Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 października 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Andrzej Żelazowski

po rozpoznaniu w dniu 10 października 2023 r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Związku (...) w K.

przeciwko Gminie Miejskiej K.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 21 września 2021 r., sygn. akt I C 847/20

1. oddala apelację;

2. odstępuje od obciążania strony powodowej kosztami postępowania apelacyjnego;

3. przyznaje od Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokata M. W. kwotę 15.313,50 zł (piętnaście tysięcy trzysta trzynaście 50/100) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie powodowej z urzędu
w postępowaniu odwoławczym.

Sygn. akt IACa 1489/21

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 10 października 2023 r.

Wyrokiem z dnia 21 września 2021 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo Związku (...) w K. przeciwko Gminie Miejskiej K. o zapłatę kwoty 7 500.000,00 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia z tytułu zaoszczędzonych środków koniecznych celem utrzymania oraz prowadzenia w nieruchomości położonej w K. przy (...) - Muzeum(...) O..

Na uzasadnienie swojego roszczenia strona powodowa wskazała, że umową z dnia 29 grudnia 1933r. zawartą z Gminą (...) K., Związek (...) z siedzibą w W. nabył na okres 80 lat prawo budowli na nieruchomości położonej w K. przy (...). Na przedmiotowej nieruchomości wybudowany został przez Związek budynek użytkowy nazwany (...) (...), który stal się faktyczną siedziba Stowarzyszenia. Stowarzyszenie zostało zlikwidowane w 1947 r. W 1989 r. nastąpiła reaktywacja Związku, podjęte zostały też przez władze reaktywowanego Związku starania o zwrot nieruchomości. Na przełomie lat 1989/1990 władze Miasta K. przekazały Związkowi kilka pomieszczeń w budynku na parterze i I piętrze. Pozostała część budynku przekazana został Stowarzyszeniu przez dotychczasowego użytkownika firmę (...).

W przedmiotowej nieruchomości zostało utworzone Muzeum (...) O.. Strona powodowa podjęła szereg czynności celem przywrócenia nieruchomości jej przedwojennych funkcji, a nadto wystąpiła o uznanie(...) za zabytek i wpisania go do odpowiedniego rejestru, co nastąpiło na skutek decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 21 czerwca 1990r. Muzeum prowadzi działalność naukową, oświatową, wydawniczą, współdziałając z instytucjami o podobnych celach w kraju i za granicą. W składzie Związku pozostają osoby wywodzące się wprost od osób zaangażowanych w działalność przedwojennego związku (...), kultywujące tradycję (...) i (...). Strona pozwana nie kwestionowała faktu, iż Związek zajmował przedmiotowy budynek. Do 2013r. Gmina Miejska K. nie występowała z żadnymi roszczeniami przeciwko Związkowi. Przeciwnie, do 2013 r. Związek jako organizator Muzeum (...)szeroko współpracował z władzami K. i do czasu kiedy w 2013 r. strona pozwana wystąpiła z powództwem o wydanie nieruchomości, nie miała żadnych zastrzeżeń co do prawidłowości prezentowania zbiorów Muzeum i w sposób oczywisty korzystała na działalności muzealnej strony powodowej. Strona powodowa podkreśliła, iż prowadzenie działalności kulturalnej jest wszakże jednym z obowiązkowych zadań własnych władz lokalnych. Zaspokojenie zbiorowych potrzeb wspólnoty w zakresie kultury należy do zadań własnych gminy na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 9 ustawy o samorządzie gminnym. W ocenie strony powodowej pozwana w sposób oczywisty przez szereg lat zaoszczędziła środki które z budżetu samorządu byłyby przekazywane na tego rodzaju instytucję kultury, a tym samym pozostaje bezpodstawnie wzbogacona względem strony powodowej. Żądana obecnie kwota stanowi przy tym jedynie faktyczny koszt utrzymania samego budynku – kwotę konieczną dla zabezpieczenia mediów w nieruchomości – takich jak prąd, ogrzewanie czy też woda. W ocenie strony powodowej same koszty utrzymania nieruchomości w stanie niepogorszonym – a zatem uniemożliwiającym realizację funkcji jaką spełniała nieruchomość tj. szerzenia myśli niepodległościowej, przechowywania zbiorów Muzeum i udostępniania ich publiczności – opiewały na kwotę 250 – 300 tys. złotych rocznie.

Sąd Okręgowy ustalił, że Związek (...) został wpisany do rejestru stowarzyszeń na mocy postanowienia Sądu Wojewódzkiego w K. z dnia 3 sierpnia 1990 r. Od daty rejestracji nabył osobowość prawną.(...) (...) powstał w latach 30. XX wieku na (...) O., skąd w 1914 r. wyruszyła (...). Członkowie strony powodowej nazywają (...) (...) ,,(...)”. Prowadzona jest tamże działalność dokumentacyjna, wychowawcza i edukacyjna, wychowanie obywatelskie, patriotyczne, proobronne, a więc realizacja celów, dla jakich w latach 30. XX wieku dom został wzniesiony. Decyzją Urzędu Miasta K. z dnia 21 czerwca 1990 r. Dom (...) w O. przy al. (...) w K. został wpisany do rejestru zabytków województwa (...). Od początku lat 90. XX w. Dom(...)jest siedzibą Związku (...), którego komendantem jest K. W.. W znajdującym się w (...) (...) Muzeum (...) gromadzone są pamiątki związane z walkami Polaków o niepodległość, m.in. sztandary (...), unikalne przedmioty związane z marszałkiem(...) i legionistami, pochodzące m.in. z ich darów: dokumenty, mundury, broń i dzieła sztuki.

Wyrokiem z dnia 17 marca 2014 r., sygn. akt (...) Sąd Rejonowy (...) wK., Wydział I Cywilny nakazał Związkowi (...) oraz Instytutowi (...) w Kraju Poświęconemu Badaniu Najnowszej Historii Polski, Federacji (...), Fundacji (...) i E. R., a także Hurtowni (...) W. D., A. J. sp. j., wydanie na rzecz Gminy Miejskiej K. nieruchomości w stanie wolnym od mienia ruchomego.

Związek (...) wnioskiem z dnia 25 maja 2016 r. wniósł do Sądu Rejonowego (...) w K. o stwierdzenie, że nabył przez zasiedzenie w dniu 20 marca 2010 roku własność nieruchomości o powierzchni 1954 m ^{( 2)} położonej w K. przy (...), której własność wpisana jest na Gminę Miejska K. w księdze wieczystej nr (...). Następnie zmodyfikował wniosek poprzez stwierdzenie, że Związek nabył przez zasiedzenie najpóźniej w dniu 31 grudnia 2008 r. własność przedmiotowej nieruchomości.

Sąd Rejonowy (...) w K. postanowieniem z dnia 21 marca 2018 r., oddalił wniosek Związku (...) o stwierdzenie zasiedzenia przedmiotowej nieruchomości.

Postanowieniem z dnia 2 stycznia 2019 r. Sąd Okręgowy w K. zmienił zaskarżone postanowienie jedynie w zakresie kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy ustalił nadto, że działalność Muzeum (...) finansowana jest ze składek członków pozwanego stowarzyszenia, opłat za bilety wstępu, opłat parkingowych. Muzeum nie otrzymuje dotacji państwowych czy też samorządowych. Gmina Miejska K. nie współpracuje ze Związkiem (...) w zakresie działalności Muzeum. Dla zwiedzania Muzeum konieczny jest uprzedni kontakt telefoniczny z osobą pilnującą w ciągu dnia i ustalenie daty zwiedzania.

W okresie zajmowania (...) przy (...)w K., strona pozwana była zwolniona z podatku od nieruchomości przez Prezydenta Miasta K.. Strona powodowa nie kwestionowała faktu, iż Związek zajmował przedmiotowy budynek. Do 2013 r. Gmina Miejska K. nie występowała z żadnymi roszczeniami przeciwko pozwanemu Związkowi.

Pismem z dnia 8 lutego 2017r. strona powodowa wystąpiła do Prezydenta Miasta K. o zwrot części nakładów na promocję Miasta K. w latach 1990 – 2016 w kwocie 1944000 zł. W odpowiedzi na ww. korespondencję Prezydent Miasta K. pismem z dnia 14 marca 2017r. poinformował Związek m.in. o braku podstaw do uznania żądań zwrotu nakładów na promocję Miasta K., wskazując na brak jakichkolwiek uzgodnień w ramach, których miałaby nastąpić w zakresie współpraca pomiędzy Związkiem a Gminą.

W dniach od 5 marca do 7 marca 2018r. pracownicy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przeprowadzili kontrolę w Muzeum (...), na podstawie ustawy z dnia 21 listopada 1996r. o muzeach. Wyniki wykazały nieprawidłowości w funkcjonowaniu i prowadzeniu Muzeum przez stronę powodową. W sprawozdaniu stwierdzono m.in. brak oznakowania muzealiów znakami inwentarzowymi, brak wymaganych przez przepisy dokumentów, w tym planu ochrony muzeum, instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, instrukcji przygotowania zbiorów do ewakuacji, nieprawidłowe przechowywanie większości eksponatów, niekiedy w zanieczyszczonych gablotach, narażenie obiektów na wilgoć, zagrożenie biologiczne i mikrobiologiczne. W związku z powyższym wydano 17 zaleceń pokontrolnych.

Z uwagi na niewykonanie zaleceń pokontrolnych Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dniu 23 marca 2020r. wydał decyzję zakazującą dalszej działalności Muzeum.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy zważył, że zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Jako korzyść majątkową uzyskaną przez stronę pozwaną kosztem strony powodowej bez podstawy prawnej Związek (...) postrzega zaoszczędzenie środków koniecznych celem utrzymania oraz prowadzenia w nieruchomości położonej w K. przy (...) Muzeum (...) O., co było zadaniem Gminy Miejskiej K..

Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 18 oraz ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym sprawy w przedmiocie promocji gminy stanowią zadania własne gminy o charakterze fakultatywnym. Wskazać należy, że strona powodowa nie przedstawiła żadnych dowodów celem wykazania, iż strony współpracują ze sobą w zakresie prowadzenia ww. Muzeum. Co więcej, Związek (...) nie przedłożył do akt niniejszej sprawy żadnego dowodu, aby kierował do Gminy Miejskiej K. zapytanie w sprawie jakiejkolwiek współpracy. W konsekwencji nie można wywieść, iż Gmina Miejska K. oddała stronie powodowej zadanie własne w zakresie szerzenie kultury i świadomości historycznej. Ponadto prowadzenie działalności promocyjnej miasta K. nie jest zastrzeżone ustawowo od wyłącznej właściwości strony pozwanej, w związku z tym nie ma jakichkolwiek podstaw prawnych, które nakładałaby na Gminę M. K. obowiązek pokrywania kosztów jakie poniosły inne podmioty promujące miasto. Żądanie zasądzenia kwoty 7.500.000 zł z powołaniem się na prowadzenie przez Związek (...) działalności promocyjnej miasta K. nie znajduje żadnych podstaw prawnych. Brak jest przepisów nakładających obowiązek prowadzenia tego rodzaju działalności wyłącznie przez Gminę i na jej koszt, a tym samym brak jest podstaw prawnych do przerzucania na stronę pozwaną rzekomo poniesionych przez Związek (...) kosztów promocji miasta. Na marginesie wskazać również należy, że Związek (...) z racji prowadzenia Muzeum nie czynił tego bez uzyskiwania dochodów, albowiem pobierał opłaty za wstęp do Muzeum, za parking, co więcej wynajmował lokale w nieruchomości.

Sąd Okręgowy wskazał, że żądanie pozwu nie opiera się zarówno na reżimie prawnym odpowiedzialności deliktowej, jak również kontraktowej. W opisanym stanie faktycznym nie znajdą także zastosowania przepisy Kodeksu cywilnego regulujące instytucję bezpodstawnego wzbogacenia. Nie można przyjąć także, aby w tak opisywanym stanie faktycznym strona powodowa prowadziła cudze sprawy bez zlecenia.

Sąd Okręgowy odstąpił na podstawie art. 102 k.p.c. od obciążania strony powodowej kosztami procesu z uwagi na jej trudną sytuację materialną. Sąd wskazał, że Związek (...) tworzą osoby w podeszłym wieku, które w dobrej wierze prowadzili Muzeum (...).

Powód w apelacji, na zasadzie 367 § 1 i 2 k.p.c., zaskarżył wyrok w całości.

Na podstawie art. 368 § 1 zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1.  Naruszenie art. 227 k.p.c. w zw. z art. 217 § 3 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych w postaci dowodów z przesłuchania zawnioskowanych przez powoda świadków oraz przesłuchania powoda, a w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych prowadzący do nierozpoznania istoty sprawy, a polegający na uznaniu iż powód nie współpracował z Gminą Miejską K. w przedmiocie promocji miasta K. (art. 7 ust. 1 pkt 18 ustawy o samorządzie gminnym) oraz realizacji innych zadań własnych gminy takich jak szerzenia kultury poprzez prowadzenie instytucji kultury i ochronę oraz opiekę nad zabytkami (7 ust. 1 pkt 9 ustawy o samorządzie gminnym oraz art. 87 ustawy o ochronie zabytków).

1.  Naruszenie przepisów postępowania tj. art. 236 § 1 k.p.c. poprzez niewydanie stosownego postanowienia dowodowego, a mimo to dokonanie ustaleń stanu faktycznego na podstawie dowodów, które w ogóle nie zostały w tym postępowaniu przeprowadzone tj. zeznań świadka S. C. oraz zeznań przedstawiciela ustawowego powoda - Komendanta (...) K. W.;

2.  Naruszenie prawa materialnego tj. art. 405 k.c. poprzez jego niezastosowanie i uznanie, iż powód w czasie swojej wieloletniej działalności nie przyczynił się do promocji miasta K., jak i też nie działał na rzecz szerzenia kultury oraz opieki i ochrony nad zabytkami, dzięki której to działalności pozwana zaoszczędziła znaczne środki finansowe czym została bezpodstawnie wzbogacona kosztem powoda;

3.  Naruszenie art. 233 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodowej i dokonanie jej w sposób dowolny, sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania poprzez uznanie, iż powód nie współpracował z Gminą Miejską K. w przedmiocie promocji miasta K. oraz realizacji innych zadań własnych gminy takich jak szerzenia kultury poprzez prowadzenie instytucji kultury i ochronę oraz opiekę nad zabytkami, podczas gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy w postaci dokumentów przedłożonych przez powoda tj. m.in. przewodników, map turystycznych, bezpłatnych periodyków i informatorów kulturalnych, wydruków ze stron internetowych Miasta K. wprost wskazuje, iż taka współpraca przez szereg lat miała miejsce;

Na podstawie powyższych zarzutów powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie Sądowi I instancji sprawy do ponownego rozpoznania ewentualnie o zmianę zaskarżonego orzeczenia i uwzględnienie powództwa w całości.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

W niniejszej sprawie bezspornym pozostaje, że założycielem Muzeum (...) oraz zgromadzonych w nim zbiorów jest Związek (...). Muzeum, jak wynika z decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 23 marca 2020 r. (k. 82-93) działa w oparciu o regulamin uzgodniony przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dniu 13 stycznia 2012 r. Nadzór nad działalnością Muzeum zgodnie z art. 8 ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach sprawuje minister właściwy do spraw kultury i dziedzictwa narodowego. Zgodnie z art. 5 ust. 1 tej ustawy
Muzea mogą być tworzone przez ministrów i kierowników urzędów centralnych, jednostki samorządu terytorialnego, osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Muzeami samorządowymi są muzea utworzone albo przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego (art. 5 ust. 3). Jak wynika z art. 5 ust. 1 ustawy nie ma przeszkód aby muzeum utworzone zostało i było prowadzone przez jednostkę organizacyjną tego rodzaju jak powodowe Stowarzyszenie. Tego rodzaju prywatne muzeum może korzystać z dotacji państwowych. Muzeum co do zasady jest jednostką organizacyjną niestawioną na osiąganie zysku (art. 1). Cele działalności muzealnej realizowane są m.in. poprzez gromadzenie zabytków, urządzanie wystaw stałych i czasowych, prowadzenie działalności edukacyjnej i wydawniczej (art. 2). Podmioty, o których mowa w art. 5 ust. 1 ustawy, tworzące muzea są obowiązane: 1) zapewnić środki potrzebne do utrzymania i rozwoju muzeum; 2) zapewnić bezpieczeństwo zgromadzonym zbiorom; 3) sprawować nadzór nad muzeum (art. 5 ust. 4).

Nie jest zatem tak, że prowadzenie działalności muzealnej stanowi wyłączną domenę i własne zadanie gminy tylko dlatego, że na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 9 ustawy o samorządzie gminnym na gminie spoczywa zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty w zakresie kultury, które należy do zadań własnych gminy, skoro muzea mogą być tworzone i prowadzone także przez inne jednostki organizacyjne oraz osoby prawne i fizyczne.

Zasadnie także wywiódł Sąd Okręgowy, że podejmując działalność muzealną powodowe Stowarzyszenie winno było we własnym zakresie zapewnić środki potrzebne do utrzymania i rozwoju muzeum, a także zapewnić bezpieczeństwo zgromadzonym zbiorom oraz realizować pozostałe zadania i misję określone w art. 1 i 2 ustawy o muzeach.

Niewątpliwie działania i misja realizowane przez powodowe Stowarzyszenie w ramach Muzeum (...) przyczyniły się do uatrakcyjnienia oferty kulturalnej strony pozwanej, czemu dała ona wyraz publikując informacje o Muzeum w przewodnikach i folderach promujących miasto K.. Nie oznacza to jednak i w żaden sposób nie jest uprawnione twierdzenie, iż tym samym Muzeum, realizując własną misję, realizowało zadania pozwanej Gminy w zakresie, w jakim sprawy z zakresu promocji gminy zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 18 oraz ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym stanowią jej zadanie własne.

Powołane przepisy, na które powołuje się strona powodowa, nie dają podstaw do wywodzenia i formułowania z tego tytułu jakichkolwiek roszczeń, o ile nie doszło zawarcia odmiennych porozumień w tym przedmiocie, a w okolicznościach niniejszej sprawy poza sporem pozostaje, że tego rodzaju ustalenia nie miały miejsca (jakkolwiek stron powodowa dążyła do ich zawarcia oraz podjęcia i sformalizowania współpracy ze stroną pozwaną). Także okoliczność, że strony na pewnym etapie współpracowały w niesformalizowany sposób (co nie jest sporne) nie daje podstaw do zgłaszania jakichkolwiek roszczeń finansowych z tego tytułu przez stronę powodową wobec strony pozwanej.

Zasadnie zatem wywiódł Sąd Okręgowy, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie bowiem w okolicznościach niniejszej sprawy nie znajdą zastosowania przepisy Kodeksu cywilnego regulujące instytucję bezpodstawnego wzbogacenia. Nie można także przyjąć, aby strona powodowa prowadziła cudze sprawy bez zlecenia, co sprawia że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Zbędne także było prowadzenie postępowania dowodowego w szerszym zakresie stosownie do art. 235 ² §1 pkt 2 i 5 k.p.c. ponad dokumenty przedłożone do akt sprawy bowiem wszystkie okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy wynikają z ich treści, a nadto w istocie nie są sporne, a ponieważ powództwo podlegało oddaleniu już tylko z wywiedzionych przyczyn także co do wysokości zgłoszonego roszczenia. Wskazać w szczególności należy, że nie jest sporny fakt, iż strony od wielu już lat pozostają w konflikcie oraz to, iż Gmina Miejska K. podejmowała od wielu lat działania mające na celu doprowadzenie Związku (...) do opuszczenia i opróżnienia z rzeczy budynku przy ul. (...) w K., tym samym dając jednoznaczny wyraz braku akceptacji dla działań podejmowanych przez stronę powodową działań i woli porozumienia w przedmiocie m.in. jakiegokolwiek współfinansowania działalności strony powodowej.

Stosownie do treści art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Na stronie powodowej ciążył ciężar wykazania swoich roszczeń, któremu to obowiązkowi strona powodowa nie sprostała.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny, na zasadzie art. 385 k.p.c., apelację oddalił.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnął Sąd Apelacyjny na podstawie art. 102 k.p.c., odstępując od obciążania nimi strony powodowej. Sąd apelacyjny miał w tym zakresie na względzie, iż strona powodowa nie dysponuje majątkiem pozwalającym na pokrycie kosztów, a nadto, jak uprzednio wskazał Sąd Okręgowy, członkowie Stowarzyszenia i jego władz to osoby w podeszłym wieku, żywiące mocne subiektywne przekonanie o zasadności dochodzonych roszczeń wynikające z pełnego zaangażowania w działalność Stowarzyszenia i misje Muzeum (...).

Sąd Apelacyjny przyznał adwokatowi M. W. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 15.313,50 zł, w tym podatek od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie powodowej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym. Ich wysokość Sąd Apelacyjny ustalił w oparciu o § 3, § 4 ust. 3, § 8 pkt 9 i § 16 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r., poz. 18).