Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 sierpnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Paweł Rygiel

Protokolant: Jakub Zieliński

po rozpoznaniu w dniu 29 sierpnia 2024 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Bank (...) S.A. w G.

przeciwko K. K. i R. K.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 5 lipca 2022 r., sygn. akt I C 597/19

1.  uchyla zaskarżony wyrok w punkcie IV w części dotyczącej żądania zapłaty kwoty 98.691,41 zł (dziewięćdziesiąt osiem tysięcy sześćset dziewięćdziesiąt jeden 41/100 złotych) z odsetkami i w tym zakresie postępowanie w sprawie umarza;

2.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  zasądzoną w punkcie III kwotę 253.400 zł obniża do kwoty 77.983,44 zł (siedemdziesiąt siedem tysięcy dziewięćset osiemdziesiąt trzy 44/100 złote), a w pozostałej części powództwo oddala;

b)  punktowi V nadaje treść: „znosi wzajemnie między stronami koszty procesu”;

3.  w pozostałej części apelacje obu stron oddala;

4.  znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

sygn. akt I ACa 1372/22

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 29 sierpnia 2024 r.

Strona powodowa Bank (...) S.A. w G. wniosła o:

- zasądzenie od pozwanych K. K. i R. K. kwoty 87 808,72 CHF oraz odsetek od tej kwoty w wysokości 10,98% rocznie od dnia 4 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty z zastrzeżeniem, że maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może przekraczać wysokości maksymalnych odsetek za opóźnienie (żądanie główne)

ewentualnie o:

- o zasądzenie od pozwanych kwoty 303 216,63 zł i odsetek od tej kwoty w wysokości 10,98% rocznie od 4 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty z zastrzeżeniem, że maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może przekraczać wysokości maksymalnych odsetek za opóźnienie (pierwsze żądanie ewentualne)

ewentualnie o:

- zasądzenie in solidum od pozwanych kwoty 253 400 zł, kwoty 98 691,41 zł tytułem zwrotu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału oraz odsetek za opóźnienie liczonych od sumy wskazanych powyżej kwot od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty (drugie żądanie ewentualne.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy:

- oddalił żądanie główne w całości (pkt I sentencji);

- oddalił pierwsze żądanie ewentualne w całości (pkt II);

- uwzględnił drugie żądanie ewentualne w części zasądzając in solidum od pozwanych K. K. i R. K. na rzecz strony powodowej Banku (...) S.A. w G. 253 400 zł zastrzegając, że zapłata przez jednego z pozwanych zwalania drugiego co do zapłaconej kwoty (pkt III);

- oddalił drugie żądanie ewentualne w pozostałym zakresie (pkt IV);

- rozstrzygnął, że co do zasady koszty procesu ponoszą in solidum pozwani w 72% oraz strona powodowa w 28% i pozostawia szczegółowe rozliczenie w tym zakresie referendarzowi sądowemu (pkt V).

Sąd I instancji ustalił, że strona powodowa jest następcą prawnym (...) Banku S.A. w G..

W dniu 12 maja 2008 r. pozwani złożyli wniosek o udzielenie kredytu na cel związany z zabudową nieruchomości systemem gospodarczym.

W dniu 23 czerwca 2008 r. zawarły umowy kredytu nr (...), w któej wskazano m.in., że „ W dniu wypłaty saldo jest wyrażone w walucie do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty do której indeksowane jest Kredyt podanego w Tabeli kursów kupna sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowa w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dzienni na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17.” § 1 ust. 1 zdanie 3.

W wykonaniu umowy pozwani otrzymali od strony powodowej kwotę 256 896,20 zł. Wypłata nastąpiła w częściach stosownie do dyspozycji pozwanych, a ostatnia wypłata miała miejsce 22 grudnia 2008 r. W dyspozycjach pozwani wskazywali walutę w PLN i taką otrzymywali.

W dniu 7 maja 2015 r. strona powodowa skierowała do pozwanych ostateczne wezwanie do zapłaty.

Pozwani do 18 sierpnia 2017 r. przekazywali zwrotnie stronie powodowej kwotę w łącznej wysokości 175 416,58 zł.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, w pierwszej kolejności wskazał, że zawierając umowę pozwani działali jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.

Następnie Sąd ocenił, że zawarta przez strony umowa jest nieważna. Wskazał, że postanowienia umowy nie zostały uzgodnione z pozwanymi indywidualnie w rozumieniu art. 385 ¹ § 3 k.c. Sąd nie uznał za wystarczający jako dowód w tym zakresie fakt postanowienia jak w § 11 ust. 3 umowy, gdzie wskazano rzekome indywidualne uzgodnienie.

Dalej Sąd wskazał, że sporna klauzula umowna dotycząca indeksacji nie jest jednoznaczna. Stosowne zapisy zostały umieszczone w rozrzuconych jednostkach redakcyjnych - § 1, § 7, § 10, § 17, a nadto pozwani nie byli w żaden sposób w stanie wpływać na postanowienia Tabeli kursów.

Sporny zapis o indeksacji jest sprzeczny z dobrymi obyczajami (art. 385 ² k.c.), a nadto prowadzi do rażącego pokrzywdzenia konsumentów.

W rezultacie, analizowane postanowienie umowy dotyczące indeksacji jest w istocie tożsame co do skutków z postanowieniami, które wpisano do rejestru klauzul niedozwolonych.

Sąd wskazał, że z uwagi na abuzywność w/w postanowienia, nie da się utrzymać całej umowy w mocy- bez nich umowa nie ma sensu i jest niewykonalna. Nie ma także podstaw by uzupełnić lukę ewentualnie wyeliminowanych postanowień.

Konkludując Sąd przyjął, że umowa kredytu jest nieważna na podstawie art. 353 ¹ w zw. z 58 § 1 k.c.

Odnośnie roszczenia głównego Sąd przyjął, że jest ono bezzasadne. Skoro umowa jest nieważna, to brak jest podstaw do zapłaty z tytułu wykonania tej umowy.

Oddalając pierwsze żądanie ewentualne Sąd przyjął. że w pojęciu korzyści majątkowej uzyskanej kosztem innej osoby z art. 405 k.c. nie mieści się kwota udzielonego kredytu plus odsetki po kursie średnim NBP bez spreadu. Sąd uznał, że wobec uznania umowy za nieważną w całości nie ma podstaw by roszczenie mogło wynikać ze stosunku umownego w jakimkolwiek zakresie. Skoro roszczenie znajduje oparcie w przepisanych o bezpodstawnym wzbogaceniu to nie mieszą się z nim żadne roszczenia za korzystanie z kapitału, w tym ewentualna korzyść jaką strona powodowa mogłaby uzyskać na podstawie innego oprocentowania.

W zakresie drugiego żądania ewentualnego za uzasadnione Sąd uznał przedmiotowe roszczenie w części. Skoro bowiem strona powodowa w wykonaniu nieważnej umowy wypłaciła pozwanym kwotę 253 400 zł, to kwota ta winna zostać zwrócona na podstawie art. 405 i następnych k.c. Sąd podzielił przy tym stanowisko strony powodowej, że pozwani są zobowiązani świadczyć in solidum.

Za bezzasadne Sąd Okręgowy uznał drugie żądanie ewentualne w części obejmującej roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału.

Wreszcie, za bezzasadne Sąd uznał żądanie o odsetki od dnia wydania wyroku do dnia zapłaty - na podstawie art. 481 k.c. w zw. z 8b Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U.UE.L.1993.95.29). Konsument nie może bowiem ponosić jakichkolwiek negatywnych skutków stanu faktycznego wynikającego z tego, że z winy banku podpisał z nim nieważną umowę.

Od powyższego orzeczenia apelację wniosły obie strony.

Strona powodowa, zaskarżający wyrok w części oddalającej żądanie główne, pierwsze żądanie ewentualne oraz w zakresie oddalonego powództwa co do drugiego żądania ewentualnego, zakwestionował podstawę faktyczną wyroku podnosząc zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. - w szczególności wskazał na sprzeczność ustaleń faktycznych Sądu z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego poprzez pominięcie, iż zgodnie z § 17 ust.2-4 umowy kredytu do wyliczenia kursów stosuje się kursy złotego do CHF ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP, skutkiem czego było wadliwe przyjęcie, że sosowane przez Bank tabele kursowe prowadziły do rażącego pokrzywdzenia powodów, naruszało ich interes oraz było sprzeczne z dobrymi obyczajami. Zarzucił naruszenie oraz art. 235 ² § 1 pkt 1 i 5 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z opinii biegłego, którego zadaniem miało być wyliczenie wysokości roszczenia z tytułu wynagrodzenia za możliwość korzystania z kapitału.

Powodowy Bank podniósł zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego tj. art. 385 ¹ § 1 k.c., art. 6 ust.1 Dyrektywy 93/13/EWG, art. 56 kc, 65 k.c., art. 354 § 1 k.c. w zw. z art. 60 k.c., art. 358 § 2 k.c., art. 4 w zw. z art. 1 ust.1 a) i b) ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo Bankowe – kwestionując ocenę o nieważności zawartej przez strony umowy. Zarzucił także naruszenie przepisów art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. poprzez uznanie, że powodowi nie przysługuje roszczenie o zwrot wartości świadczenia nienależnego w postaci korzystania z udostępnionego pozwanym kapitału.

W uwzględnieniu podniesionych zarzutów strona powodowa wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje.

Pozwani zaskarżyli wyrok w części uwzględniającej powództwo zarzucając naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

- art. 320 k.p.c. w zw. z art. 6 ust.1 Dyrektywy 93/13/EWG poprzez jego niezastosowanie i błędne przyjęcie, iż w niniejszej sprawie nie zachodzą szczególne przesłanki umożliwiające rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty;

- art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i obciążenie pozwanych kosztami procesu.

Jednocześnie pozwani zgłosili zarzut potrącenia wierzytelności im przysługującej względem powoda w wysokości 175.416,58 zł z tytułu uiszczonych przez nich na rzecz Banku należności w wykonaniu nieważnej umowy – z wierzytelnością przysługującą powodowi z tytułu zwrotu wypłaconego świadczenia w wysokości 253.400 zł.

Wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt III poprzez zasądzenie od nich na rzecz powodowego Banku kwoty 77.983,42 zł, z jednoczesnym rozłożeniem tej sumy na 36 rat płatnych miesięcznie oraz uchylenie wyroku w pozostałej części i umorzenie postępowania. Wnieśli o zasądzenie kosztów postępowania.

Strona powodowa i pozwani wnieśli o oddalenie apelacji przeciwnika procesowego.

W toku postępowania apelacyjnego strona powodowa złożyła oświadczenie o cofnięciu – za zrzeczeniem się roszczenia – powództwa w części dotyczącej drugiego żądania ewentualnego co do kwoty 98.691,41 zł z odsetkami.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

W pierwszej kolejności odnotować należy, że powodowy Bank cofnął powództwo co do drugiego żądania ewentualnego w zakresie, w jakim domagał się zasądzenia od pozwanych kwoty 98.691,41 zł z odsetkami z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z wypłaconego pozwanym kapitału. W tym zakresie roszczenie strony powodowej zostało przez Sąd I instancji oddalone (pkt IV sentencji zaskarżonego wyroku). W tym zatem zakresie, na podstawie art. 386 § 3 k.p.c., Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i postępowanie w sprawie umorzył (pkt 1 sentencji).

W rezultacie cofnięcia powództwa we wskazanej wyżej części bezprzedmiotowe stały się wszelkie zarzuty apelacyjnego strony powodowej kwestionujące brak uwzględnienia powództwa co do zapłaty z tytułu korzystania z kapitału – tak co do naruszenia przepisów prawa procesowego skutkującego pominięciem dowodu z opinii biegłego, jak i naruszenia przepisów prawa materialnego tj. art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.

Po drugie, wskazać należy, że istota rozstrzygnięcia sprawy sprowadza się do oceny ważności zawartej przez strony umowy kredytu w świetle treści art. 385 ¹ k.c.

W tym zakresie apelacja strony powodowej nie jest uzasadniona.

Sąd Apelacyjny, co do zasady, podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji. Jakkolwiek są one niezwykle lakoniczne, to jednak odnotowują one podstawowe fakty dotyczące zawarcia przez strony spornej umowy, motywacji powodów ubiegania się o kredyt oraz odnotowują podstawowe, mające w sprawie znaczenie okoliczności dotyczące treści spornej umowy. Nie ulega zatem wątpliwości, że w świetle okoliczności faktycznych sprawy powodom przysługuje status konsumentów, że zawarta przez strony umowa jest umową złotową indeksowaną do franka szwajcarskiego, a sam mechanizm przeliczeniowy odwoływał się do stosowanej w Banku (...) kursów kupna sprzedaży dla kredytów hipotecznych. Strona powodowa nie podnosi przy tym twierdzeń, że powodowie zostali prawidłowo pouczeni o ryzyku walutowym i mieli świadomość tego ryzyka. Także zatem okoliczności związane z zakresem uzyskanych przez kredytobiorców pouczeń co do ryzyka kursowego nie są sporne. Tym samym w sprawie nie zostało wykazane, by przedstawiciele Banku udzielali powodom dalszych ustnych wyjaśnień co do skutków zawarcia umowy indeksowanej do waluty obcej i wynikającego z tego ryzyka. W konsekwencji stwierdzenie, czy udzielone informacje były prawidłowe i wystarczające nie należy do sfery faktów, lecz oceny prawnej.

Jedyną kwestią sporną podnoszoną przez apelujący Bank jest twierdzenie, iż stosowane w Banku (...) kursów nie były dowolnie ustalane przez Bank, a odwoływały się do tabeli kursów średnich NBP. Także jednak o uzupełnienie ustaleń faktycznych poprzez odwołanie się do tego faktu, nie zmienia ostatecznej oceny o nieważności spornej umowy kredytu.

Sąd Apelacyjny podziela ocenę prawną, iż zawarta przez strony umowa jest nieważna. Także i w tej części rozważania prawne Sądu I instancji są lakoniczne, a w związku z tym należy wskazać, co następuje.

Nie budzi wątpliwości ocena, że zawarte w umowie klauzule indeksacyjne mają charakter abuzywny.

W ocenie Sądu Apelacyjnego abuzywność przedmiotowych postanowień umownych wynika z ich niejasności, pozostawienia Bankowi swobody w ustalaniu zasad kreowania ostatecznej wysokości wzajemnych świadczeń, jak też przewidzenia mechanizmu odmiennego kursu walutowego dla ustalenia świadczenia banku i kredytobiorcy. Ze spornych postanowień wynika zatem, że z naruszeniem zasady równości stron bank, jako podmiot silniejszy w stosunku do konsumenta, uzyskał możliwość samodzielnego kreowania wysokości wzajemnych świadczeń, przy przewidzeniu mechanizmu polegającego na stosowaniu odmiennego, niekorzystnego dla kontrahenta Banku kursu, w zależności od tego, czy dotyczy to wyliczenia świadczenia Banku czy kredytobiorcy, a dodatkowo przy takiej konstrukcji, która – z uwagi na brak jasności – nie pozwalała przewidzieć wysokości tych świadczeń.

Przede wszystkim jednak odnotować należy, że sporne postanowienia umowne mieściły w sobie klauzulę walutowości – przewidywały bowiem, że jakkolwiek świadczenia stron miały być płacone w walucie krajowej, to waluta obca będzie walutą rozliczeniową. W związku z tym wskazać należy, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w wyroku z dnia 10 czerwca 2021 r. (sprawa C-776/19) stwierdził m.in., że „wykładni art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy dokonywać w ten sposób, że warunki umowy kredytu, przewidujące, iż waluta obca jest walutą rozliczeniową (…) i powodujące skutek w postaci ponoszenia ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, są objęte zakresem tego przepisu, w wypadku gdy warunki te określają istotny element charakteryzujący wspomnianą umowę”, jak też, że wykładni art. 3 ust.1 powołanej wyżej dyrektywy należy dokonywać w ten sposób, że „warunki umowy kredytu, przewidujące, iż waluta obca jest walutą rozliczeniową (…) i powodujące skutek w postaci ponoszenia nieograniczonego ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, mogą doprowadzić do powstania znaczącej nierównowagi wynikających z tej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, jeśli przedsiębiorca nie mógł racjonalnie oczekiwać, przestrzegając wymogu przejrzystości w stosunku do konsumenta, iż ten konsument zaakceptowałby, w następstwie indywidualnych negocjacji, nieproporcjonalne ryzyko kursowe, które wynika z takich warunków”.

Jest oczywiste, że sporne klauzule indeksacyjne określały istotny element charakteryzujący zawartą przez strony umowę. W rzeczywistości bowiem dotyczyły głównych postanowień umownych, wpływających na wysokość głównych świadczeń stron. Stanowiły jej istotę, wyróżnik, tworząc charakterystykę umowy.

Nie budzi także wątpliwości, że ryzyko zmian kursowych waluty rozliczeniowej w całości zostało przerzucone na konsumenta. Oczywiście zmiany te, w zależności od kierunku zmian kursowych, mogły być korzystna bądź niekorzystne dla kontrahenta Banku. Jednak - to co istotne - ryzyko zmian niekorzystnych było nieograniczone. Tym samym, w świetle treści umowy, konsekwencje nadzwyczajnej deprecjacji waluty krajowej obciążały wyłącznie i w całości kredytobiorcę. W szczególności w umowie brak jest zastrzeżenia, że w razie istotnej, w oznaczonych w umowie granicach, deprecjacji waluty krajowej, dalsze konsekwencje tych niekorzystnych zmian będą obciążały obie strony. W rezultacie kredytobiorcy – konsumenci zostali w sposób nieograniczony obciążeni nieproporcjonalnym ryzykiem kursowym, w tym także takim, który nie mieścił się w przewidywalnych w dacie zawarcia umowy granicach.

W tym stanie rzeczy ciężar wykazania, iż konsument został prawidłowo pouczony o istocie wskazanego ryzyka oraz, że przy pełnej świadomości tego ryzyka konsument zaakceptowałby przewidziane w umowie rozwiązanie, spoczywał na Banku. Takich okoliczności strona pozwana nie wykazała, ograniczając się do przedłożenia przedstawionego powodom druku pouczenia, zawierającego jedynie ogólnikowe informacje. Nie wykazała zatem, by sporne postanowienia zostały uzgodnione w następstwie indywidualnych negocjacji, w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Sporne klauzule nie spełniały także warunku sformułowania w sposób jednoznaczny i zrozumiały (art. 358 § 2 k.c.). Zważyć należy, że dla spełnienia tego warunku nie jest wystarczająca zrozumiałość postanowienia pod względem formalnym i gramatycznym. Niezbędne jest spełnienie wymagania, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się postanowienie, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (tak; TSUE w wyroku z 26 lutego 2015 r., C-143/13).

Stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a w takim przypadku strony są związane umową w pozostałym zakresie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Na tle stosowania przedmiotowego przepisu Sąd Najwyższy przyjmuje jednolicie, że brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem umownym oznacza, iż nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (tak m.in. w uchwale z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, OSNC z 2008 r., z. 7-8, poz. 87; uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC z 2019 r., z.1, poz.2), chyba że konsument następczo udzieli „świadomej, wyraźnej i wolnej zgody” na to postanowienie i w ten sposób jednostronnie przywróci mu skuteczność (tak: m.in. w wyroku z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, w uchwale z dnia 6 kwietnia 2018 r., III CZP 114/17, OSNC z 2019 r., z.3, poz. 26).

Wyżej przedstawiony pogląd pozostaje w zgodzie z postanowieniami dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.UE.L. 1993.95.29 z dnia 21 kwietnia 1993 r.) oraz ich rozumieniem wynikającym z orzecznictwa TSUE. Zważyć bowiem należy, że zawarte w kodeksie cywilnym regulacje art. 385 ¹ -385 ⁴ stanowią wyraz implementacji do polskiego porządku prawnego wyżej powołanej dyrektywy. W konsekwencji, przy wykładni polskich przepisów regulujących prawo konsumenckie należy brać pod uwagę wskazówki wynikające z tej dyrektywy i z dotyczącego jej dorobku orzeczniczego. Zgodnie natomiast z art. 6 ust.1 dyrektywy, nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w dalszej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

W świetle treści w/w przepisów oraz orzecznictwa TSUE i Sądu Najwyższego, nie budzi więc wątpliwości, że – co do zasady - sąd ma obowiązek zbadania czy klauzula ma charakter abuzywny i wyciągnięcia z tego konsekwencji, a konsekwencją tą jest przede wszystkim ciążący na sądzie obowiązek zaniechania stosowania klauzuli abuzywnej – jednak bez zmiany jej treści. Z tego punktu widzenia istotne znaczenie ma ocena, czy wyeliminowanie postanowienia niedozwolonego wpływa na pozostałą część umowy, czy też bez klauzuli abuzywnej umowa może obowiązywać. W szczególności – z oczywistych względów - umowa nie może dalej obowiązywać, o ile niedozwolone postanowienia umowne dotyczą głównego przedmiotu umowy. Jakkolwiek – stosowanie do treści art. 4 ust.2 dyrektywy Rady 93/13/EWG jak i art. 485 ¹ § 1 k.c. – ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, ale wyłączenie to nie znajduje zastosowania jeżeli postanowienia te nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jak już wyżej wskazano, sporne klauzule indeksacyjne nie spełniają tego ostatniego warunku.

Przypomnieć zatem należy, że – zgodnie z poglądem wyrażonym przez TSUE – za postanowienia odnoszące się do głównego przedmiotu umowy należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę, a więc definiują samą istotę konkretnego stosunku umownego (tak TSUE w: wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., C-26/13, wyroku z dnia 26 lutego 2015 r., C-143/13, wyroku z dnia 23 kwietnia 2015 r., C-96/14). Podobnie, w orzecznictwie sądów polskich pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron wiązane jest ze świadczeniami charakteryzującymi daną umowę, określającymi jej istotę, czyli tzw. essentialia negotii, rozumiane jako cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności.

Stwierdzić zatem należy, że kryteria kwalifikacji przesłanki głównych świadczeń stron odnoszą się do elementów przedmiotowo istotnych, przy uwzględnieniu podziału na świadczenia główne (w tym świadczenia o zasadniczym znaczeniu dla danego stosunku prawnego) i uboczne. Nadto odnoszą się do tego, czy dane postanowienie jest charakterystyczne dla danego stosunku prawnego oraz, czy reguluje typowe dla danego stosunku prawnego świadczenia.

Z tych względów aktualnie dominuje ocena, że zastrzeżone w umowie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej klauzule kształtujące mechanizm indeksacji określają główne świadczenie kredytobiorcy (tak Sąd Najwyższy m.in.: w wyroku z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18, lex nr 3126114; w wyrok z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115; w wyroku z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, lex nr 2690299). W ostatnim z cyt. powołanych orzeczeń Sąd Najwyższy podkreślił, że „Obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu w oznaczonych terminach spłaty stanowi główne świadczenie kredytobiorców. Klauzula waloryzacyjna wpływa na wysokość tego świadczenia”. Przy ocenie zatem, że przedmiotowe klauzule, które są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interes konsumentów, zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny, nie poddający się weryfikacji, to wypełniona jest przesłanka abuzywności postanowień określających główne świadczenia stron. W tym stanie rzeczy oczywiste jest, iż takimi są kwestionowane postanowienia zawierające klauzule indeksacyjne. Określają bowiem świadczenia główne stron poprzez wskazanie podstaw do ich ustalenia, w sytuacji, gdy klauzule indeksacyjne nie odwoływały się do ustalonego w sposób obiektywny kursu waluty, do obiektywnych wskaźników, na które żadna ze stron nie miała wpływu, lecz poprzez nietransparentny mechanizm wymiany waluty pozwalały kształtować ten kurs w sposób dowolny. Nadto pozwani w sposób nieograniczony zostali obciążeni nieproporcjonalnym ryzykiem kursowym, a brak pouczenia ich o konsekwencjach przedmiotowej regulacji nie pozwala na przyjęcie, iż świadomie przyjęli na siebie takie ryzyko.

Jak już wskazano, wyeliminowanie z łączącej strony umowy niedozwolonych postanowień umownych wymaga oceny, czy umowa w pozostałym zakresie jest możliwa do utrzymania. W świetle powyższych rozważań oczywista jest konkluzja, że eliminacja postanowienia umownego zawierającego klauzulę indeksacyjną prowadzić będzie do upadku umowy w całości. Na podstawie pozostałych postanowień umowy nie jest możliwe określenie praw i obowiązków stron.

Klauzula niedozwolona nie wywołuje skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, przy czym jeżeli umowa kredytu nie może bez klauzuli abuzywnej wiązać stron, dzieli ona los klauzuli.

Z istoty prawa konsumenckiego wynika, że konsument może następczo udzielić „świadomej, wyraźniej i wolnej zgody” na niedozwolone postanowienie i w ten sposób jednostronnie przywrócić mu skuteczność. Takiej woli pozwani nie wyrazili, jednoznacznie dążąc do stwierdzenia nieważności całej umowy.

W sprawie nie ma także możliwości utrzymania umowy poprzez wprowadzenie, w miejsce postanowienia niedozwolonego, regulacji zastępczej. Nie można w szczególności uznać, iż taką regulację może stanowić przepis art. 358 § 2 k.c. – przepis ten nie ma bowiem charakteru normy dyspozytywnej w rozumieniu wynikającym z orzecznictwa TSUE. Nadto rozważania w tym zakresie są bezprzedmiotowe, skoro pozwani złożyli jednoznaczne oświadczenie o braku woli utrzymania spornej umowy.

W rezultacie spełnione zostały warunki do uznania zawartej przez strony umowy kredytowej za nieważną, co wyklucza uwzględnienie powództwa Banku o zapłatę z tytułu zwrotu świadczenia umownego (żądanie główne i pierwsze ewentualne)

W rezultacie apelacja strony powodowej okazała się w całości bezzasadna.

Na uwzględnienie zasługiwała natomiast apelacja pozwanych w części, w związku z podniesionym przez nich zarzutem potrącenia.

W sprawie nie budzi wątpliwości pogląd, że na wobec nieważności spornej umowy każdej ze stron przysługuje roszczenie o zwrot spełnionego na rzecz drugiej strony nienależnego świadczenia (art. 410 k.c.). Poza sporem pozostaje, że powodowy Bank wypłacił pozwanym kwotę w wysokości 256.400 zł, zaś pozwani uiścili na rzecz Banku kwotę w łącznej wysokości 175 416,58 zł.

Poza sporem pozostaje, że już po wydaniu zaskarżonego wyroku pozwani złożyli wobec Banku oświadczenie datowane na dzień 11 lipca 2022 r. o wezwaniu do zapłaty w/w kwoty 175 416,58 zł., a następnie pismem datowanym na dzień 25 lipca 2022 r. złożyli oświadczenie o potrąceniu tej kwoty z wierzytelności Banku w wysokości 253.400 zł. Oświadczenie to – w świetle treści art. 498 k.c. i art. 499 k.c. – było skuteczne. Tym samym obie wierzytelności umorzyły się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej, a w rezultacie wierzytelność Banku wynosi 77.983,42 zł.

W apelacji pozwani podnieśli procesowy zarzut potrącenia, dopuszczalne w świetle treści art. 203 ¹ § 2 in fine k.p.c.

W uwzględnieniu powyższego apelacja pozwanych podlegała uwzględnieniu w powyższym zakresie – o czym Sąd orzekł w pkt 2 sentencji.

Bezzasadna okazała się natomiast apelacja pozwanych w tym zakresie, w którym kwestionowali oni decyzję o nierozłożeniu zasądzonego od nich świadczenia na raty (art. 320 k.p,c.). W szczególności nie zasługuje na uwzględnienie argumentacja, jakoby sam fakt, iż powodowie korzystają ze statusu konsumenta uzasadnić miałby uprawnienie do rozłożenia świadczenia na raty. Apelujący nie wykazali natomiast, że w sprawie zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek, przemawiający za zastosowaniem art. 320 k.p.c. W szczególności nie podnieśli i nie wykazali istnienia tego rodzaju okoliczności, które uzasadniałyby ocenę, iż ich stan majątkowy, sytuacja rodzinna czy też zdrowotna bądź z uwagi na inne okoliczności utrudnia spełnienie świadczenia w terminie.

Bezzasadny okazał się także zarzut pozwanych naruszenia art. 102 k.p.c. Także i w tym zakresie nie ujawniono tego rodzaju szczególnych okoliczności, które uzasadniałyby odstąpienie od obciążenia ich kosztami.

Tym niemniej zmiana zaskarżonego wyroku uzasadniała zmianę rozstrzygnięcia o kosztach procesu poprzez wzajemne zniesienie kosztów między stronami (art. 100 k.p.c.).

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.