Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 grudnia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Andrzej Żelazowski

Protokolant: Krzysztof Malinowski

po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2023 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa E. M.

przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. w W.

o zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 28 września 2021 r. sygn. akt I C 744/21

1. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że punktom I i II nadaje brzmienie:

„I. ustala, że umowa o kredyt hipoteczny (...) (...) nr (...) (...) zawarta w dniu 7 stycznia 2005 r. w K. pomiędzy E. M. a (...) Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. jest nieważna w części objętej aneksem nr (...) zawartym w dniu 6 kwietnia 2005 r., a w pozostałej części żądanie ustalenia nieważności umowy oddala,

II. zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 37 952,66 zł (trzydzieści siedem tysięcy dziewięćset pięćdziesiąt dwa złote sześćdziesiąt sześć groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 30 listopada 2020 r. do dnia 12 listopada 2021 r., za jednoczesnym zaoferowaniem przez powódkę zwrotu na rzecz strony pozwanej kwoty 37 952,66 zł (trzydzieści siedem tysięcy dziewięćset pięćdziesiąt dwa złote sześćdziesiąt sześć groszy) i oddala żądanie zasądzenia odsetek za okres po dniu 13 listopada 2021 r.,”;

2. w pozostałej części apelację oddala;

3. zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 4 050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt IACa 1469/21

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 12 grudnia 2023 r.

Powódka E. M. wniosła o ustalenie nieważności umowy kredytu hipotecznego (...) (...) o nr (...) (...) z dnia 7 stycznia 2005 r., zawartej w K. pomiędzy powódką a (...) Bankiem (...) S.A w W. wraz z aneksem nr (...) z dnia 6 kwietnia 2005 r. i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki 37 952,66 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 24 listopada 2020 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu nienależnych świadczeń wskutek uznania nieważności umowy kredytu, ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd związania stron umową kredytu co do zasady powódka żądała zasądzenia od pozwanego na jej rzecz kwoty 11 688,36 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 24 listopada 2020 r. tytułem świadczeń nienależnie spełnionych na rzecz pozwanej w okresie od stycznia 2011 r. w postaci różnic (nadpłat) pomiędzy sumą kwot wpłaconych przez powódkę jako miesięczne raty kapitałowo odsetkowe na podstawie umowy kredytowej a sumą kwot, które powinny być wpłacone przy uwzględnieniu abuzywności, a więc niewiążącego charakteru klauzuli indeksacyjnej, przy przyjęciu kursu franka szwajcarskiego, po którym został udzielony kredytu, tj. 2,6055 za 1 franka szwajcarskiego (k. 68-79).

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 28 września 2021 r., sygn. akt IC 744/21, Sąd Okręgowy w Kielcach uwzględnił powództwo w części dotyczącej żądania głównego w całości z tą jedynie modyfikacją, że odsetki od dochodzonej przez powódkę należności pieniężnej zasądził Sąd od dnia 30 listopada 2020 r., oddalając powództwo co do odsetek w pozostałej części.

Sąd Okręgowy ustalił, że w 2004 r. powódka E. M. powzięła zamiar zaciągnięcia kredytu w celu zakupu mieszkania. W Banku (...), do którego się udała, doradzono jej, aby wzięła kredyt w złotówkach, a następnie przewalutowała kredyt do waluty franka szwajcarskiego. Powódki nie uprzedzono jednak, że kurs CHF może ulec zmianie. Zapewniano ją, że waluta jest bezpieczna, tania i stabilna. Powódce nie wytłumaczono, że do przeliczenia waluty CHF będzie sosowany inny kurs kupna i sprzedaży.

W dniu 30 grudnia 2004 r. powódka E. M. złożyła wniosek do pozwanego banku o udzielnie kredytu mieszkaniowego (...) na kwotę 60 000 zł.

W dniu 7 stycznia 2005 E. M. zawarła z (...) Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. (...) w K. umowę kredytu hipotecznego (...) nr (...) (...).

Zgodnie z § 2 ust. 1 umowy, na warunkach określonych w umowie (...) S.A. zobowiązał się postawić do dyspozycji kredytobiorcy kredyt w kwocie 60 000 zł na zakup mieszkania w K., os. (...) z przeznaczeniem na zaspokojenie własnych potrzeb.

Zgodnie z § 12 ust. 1, spłata zadłużenia z tytułu kredytu rozpoczyna się w dniu 1 marca 2005 r.

Po okresie karencji, kredytobiorca będzie spłacał zadłużenie z tytułu kredytu i odsetek w wysokości podanej w zawiadomieniu do dnia 1 stycznia 2035 r. w ratach annuitetowych (§ 12 ust. 4).

W dniu 9 lutego 2005 r. powódce zostały wypłacone środki z tytułu udzielonego kredytu w wysokości 60 000 zł.

W dniu 21 marca 2005 r. powódka złożyła wniosek o przewalutowanie udzielonego kredytu ze złotówek do CHF

W dniu 6 kwietnia 2005 r. strony zawarły aneks nr (...) do umowy kredytu.

Zgodnie z § 1 aneksu, na warunkach określonych w umowie (...) S.A dokonuje zmiany waluty kredytu i ustala aktualne zadłużenie z tytułu kredytu w kwocie 21 239,21 CHF.

W § 2 wskazano, że aktualna Tabela kursów oznacza Tabelę kursów (...) S.A obowiązującą w chwili dokonywania przez (...) S.A.

Zgodnie z § 3 aneksu, zmieniono § 6 umowy w ten sposób, że (...) S.A. pobiera odsetki od kredytu w walucie kredytu według zmiennej stopy procentowej, w stosunku rocznym, której wysokość jest ustalana w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, jako suma stawki referencyjnej i stałej marży. Pierwszy okres obowiązywania stawki referencyjnej rozpoczyna się w dniu wypłaty kredytu. Trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjne kończą się w dniu poprzedzającym dzień, który datą odpowiada dniowi, w którym rozpoczął się poprzedni trzymiesięczny okres obowiązywania stawki referencyjnej, z uwzględnieniem zasada liczenia terminów oznaczonych w miesiącach, przewidzianych w przepisach kodeksu cywilnego.

W dniu zawarcia umowy, stawka referencyjna wynosi 0,7733%, marża wynosi 3,00 p.p., a oprocentowanie kredytu wynosi 3,7733% w stosunku rocznym. Dla celów ustalenia stawki referencyjnej – (...) S.A. będzie się posługiwać stawką LIBOR publikowaną odpowiednio o godz. 11:00 GMT lub 11:00 na stronie informacyjnej R., w drugim dniu poprzedzającym dzień rozpoczynający pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, zaokrągloną według matematycznych zasad do czterech miejsc po przecinku. W przypadku braku notowań stawki referencyjnej LIBOR dla danego dnia, do wyliczenia stopy procentowej stosuje się odpowiednio notowania z dnia poprzedzającego, w którym było prowadzone notowanie stawki LIBOR. Za dzień braku notowań stawki LIBOR uznaje się ponadto dzień uznany na terenie RP za dzień wolny od pracy. Zmiana stawki referencyjnej powoduje zmianę wysokości oprocentowania kredytu o taką sama liczbę p.p.

(...) S.A powiadamia kredytobiorcę w formie pisemnej, o każdej zmianie wysokości oprocentowania kredytu, z podaniem terminu, od którego zmiana ta obowiązuje. (...) S.A. nie będzie informować o każdej zmianie wysokości oprocentowania innych osób będących dłużnikami (...) S.A. z tytułu zabezpieczenia kredytu.

Zgodnie z § 4 aneksu, w § 13 umowy dodaje się ustęp 7, zgodnie z którym potrącanie środków na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, według obowiązującego w (...) S.A w dniu wymagalności, kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów).

W związku z zawartym aneksem do umowy, ustalono, że zabezpieczeniem spłaty wynikającej z niej wierzytelności (...) S.A jest hipoteka zwykła w kwocie 21 239,21 CHF zabezpieczająca spłatę kapitału oraz hipoteka kaucyjna zabezpieczająca spłatę wierzytelności z tytułu spłaty kosztów oraz odsetek do wysokości 5522,19 CHF na przysługującym powódce własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu położonym w K., oś. (...), które będzie wpisane w księdze wieczystej urządzonej przez Sąd Rejonowy Wydział Ksiąg Wieczystych w K..

W dniu 26 października 2020 r. powódka skierowała do pozwanego banku reklamację do umowy kredytu i zawartego aneksu, wskazując na zawarte w treści klauzule abuzywne. W związku z powyższym, domagała się stwierdzenia nieważności umowy kredytu oraz zapłatę na jej rzecz kwoty 57 282,65 zł tytułem nienależnego świadczenia otrzymanego przez bank w terminie 30 dni od dnia otrzymania pisma przez bank.

W odpowiedzi na reklamację doręczoną bankowi w dniu 29 października, (...) S.A poinformował powódkę w dniu 23 listopada 2020 r., że umowa kredytu realizowana jest w sposób prawidłowy, a bank nie widzi podstaw do uznania roszczeń.

Powódka E. M. ma (...) lata, jest inżynierem obróbki klasycznej.

Do stycznia 2021 r. powódka uiściła na rzecz Banku kwotę 58 973,58 zł, natomiast wartość wpłaconych rat kapitałowo- odsetkowych za okres ostatnich 120 miesięcy wynosiła 37 952,66 zł.

W chwili zawarcia umowy kredytu powódka nie została w sposób rzetelny poinformowana zarówno o ryzku związanym z zawarciem umowy kredytu w walucie obcej, jak również o tym, w jaki sposób odbywa się nabycie waluty przez bank. Nie miała wiedzy i świadomości, jak wzrośnie rata kredytu przy dużym wzroście kursu franka szwajcarskiego. Nie spodziewała się tak dużego ryzyka z uwagi na niedoinformowanie w chwili zaciągnięcia zobowiązania. Ponadto nie miała również możliwości negocjowania warunków umowy.

Sąd nie uwzględnił wniosku o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu ekonomii ze specjalnością w zakresie bankowości, albowiem był on nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy i zmierzałby jedynie do przedłużenia postępowania.

Sąd nie oparł się również na zeznaniach świadka J. K., albowiem świadek nie miała żadnej wiedzy odnośnie tej konkretnej umowy zawartej przez bank z powódką.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd zważył, że powództwo E. M. przeciwko (...) S.A. w W. niemalże w całości zasługuje na uwzględnienie.

Sąd wskazał, ze okolicznością bezsporną w sprawie było zawarcie w dniu 7 stycznia 2005 r. pomiędzy stronami umowy kredytu hipotecznego (...) (...) nr (...) (...). Treść umowy kredytu oraz suma uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych nie była sporna pomiędzy stronami. Bezsporny był również fakt, iż kredyt był przeznaczony na cele mieszkaniowe, nie był związany z działalnością gospodarczą, a powódka była konsumentem w rozumieniu art. 22 ^{( 1)} k.c.

Sąd wskazał nadto, że oczywistym jest, że powódce w niniejszej sprawie przysługuje interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie nieważności umowy kredytu zawartego między stronami. Wynika to z faktu, że istnieje spór co do ważności umowy, z której wynika, że po stronie E. M. istnieje obowiązek świadczenia na rzecz pozwanego rat kredytowych do 2035 r.

Ponadto, należy wskazać, że wbrew twierdzeniom pozwanego, kredyt udzielony powódce był w istocie kredytem złotowym, denominowanym do waluty obcej, a nie kredytem walutowym.

Kredyt denominowany w walucie obcej oznacza, że kwota zobowiązania i waluta kredytu określone są na umowie w walucie obcej, zostaje on jednak wypłacony w walucie krajowej po przeliczeniu bieżącym kursem wymiany z dnia wypłaty. Harmonogram spłat jest przedstawiony w walucie obcej jednak spłata rat dokonywana jest w złotówkach, po bieżącym kursie wymiany.

Zgodnie z zawartą przez strony umowy, kwota kredytu oddana do dyspozycji powódki wynosiła 60 000 zł i w takiej wysokości została jej wypłacona. Zgodnie z zawartym aneksem, wysokość kredytu oraz zadłużenia została określona w CHF, natomiast spłata rat kredytu następowała w PLN.

Zgodnie z § 4 aneksu, w 13 umowy kredytu dodano ustęp 7, zgodnie z którym potrącanie środków na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, według obowiązującego w (...) S.A w dniu wymagalności, kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów).

Powyższe jednoznacznie przesądza o złotowym charakterze zawartego kredytu.

Przechodząc do kolejnych rozważań, Sąd pragnie wskazać, że decydujący dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy był fakt, że pozwany bank przerzucił całą odpowiedzialność ryzyka kursowego na kredytobiorcę. Bank wykorzystał swoją sytuację jako profesjonalisty, nie uprzedzając jednak powódki o możliwości takich wahnięć kursowych, które mogą spowodować zawirowania na rynku bankowym. Umowa kredytu zawarta była na okres 30 lat. Nikt nie jest w stanie przewidzieć, czy w tak długim okresie frank szwajcarski byłby przez cały okres kredytowania walutą stabilną, bowiem zależy to od wielu czynników, zarówno zewnętrznych, jak np. katastrofa, wojna, jak również wewnętrznych, jak np. decyzja Szwajcarskiego Banku (...), który w 2015 r. ogłosił porzucenie polityki obrony minimalnego kursu wymiany euro na franka szwajcarskiego. Decyzja doprowadziła do paniki na rynkach finansowych, co spowodowało z kolei nagłą zmianę kursów poszczególnych par walutowych. W niniejszej sprawie nie było granicy odpowiedzialności kredytobiorczyni, ponosiła ona 100 % ryzyka kursowego.

Stosownie do treści przepisu art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, zdaniem Sądu, prowadzi do wniosku, że zawierając przedmiotową umowę strony stworzyły stosunek prawny sprzeczny z naturą (właściwością) stosunku zobowiązaniowego. Postanowienia umowy są bowiem ukształtowane w sposób sprzeczny z ustawą jako ukształtowane z naruszeniem właściwości stosunku prawnego w zakresie określania kursów waluty CHF stosowanych do wysokości salda kredytu i jego poszczególnych rat. Zauważyć bowiem należy, iż pozwany bank de facto narzucił powódce wysokość kwoty podlegającej zwrotowi w wykonaniu umowy.

Treść umowy wskazuje jednoznacznie na to, że ustalenie wysokości poszczególnych rat, a zatem idzie w konsekwencji wysokości salda całego kredytu wiązało się z koniecznością odwołania się do kursów CHF ustalonych w tabeli kursów przez pozwany bank, jednakże żadne z postanowień umowy nie określały zasad ustalania tych kursów. Sprzeczne zaś z naturą umowy należy uznać pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków (zob.: uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 1991 r., III CZP 15/91). Z kolei w uchwale składu 7 sędziów z 6 marca 1992 r. (sygn. III CZP 141/91 OSNC 1992/6/90).

Nie ulega również wątpliwości, że powódka nie uzgodniła indywidualnie z bankiem postanowień umowy. Przedmiotowa umowa zawarta została bowiem na podstawie opracowanego przez bank wzorca umowy, co wykluczyło możliwość wpływu powódki na treść umowy. Sama możliwość określenia przez powódkę wysokości kredytu i czasu jego spłaty (ilości rat) nie świadczy o indywidualnym uzgodnieniu postanowień umownych, w szczególności że kwestionowane przez powódkę są zupełnie inne postanowienia umowne, te dotyczące mechanizmu indeksacji. Indywidualne uzgodnienie postanowień umowy nie polega również na możliwości zapoznania się z warunkami umowy i ich rozważeniu oraz podjęciu decyzji o przystąpieniu do umowy. Indywidualne uzgodnienie warunków oznacza bowiem, że powódka mogła mieć realny wpływ na kształt poszczególnych postanowień, a nie jedynie na to, czy zawiera umowę o określonej treści (akceptując tym samym przedstawione we wzorcu opracowanym przez bank jej postanowienia), czy też nie. Indywidualnym uzgodnieniem nie jest również dokonanie przez powódkę wyboru jednego z rodzajów umowy kredytowej, w tym wypadku kredytu denominowanego do CHF.

Jeżeli chodzi o główne świadczenia stron w umowie o kredyt denominowany, Sąd w całości podziela stanowisko wyrażone w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości dotyczącym umów o podobnym charakterze. Trybunał wskazał bowiem, że za warunki umowne mieszczące się w pojęciu „głównego przedmiotu umowy” należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę (pkt. 35 wyroku z dnia 20 wreśnia 2017 r. C-186/16 wydanym w sprawie Ruxandra Paula Andriciuc i in. przeciwko Banca Românească SA). Również w pkt. 512 wyroku z dnia 14 marca 2019 r. C-118/17 wydanym w sprawie Zsuzsanna Dunai przeciwko ERSTE Bank Hungary Zrt.C-118/17 Trybunał orzekł, że klauzula ryzyka walutowego określa główny cel umowy.

Uznanie postanowień umownych za główne świadczenia stron nie wyłącza jednakże możliwości uznania, że stanowią one niedozwolone postanowienia umowne w przypadku, gdy nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny albo nie zostały wyrażone prostym zrozumiałym językiem.

W ocenie Sądu analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, iż bank nie zrealizował obowiązków informacyjnych w zakresie obarczenia powódki ryzykiem walutowym.

Zdaniem Sądu nie jest wystarczające poinformowanie E. M. o tym, że wysokość rat kapitałowo – odsetkowych w złotych zależy od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty ma wpływ na ostateczną wysokość spłaconego przez kredytobiorcę kredytu.

Wprowadzenie bowiem do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat (30) mechanizmu działania ryzyka kursowego, wymagało szczególnej staranności banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy. Należy jeszcze raz podkreślić, że bank wystawiał na nieograniczone ryzyko kursowe kredytobiorcę. Wskazać w tym miejscu należy, iż w zakresie obowiązku informacyjnego banku nie można było pominąć kryteriów przedstawionych przez Trybunał Sprawiedliwości we wskazywanych już wyżej wyrokach: z dnia 20 września 2017 r. wydanym w sprawie Ruxandra Paula Andriciuc i in. przeciwko Banca Românească SA (C-186/16) oraz z dnia 14 marca 2019 r. w sprawie Zsuzsanna Dunai przeciwko ERSTE Bank Hungary Zrt. (C-118/17), które Sąd w całości podziela.

Trybunał Sprawiedliwości wskazał bowiem m.in. że wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem oznacza, że w wypadku umów kredytowych instytucje finansowe muszą zapewnić kredytobiorcom informacje wystarczające do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. W tym względzie wymóg ów oznacza, że warunek dotyczący spłaty kredytu w tej samej walucie obcej co waluta, w której kredyt został zaciągnięty, musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować – potencjalnie istotne – konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych. Do sądu krajowego należy dokonanie niezbędnych ustaleń w tym zakresie.

W takim stanie rzeczy przedkontraktowy obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany, w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat. Z przedłożonych w niniejszej sprawie przez stronę pozwaną dokumentów nie wynika zaś, by obowiązek informacyjny został przez bank wykonany nawet w sposób standardowy, brak jest bowiem jakichkolwiek dokumentów wskazujących na to, by powódce przedstawiono symulacje łącznej wysokości zobowiązania i wysokości poszczególnych rat w przypadku zmiany kursu CHF czy zmiany oprocentowania, nie przedstawiono żadnych informacji (wykresów, tabel) obrazujących zmiany kursu CHF w dłuższym okresie, w szczególności w okresie adekwatnym do określonego w umowie terminu spłaty kredytu. Informacja, że zawierana umowa kredytu jest umową bezpieczną, gdyż waluta CHF cechuje się dużą stabilizacją, a występujące wahania mogą być jedynie minimalne, z pewnością nie spełnia wymogu dostatecznego poinformowania powódki – konsumenta, tak aby mogła ona oszacować konsekwencje ekonomiczne podpisania umowy oraz ponoszone ryzyko kursowe. Taki sposób poinformowania powódki o ryzyku kursowym nie dawał jej żadnego realnego rozeznania co do istoty wiążącej ich na wiele lat umowy.

Przedstawiony powódce dokument w postaci „Informacji o ryzyku kursowym i ryzyku stopy procentowej” również nie spełniał należytego obowiązku informacyjnego. Przedstawia on bowiem zmiany kursu EUR i CHF wyrażone w złotych jedynie w krótkim przedziale czasowym, bo od 2000 do 2006 r. Ponadto z zamieszonego tam wykresu wynika, że kurs franka w tym okresie rzeczywiście był bardzo niski oraz stabilny.

Od pozwanego banku nie oczekuje się oczywiście wskazania jak kształtować będą się w przyszłości kursy walut, lecz pełnego wyjaśnienia konsumentowi, że wahania kursów walut są trudne do przewidzenia (w szczególności w kilkudziesięcioletnim okresie obowiązywania umowy kredytu) i nie są w żaden sposób ograniczane - tym bardziej, że oprócz mechanizmów czysto rynkowych mają na nie wpływ również zachowania poszczególnych emitentów waluty. Ponadto, rzeczywistość pokazała, że określenie nawet w przybliżeniu skali ryzyka walutowego związanego z tego rodzaju kredytami okazało się całkowicie nietrafione. W zaleceniach Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego z dnia 21 września 2011 r. dotyczących kredytów walutowych wskazano, że nawet najbardziej staranny konsument nie był w stanie przewidzieć konsekwencji ekonomicznych kredytu hipotecznego we frankach szwajcarskich, który był proponowany przez banki, jako bezpieczny, bo oferowany „w najbardziej stabilnej walucie świata” (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r. II CSK 483/18).

Dokonując zatem wykładni przepisu art. 385 ¹ k.c. w sposób odpowiadający przyjętej na gruncie prawa europejskiego koncepcji konsumenta, ocena postanowień umowy zawartej pomiędzy stronami w zakresie wprowadzenia do umowy waloryzacji (ryzyko walutowe) wskazuje, że postanowienia te nie zostały sformułowane w jednoznaczny sposób, albowiem nie zawierają jasnej i jednoznacznej informacji, z której wynikałoby, że wyrażenie salda kredytu w walucie obcej prowadzi do możliwych wahań wysokości zadłużenia wyrażonego w złotówkach, tj. wysokości świadczenia, którego spełnienie zwolni kredytobiorcę z zobowiązania, jak również, że takie wahania nie są w żaden sposób ograniczone, a z przyczyn wskazanych powyżej powódka jako konsumenci nie została w sposób wyczerpujący i zrozumiały poinformowana o skutkach, jakie wiążą się z zastosowaniem mechanizmu indeksacji.

Z kolei jeżeli chodzi o postanowienia umowy dotyczące zasad ustalania kursu CHF ponownie wskazać należy, iż umowa nie precyzuje, w jaki sposób ustalane są kursy walut w tabeli banku, jakie dane, jakie czynniki mają wpływ na ustalenie tych kursów i kto dokładnie dokonuje ich ustalenia oraz czy bank jest w jakikolwiek sposób ograniczony w swobodzie ustalania wysokości tych kursów, a zatem kursy CHF nie był przejrzysty.

Zdaniem Sądu, postanowienia przedmiotowej umowy kredytu w zakresie mechanizmu waloryzacji (ryzyko walutowe) oraz określające sposób dokonania tego przeliczenia, stanowią niedozwolone postanowienia umowne, albowiem kształtują prawa i obowiązki powódki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy.

Jak też wyżej wskazano, powódka nie została w sposób prawidłowy poinformowana o ryzyku walutowym, to jest o zasadach działania mechanizmu indeksacji, co skutkowało naruszeniem zasady równości stron i niekorzystnym ukształtowaniem jej sytuacji ekonomicznej oraz było wyrazem nierzetelnego potraktowania E. M. przez pozwany bank. Z kolei sposób przeliczenia świadczenia uzależniony został od kompetencji silniejszej strony umowy - pozwanego banku.

Odwołanie do kursów walut zawartych w „Tabeli kursów” obowiązującej w banku oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty nie doznawało żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Swoista nierówność informacyjna stron, a w szczególności sytuacja, w której konsument dowiaduje się o poziomie zadłużenia ratalnego, już spłaconego w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jego rachunku jest nie do zaakceptowania w świetle art. 385 ¹ k.c. (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r. II CSK 483/18 i powołane tam orzecznictwo).

Jeżeli zaś chodzi o skutki uznania powyższych postanowień umowy za abuzywne powołać w tym miejscu należy wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 października 2019 r. w sprawie K. D., J. D. przeciwko (...), który orzekł m.in., że dyrektywa w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich nie stoi sądowi krajowemu na przeszkodzie, aby po stwierdzeniu abuzywności określonych klauzul w umowie kredytowej przyjął, że dana umowa nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym, jeżeli usunięcie tych klauzul spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. Ponadto Trybunał stwierdził, że w związku z upadkiem umowy kredytu, skutki dla sytuacji kredytobiorcy należy oceniać zgodnie z okolicznościami w chwili zaistnienia sporu, a dla oceny skutków unieważnienia umowy, decydująca w tym zakresie jest wola kredytobiorcy.

Z powyższego orzeczenia wynika, iż to wola konsumenta jest decydująca co do tego, czy decyduje się on na utrzymanie umowy po wyeliminowaniu nieuczciwych warunków umownych, czy też domaga się ustalenia nieważności całej umowy.

Zdaniem Sądu z uwagi na fakt, że ostatecznie zakwestionowaniu uległ cały mechanizm waloryzacji kursem CHF, a więc za niedozwolone postanowienia umowne uznano postanowienia określające główne świadczenia stron (art. 385 ¹ § 1 k.c.), umowa zawarta przez strony jest nieważna.

Brak jest przy tym możliwości zastosowania w niniejszej sprawie przepisu art. 385 ¹ § 2 stanowiącego, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Umowa w pozostałej części będzie bowiem nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to w ogóle możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków - zgodnie z wykładnią przepisu w art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 dokonaną w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, umowa zawierająca nieuczciwe warunki powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego. Stwierdzić zaś należy, iż po wyeliminowaniu z umowy zawartej przez strony postanowień uznanych za abuzywne, nie jest możliwe dalsze funkcjonowanie umowy, albowiem nie dałoby się jej wykonać.

W następstwie ustalenia, że przedmiotowa umowa kredytu jest nieważna, Sąd na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. przyjął, że świadczenia uiszczane przez powódkę były nienależne, nie wystąpiła również żadna z okoliczności wskazanych w art. 411 k.c. Z tego też względu na rzecz powódki zasądzona została żądana przez nią kwota 37 952,66 zł jako suma kwot uiszczonych przez powódkę tytułem rat odsetkowo – kapitałowych w okresie objętym pozwem. Podkreślić bowiem należy, iż stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20).

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Zgodnie z art. 455 k.c., jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Powódka żądała zasądzenia odsetek od dnia 24 listopada 2020, tj. dnia następującego po dniu, w którym bank nie uznał reklamacji powódki. Jak jednak wynika z pisma skierowanego do pozwanego, powódka zakreśliła bankowi termin na spełnienie świadczenia w ciągu 30 dni od daty doręczenia reklamacji, co nastąpiło w dniu 29 października 2020 r., a zatem odsetki należało zasądzić od dnia 30 listopada 2020 r. Żądanie powódki w tym zakresie podlegało zatem oddaleniu.

Strona pozwana w apelacji na podstawie art. 368 § 1 pkt 2 KPC zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi:

I. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, to jest przepisu art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie istotnych ustaleń w sposób sprzeczny z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego:

1.  w postaci Umowy kredytu oraz zawiadomień o wysokości rat poprzez niezasadne ustalenie, że Bank miał prawo do jednostronnego określania wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem poprzez zastosowanie kursu ustalanego w Tabeli kursów Banku, na którą konsument nie miał jakiegokolwiek wpływu, w sytuacji, gdy kurs CHF/PLN nie ma żadnego wpływu na wysokość raty kapitałowo - odsetkowej;

2.  w postaci Umowy kredytu oraz zawiadomień o wysokości rat poprzez niezasadne przyjęcie, że na gruncie niniejszej umowy Bank miał możliwość dowolnego kształtowania zobowiązania Powoda, w sytuacji, gdy Powód z łatwością mógł się uwolnić od rozliczania należności z tytułu rat kredytu z wykorzystaniem Tabeli kursów Banku poprzez wskazanie jako rachunku właściwego do spłaty rachunku technicznego w CHF lub rachunku walutowego w CHF przy zawarciu Umowy kredytu lub w dowolnym momencie w toku jej wykonywania ;

3.  w postaci Umowy kredytu poprzez przyjęcie, że zastrzeżenie na rzecz Banku prawa ustalania kursu CHF/PLN w Tabeli kursowej, jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumenta, podczas gdy w rzeczywistości istnienie pierwszej z przesłanek nie determinuje występowania drugiej, gdyż obie winny być przedmiotem dowodzenia, zaś ciężar dowodu, że występują razem, ciąży na Powodzie, który powyższego w toku postępowania nie wykazał, a ponadto Sąd I instancji całkowicie pominął fakt, że Bank stosuje Tabelę kursów walut z uwagi na ustawowy obowiązek, wynikające z ort. 111 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe;

4.  w postaci podpisanych przez Kredytobiorczynię oświadczeń o ryzyku kursowym na wniosku kredytowym oraz w Umowie kredytu ( § 11 ust 2 pkt.1,2 ) poprzez przyjęcie, że kredytobiorczyni nie była informowana o ryzyku kursowym i jego skutkach;

5.  w postaci umowy poprzez przyjęcie, że Powód zawarł z Bankiem jakąś umowę kredytu denominowanego, który nie był kredytem walutowym, bo nie był wypłacony, ani spłacony w walucie obcej, podczas gdy z treści Umowy kredytu jednoznacznie wynika, że Kredytobiorcy zawarli z Bankiem umowę kredytu w walucie wymienialnej (jak wskazuje nawet jej sam tytuł), a przede wszystkim „zaszyty" w niej mechanizm (kredyt w walucie obcej, zakładający postawienie do dyspozycji środków w walucie obcej (główne świadczenie Banku w CHF) oraz wypłatę i spłatę kredytu w walucie obcej (pierwsze determinowane celem finansowania, a drugie wołg konsumenta), z dodatkowymi postanowieniami w zakresie wymiany waluty obcej na walutę rodzimy, tak aby zapewnić Kredytobiorcom możliwość finansowania celów kredytowania w walucie rodzimej, a także aby zapewnić Kredytobiorcom możliwość świadczenia w walucie rodzimej na pokrycie raty kapitałowo - odsetkowej w walucie obcej);

6.  błędne ustalenie, że Umowa kredytu zawarta z Powódką nie podlegała indywidualnym uzgodnieniom oraz nie było możliwości, aby wprowadzić jakiekolwiek zmiany do wzorca umowy podczas gdy zestawienie postanowień wzorca umownego oraz Umowy kredytu powinno prowadzić do wniosku, że zasady wypłaty kwoty kredytu były indywidualnie uzgodnione przez strony, w szczególności w zakresie wypłaty i spłaty kredytu. Powódka z 3 możliwości (rachunek oszczędnościowo - rozliczeniowy w PLN, rachunek techniczny w CHF lub rachunek walutowy w CHF) wybrała ROR w PLN, więc mieli realną możliwość ukształtowania umowy w zakresie spłaty rat, bo Bank nie czynił przeszkód Kredytobiorczyni, aby dokonywała spłaty rat kredytu w walucie obcej. Co więcej, zgodnie z § 25 umowy kredytu, wynika, że zmiana rachunku właściwego do spłaty rat kredytu nie wymaga zmiany Umowy kredytu, a więc zgody Banku. Powódka mogła zmienić rachunek właściwy do spłaty rat kredytu na podstawie jednostronnej dyspozycji, bo (...) S.A. od początku oferowania kredytów w walutach wymienialnych zezwalała swoim klientom na świadczenie w walucie kredytu, czyli z pominięciem klauzul przeliczeniowych, Tabeli kursów walutowych i spreadu stgd wynikającego;

7.  błędne ustalenie, że udzielony powodom kredyt nie był kredytem walutowym i funkcjonalne nie różnił się on od kredytu indeksowanego w walucie obcej, o posłużenie się w umowie walutą obcą służyło jedynie zastosowaniu - właśnie w postaci waluty obcej- innego niż pieniądz miernika wartości;

8.  błędne przyjęcie, iż Kredytobiorczyni nie mogła negocjować kursu wypłaty kredytu, czemu świadczy przykładowa umowo ramowo w zakresie współpracy na rynku finansowym,

9.  błędne przyjęcie, iż Kredytobiorcy zawarli umowę kredytu denominowanego, a nie kredytu w polskich złotych, udzielonego i wypłaconego w PLN, a następnie przewalutowanego na walutę CHF.

II.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., które miało istotny wpływ na wynik sprawy, poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów poprzez uznanie dowodu z wyjaśnień Powódki za wiarygodny opierając się wyłącznie na oświadczeniach strony postępowania, które nie korespondują ze zgromadzonym materiałem procesowym, w szczególności dokumentami potwierdzającymi czynności i oświadczenia podczas procedowania wniosku kredytowego.

III.  naruszenie art. 227 k.p.c. z zw. z art. 235 [2] §1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c., które miało istotny wpływ na wynik sprawy, polegające na bezpodstawnym oddaleniu przez Sąd I instancji wniosku dowodowego Pozwanego o przeprowadzenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego sądowego z dziedziny ekonomii ze specjalnością w zakresie bankowości, na okoliczności wskazane przez Bank szczegółowo w odpowiedzi na pozew.

IV.  naruszenie art. 327 ¹ § 1 i § 2 k.p.c. które miało istotny wpływ na wynik postępowania, polegające na przytoczeniu takiej samej argumentacji prawnej do umowy kredytu udzielonego i wypłaconego w PLN, następnie przewalutowania zadłużenia z tytułu kredytu, jak w przypadku umowy kredytu udzielonego w CHF. Brak w uzasadnieniu wskazania przyczyn oraz podstawy unieważnienia umowy kredytu udzielonego w PLN, którego zadłużenie zostało zmienione aneksem na walutę CHF.

Strona pozwana zarzuciła nadto wyrokowi I instancji naruszenie prawa materialnego :

I.  naruszenie art. 65 KC w zw. z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego w zw. z art. 358 ¹ § 1 KC poprzez błędny wykładnię, która doprowadziła Sąd I instancji do:

1.  niewłaściwej kwalifikacji Umowy kredytu jako kredytu denominowanego w CHF, który funkcjonalnie nie różnił się od kredytu indeksowanego do CHF, zamiast kredytu w walucie wymienialnej (rozliczanego na zasadzie nominalizmu) z dodatkowymi postanowieniami w zakresie wymiany waluty obcej na walutę rodzimy, tak aby zapewnić Kredytobiorcy możliwość finansowania celów kredytowania w walucie rodzimej, a także aby zapewnić Kredytobiorcy możliwość świadczenia w walucie rodzimej na pokrycie raty kapitałowo - odsetkowej w walucie obcej.

2.  niewłaściwej kwalifikacji §2 ust. 1 CSU jako klauzuli denominacyjnej, w sytuacji, gdy kwota kredytu w tego typu umowie jest wprost wyartykułowana i nie zezwala na jakiekolwiek dywagacje, bo sprawdza się do wskazania wartości bez jakiegokolwiek dookreślania kwoty kredytu czy sposobu jego ustalenia.

3.  niewłaściwej kwalifikacji §4 ust. 2 COU jako klauzuli denominacyjnej o charakterze w istocie waloryzacyjnym, w sytuacji gdy stanowi ona klauzulę przeliczeniowy (wymiany walutowej), która nie dotyczy głównego świadczenia stron, bo nie wyznacza salda kredytu, a jedynie wskazuje ilość PLN, który otrzymuje Kredytobiorczyni w wykonaniu Umowy kredytu.

4.  niewłaściwej kwalifikacji §22 ust. 2 pkt 1 COU jako klauzuli denominacyjnej o charakterze w istocie waloryzacyjnym, w sytuacji gdy stanowi ona klauzulę przeliczeniowy (wymiany walutowej), która nie dotyczy głównego świadczenia stron, bo nie wyznacza raty kapitałowo - odsetkowej kredytu, a jedynie wskazuje ilość PLN, który Kredytobiorcy mają zapewnić w celu pokrycia raty, o ile chcą świadczyć w walucie rodzimej.

II.  naruszenie art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 58 §1, §2 i §3 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że:

1.  abuzywność klauzul wymiany walut (§4 ust. 2 COU i §22 ust. 2 pkt 1 COU) wpływa na los całego zobowiązania umownego i istnienie w umowie takich klauzul warunkuje byt tejże umowy, podczas gdy stwierdzenie abuzywności wskazanych postanowień nie wpływa na los całego zobowiązania określonego w walucie obcej;

2.  abuzywność klauzul wymiany walut (§4 ust. 2 COU i §22 ust. 2 pkt 1 COU) powoduje niemożność wykonywania umowy podczas gdy możliwe jest funkcjonowanie umowy bez tych postanowień umownych albowiem ich brak nie powoduje powstania luki w umowie skutkującej niemożnością jej wykonywania;

3.  w przedmiotowej sprawie zmaterializowały się określone w tym przepisie przesłanki pozwalające uznać klauzule wymiany walut (§4 ust. 2 COU i §22 ust. 2 pkt 1 COU) za niedozwolone, z tym że Bank miał możliwość nieskrępowanego kształtowania wysokości zobowiązania, podczas gdy Bank nie mógł w żaden sposób kształtować wysokości zobowiązania Kredytobiorcy (salda albo raty), bo jest ono wyrażone w CHF i sposób ustalania kursu CHF/PLN jest bez znaczenia dla wysokości zobowiązania Powoda, które od początku było wyrażone w walucie obcej;

4.  stwierdzenie niedozwolonego charakteru klauzul wymiany walut (§4 ust. 2 COU i §22 ust. 2 pkt 1 COU) pociąga za sobą skutek nieważności całej umowy, pomimo że wyżej wymienione przepisy nie wiążą z abuzywnością klauzul umownych skutku w postaci bezwzględnej nieważności całej umowy (czynności prawnej), podczas gdy prawidłowe wykładnia wyżej wymienionych przepisów powinna prowadzić do wniosku, że po usunięciu klauzul abuzywnych, zobowiązanie zostaje wyrażone nadal w CHF, więc umowa może być nadal wykonywana, a irrelewantne dla oceny możliwości wykonywania umowy są postanowienia odsyłające do Tabeli kursów walut, skoro sama umowa może być wykonywana bezpośrednio w walucie obcej, z pominięciem stosowania tabelarycznego kursu walut Banku,

III.  naruszenie art. 385 ¹ § 1 i § 3 k.c. w zw. z art. 385 ² k.c. polegające na ich błędnym zastosowaniu skutkującym uznaniem, postanowienia umowy nie były przedmiotem indywidualnych uzgodnień stron, nie dotyczą głównych świadczeń stron Umowy Kredytu i jednocześnie kształtują prawa i obowiązki powódki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy, mimo, iż prawidłowe zastosowanie norm zawartych w ww. przepisach prowadzi do wniosku, że dokonując oceny tych postanowień in concreto, uznać należy, że były one przedmiotem indywidualnych uzgodnień stron, dotyczą głównych świadczeń stron Umowy Kredytu i jednocześnie nie kształtują praw i obowiązków powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy,

IV.  naruszenie art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 56 k.c. w zw. z art. 65 k.c. i art. 354 k.c. poprzez przyjęcie, iż wykluczona jest możliwość wykonania zobowiązań stron wyrażonych w walucie obcej, przez spełnienie świadczeń w walucie polskiej,

V.  naruszenie art. 358 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia spornej Umowy kredytu poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że przepis ten przed nowelizacją z dnia 24.01.2009 r. nie dopuszczał możliwości wyrażania zobowiązań kredytowych w walucie obcej z równoczesnym zastrzeżeniem, że wypłata i spłata środków płatniczych będzie dokonywana w walucie krajowej, gdy przepis ten wprost stanowił, że określona nim zasada walutowości obowiązuje „z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych", a wyjątki takie kreowały:

-

art. 3 ust. 1-3 ustawy Prawo dewizowe zgodnie z którym dokonywanie obrotu dewizowego jest dozwolone, z zastrzeżeniem ograniczeń wynikających z art. 9, a „ ograniczeń określonych w ort. 9 nie stosuje się do obrotu dewizowego dokonywanego z udziałem banków",

-

§ 11 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 4 września 2007 r. w sprawie ogólnych zezwoleń dewizowych (Dz.U z 2007 Nr 168 poz. 1178) stanowił, że „ zezwala się no zawieranie umów oraz dokonywanie innych czynności prawnych powodujących lub mogących powodować dokonywanie w kraju, między rezydentami, rozliczeń w euro i innych walutach wymienialnych, o ile jedną ze stron rozliczenia jest konsument w rozumieniu ort. 22 ¹ ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny ";

-

decyzja Prezesa NBP z dnia 28.06.1999 r. numer (...) znak (...) wydana w trybie art. 99 ust. 1 Prawo bankowe w związku z art. 29 ust. 3 Prawa dewizowego upoważniająca (...) S.A. do dokonywania obrotu dewizowego;

-

zatem w odniesieniu do powodowego Banku (...) SA zachodziły trzy niezależnie od siebie podstawy prawne kreujące wyjątek od zasady walutowości określonej w art. 358 § 1 k.c.;

VI.  art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 2, 4, 8 Prawa bankowego w zw. z art. 353 ¹ k.c. przez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że na gruncie tych przepisów niedopuszczalne jest zaciągnięcie zobowiązania kredytowego w walucie obcej z równoczesnym zastrzeżeniem, że wypłata i spłata kredytu będzie dokonywana w pieniądzu krajowym; gdy jak wskazuje Sąd Najwyższy w postanowieniach w których odmawia przyjęcia do rozpoznania skarg kasacyjnych w tzw. sprawach frankowych: „ w orzecznictwie Sadu Najwyższego w odniesieniu do kredytów zawieranych przed nowelizacją ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe dokonaną ustawą z dnia 29 lipco 2011 r. (Dz. U. Nr 165, poz. 984), zostało już wyjaśnione, że dopuszczalne jest zaciągniecie zobowiązania kredytowego w walucie obcej z równoczesnym zastrzeżeniem, że wypłata i spłata kredytu będzie dokonywana w walucie krajowej, z tym że tego rodzaju zastrzeżenie dotyczy wyłącznie sposobu wykonania zobowiązania, o zatem nie powoduje zmiany waluty wierzytelności (por. wyrok z dnia 25 marca 2011 r., IV CSK 377/10, nie publ. oraz z dnia 29 kwietnia 2015 r„ V CSK 445/14, nie publ.)”-,

VII.  naruszenie art. 453 k.c. poprzez jego niezastosowanie do oceny świadczeń spełnianych i przyjmowanych w złotych polskich przez szereg lat, w sposób zgodny i bezkonfliktowy, przez obie strony Umowy Kredytu

VIII.  naruszenie art. 111 ustawy Prawo bankowe poprzez jego niezastosowanie przy analizie prawnej i uznanie, że „umowa nie precyzuje, w jaki sposób ustalane są kursy walut w tabeli banku, jakie dane, jakie czynniki mają wpływ na ustalenie tych kursów i kto dokładnie dokonuje ich ustalenia oraz czy bank jest w jakikolwiek sposób ograniczony w swobodzie ustalania wysokości tych kursów, a zatem kurs CHF nie był przejrzysty” podczas gdy art. 111 ustawy Prawo bankowe formułuje uprawnienie (a jednocześnie obowiązek) Banku do samodzielnego, jednostronnego ustalania i publikowania kursów walut w tabelach walut obcych, tj. bez konieczności indywidualnego uzgadniania z poszczególnymi klientami metodologii ich ustalania i zasad publikacji.

Wskazując na powyższe zarzuty strona pozwana wniosła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od Powódki na rzecz Pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych,

2.  zasądzenie od Powódki na rzecz Pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, obejmujących zwrot opłaty sądowej od apelacji i zwrot kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych,

ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd II instancji, że zachodzą przesłanki z art. 386 § 4 k.p.c.:

3.  uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, z pozostawieniem temu Sądowi, rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie częściowo.

W pierwszej kolejności Sąd Apelacyjny stwierdza, iż zarzuty dotyczące popełnionego błędu w ustaleniach stanu faktycznego przyjętego za podstawę orzeczenia nie zasługują na uwzględnienie. Sąd Okręgowy uwzględnił bowiem wszystkie przeprowadzone w tej sprawie dowody, wyciągnął z nich wnioski logiczne, poprawne, w sposób obiektywny, jak również wszechstronny rozważył wszystkie okoliczności ujawnione w toku tego postępowania, a także w oparciu o nie dokonał prawidłowych ustaleń, nie naruszając wskazanych przepisów prawa materialnego i prawa procesowego. O poprawności tych wniosków świadczą pisemne motywy uzasadnienia skarżonego wyroku, w których przedstawione zostały wszystkie okoliczności stanowiące jego podstawę, a także omówione dowody ze wskazaniem, dlaczego dano im wiarę. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu dokładnie bowiem opisał proces decyzyjny i przyczyny, jakimi kierował się wydając skarżony wyrok.

Przypomnieć należy, że z sformułowanej w treści art. 233 §1 k.p.c. zasady swobodnej oceny dowodów wynika obowiązek wyprowadzenia z zebranego materiału dowodowego wniosków logicznie poprawnych i znajdujących pokrycie w dowodach, a do kryteriów oceny wiarygodności oraz mocy dowodowej należą: doświadczenie życiowe, poprawność logiczna oraz prawdopodobieństwo wystąpienia określonych zdarzeń. Jeżeli jednak z dowodów wyprowadza się wnioski logicznie poprawne oraz zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, to ocena ta musi być uznana za prawidłową, chociażby w równym stopniu z tego samego materiału można byłoby wysnuwać wnioski odmienne. Stąd zarzuty apelacji, dla swojej skuteczności, nie mogą polegać na przedstawieniu przez skarżącego własnej wersji wydarzeń i wybiórczym przedstawieniu pewnych faktów, czy okoliczności. Skarżący musi więc wykazać, że oceniając materiał dowodowy, sąd in meriti popełnił uchybienie polegające na braku logiki w wiązaniu faktów z materiałem dowodowym albo też, że wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej lub, że sąd wbrew zasadom doświadczenia życiowego w ogóle nie uwzględnił jednoznacznych związków przyczynowych i skutkowych. Powyższe oznacza, że rolą skarżącego jest obalenie wersji zdarzeń przyjętych przez sąd orzekający, nie zaś zbudowanie własnej.

Sąd I Instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne.

Rozstrzygnięcia niniejszej sprawy nie da się oderwać od aktualnej wykładni art. 385 ¹ i 385 ² k.c. oraz art. 3, 4 i 6 Dyrektywy Rady 93/13/ EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. UE. L Nr 95, str. 29) odnoszącej się do kredytów konsumenckich udzielanych w złotych indeksowanych /waloryzowanych/ do waluty obcej.

W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że w istocie zawarta umowa kredytu wbrew twierdzeniom strony pozwanej nie charakteru walutowego. Bank bowiem zgodnie z treścią umowy nie był zobowiązany do wypłaty sumy kredytu w CHF, ani nie wypłacił powódce żadnej kwoty w tej walucie. Umowa od samego początku przewidywała obowiązek wypłaty kwoty kredytu przez Bank w PLN.

Waluta CHF posłużyła stronom jedynie do waloryzacji wypłaconego powódce kapitału oraz do waloryzacji zadłużenia po każdej spłaconej racie. Z treści umowy wynikało, że wypłata kapitału będzie dokonywana w walucie polskiej. Umowa stanowi zatem typowy kredyt złotowy indeksowany do waluty franka szwajcarskiego. Oznacza to, że Bank nie ponosił żadnego ryzyka związanego z pozyskiwaniem tej waluty od depozytariuszy czy z rynku międzybankowego. Bezzasadne były zatem wnioski dowodowe pozwanego zmierzające do wykazania tych okoliczności, jak również, z niżej wywiedzionych przyczyn, okoliczności związanych z kształtowaniem polityki kredytowej Banku i kursu walut.

Dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie ma czy poszczególne postanowienia umowy były indywidualnie uzgadniane z powódką i jaki był zakres pouczenia powódki jako konsumenta o podejmowanym ryzyku zaciągnięcia zobowiązania denominowanego waluty franka szwajcarskiego.

W sprawie niniejszej pozwany Bank nie udowodnił, aby sporne postanowienia umowne były indywidualnie negocjowane z powódką. Takie czynności jak sprawdzanie zdolności kredytowej osoby ubiegającej się o kredyt, czy możliwość nieznacznego upustu na marży czy prowizji nie stanowią elementu negocjowania umowy, a mogą go ewentualnie poprzedzać. Z zeznań powódki jasno wynika, że warunki umowy były ustalone we wzorcu umowy (formularzu) oraz, że nie została odpowiednio pouczona o ryzyku wzrostu kursu franka szwajcarskiego i wpływu wzrostu kursu na warunki spłaty kredytu, i co najważniejsze wysokość pozostałego do spłaty zadłużenia.

Opierając się na zeznaniach powódki należy przyjąć, że nie pouczono jej w sposób jasny o ryzyku ewentualnego wzrostu kursu franka do złotego i przełożenia tego wzrostu na wysokość rat oraz nie wyjaśniono dokładnie mechanizmów przeliczania środków przy ich wypłacaniu i spłacaniu. Powódkę poinformowano jedynie ogólnie, że może nastąpić wzrost kursu waluty kredytu, co spowoduje wzrost kwoty kredytu i raty kapitałowo-odsetkowej określonej w PLN. Brak jednak odwołania się do jakichkolwiek liczb określonych procentowo odnośnie wzrostu kursu franka nie mówiąc o przykładowej symulacji raty. Przede wszystkim powódki nie pouczono o możliwości nieograniczonego wzrostu kursu franka w stosunku do złotego i przekładaniu się tego wzrostu na wysokość, ale także na sumę kredytu pozostałą do spłaty, informując jednocześnie o stabilności kursu waluty szwajcarskiej na przestrzeni wielu lat.

To, że powódka uznawała warunki umowy za korzystne tylko potwierdza, że nie zdawała sobie sprawy ze skutków ryzyka kursowego związanego z indeksacją wynikającą z postanowień umowy. Trzeba zaś podkreślić, że nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie konsumentowi przy zawarciu umowy informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że stosunek wymiany między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie w miarę stabilny przez cały okres obowiązywania tej umowy. Symulacje liczbowe mogą stanowić użyteczną informację, jeżeli są oparte na wystarczających i prawidłowych danych oraz jeśli zawierają obiektywne oceny, które są przekazywane konsumentowi w sposób jasny i zrozumiały. Tylko więc symulacje, które pozwalają zwrócić uwagę konsumenta na rzeczywiste ryzyko potencjalnie istotnych negatywnych konsekwencji ekonomicznych rozpatrywanych warunków umownych spełniają wymogi dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Symulacje liczbowe powinny przyczyniać się bowiem do zrozumienia przez konsumenta rzeczywistego znaczenia długoterminowego ryzyka związanego z możliwymi wahaniami kursów wymiany walut, a tym samym ryzyka związanego z zawarciem umowy kredytu denominowanego (indeksowanego) w walucie obcej (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości U.E. z dnia 10 czerwca 2021 r. VB i in vs. BNP Paribas Personal Finance SA, Procureur de la République,C-776/19). Strona pozwana nie wykazała tymczasem, by przedstawiła powódce odpowiednie informacje przed zawarciem umowy, a które mogłyby dawać powodom podstawy do uświadomienia sobie pełnych skutków znacznego osłabienia waluty polskiej względem CHF, to jest takiego, jak wystąpił w rzeczywistości w tym przypadku.

Nie ma też znaczenia jak faktycznie bank ustalał kurs przeliczenia waluty przy spłacie. Powyższa ocena jest bowiem dokonywana na chwilę zawarcia umowy, stąd czy do ewentualnej korzyści banku rzeczywiście doszło czy nie, nie ma decydującego znaczenia dla oceny abuzywności (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., sygn. akt III CZP 29/17, publ. OSNC 2019/1/2 oraz wyrok TSUE z dnia 20 września 2017 r., C-186/16, R. P. Andriciuc i in. przeciwko Banca Romaneasca SA).

Należy podkreślić, że treść postanowień umowy określała waloryzację wartości kredytu według kursu kupna walut obowiązującego w banku w dniu uruchomienia kredytu. Odpowiednio określono wypłatę środków według kursu ustalanego przez bank w dniu uruchomienia kredytu. Kurs więc dla określenia głównego przedmiotu umowy był określany tylko przez jedną ze stron (to jest przedsiębiorcę) bez powołania przy umowie obiektywnych zasad weryfikacji co powodowało nierówność sytuacji stron, a zatem oznaczało sprzeczność z dobrymi obyczajami. Dodatkowo przy wypłacie przeliczenie dotyczyło kursu kupna, a przy spłacie kursu sprzedaży, co również wskazuje na nierówne zasady. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza w tej sytuacji nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., sygn. akt I CK 297/05, nie publ., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017). W tym zaś przypadku postanowienie odwołujące się do kursu obowiązującego u strony pozwanej nie daje konsumentowi żadnej możliwości obiektywnej weryfikacji sposobu ustalania kursu walut, co powoduje nieprzewidywalność jego sytuacji. Nie ma on żadnych praw w procesie określania przelicznika waluty, a prawa te ma wyłącznie kontrahent będący przedsiębiorcą. Powyższe powoduje nierównomierne rozłożenie uprawnień oraz obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego, zwłaszcza że prawo banku do ustalania kursu waluty nie doznawało przy określeniu przedmiotu umowy żadnych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. W orzecznictwie uznawano już takie rozwiązanie za prowadzące do naruszenia interesów konsumenta, w tym przede wszystkim interesu ekonomicznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 r., sygn. akt IV CSK 309/18, LEX nr 2732285). W orzecznictwie wskazywano też, iż tego typu uregulowanie umożliwia uzyskiwanie przez instytucję kredytową dodatkowego dochodu bez świadczenia w zamian za „spread” żadnej rzeczywistej usługi (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r. , sygn. akt I CSK 803/16 oraz wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C-26/13, Kásler przeciwko Jelzálogbank, pkt 5–58).

W sytuacji zaś istotnego spadku wartości złotego względem CHF wartość zobowiązania kredytowego ulegać musiała gwałtownemu zwiększeniu, którego beneficjentem był bank. Niekorzystne zaś skutki wynikające z tak ukształtowanej przez stronę pozwana umowy ponosili kredytobiorcy. Oczywiste było więc, że umowa naruszała interes konsumentów.

Konsekwencją stwierdzenia abuzywności klauzuli umownej spełniającej wymagania art. 385 ¹ §1 k.c. jest działająca ex lege sankcja bezskuteczności niedozwolonego postanowienia, połączona z przewidzianą w art. 385 ¹ §2 k.c. zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2018 r., sygn. akt II CSK 632/17, LEX nr 2567917). Usunięcie z umowy postanowienia niedozwolonego nie oznacza natomiast automatyzmu unieważnienia (stwierdzenia nieważności) całej umowy. Stwierdzenie nieuczciwego charakteru postanowienia umownego oznacza, że pozostała część umowa nadal będzie obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2015r., sygn. akt II CSK 768/14, publ. OSNC 2015, Nr 11, poz. 132) .

W chwili zawarcia umowy nie istniał w porządku prawnym przepis art. 358 §2 k.c. i nie mógł stanowić podstawy do wypełnienia luki wynikającej z braku ewentualnego mechanizmu indeksacji, tym bardziej, że przepis ten dotyczył sytuacji, w których przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej. W tym zaś przypadku była ona wyrażona w walucie polskiej. Nie wiadomo więc jaki mechanizm indeksacji /waloryzacji/ do CHF należałoby zastosować do określenia wartości zobowiązania powodki. Tut. Sąd w wyroku z dnia 22 czerwca 2020 r., sygn. akt I ACa 1684/17 wprawdzie wskazywał, że podstawą do wypełnienia luki w umowie poprzez normę prawną co do sposobu przeliczania waluty mógł stanowić przepis art. 24 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. 1997.140.938 ze zm.), pogląd ten jednak wyrażono w odniesieniu do kredytu walutowego, w sytuacji gdy przyjęto, że umowa pozwalała na spłatę kredytu w złotych. Luka więc dotyczyła jedynie kwestii sposobu spełnienia świadczenia, a nie określenia wysokości zobowiązania poprzez waloryzację wysokości kredytu do CHF.

W aktualnym orzecznictwie przyjmuje się, że obowiązek zwrotu kwoty kredytu korygowanej klauzulami przeliczeniowymi do waluty obcej stanowi świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ §1 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019r., sygn. akt I CSK 242/18, LEX nr 2690299, z dnia 30 września 2020 r., sygn. akt I CSK 556/18, LEX nr 3207798, z dnia 27 lipca 2021 r., sygn. akt V CSKP 49/21 LEX nr 3207798 i z dnia 28 września 2021 r., sygn. akt I CSKP 74/21, LEX nr 3283262). Niejednoznaczność określenia takiego świadczenia nie wyklucza uznania braku związania takim postanowieniem. W sytuacji zaś wyeliminowania w oparciu o art. 385 ¹ §1 k.c. skutku związania powodów wskazanymi postanowieniami abuzywnymi brak jest określenia mechanizmu określenia wysokości zobowiązania powodów. Trudno zaś przyjąć by wolą stron było zawarcie kredytu bez takiego mechanizmu. Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu denominowanego lub indeksowanego jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. (por. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2022 r., sygn. akt I CSK 3200/22 niepubl.).

Ponadto skutek ryzyka zmian kursów chroni w istocie jedynie interes banku. Przy stosunkowo słabej walucie krajowej bank nie jest narażony na odwrotne, analogiczne, istotne dla strony pozwanej, ruchy kursowe wynikające ze znacznego osłabienia CHF względem złotego. Na ryzyko kursowe została więc narażona powódka poprzez wprowadzenie do umowy postanowień, które nie były uzgadniane indywidualnie, a które poprzez mechanizm przeliczania na CHF rażąco naruszały jej interes. Taki zresztą wzrost obciążenia kredytobiorców rzeczywiście nastąpił, co jest tylko potwierdzeniem, że do znacznej nierównowagi wynikających z umowy praw i obowiązków stron na niekorzyść konsumenta doszło. Nie jest to jednak decydujące dla uznania abuzywności ocenianej na chwilę zawarcia umowy. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem sytuacji ekonomicznej konsumenta oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, nie publ., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017). Zgodnie z art. 3 ust. 3 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, uznaje się za nieuczciwe te warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta (por. także wyrok Trybunału Sprawiedliwości U.E. z dnia 10 czerwca 2021 r. C-609/19 (...) SA przeciwko VE). Taka nierównowaga i niekorzystne ukształtowanie sytuacji ekonomicznej powodów nastąpiła.

Sąd Apelacyjny nie kwestionuje, że sama konstrukcja kredytu złotówkowego indeksowanego do waluty obcej nie narusza prawa skoro potwierdzeniem dopuszczalności takich umów była treść art. 69 ust. 2 pkt 2 Prawa bankowego (według t.j. Dz.U. 2002 Nr 72, poz. 665), a nadto także przepis art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165, poz. 984), to jest tzw. ustawy antyspreadowej, która narzucała zmiany we wcześniej zawartych umowach kredytowych indeksowanych do waluty obcej. Taka umowa więc nie mogła być uznana sama w sobie za sprzeczną z prawem na podstawie art. 58 §1 k.c. (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2021r. I (...) 55/21 niepubl.). Brak jednak dopuszczalności podziału klauzuli indeksacyjnej /waloryzacyjnej/ oznacza brak możliwości jasnego określenia wartości zobowiązania powodów w czasie obowiązywania umowy. Nie da się więc ani w oparciu o umowę ani też o przepisy prawa obiektywnie określić szczegółowych zasad ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest kwota kredytu. Nie ma więc możliwości określenia wartości zobowiązania powódki. Po odrzuceniu klauzul sposób ukształtowania stosunku kredytowego naruszałby więc art. 353 ¹ k.c.

Abuzywne klauzule są od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść kredytobiorcy, chyba że następczo udzieli on świadomej i wolnej zgody na te klauzule i w ten sposób przywróci ich skuteczność z mocą wsteczną. Niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.) są więc od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną (por. Wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2021 r., sygn. akt V CSKP 49/21 LEX nr 3207798 i z dnia 2 czerwca 2021 r., sygn. akt I CSKP 55/21, niepubl.). Powódka jednoznacznie nie potwierdziła abuzywnych postanowień, stąd w konsekwencji umowa kredytu nie może wiązać, a konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. zob. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21, OSNC 2021, Nr 9, poz. 56). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna. Do czasu podjęcia przez konsumenta świadomej definitywnej decyzji jego kontrahent (przedsiębiorca) pozostaje w niepewności, bez możliwości samodzielnego decydowania o skuteczności postanowienia.

Strona pozwana nie mogła więc potrącić z wierzytelnością dochodzoną w pozwie własnej wierzytelności przed powstaniem wierzytelności przeciwnika, jej własne roszczenie także nie stało się wymagalne po tej dacie wobec niepodjęcia żadnych czynności celem postawienia należności w stan wymagalności mając na względzie bezterminowy charakter wierzytelności wynikających z bezpodstawnego wzbogacenia W tym przypadku termin spełnienia świadczenia wynika z właściwości zobowiązania o zwrot, powstającego z chwilą trwałej bezskuteczności umowy (art. 455 k.c.). Zastrzeżenie terminu na korzyść dłużnika oznacza, że dłużnik może spełnić dług przed terminem, a więc może zaspokoić go także poprzez potrącenie jednak nie może tego uczynić wierzytelnością jeszcze niewymagalną.

Inaczej natomiast należy ocenić zarzut zatrzymania, który nie traci aktualności i może zostać podniesiony skutecznie w piśmie procesowym i został podniesiony przez strone pozwana pismem z dnia 06 czerwca 2022 r., do którego dołączono oświadczenie z dnia 08 listopada 2021 r., doręczone powódce w dniu 12 listopada 2021 r. Może on też być podniesiony z ostrożności (warunkowo), jak w istocie ma to miejsce w niniejszej sprawie – wobec treści zapadłego wyroku w pierwszej instancji. Zakres umocowania udzielonego pełnomocnikowi strony pozwanej pozwalał na składanie oświadczeń zarówno o potrąceniu wierzytelności banku jak i odnoszących się do zarzutu zatrzymania. W przypadku zastępowania strony przez pełnomocnika procesowego założenie celowego działania mocodawcy w kierunku wygrania procesu pozwala przyjąć, że zakresem umocowania strona objęła także złożenie w jej imieniu określonego oświadczenia woli, jeśli jest to niezbędne w ramach obrony jej praw w procesie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2017 r. V CSK 305/16 niepubl.). Zgodnie z art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c., jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Regulacja ta ma zastosowanie także do przypadków nieważności umów wzajemnych. Sąd Apelacyjny w tym składzie, przyjmuje, że umowa kredytu jest umową o jakiej mowa w 487 §2 k.c. Odpowiednikiem świadczenia banku w postaci oddania do dyspozycji kredytobiorcy kwoty środków pieniężnych, a następnie umożliwienia wykorzystania tej kwoty w sposób określony umową jest świadczenie kredytobiorcy w postaci zapłaty odsetek (oprocentowania) i prowizji (tak: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2017 r., sygn. akt II CSK 281/16 i z dnia 7 kwietnia 2011 r., sygn. akt IV CSK 422/10, niepubl.).

Niezależnie od tego doktryna nie wyklucza zastosowania analogii do innych sytuacji w których istnieje konieczność zwrotu świadczenia będącego odpowiednikiem świadczenia drugiej strony (por. Ciszewski Jerzy (red.), Nazaruk Piotr (red.), Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany Opublikowano: LEX/el. 2023.) Sąd Apelacyjny zauważa, że nie ma generalnego zakazu zastrzeżenia warunku przy jednostronnych czynnościach prawnych, ale przeważa stanowisko, że jednostronne oświadczenie woli, wywierające z chwilą złożenia innej osobie wpływ na jej stosunki majątkowe, z reguły nie powinno być dokonywane z zastrzeżeniem warunku, jeżeli interesy tej osoby wymagają, aby zakres skuteczności takich oświadczeń był od razu oznaczony (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2021 r., sygn. akt I CSKP 48/21 niepubl.). Nie jest jednak uzależnieniem oświadczenia od warunku w rozumieniu art. 89 k.c. złożenie ewentualnego oświadczenia materialnoprawnego tylko na wypadek gdyby objęta żądaniem pozwu wierzytelność, którą kwestionuje została uznana przez sąd za uzasadnioną (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2011 r., sygn. akt II CSK 70/11 niepubl.). Stronie powodowej przysługuje więc prawo zatrzymania. Skorzystanie z prawa zatrzymania sprawia, że dochodzone przez powodów roszczenie jest niewymagalne, a uwzględnienie powództwa powinno zostać powiązane z zamieszczeniem w wyroku zastrzeżenia o jednoczesnym zwrocie przez powoda świadczenia wzajemnego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2002 r., sygn. akt IV CKN 651/00, publ. OSNC 2002/12/155 i z dnia 31 maja 2022 r., sygn. akt II CSKP 34/22 niepubl.).

Sąd Apelacyjny ma oczywiście świadomość wątpliwości, które stanowiły podstawy przekazania w dniu 17 marca 2023r. powiększonemu składowi Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawnego w sprawie II CSKP 1486/22 (III CZP 31/23) odnośnie kwestii czy stronie przysługuje prawo zatrzymania (art. 496 w zw. z art. 497 k.c.), jeżeli podlegające zwrotowi świadczenia wzajemne obu stron umowy mają charakter pieniężny jednak przyjmuje, że art. 496 k.c. nie ogranicza prawa zatrzymania do sytuacji świadczeń różnorodzajowych, a ponadto przepisy dyrektywy UE nr 93/13 nie określają skutków nieważności umów zawierających abuzywne postanowienia. Jakkolwiek zasady skuteczności i proporcjonalności Dyrektywy mogą sprzeciwiać się dochodzeniu roszczeń ubocznych przez bank to już te zasady nie mogą sprzeciwiać się zwrotowi kapitału otrzymanego przez konsumenta, a zarzut zatrzymania, który może podnieść każda ze stron nieważnej umowy nie ma charakteru przywileju, lecz realizuje zasadę równości. Dla porządku w tym kontekście wskazać należy, że powołane zasady skuteczności i proporcjonalności Dyrektywy sprzeciwiają się jednakże możliwości dochodzenia przez bank należności za korzystanie z kapitału w przypadku ustalenia nieważności umowy kredytu, co znalazło wyraz w wyroku TSUE z dnia 15 czerwca 2023 r. C -520/21

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny zmienił na podstawie art. 386 §1 k.p.c. zaskarżony wyrok, jednakże jedynie poprzez określenie, że wierzytelność przysługuje powódce łącznie z jednoczesnym zaoferowaniem przez powódkę zwrotu na rzecz strony pozwanej kwoty 37.952,66 zł i poprzez oddalenie powództwa w części dotyczącej odsetek ustawowych za opóźnienie począwszy od dnia następnego po doręczeniu powódce oświadczenia w tym przedmiocie, a także w zakresie w jakim ustalenie nieważności łączącej strony umowy odnosiło się faktycznie do aneksu do umowy, a dalej idącą apelację oddalił na podstawie art. 385 k.p.c.

Odnośnie zarzutu zatrzymania miał Sąd dodatkowo na względzie, że strona pozwana, na której spoczywał w tym zakresie ciężar dowodu, nie wykazała jaka jest aktualna wysokość nieuiszczonych należności powódki z tytułu udzielonego kredytu poza niekwestionowaną przez powódkę wysokości należności dochodzonej pozwem, a nadto częściowo należność z tytułu umowy kredytu uiszczona została na podstawie pierwotnej umowy opiewającej na złote polskie, która została ważnie zawarta.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 §1, §1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. przy zastosowaniu §2 pkt 6 i §10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2023 r. poz. 1935 t. jednol.).