnego a to:

- art. 65 k.c. poprzez nadinterpretacje i uznanie , że ugoda w kwotach po 55.000 zl na rzecz każdego z powodów zawarta pomiędzy K. M. (2) a pozwaną zawiera podział kwoty na zadośćuczynienie i odszkodowanie za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej w równych częściach w tym 27.500 zł tytułem pogorszenia sytuacji życiowej , podczas gdy ugoda zawiera jedynie sformułowanie o świadczeniach na rzecz powodów,

- art. 446§3 k.p.c. poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie i przyjęcie, że powodowie otrzymali po 27.500 zł tytułem odszkodowania,

- art. 446§2 k.c. poprzez błędną wykładnie i przyjęcie , że żądanie renty alimentacyjnej powodów w kwocie po 500 zł miesięcznie jest nieuzasadnione, nadto, ze mąż przedstawicielki ustawowej powodów jest obciążony obowiązkiem alimentacyjnym na rzecz powodów .

Powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów tytułem odszkodowania kwoty po 35.000zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27 sierpnia 2019r. do dnia zapłaty oraz tytułem renty za opóźnienie kwoty po 500 zł miesięcznie począwszy do dnia 27 sierpnia 2019r. płatne do 10 dnia każdego kolejnego miesiąca, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania.

Strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego zwracając uwagę, ze zapłacił na rzecz powodów łącznie po 55.000 zł z tytułu wszelkich roszczeń związanych ze zgonem G. M.. W ugodzie wskazano, że kwota 55.000 zł wyczerpuje wszelkie roszczenia główne i uboczne wobec ubezpieczyciela i sprawcy szkody oraz nie będą rościć sobie z tego tytułu pretensji w przyszłości. W § 1 zaś wskazano jednocześnie, że wypłacone świadczenie obejmuje także odszkodowanie. . Okoliczność, ze ugoda obejmowała także odszkodowanie potwierdza także bezsporność faktu, że na etapie likwidacji pozwany w decyzji z dnia 26 marca 2018r. przyznał na rzecz powodów kwoty 10.231,80zł tytułem zadośćuczynienia i 5.400 zł tytułem odszkodowania. Powodowie na żadnym etapie postepowania nie kwestionowali, że wypłacone świadczenia obejmowały zarówno odszkodowanie jak i zadośćuczynienie. Jednocześnie strona pozwana podkreśliła , że zasadniczą przyczyną zaistnienia przedmiotowego wypadku drogowego było nieprawidłowe zachowanie się oraz sposób jazdy kierującego samochodem A. (...) tj ojca powodów , który nieprawidłowo obserwował sytuację na drodze i wykonując manewr skrętu w lewo nie ustąpił pierwszeństwa przejazdu kierującemu samochodem marki N., nadjeżdżającemu z przeciwka. Dodatkowo strona pozwana zwróciła uwagę, że nie wykazano znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powodów w związku z wypadkiem.

Rozpoznając apelację Sad Apelacyjny uznał za własne ustalenia Sądu pierwszej instancji, z tą zmianą, że odmiennie ocenił sytuację majątkową powodów w odniesieniu do potrzeb poszkodowanych oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego względem dzieci.

Nadto dodatkowo Sąd Apelacyjny ustalił, że w pismach z dnia 7 marca 2019r., 8 marca 2019r. i 9 marca 2019r. (akta szkodowe k33) dotyczących powodów dłużnik wyjaśniał, że w związku ze śmiercią Pana G. M. na rzecz każdego z jego dzieci, przyznane zostało zadośćuczynienie na podstawie art. 446 § 4 Kodeksu cywilnego w kwocie 29.915,90 zł oraz stosowne odszkodowanie na podstawie art. 446 § 3 Kodeksu cywilnego w kwocie 25.084,10 zł, razem 55.000zł.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Ugoda zawarta pomiędzy pozwaną a powodami nie była skuteczna. Decydujące więc dla sposobu zaliczenia świadczeń powinny być reguły z art. 451§1 -3 kc. Skoro powodowie nie wskazali by zaliczali w ramach danego dług kwoty zapłacone na świadczenia uboczne to decydujący jest (przy analogicznej wymagalności długów z tytułu zadośćuczynienia i z tytułu odszkodowania) wola dłużnika. Sposób podziału świadczeń wynika z powołanego wyżej pisma z dnia 7 marca 2019r. Sposób ten tylko nieznacznie odbiega od przyjętego przez Sąd równego podziału kwot w ramach wypłaconych 55.000 zł co nie wpływa na prawidłowość rozstrzygnięcia.

Ponadto zarzuty apelacji mające wskazywać na wadliwą wykładnię ugody kwestionujące sposób podziału kwoty 55.000zł na zadośćuczynienie i odszkodowanie nie są dla Sądu Apelacyjnego aż tak istotne. Jeżeli bowiem zdaniem powodów kwota wypłacona na podstawie ugody miała zostać w całości zaliczona na potrzeb zadośćuczynienia to musiało to oznaczać, że kwoty prawidłowo ustalonych przez Sąd Okręgowy zadośćuczynień na poziomie 1200.000zł, które po uwzględnieniu przyczynienia zmiarkowano na 60.000zł zostały zaspokojone w wyższym stopniu niż wskazane przez Sąd Okręgowy kwoty 27.500 zł (podane w wyliczeniu k. 311) . Przy przyjęciu koncepcji powodów, na ich rzecz powinny zostać zasądzone nieco niższe kwoty zadośćuczynienia niż wskazane w punkcie I zaskarżonego wyroku. Nawet więc przy przyjętej przez powodów koncepcji innej wykładni ugody wyrok w całości i tak odpowiadałby prawu.

Ponadto to powodowie powinni byli wykazać w jaki sposób śmierć osoby bliskiej przełożyła się w pogorszenie ich sytuacji życiowej ale w wymiarze majątkowym. Niewątpliwie przed wprowadzeniem do kodeksu cywilnego art. 446 § 4 k.c. ( oraz przed ukształtowaniem się linii orzecznictwa dopuszczającego zastosowanie przepisów o ochronie dóbr osobistych do zdarzeń zaistniałych przed dniem 3 sierpnia 2008), w judykaturze funkcjonowała rozszerzająca wykładnia art. 446 § 3 k.c. przyjmująca, że zakres znacznego pogorszenia sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny osoby zmarłej, o którym jest mowa w tym przepisie, obejmuje także niekorzystne zmiany w sferze dóbr niemajątkowych (por. wyroki z dnia 15 października 2002 r., II CKN 985/2000, nie publ., z dnia 30 czerwca 2004 r., IV CK 445/2003, niepubl., z dnia 9 marca 2007 r., V CSK 459/2006, z dnia 16 kwietnia 2008 r., V CSK 544/2007, niepubl., z dnia 16 października 2008 r., III CSK 143/08, niepubl., z dnia 26 lipca 2001 r., II CKN 889/00, niepubl., z dnia 25 lutego 2004 r., II CK 17/03, niepubl. oraz z dnia 3 lipca 2008 r., IV CSK 113/08, niepubl.). Obecnie jednak odszkodowanie na podstawie art. 446 § 3 k.c. zawężone jest jedynie do szkód majątkowych (choć szeroko ujmowanych)- por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2015 r. II CSK 594/14 LEX nr 1801545 LEX nr 1801545. Poczucie osamotnienia i pustki, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego z zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem tego odejścia, roli pełnionej w rodzinie przez osobę zmarłą, stopień, a także jak pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania, wiek pokrzywdzonego” to obecnie kryteria uwzględniane w ramach zadośćuczynienia. Utrata stabilizacji i poczucia bezpieczeństwa, obniżenie aktywności życiowej, które niewątpliwie maja wpływ na komfort życia są obecnie traktowane jako uszczerbki niemajątkowe. Jeżeli nie zostanie wykazany wpływ tych przeżyć na stan majątkowy pokrzywdzonego to podstawą rekompensaty jest art. 446 § 4 k.c. lub art. 448k.c. w zw. z art. 24 k.c. a nie art. 446§3 k.c. (por. wyrok Sądu najwyższego z dnia 17 kwietnia 2015r. sygn. akt III CSK 173/14 LEX nr 1745796). Ocena znacznego pogorszenia sytuacji życiowej zależna jest od wyniku porównanie sytuacji majątkowej ze stanem, w jakim uprawniony znajdowałby się, gdyby nie doszło do śmierci osoby bliskiej. Ustalony stan faktyczny nie pozwala na przyjęcie by śmierć ojca znacząco pogorszyła sytuację życiową powodów ocenianą przez pryzmat majątkowy z zastrzeżeniem ,że nie dotyczy to uszczerbku wynikającego z utraty osoby zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych. Apelacja nie wskazuje jakie elementy stanu faktycznego miałyby wskazywać, że sytuacja majątkowa powodów byłaby wymiernie lepsza gdyby do zdarzenia nie doszło. Problemy psychologiczne nie przekładają się na kwestie odszkodowania. Konieczność opieki psychologicznej w odniesieniu do małoletnich nie łączyła się z wydatkami skoro jak wynika z zeznań R. K. wizyty były refundowane. Konieczność pójścia do pracy matki niewątpliwie spowodowała utratę pieczy bezpośredniej . Dowody nie wskazują jednak by łączyło się to z koniecznością zatrudnienia opiekunki. Podczas zaś zajęć szkolnych dzieci posiadają opiekę , która nie ma charakteru odpłatnego. Jeżeli ojciec wykonywał naprawy w domu to czynił to realizował on w ten sposób obowiązek zabezpieczenia potrzeb mieszkaniowych dzieci i nakłady z tym związane ponosił z dochodów z pracy zarobkowej. Nawet zakładając, że mógł świadczyć na rzecz małoletnich pomoc, która ma również wymiar majątkowy to w świetle twierdzeń, że intensywnie on pracował i dojeżdżał do pracy w charakterze lakiernika, że mógł on poświęcić dużo czasu na pomoc dzieciom, która obecnie musi być świadczona w sposób odpłatny. W tym kontekście wskazana wyżej kwota 25.084,10 zł stanowiła wystarczające odszkodowanie.

Zarzuty apelacji mają jednak częściowe znaczenie dla oceny wysokości renty. Wskazane wyżej ustalenia oczywiście nie potwierdzają by środki którymi dysponowała rodzina powodów po śmierci ich ojca pozwalały na zaspokojenie potrzeb małoletnich w stopniu w jakim zaspokajał to zmarły . W okresie gdy ojciec powodów żył to zarabiał około 3000-3500 zł.. Na osobę przypadało więc ok. 650 zł. Po śmierci ojca powodowie otrzymywali z ZUS rentę, która wynosiła 1.110 zł. Sytuacji powodów nie polepszało w sposób istotny świadczenia rodzinne z dodatkiem dla samotnej matki początkowo 850 zł a później 1000 zł skoro łącznie uzyskiwanych dochodów tj ok. 2000-=2100zł musiała być dzielona na 5 osób ( świadczenia 500+ byłyby otrzymywane niezależnie od śmierci ojca powodów i nie mogły być zaliczone na obowiązek alimentacyjny). Na utrzymanie wiec jednej osoby przypadało ok. 400 zł. Oznacza to, że przed podjęciem zatrudnienia przez matkę potrzeby małoletnich powodów nie były zaspokojone do kwoty ok 250zł. Nieuprawnione było zaliczenie świadczeń od partnera matki powodów, skoro nie jest on zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych na rzecz małoletnich. Oczywiście za okres poprzedzający wniesienie pozwu odszkodowanie wypłacone rekompensowało powodom także i ten uszczerbek.

Sąd Apelacyjny dostrzega jednak, że ocena sytuacji majątkowej powodów nie może być oderwana od możliwości podjęcia pracy zarobkowej przez matkę powodów. Należy bowiem założyć, że gdyby nie śmierć jej męża, przedstawicielka ustawowa powodów po podrośnięciu dzieci, mogła iść do pracy, tak jak czyni to obecnie, a wówczas gdyby nie doszło do wypadku to matka dzieci mogłaby po pierwsze sama częściowo w sposób lepszy zaspokajać potrzeby rodziny z pracy zarobkowej męża jak i w wypadku rozpadu związku żądać odpowiednich świadczeń alimentacyjnych stosownie do potrzeb dzieci i to nawet gdyby związała się z nowym partnerem. Świadczenia teścia (dziadka dzieci) nie są uwzględnione skoro nie dokonywał tych świadczeń w ramach obowiązku alimentacyjnego i należy uznać , że niezależnie od wypadku dziadek dobrowolnie pomagał nadal wnukom. Gdyby więc do wypadku nie doszło G. M. musiałby albo przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny lub też świadczyć alimenty stosownie do art. 133 i art. 135 krio. przy uwzględnieniu jego możliwości zarobkowych . W sytuacji gdy matka powodów straciła zasiłek i świadczenie rodzinne a otrzymała wynagrodzenie 1000 zł- 1200 zl to z rentą rodzinną powódki, która wzrosła do 1521,97zł miałaby prawo oczekiwać od męża odpowiedniego przyczyniania się do zaspokajania potrzeb przez ojca dzieci. Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że z ustaleń wynika, iż ojciec powodów zarabiał przeciętne miesięczne wynagrodzenie. W momencie gdy matka powodów poszła do pracy tj w 2019r. to wówczas przeciętne miesięczne wynagrodzenie wynosiło 4918,17 złotych brutto a więc 3500 zł netto. Gdyby więc nie doszło do wypadku to przy pracujących obojgu małżonkach lecz nieco większym wkładzie K. M. (2) w opiekę i wychowanie dzieci rodzina po podjęciu pracy przez matkę mogła żądać od ojca odpowiedniego partycypowania w kosztach stosownie do jego możliwości zarobkowych. Jak już wyżej wspomniano nawet w sytuacji rozpadu związku rodziców powódki z innych przyczyn niż śmierć powodowie mogli liczyć realizacje obowiązku alimentacyjnego i to niezależnie od pomocy świadczonej przez obecnego męża powódki. W takim jednak wypadku ojciec powodów musiałby przeznaczać część dochodów na własne utrzymanie. Przy dochodach na przeciętnym poziomie można przyjąć, że obowiązek alimentacyjny ojca dzieci powinien wynosić po około 700 zł na każde z dzieci a dochody z zabezpieczenia społecznego to kwoty około 500 zł. Nie zostały więc zrekompensowane potrzeby na poziomie ok. 200-250 zł złotych co przy uwzględnieniu przyczynienia 50% powinno spowodować zasądzenie alimentów w wysokości po 125 zł i to zarówno za okres od lipca 2019r. tj do czasu podjęcia zatrudnienia przez matkę powodów jak i po podjęciu pracy od września 2019r. płatne do 10 dnia każdego kolejnego miesiąca.

Z tych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386§1 k.p.c. w zw. z art. 15 zzs ¹ ust. 1 pkt 4 ustawy dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 1842, z późn. zm.), w zw. z art. 6 ust.1 i 2 ustawy z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2021.1090) zmienił zaskarżony wyrok i zasądził od strony pozwanej na rzecz powodów renty w kwotach po 125 zł podczaszy od miesiąca lipca 2019r płatne do dnia 10 dnia każdego kolejnego miesiąca z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Uwzględniono przy tym że roszczenie rentowe zostało zgłoszone stronie pozwanej już w postępowaniu likwidacyjnym (co wynika z akt szkodowych) jednak żądanie ograniczono od daty wniesienia powództwa ze wskazaniem, że renta ma być płacona do 10 dnia każdego miesiąca a więc od lipca.

Dalej idącą apelację oddalono w oparciu o art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o art. 102 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c., przy uwzględnieniu charakteru sprawy oraz sytuacji majątkowej i życiowej powodów.

SSA Sławomir Jamróg