Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 grudnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Grzegorz Krężołek

Protokolant: Iwona Mrazek

po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2024 r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe Nadleśnictwo B.

przeciwko (...) S.A z siedzibą w K.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 28 czerwca 2022 r. sygn. akt I C 1500/22

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt : I ACa 1494/22

UZASADNIENIE

Strona powodowa Skarb Państwa – Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe Nadleśnictwo B., w pozwie skierowanym przeciwko (...) S.A. z siedzibą w K. domagała się zasądzenia kwoty 118 654,80 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie , począwszy od dnia 21 grudnia 2020r do dnia zapłaty oraz obciążenia przeciwnika procesowego kosztami postępowania.

Jak wynikało z motywów żądania, dochodzona suma stanowiła tylko część wierzytelności jaką strona powodowa dysponuje wobec strony przeciwnej z tytułu wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyła zawartej przez strony w dniu 4 grudnia 2014r.

Powódka twierdziła, odwołując się do jej postanowienia zawartego w §6 ust. 1 umowy, iż spółka (...) zobowiązana była do zapłaty na jej rzecz z tytułu tego wynagrodzenia kwot odpowiadających wartości podatków i opłat, ponoszonych przez nią od części stanowiących ich własność nieruchomości z których korzystanie jest ograniczone w związku z ustanowieniem tej służebności , powiększonego o należny podatek VAT , w wysokości obowiązującej w dacie w której powódka wystawiła fakturę obejmującą tę należność .

Skarb Państwa - Państwowe Gospodarstwo Leśne – Lasy Państwowe Nadleśnictwo B., jednoznacznie w motywach żądania skazało , że jego przedmiotem żądania czyni tylko kwotę odpowiadającą odsetkom od zaległości podatkowej , którymi został obciążony i które objął przesłaną do strony przeciwnej fakturą nr (...) z dnia 30 listopada 2020r , korygującą pierwotny dokument rozliczeniowy , obejmujący należne właścicielowi nieruchomości wynagrodzenie datowany na 4 marca 2015r , oznaczony numerem (...).

Żądająca powiększyła dochodzoną należność o podatek Vat , argumentując ,iż zgodnie z powołanym postanowieniem umownym , także i ona mieści się w graniach obowiązku świadczenia , które przyjęła na siebie w umowie stron uprawniona z tytułu służebności.

Podstawą dodatkowego obowiązku świadczenia po stronie powódki z tytułu podatku od nieruchomości [ którą powinna rekompensować w ramach wynagrodzenia umownego wraz z odsetkami od zaległości podatkowych pozwana spółka] , stała się decyzja wójta Gminy (...) z dnia 25 sierpnia 2020r określająca [ inaczej i bardzo znacznie wyższej niż zadeklarowanej przez właściciela nieruchomości ] kwotę nalezno0sci podatkowej za rok 2015r , która została utrzymana w mocy , po rozpoznaniu odwołania powódki przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze w J. z dnia 23 listopada 2020r.

Sąd Okręgowy w Krakowie nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym w dniu 8 kwietnia 2022r , uwzględnił żądanie pozwu w całości.

Strona pozwana w sprzeciwie od tego orzeczenia , kwestionując je całości , wniosła o oddalenie powództwa i obciążenia strony przeciwnej kosztami postępowania.

Wobec roszczenia poddanego pod osąd podniosła zarzut jego przedawnienia argumentując , iż obydwie strony prowadzą działalność gospodarczą , a wobec tego dla roszczenia powódki na zastosowanie trzyletni okres przedawnienia. Przy czym początek jego biegu należy łączyć z wystawieniem przez Skarb Państwa - Państwowe Gospodarstwo Leśne – Lasy Państwowe Nadleśnictwo B. faktury pierwotnej – obejmującej należność podatkową , która zgodnie z umową stron , miała obciążać (...) S.A czyli tą [ na sumę 1470,64 zł – brutto ] z dnia 4 marca 2015r nr (...).

Zatem roszczenie obecnie dochodzone pozwem uległo przedawnieniu zanim doszło do zaistnienia podstawy do wystawienia faktury korygującej , obejmującej m. in. należność stanowiącą , w rozpoznawanej sprawie podstawę roszczenia

Pozwana spółka argumentowała także , że zmiana sposobu opodatkowania była znana stronie powodowej już w 2016r i już wówczas powinna była dokonać właściwej korekty złożonej deklaracji na podatek od nieruchomości objętych służebnością przesyłu. Zaniechanie to tym bardziej usprawiedliwia stawiany zarzut , skoro obecne powództwo zostało wniesione w lutym 2022r.

Zdaniem (...) S.A. powództwo jest nieuzasadnione także dlatego , że wynagrodzenie umowne , które spółka zobowiązana była płacić za ustanowienie służebności, nie obejmowało należności odpowiadającej odsetkom za zaległości podatkowej , skoro jej obowiązek świadczenia miał cywilnoprawną a nie publicznoprawną podstawę. Co więcej , pozwana nie może być obciążana konsekwencjami zaniechań kontrahenta w terminowym wnoszeniu należności o charakterze podatkowym.

Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2022r , Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo , a w zakresie sposobu rozstrzygnięcia o kosztach procesu potwierdzając zasadę , iż ponosi je przerywająca strona powodowa , szczegółowe wyliczenie ich powierzył referendarzowi sądowemu

Sąd ustalił następujące fakty istotne dla rozstrzygnięcia , przy czym Sąd Odwoławczy zachowa, przy ich przytoczeniu formę , którą zdecydował się im nadać Sąd niższej instancji:

4 grudnia 2013 r. zawarto umowę ustanowienia służebności przesyłu pomiędzy stronami procesu,

4 marca 2015 r. strona powodowa wystawiła fakturę VAT w ramach wynagrodzenia z umowy z 4 grudnia 2013 r. na kwotę 1 470,64 zł. .

25 sierpnia 2020 r. wydano decyzję administracyjną dotyczącą wysokości podatku od nieruchomości za rok 2015 w kwocie 322 192 zł .

23 listopada 2020 r. wydano decyzję administracyjną utrzymującą w mocy decyzję z 25 sierpnia 2020 r.

30 listopada 2020 r. strona powodowa wystawiła korektę wymienionej faktury VAT, ustalając w niej cenę na 390 903,05 zł.

1 grudnia 2020 r. strona powodowa wyjaśniła pisemnie stronie pozwanej przyczyny korekty,

8 stycznia 2021 r strona powodowa wezwała stronę pozwaną do zapłaty.

Sąd I instancji ocenił , że wszystkie dowody złożone przez strony do akt za wzajemnie pomiędzy nimi bezsporne .

W ramach oceny prawnej stanął na stanowisku zgodnie z którym :

podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia jest uzasadniony dlatego , że umowa o ustanowienie służebności przesyłu z dnia 4 grudnia 2014r została zawarta przez strony w ramach prowadzonej przez obydwóch kontrahentów działalności gospodarczej, a także , jak to ujął Sąd , z przedmiotu umowy oraz sposobu jej rozliczenia z podatkowego punktu widzenia – faktura VAT.

Trzyletni termin przedawnienia roszczenia poddanego pod osąd należy liczyć nie od daty wystawienia przez Skarb Państwa - Państwowe Gospodarstwo Leśne – Lasy Państwowe Nadleśnictwo B., faktury pierwotnej czyli 4 marca 2015r , a nie faktury korygującej wysokość należności mającej obciążać stronę pozwaną z dnia 30 listopada 2020r - Taki wniosek jest , zdaniem Sądu I instancji , zgodny z istotą przedawnienia oraz zakazem umownej ingerencji w datę rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia.

Zatem , w dacie wystawienia faktury korygującej, roszczenie dochodzone pozwem było już przedawnione skoro wymagalność roszczenia poddanego pod osąd należy identyfikować z dniem 4 marca 2015r

Zdaniem Sądu zapis umowny wynikający z §6 ust. 4 umowy o ustanowieniu służebności przesyłu nie może być podstawą obowiązku po stronie (...) SA. w K., którego wykonania domaga się strona powodowa.

Jak wskazał „ w zapisie jest mowa jedynie o „korekcie podatku”, a nie o dodatkowych należnościach wynikających z tej korekty – odsetkach. Podatek to nie odsetki od zaległości podatkowej – nie zagłębiając się w propedeutykę prawa podatkowego dość stwierdzić, że pojęcia podatku, zaległości podatkowej oraz odsetek od zaległości podatkowej mają zupełnie inne desygnaty i są pojęciami o rozłącznym zakresie znaczeniowym. W przypadku podmiotów profesjonalnych w ocenie Sądu jedynie wykładnia literalna jest zgodna z art. 65 k.c. tym bardziej z uwagi na formę umowy zawarcia umowy – art. 77 k.c.”

Podstawą rozstrzygnięcia o kosztach procesu była norma art. 98 §1 kpc

Dla porządku , już w tym miejscu zależy zwrócić uwagę , że Sąd I instancji nie tylko nieprawidłowo określa stronę powodową - także w komparycji oraz sentencji wydanego wyroku ale także, w motywach orzeczenia , błędnie określa siedzibę strony pozwanej.

Strona powodowa zaskarżając apelacją wyrok Sądu Okręgowego , oprała środek odwoławczy tylko na zarzutach materialnych.

a/ naruszenia , przez nieprawidłowe zastosowanie, art. 39 a ust. 2 ustawy O lasach w zw z art. 65 §2 kc oraz błędną wykładnię postanowień §2 ust. 1 i 2 porozumienia stron z dnia 14 grudnia 2011r oraz §6 ust. 1, 4,5 i 6 umowy o ustanowieniu służebności przesyłu i w konsekwencji przyjęcia , iż strony wyłączyły obowiązek (...) S.A. za zapłatę , w ramach wynagrodzenia za ustanowienie służebności , obciążeń podatkowych właściciela części nieruchomości obciążonych tą służebnością , w tym należnościami odsetkowym za zobowiązanie publiczno prawne mimo , że poprawna analiza treści wskazanych wyżej zapisów jest jednoznaczna co do tego , że taki obowiązek świadczenia po stronie beneficjenta służebności, został w nich potwierdzony,

b/ art. 39 a ustawy o lasach w zw. z art. 120 §1 kc , poprzez wyrażenie nieprawidłowej oceny zarzutu przedawnienia , podniesionego w sprawie przez stronę pozwaną , u której podstaw znalazło się nieoprawne założenie , że o wymagalności roszczenia stanowiącego przedmiot rozstrzyganej sprawy można mówić wcześniej aniżeli powstała należność podatkowa , w odniesieniu do której strona powodowa została obciążona odsetkami za opóźnienie / stanowiącymi , zdaniem skarżącej , element składowy wynagrodzenia za ustanowienie służebności / , mając swoją podstawę w decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego z tytułu podatku od nieruchomości za 2015r , którą wydał wójt gminy (...) ,

c/ art. 117 §1 i 2 kc w zw. z art. 118 i 120 §1 kc, wobec nieprawidłowego uznania , że wymagalność roszczenia objętego sporem należy łączyć nie wystawieniem przez skarżącą faktury korygującej ale pierwotnej , datowanej na 4 marca 2015r ,

d/ art. 65 §2 kc w zw. z art. 21 §1 pkt 1 i art. 21§1i 2 ustawy z dnia 12 stycznia 1991r Ordynacja podatkowa poprzez uznanie przez Sąd , iż wymagalność roszczenia z tytułu wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu nastąpiła w terminie trzech lat od wystawienia faktury pierwotnej , która obejmowała należność z tytułu poniesionego przez apelującą podatku leśnego a nie z tytułu podatku od nieruchomości ,

e/ art. 118 zd. pierwsze kc, wobec nieprawidłowej oceny zgodnie z którą termin przedawnienie roszczenia dochodzonego pozwem wynosi trzy lata , wynikając z działalności gospodarczej stron ,

f/ art. 5 kc poprzez jego niezastosowanie w sprawie mimo , iż to strona powodowa ponosi cały ciężar należności podatku od nieruchomości mimo ,że to (...) S.A. domagała się , w ramach relacji ze skarżącą , składania przez nią deklaracji podatkowych zgodnie z zapisami ujawnionymi w ewidencji gruntów dla części nieruchomości objętych służebnością z których korzysta tylko strona przeciwna.

Odpowiadając na apelację strona pozwana domagała się jej oddalenia , jako pozbawionej uzasadnionych podstaw oraz obciążenia jej kosztami postępowania apelacyjnego.

Rozpoznając apelację , Sąd Apelacyjny rozważył :

Środek odwoławczy strony pozwanej prowadzi do wydania przez Sąd II instancji orzeczenia kasatoryjnego z powodu uznania , iż Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy, w rozumieniu art. 386 §4 kpc .

Na wstępie wskazać należy, iż norma ta, dająca Sądowi II instancji możliwość uchylenia objętego apelacją orzeczenia i przekazania sprawy Sądowi niższej instancji do ponownego rozstrzygnięcia, w warunkach stwierdzenia nie rozpoznania istoty sprawy jest, w warunkach obowiązującego modelu apelacji pełnej, w ramach którego Sąd Odwoławczy w dalszym ciągu rozpoznaje tę samą sprawę w granicach apelacji, w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w postępowaniach prowadzonych przez Sądy obu instancji, wykładana restryktywnie.

Tym nie mniej taka wykładnia tego przepisu, w tym wskazanej przyczyny dającej możliwość wydania wyroku kasatoryjnego, nie może doprowadzić do sytuacji w której to Sąd II instancji będzie pierwszym i jedynym, w dwuinstancyjnej strukturze orzecznictwa sądownictwa powszechnego, gromadzącym zasadniczą część doniosłych dla rozstrzygnięcia dowodów, w relacji z tym ich zakresem, w jakim dokonał tego Saqd I instancji, po raz pierwszy przeprowadzi ocenę wszystkich dowodów i ustali na podstawie wniosków z niej wynikających relewantne dla rozstrzygnięcia fakty, następnie również po raz pierwszy przeprowadzi proces subsumpcji, rozstrzygając o roszczeniach zgłoszonych w pozwie, orzeczeniem, które z dniem podjęcia uzyska walor prawomocności.

Nie można też, w tym kontekście, nie uwzględniać, że od decyzji procesowych podjętych w ramach prowadzenia tych czynności rozpoznawczych przez Sąd Odwoławczy, ustawodawca nie przewidział środków zaskarżenia. Natomiast jedynym środkiem weryfikacji merytorycznej w tych warunkach wydanego wyroku jest , taktowana jako środek szczególny, ograniczona w dostępie dla stron, chociażby przez przymus adwokacko - radcowski, skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego, środek co do zasady mający kasatoryjny, a nie reformatoryjny, charakter.

Takie następstwa ścisłej wykładni tej normy, nie tylko może wpływać demobilizujaco na sposób w jaki Sądy niższej instancji, w codziennej praktyce orzeczniczej, prowadzą postępowanie rozpoznawcze ale przed wszystkim nie dają się pogodzić z mającą rangę gwarancji konstytucyjnej, wynikającą z art. 176 ust. 1 Ustawy Zasadniczej, zasadzie co najmniej dwustacyjnego postępowania sądowego.

W sytuacji takiej jak opisana wyżej, w niezgodzie z tą gwarancyjną regułą, Sąd Odwoławczy staje się Sądem obu instancji.

Dlatego, w ocenie Sądu Apelacyjnego, w szczególnych okolicznościach rozstrzyganej sprawy, kiedy kumulacja doniosłych dla treści rozstrzygnięcia błędów Sądu niższej instancji przenosi skutki tej rangi, dla ocenianego instancyjnie orzeczenia, iż naprawiając je, jako Sąd Odwoławczy, wszedłby kompetencje zastrzeżone w ustawie procesowej (co do zasady), dla Sądu I instancji,

stwierdzając że konsekwencje tych nieprawidłowości, rozważone łącznie, prowadzą do nierozpoznania istoty sprawy, był uprawniony do wydania rozstrzygnięcia kasatoryjnego.

A skala tych nieprawidłowości , których dopuścił się Sąd niższej instancji , pozawala na taka ocenę.

Pomijając już nawet wskazywane wyżej ; niepoprawne określenie strony powodowej oraz wadliwe określenie siedziby strony przeciwnej sposób w jaki dokonał ustaleń – pomijając przyjętą w motywach orzeczenia formę ich przedstawienia, która nie służy ich przejrzystości nie może być uznane za kompletny co słusznie wytyka strona skarżąca, budując na tej podstawie zarzut materialny naruszenia art. 39 a ustawy O lasach w zw. z art. 65 §2 kc.

Sąd bowiem zupełnie pominął tak w ustaleniach faktycznych jak i w ramach oceny zakresu obowiązku świadczenia wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu , w tym jego elementów składowych , którego miał dotyczyć konsensus stron , treść porozumienia pomiędzy stronami z dania 14 grudnia 2011r ale także te fakty , które towarzyszyły zawarciu mowy o ustanowieniu służebności przesyłu z dnia 4 grudnia 2014r. / nota bene w ustaleniach Sąd I instancji myli także datę tej czynności prawnej /

Nie może budzić wątpliwości , że ustalenie tych faktów , w tym w szczególności podnoszone w apelacji zachowanie przedstawicieli strony uprawnionej służebnie w zakresie tego, jak on sama , w relacjach przedumownych z obecnym przeciwnikiem procesowym identyfikowała, w zakresie granic, swój obowiązek finansowy w kontekście obciążeń podatkowych właściciela części nieruchomości objętych służebnością ,

powinno posłużyć wykładni postanowienia §6 umowy z dnia 4 grudnia 2014r. . Zważywszy na zarzuty strony skarżącej, ustalenia Sądu Okręgowego, utrudniające apelacyjną kontrolę ze względu na przyjętą ich - formę , a przy tym bardzo zwięzłe, co do kluczowych dla podjętego rozstrzygnięcia zagadnień uzasadnienie takich ustaleń nie zwiera , a ocena prawna wyrażona w motywach zaskarżonego wyroku temu zagadnieniu nie poświęca żadnej uwagi.

Ale, przede wszystkim , chybione jest stanowisko Sądu I instancji, które przesądziło o ocenie roszczenia strony powodowej , trafnie podważane kolejnymi zarzutami materialnymi przez apelującą , zgodnie z którym, zarzut przedawnienia roszczenia podniesiony przez (...) SA. jest uzasadniony.

W sposób oczywisty, Sąd nie ma racji wyrażając je dlatego , iż przyjmuje nieprawidłowe założenie , że termin wymagalności roszczenia poddanego pod osąd w niniejszej sprawie , należy identyfikować z faktem wystawienia pierwszej faktury nr. (...) z dnia 4 marca 2015r.

Dodając do błędów Sądu i ten , że nie zbadał jakiej należności o charakterze podatkowym odpowiada wskazana w niej suma wynagrodzenia na kwotę 1 470, 64 zł., /skarżąca twierdzi , iż odpowiadała ona obciążającemu ją podatkowi leśnemu , a nie podatkowi od nieruchomości , Sąd zupełnie , w ramach swojego , także zwięźle przedstawionego poglądu , pominął , iż zgodnie z treścią art. 39 a ust. 2 ustawy O lasach , do której strony umowy odwołały się wprost w §6 umowy , wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu , ustala się w wysokości odpowiadającej wartości podatków i opłat ponoszonych przez Lasy Państwowe od części nieruchomości z których korzystanie jest ograniczone w związku z obciążeniem tą służebnością.

W warunkach , gdy decyzja wójta gminy (...) z dnia 25 sierpnia 2020r określająca wysokość zobowiązania podatkowego za rok 2015r , a której wydanie jest źródłem [rozdrobnionego ] roszczenia dochodzonego w postępowaniu , nie dotyczyła należności z tytułu podatku leśnego ale od nieruchomości pogląd Sadu niższej instancji jest tym bardziej nieusprawiedliwiony.

Dług z niej wynikający dla powódki powstał w dacie ostateczności tej decyzji , a zatem nie sposób w sposób uzasadniony twierdzić , że wierzytelność wobec uprawnionej służebnie (...) SA. rodziła po jej stronie roszczenie do zapłaty [zwiększonego ] wynagrodzenia faktura pierwotna , które mogło być wymagalne w czasie , który potwierdza , iż upływ trzyletniego terminu przedawnienia nastąpił przed jego przerwaniem przez złożenie pozwu w rozstrzyganej sprawie.

Już samo oparcie rozstrzygnięcia na tym błędnym stanowisku , który czyni zasadnymi zarzuty materialne apelanta dotyczące tego zagadnienia samo w sobie byłoby dostateczną racją za wydaniem wyroku kasatoryjnego.

Zatem dodać jeszcze tylko należy , iż nie można uznać za uzasadniony- wobec jego przedwczesności - w świetle wytkniętych nieprawidłowości tak faktycznych jak i co do oceny prawnej roszczenia, pogląd wyrażony przez Sąd zgodnie z którym w zakresie obowiązku świadczenia po stronie pozwanej , nie mieszczą się odsetki za opóźnienie w spełnieniu obowiązku zapłaty podatku.

Sąd Apelacyjny podkreśla ,iż nie oznacza to , że tym samym wyraża stanowisko , iż roszczenie strony powodowej jest zasadne.

To kluczowe w rozstrzyganej sprawie zagadnienie, w warunkach potwierdzenia , iż zarzut przedawnienia jest chybiony, wymaga pogłębionej analizy prawnej na tle faktów , które posłużą wykładni oświadczeń woli stron zawartych w §6 umowy o ustanowieniu służebności , których z tego punktu widzenia [ o czym była już mowa wcześniej] Sąd niższej instancji w zupełności zaniechał.

Stanowisko Sądu Okręgowego w tej materii / nota bene niespójne z innym fragmentem uzasadnienia w którym zostało przyjęte , iż roszczenie powódki jest jest przedawnione / , jest powierzchowne , pozbawione rozwinięcia merytorycznej argumentacji , a przez to , co najniżej przedwczesne , szczególnie gdy zważyć , że w motywach postawionych przez stronę apelującą zarzutów , zostało ono skrytykowane w sposób , który z uwagi na tę powierzchowność, w istocie wymaka się możliwości przeprowadzenia kontroli odwoławczej jego poprawności przez Sąd II instancji.

Z podanych przyczyn Sąd II instancji orzekł jak w sentencji wyroku , na podstawie art. 386 §4 kpc