Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 maja 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Boniecki

Protokolant: Katarzyna Kluz

po rozpoznaniu w dniu 14 kwietnia 2025 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa I. S. i R. H.

przeciwko Bank (...) S.A. w G.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 8 marca 2023 r. sygn. akt I C 836/20

1.  zmienia zaskarżony wyrok poprzez nadanie mu treści:

I.  zasądza od Bank (...) S.A. w G. na rzecz R. H. kwoty:

a)  78.378,51 zł (siedemdziesiąt osiem tysięcy trzysta siedemdziesiąt osiem i 51/100 złotych) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi: od kwoty 53.425,17 zł od 19 marca 2020 r. i od kwoty 24.953,34 zł od 28 lipca 2020 r. – do dnia zapłaty;

b)  94.281,85 CHF (dziewięćdziesiąt cztery tysiące dwieście osiemdziesiąt jeden i 85/100 franków szwajcarskich)
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 21 października 2021 r. do dnia zapłaty;

II.  zasądza od Bank (...) S.A. w G. na rzecz I. S. kwoty:

a)  78.378,50 zł (siedemdziesiąt osiem tysięcy trzysta siedemdziesiąt osiem i 50/100 złotych) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi: od kwoty 53.425,17 zł od 19 marca 2020 r. i od kwoty 24.953,33 zł od 28 lipca 2020 r. – do dnia zapłaty;

b)  94.281,84 CHF (dziewięćdziesiąt cztery tysiące dwieście osiemdziesiąt jeden i 84/100 franków szwajcarskich)
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 21 października 2021 r. do dnia zapłaty;

III.  oddala powództwo w pozostałej części;

IV.  nakazuje pobrać od Bank (...) S.A. w G. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 4.376,77 zł (cztery tysiące trzysta siedemdziesiąt sześć i 77/100 złotych) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

V.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów, tytułem kosztów procesu, kwotę 11.834 zł (jedenaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery złote) z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.”

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów, tytułem kosztów postępowania apelacyjnego, kwotę 9.100 zł (dziewięć tysięcy sto złotych) z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

Sygn. akt I ACa 1566/23

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 9 maja 2025 r.

R. H. i I. S. w pozwie skierowanym przeciwko Bank (...) S.A.
w G., zmodyfikowanym w piśmie z 19 października 2021 r., wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej na swoją rzecz solidarnie kwoty 188.563,69 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 19 października 2021 r. oraz solidarnie (lub łącznie) kwoty 159.786,19 zł
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 106.850,35 zł od 3 marca 2020 r. i od 52.935,84 zł od 28 lipca 2020 r. - do dnia zapłaty. Na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku powodowie, powołując się na ustanie między nimi ustroju wspólności majątkowej, wnieśli
o zasądzenie dochodzonych kwot po połowie.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z 8 marca 2023 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo i orzekł o kosztach postępowania.

Sąd pierwszej instancji poczynił ustalenia faktyczne zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z których wynika, że:

- 18 grudnia 2006 r. powodowie złożyli wniosek kredytowy o udzielenie kredytu hipotecznego na zakup domu na rynku pierwotnym, w kwocie 490.000 zł, indeksowanego do waluty CHF;

- tego samego dnia podpisali oświadczenia, że przedstawiono im ofertę kredytu w złotych polskich, że wybrali kredyt w walucie obcej, będąc uprzednio poinformowanym o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej;

- 17 stycznia 2007 r. podpisali się pod umową kredytu przygotowaną przez (...) Bank S.A.;

- zgodnie z umową Bank udzielił kredytobiorcom kredytu w kwocie 500.004 zł indeksowanego kursem CHF na warunkach określonych w umowie;

- w dniu wypłaty saldo kredytu miało być wyrażone w walucie, do której jest indeksowany kredyt, wg kursu kupna waluty, do której jest indeksowany kredyt, podanego
w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A.;

- saldo walutowe miało być przeliczane dziennie na złote polskie wg kursu sprzedaży waluty, do której jest indeksowany kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank, opisanej szczegółowo w §17 (§ 1 ust. 1);

- do rozliczania transakcji wypłat i spłat kredytów stosowane miały być odpowiednio kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., walut zawartych w ofercie banku obowiązujących w dniu dokonywania transakcji (§ 17 ust. 1)

- kursy kupna określone zostały jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna (§ 17 ust. 2), a kursy sprzedaży - jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży (§ 17 ust. 3);

- do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) Bank S.A. zastosowanie miały kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marżę kupna/sprzedaży (...) Bank S.A. (§ 17 ust. 4);

- w aneksie z 17 lutego 2010 r. strony przewidziały możliwość spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie CHF;

- powodowie wpłacili cały kredyt w dniu 27 listopada 2017 r.; łącznie uiścili raty
o wysokości 154.323,81 zł i 188.563,69 CHF;

- pismem z 5 lutego 2020 r. pełnomocnik powodów zwrócił się do Banku (...) S.A.
z reklamacją i wezwaniem do pokwitowania spłaty kredytu; Bank udzielił odpowiedzi w dniu 4 marca 2020 r.;

- powodowie zawarli umowę kredytu celem pozyskania środków na zakup domu; poszukując kredytu korzystali z pomocy doradcy kredytowego D. S.; okazało się, że zdolność kredytową mają tylko na kredyt w CHF; doradca wybrał najkorzystniejszą dla powodów ofertę;

- kredyt w CHF został przedstawiony powodom jako pewny, stabilny; powodowie wiedzieli, że wszystkie rozliczenia są dokonywane wg tabel banku w walucie CHF, jako czynności stricte techniczne;

- nie było możliwości negocjowania postanowień umowy, sporządzonej przez bank jako standardowa;

- zawarcie umowy nie miało żadnego związku z działalnością gospodarczą powodów.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał powództwo za nieuzasadnione, przyjmując, że:

- co do zasady przyznać należy rację powodom, że kwestionowana umowa zawiera klauzulę waloryzacyjną do kursu CHF ocenianą w chwili obecnej przez sądy powszechne jako klauzula niedozwolona;

- zachodzi jednak okoliczność, która wyklucza możliwość uwzględnienia powództwa, albowiem przed podjęciem decyzji o wystąpieniu na drogę sądową przeciwko pozwanemu Bankowi, powodowie wykonali dobrowolnie umowę w całości;

- przy wpłacie kolejnych raty kredytu oraz wcześniejszej jego spłacie, powodowie działali świadomie, z własnej woli, nie kwestionując stosunku prawnego łączącego ich
z pozwanym;

- procedurę reklamacyjną, powodowie zainicjowali ponad trzy lata po wykonaniu umowy;

- powodowie wyrazili zgodę na wykonanie umowy, niezależnie od zapisów w niej się znajdujących, w chwili obecnej ocenianych jako niedozwolone i dających możliwość do podjęcia przez kredytobiorców świadomej decyzji co do dalszego wykonywania umowy
i warunków wykonywania umowy;

- ponadto umowa zawarta została świadomie, po uzyskaniu informacji co do różnic między umowami o kredyt złotowy i o kredyt walutowy, powodowie zawierając umowę byli osobami dojrzałymi, o określonym doświadczeniu życiowym, na złożenie pozwu zdecydowali się po tym, jak kwestia umów „frankowych” stała się medialna; umowę wykonali przy uwzględnieniu kursu CHF obowiązującego do listopada 2017 r. i od tej daty nie byli narażeni na dalsze zmiany kursowe;

- co do zasady sporna umowa kredytu walutowego spełnia wymagania z art. 69 ustawy Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia).

Wyrok powyższy w części oddalającej powództwo zaskarżyli apelacją powodowie, wnosząc o jego zmianę poprzez zasądzenie od strony pozwanej na rzecz a) powoda R. H. kwoty 78.378,51 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwot: 53.425,17 zł od 3 marca 2020 r. do dnia zapłaty; 24.953,34 zł od 28 lipca 2020 r. do dnia zapłaty; b) powoda R. H. kwoty 94.281,85 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 3 marca 2020 r. do dnia zapłaty; c) powódki kwoty 78.378,50 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwot: 53.425,17 zł od 3 marca 2020 r. do dnia zapłaty; 24.953,33 zł od 28 lipca 2020 r. do dnia zapłaty; d) powódki I. S. kwoty 94 281,84 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 3 marca 2020 roku do dnia zapłaty.

Apelujący zarzucili naruszenie: 1) art. 385 ¹ § 1 i § 3 k.c. w związku z art. 385 ² k.c. - poprzez brak ich zastosowania i zaniechanie przesłankowego ustalenia nieważności umowy
w sytuacji, w której Sąd zasadnie uznał, iż „co do zasady, przyznać należy rację powodom, że kwestionowana umowa zawiera klauzulę waloryzacyjną do kursu CHP ocenianą, w chwili obecnej przez sądy powszechne jako klauzula niedozwolona, wskutek błędnego przyjęcia przez Sąd, że przytoczonych przepisów dotyczących niedozwolonych postanowień umownych nie stosuje się do umów w całości wykonanych; 2) art. 58 § 1 i § 3 k.c. w związku z art. 385 ¹ § 1, § 2 i § 3 k.c. - poprzez brak ich zastosowania i zaniechanie przesłankowego ustalenia nieważności spornej umowy w sytuacji, w której umowa ta pozbawiona postanowień abuzywnych (które podlegają pominięciu) jest niewykonalna (nie da się z niej wyinterpretować zakresu praw i obowiązków stron) i wobec tego nieważna w całości (a w razie uznania nieważności jedynie wybranych, wadliwych fragmentów spornej umowy uznać należy, że strony nie zawarłyby jej bez postanowień dotkniętych wadliwościami) - wskutek błędnego przyjęcia przez Sąd, że przytoczonych przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych nie stosujemy do umów w całości wykonanych; 3) art. 58 § 1 i § 3 k.c. w związku z art. 353 ¹ k.c. - poprzez brak ich zastosowania i zaniechanie przesłankowego ustalenia nieważności spornej umowy w sytuacji, w której treść i cel tejże umowy sprzeciwiają się właściwości (naturze) umowy kredytu, ustawie oraz zasadom współżycia społecznego, co czyni ją nieważną w całości (a w razie uznania nieważności jedynie wybranych, wadliwych fragmentów spornej umowy uznać należy, że strony nie zawarłyby jej bez postanowień dotkniętych wadliwościami) - wskutek błędnego przyjęcia przez Sąd, że przytoczonych przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych nie stosujemy do umów w całości wykonanych; 4) art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 Prawa Bankowego w zw. z art. 69 ust. 2 Prawa Bankowego w zw. z art. 353 ¹ k.c. - poprzez błędną wykładnię i uznanie przez Sąd I instancji, że umowa co do zasady została ważnie zawarta, albowiem w umowie zostały określone strony umowy, kwota i waluta kredytu (podane w walucie CHF), cel, na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany,
w sytuacji w której zarówno kwota kredytu, jak i zasady spłaty kredytu nie zostały sprecyzowane w sposób jednoznaczny, co świadczy o pozbawieniu Umowy jej essentialia negotii, co czyni tę czynność prawną nieważną w świetle powszechnie obowiązującego prawa, tym bardziej, że zgodnie z § 1 ust. 1 kwota kredytu została podana w walucie PLN; 5) art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 ustawy - Prawo Bankowe w zw. z art. 75b Prawa bankowego - poprzez ich błędne zastosowanie w stanie faktycznym przedmiotowej sprawy i przyjęcie, że sporna umowa kredytowa jest umową o kredyt denominowany, o której mowa w ww. przepisie, podczas gdy przepis ten wszedł w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r., a zatem nie obowiązywał w chwili zawarcia umowy i tym samym nie mógł znaleźć zastosowania w sprawie; 6) art. 58 § 1, §2 i § 3 k.c. - poprzez brak ich zastosowania i zaniechanie ustalenia nieważności spornej umowy
w sytuacji, w której umowa ta jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna w całości; 7) art. 410 § 1 i § 2 k.c. w związku z art. 405 k.c. - poprzez ich błędne niezastosowanie i zaniechanie zasądzenia od strony pozwanej na rzecz strony powodowej stosownej sumy pieniężnej, objętej żądaniem pozwu, podczas gdy pozwana została bezpodstawnie wzbogacona kosztem strony powodowej, a wszystkie kwoty przekazane przez stronę powodową na rzecz pozwanej stanowią świadczenie nienależne podlegające zwrotowi.

Apelujący zarzucili również błędy w ustaleniach faktycznych polegające na wadliwym ustaleniu, że: 1) przepisów dotyczących postanowień (klauzul) abuzywnych nie stosuje się do umowy w całości już wykonanej, w sytuacji w której nie jest to wykluczone żadnym przepisem ani krajowym, ani unijnym; 2) powodowie poprzez spłatę kredytu w całości wyrazili zgodę na wykonanie umowy, niezależnie od zapisów w niej się znajdujących, w sytuacji, w której zgodnie z dorobkiem orzecznictwa, aby doszło do zrzeczenia się przez konsumentów roszczeń, wynikających ze skutków pierwotnej abuzywności umowy, wymagana jest na to ich świadoma, wyraźna i swobodna zgoda, a powodowie nigdy takiej zgody nie udzielili, wręcz przeciwnie na rozprawie dnia 8 marca 2023 roku wskazali, iż chcą unieważnienia umowy; 3) przesłankowe ustalenie nieważności spornej umowy stanowiłoby o uprzywilejowaniu jednej strony umowy kosztem drugiej strony umowy, w sytuacji w której stanowiłoby to wyłącznie „przywrócenie sytuacji prawnej i faktycznej” wynikającej ze stosowania przez stronę pozwaną niedozwolonych postanowień umownych; 4) umowa zawarta przez powodów dnia 17 stycznia 2007 roku została przez nich zawarta świadomie, po uzyskaniu informacji co do różnic między umowami o kredyt złotowy i o kredyt walutowy, w sytuacji w której ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, iż strona pozwana nie dopełniła obowiązku informacyjnego względem powodów i nie wyjaśniła im wszelkich zagrożeń zawartych z zawarciem umowy waloryzowanej do CHF; 5) okolicznością wykluczającą możliwość uwzględnienia powództwa jest fakt, że powodowie przed podjęciem decyzji o wystąpieniu na drogę sądową przeciwko pozwanemu Bankowi, wykonali dobrowolnie umowę w całości, w sytuacji w której żaden przepis nie wyklucza uwzględnienia powództwa w takiej sytuacji.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie zauważyć należy, że w apelacji nieprawidłowo ustalona został wartość przedmiotu zaskarżenia, albowiem aktualna pozostawała ta wskazana w piśmie z 19 października 2021 r. (k. 532), niezakwestionowana przez stronę przeciwną. Zmiana kursu waluty nie ma bowiem wpływu na wartość przedmiotu sporu czy zaskarżenia ustabilizowaną przed sądem pierwszej instancji.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny. Na podzielenie zasługiwała także poczyniona przez Sąd Okręgowy ocena dowodów.

Zarzuty dotyczące ustaleń faktycznych zostały skonstruowane wadliwie w świetle unormowania zawartego w art. 368 §1 ¹ k.p.c. już chociażby z tego względu, że żaden z nich nie dotyczył faktów ujętych przez Sąd pierwszej instancji w odpowiedniej części uzasadnienia, lecz wyciągniętych z tych faktów wniosków, które podlegały ocenie wyłącznie poprzez pryzmat przepisów materialnoprawnych.

Skuteczne okazały się natomiast zarzuty obrazy prawa materialnego.

Ocena powyższa nie dotyczy jednak zarzutów naruszenia art. 58 §1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t. jedn. Dz. U. z 2024 r. poz. 1646 ze zm., dalej: prawo bankowe) w zw. z art. 69 ust. 2 prawa bankowego w zw. z art. 353 ¹ k.c.
W tym zakresie w pełni podzielić należało argumentację Sądu Okręgowego. Sporna umowa określa bowiem wszystkie istotne dla umowy kredytu elementy i jako taka była możliwa do wykonania. Późniejsze wprowadzenie do porządku prawnego art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego w zw. z art. 75b prawa bankowego nie było efektem niespełniania uprzednio zawartych umów kredytu wymogów ważności umów kredytu jako takich, lecz służyło zapobieżeniu zamieszczania w nich postanowień abuzywnych związanych z przeliczeniem kursu walut.

Za nietrafione uznać należało także powoływanie się na przepis art. 58 §2 k.c. Podzielić należy zaprezentowany w orzecznictwie pogląd, zgodnie z którym zastosowanie art. 58 §2 k.c. może być uzasadnione wyłącznie w przypadkach, gdy nie ma możliwości zastosowania przepisu przewidującego sankcję łagodniejszą, zapewniającą uprawnionemu wystarczającą ochronę. Funkcją art. 58 § 2 k.c. jest bowiem wyeliminowanie z obrotu prawnego czynności prawnych niezgodnych z zasadami współżycia społecznego, a jednocześnie niesprzecznych z innymi zasadami prawa (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 16 maja 2023 r. II CSKP 1430/22). W okolicznościach rozpoznawanej sprawy wystarczającą sankcją było ubezskutecznienie zakwestionowanych przepisów umownych, prowadzące zresztą w pełni do skutku oczekiwanego przez powodów.

Na uwzględnienie zasługiwał natomiast zarzut obrazy art. 385 ¹ §1 k.c. w zw. z art. 385 ² k.c. W istocie zasadniczo jedynym powodem, dla którego Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo, było wykonanie umowy przed wniesieniem pozwu. Z argumentacją przytoczoną w tym względzie zgodzić się nie sposób. Skoro bowiem oceny zgodności umowy z dobrymi obyczajami, a w konsekwencji (przy spełnieniu dodatkowych przesłanek) ważności, dokonuje się na chwilę jej zawarcia, wykonanie umowy pozostaje irrelewantne. Nie można też przyjąć, że dobrowolne zawarcie umowy, zaakceptowanie jej warunków i spełnianie świadczeń umownych sanuje występujące w chwili zawarcia przesłanki nieważności. Aby tak się stało
w przypadku klauzul abuzywnych, konieczne byłoby wykazanie, że konsument miał świadomość, że dane postanowienie jest niedozwolone, a mimo to wyraźnie zaakceptował je, rezygnując z przysługujących mu uprawnień. Tymczasem, z prawidłowych ustaleń Sądu Okręgowego nie wynika, aby w trakcie realizacji umowy powodowie zdawali sobie sprawę
z abuzywności istotnych postanowień umownych wpływających na istnienie zobowiązania, które spełniali. Co więcej, jak wskazuje Sąd, powodowie zdecydowali się na złożenie pozwu po tym, jak kwestia „kredytów frankowych” stała się medialna, co jednoznacznie wskazuje na to, że wcześniej świadomości przysługujących im uprawnień nie mieli.

W rozpoznawanej sprawie spełnione zostały, przewidziane w art. 385 ¹ §1 k.c., przesłanki do uznania za niedozwolone postanowień §1 i §17 umowy, w zakresie odsyłającym przy ustalaniu kursów wymiany walut do tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank (poprzednika prawnego strony pozwanej).

W aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, klauzule dotyczące przeliczenia kwoty wypłaconego kredytu i spłacanych rat na walutę obcą, są kwalifikowane jako określające główne świadczenia stron (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 30 września 2020 r., I CSK 556/18). Treść umowy wskazuje jednoznacznie, że przedsiębiorca – bank posługiwał się wzorcem umowy (art. 384 §1 k.c.). W tych okolicznościach ciężar wykazania indywidualnego uzgodnienia postanowień umownych spoczywał na pozwanym, stosownie do art. 385 ¹ §4 k.c. w zw. z art. 385 ¹ §3 k.c. Ciężarowi temu strona ta nie sprostała. Sam fakt zaakceptowania warunków umowy, a nawet oświadczenia o wzięciu pod uwagę ryzyka kursowego nie oznacza, że relewantne postanowienia umowne były negocjowane czy nawet negocjowalne. Swoboda kredytobiorcy we wpływaniu na kształt umowy nie dotyczyła tych jej zapisów, które decydowały w danym przypadku o ważności umowy. Brak jednoznacznego przedstawienia mechanizmu ustalania marży banku jako immanentnego elementu raty kredytu świadczy o tym, że kredytodawca dysponował arbitralnością w kształtowaniu kursów walut. Pamiętać bowiem należy, że oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone, dokonuje się wg stanu z chwili zawarcia umowy. Z tego punktu widzenia nie ma znaczenia fakt, że pozwany stosował mechanizmy rynkowe, a stosowane kursy miały ekonomiczne uzasadnienie. Kluczowe jest bowiem, że w samej umowie nie było wskazania, w jaki sposób ww. mechanizmy będą stosowane w odniesieniu do zobowiązania powodów. Istniała zatem możliwość naruszenia interesów konsumenta. Bez znaczenia w tej sytuacji pozostaje, że zgodnie z art. 5 ust. 2 pkt 7 prawa bankowego bank jest uprawniony do przeprowadzania określonych operacji walutowych oraz może stosować własne kursy walutowe, które obowiązany jest ogłaszać (art. 111 ust. 1 pkt 4 prawa bankowego). Żaden z powoływanych przepisów ani nie określał mechanizmu ustalania kursów walut, ani nie zwalniał z obowiązku jego precyzyjnego wskazania w umowach zawieranych z konsumentem. Nie sposób w tej sytuacji mówić o jednoznacznym sformułowaniu postanowień umowy.

Dokonując wykładni art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG w podobnym kontekście, dotyczącym swobody określania kursu wymiany przez bank, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał, że „wymóg, zgodnie z którym warunek umowny musi być wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinien być rozumiany jako nakazujący nie tylko, by dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, do którego odnosi się ów warunek, a także związek między tym mechanizmem
a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by rzeczony konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne”. W sytuacji,
w której dana klauzula zawarta w umowie kredytowej nie realizuje przytoczonych kryteriów,
a zatem jest niedozwolona (nieuczciwa), umowa nie pozwala na określenie rozmiarów świadczenia banku i kredytobiorcy w oparciu o obiektywne, niezależne od żadnej stron czynniki. Postanowienia uprawniające bank do jednostronnego ustalenia kursów walut są nietransparentne, pozostawiają bowiem pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają zasadę równości stron (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2022 r., II CSKP 45/22 i orzecznictwo przywołane w uzasadnieniu wyroku). W świetle zaprezentowanej argumentacji oraz okoliczności sprawy uznać należało, że ww. postanowienia umowne kształtowały prawa powodów jako konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały ich interesy.

Niezależnie od powyższego mieć należy na uwadze, że abuzywność umów kredytów indeksowanych i denominowanych w CHF nie wyczerpuje się w klauzulach kształtujących mechanizm indeksacji. Za abuzywne uznawane są też postanowienia odnoszące się do ustalonego w walucie obcej mechanizmu waloryzacji świadczeń (określane niekiedy jako „klauzule ryzyka walutowego”), które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy - konsumenta nieograniczonym ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 2 czerwca 2023 r., I CSK 4379/22). Przywołać w tym miejscu należy również pogląd wyrażony w wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 10.06.2021 r., C-776/19, VB I IN. PRZECIWKO BNP PARIBAS PERSONAL FINANCE SA I PROCUREUR DE LA RÉPUBLIQUE), w którym wskazano, że wykładni art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy dokonywać w ten sposób, że warunki umowy kredytu, przewidujące, iż waluta obca jest walutą rozliczeniową i powodujące skutek w postaci ponoszenia nieograniczonego ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, mogą doprowadzić do powstania znaczącej nierównowagi wynikających z tej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, jeśli przedsiębiorca nie mógł racjonalnie oczekiwać, przestrzegając wymogu przejrzystości w stosunku do konsumenta, iż ten konsument zaakceptowałby,
w następstwie indywidualnych negocjacji, nieproporcjonalne ryzyko kursowe, które wynika
z takich warunków. W rozpoznawanej sprawie nieograniczone ryzyko kursowe leżało po stronie powodów, których status konsumenta nie budzi wątpliwości. Z kolei ryzyko Banku ograniczało się w najmniej korzystnym wariancie do wysokości wypłaconego w złotych świadczenia. Nawet gdyby Bank musiał zabezpieczyć odpowiednią sumę w walucie obcej poprzez odpowiednie operacje na rynku międzybankowym, to profesjonalny charakter oraz rozmiar prowadzonej działalności w sektorze finansów stwarzał po stronie pozwanej możliwości wykorzystania instrumentów redukujących skutki zmiany wartości waluty. W tych okolicznościach, pomijając inne podniesione wyżej argumenty, nie mogły odnieść zamierzonego skutku zarzuty oparte na rzekomej transparentności §17 umowy.

Przedstawionej wyżej oceny nie zmieniał też fakt zawarcia przez strony aneksu do umowy umożliwiającego spłatę kredytu w walucie obcej. Przytoczyć w tym miejscu należy pogląd judykatury, zgodnie z którym wykładni art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy dokonywać w ten sposób, że sąd krajowy jest zobowiązany do stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, nawet jeśli warunek ten został zmieniony przez te strony w drodze umowy. Takie stwierdzenie pociąga za sobą przywrócenie sytuacji, w jakiej znajdowałby się konsument w braku warunku, którego nieuczciwy charakter zostałby stwierdzony, chyba że konsument poprzez zmianę nieuczciwego warunku zrezygnował
z takiego przywrócenia w drodze wolnej i świadomej zgody (tak: wyrok TS z 29.04.2021 r., C-19/20, I.W. I R.W. PRZECIWKO BANK BPH S.A., LEX nr 3166094). W okolicznościach badanej sprawy nie sposób przyjąć, że wyrażona w formie aneksu modyfikacja łączącego strony stosunku zobowiązaniowego była efektem uświadomienia sobie przez stronę powodową abuzywnego charakteru postanowień pierwotnej umowy. Niezależnie od tego aneks nie dotyczył zapisów regulujących wypłatę środków przez bank, które także miały charakter abuzywny.

Brak było możliwości utrzymania umowy po eliminacji z niej postanowień niedozwolonych. W razie stwierdzenia abuzywności postanowień umowy kredytu indeksowanego odnoszących się do sposobu określania kursu waluty obcej, umowa nie może obowiązywać w pozostałym zakresie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 30 września 2022 r., I CSK 2071/22). Wiąże się to także z faktem, że zastąpienie niedozwolonego postanowienia poprzez wprowadzenie innego mechanizmu przeliczenia waluty stanowiłoby zbyt daleko idącą modyfikację umowy w celu ratowania sytuacji prawnej przedsiębiorcy, który abuzywną klauzulę zastosował.

Na niepowodzenie skazana byłaby także próba zarzucania, że Sąd Okręgowy powinien był zastosować normy o charakterze dyspozytywnym przewidziane zarówno w kodeksie cywilnym, jak i przepisach ustawy o Narodowym Banku Polskim, prawa bankowego czy prawa wekslowego. Za w pełni przekonujący uznać należy pogląd, zgodnie z którym art. 385 ¹ §2 k.c. wyłącza stosowanie art. 58 §3 k.c., co uzasadnia stanowisko, że nieuczciwe postanowienia indeksacyjne nie powinny być zastępowane innym mechanizmem przeliczeniowym opartym na przepisach kodeksu cywilnego. Również Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej co do zasady wyklucza, aby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych
w umowach. Zwraca się uwagę, że działania sądu w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej mają mieć charakter sankcyjny, co oznacza osiągnięcie swoistego skutku zniechęcającego profesjonalnych kontrahentów, zawierających umowy z konsumentami do przewidywania
w umowach z nimi nieuczciwych postanowień umownych. Skutek ten nie mógłby zostać osiągnięty gdyby umowa mogła zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy przez wprowadzenie do umowy warunków uczciwych. Kontrahent konsumenta niczym by bowiem nie ryzykował, narzucając nieuczciwe postanowienia umowne, skoro mógłby liczyć na to, że sąd uzupełni umowę przez wprowadzenie uczciwych warunków, które powinny być przez niego zaproponowane od razu (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, LEX nr 2744159).

W konsekwencji uznania łączącej strony umowy za nieważną, zaktualizowały się przewidziane w art. 405 k.c. w zw. z art. 410 §2 k.c. przesłanki do zwrotu świadczeń przekazanych przez powodów w wykonaniu umowy. Bez znaczenia dla powstania roszczenia o zwrot nienależytego świadczenia jest zarówno brak wykazania wzbogacenia po stronie pozwanej, jak i dobrowolność świadczenia, w sytuacji nieuświadomionej nieważności umowy.

Powodowie wykazali, że jako małżonkowie świadczyli na rzecz strony pozwanej sumy 154.323,81 zł oraz 188.563,97 CHF. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie było przeszkód, aby powodowie czy to bezpośrednio przed wydaniem wyroku czy w apelacji zmienili żądanie
w zakresie sposobu realizacji zapłaty przez stronę pozwaną. Działanie takie ani nie naruszało art. 193 §2 ¹ k.p.c., ani art. 383 k.p.c. Powodowie nie wystąpili bowiem z nowym żądaniem, lecz dookreślili sposób realizacji świadczenia, dostosowując go do aktualnej sytuacji materialnoprawnej. Skoro bowiem nie występował między nimi ustrój wspólności majątkowej, Sąd nie mógł zasądzić dochodzonej sumy łącznie (do niepodzielnej ręki). Brak było również do zasądzenia należności solidarnie na rzecz powodów (czego domagali się w toku procesu), albowiem pozostawałoby to w sprzeczności z normą wyrażoną w art. 369 k.c. W konsekwencji Sądy obu instancji przy uznaniu zasadności roszczenia zobowiązane były określić sposób jego realizacji w zgodzie z aktualnym na datę orzekania stanem prawnym, niezależnie nawet od inicjatywy którejkolwiek ze stron. Przyjmując za trafną koncepcję prezentowaną aktualnie przez pozwany bank, uznać należałoby, że w przypadku zgłoszenia przez powodów żądania zasądzenia na swoją rzecz świadczenia solidarnie (łącznie, in solidum) i stwierdzenia przez sąd braku podstaw ku temu, zobligowany byłby on do oddalenia powództwa. Konstatację taką
w sposób oczywisty należy odrzucić. Zauważyć też wypada, że Sąd Okręgowy oddalił powództwo, a zatem Sąd drugiej instancji był uprawniony do uwzględnienia żądania w części, nie obejmującej solidarnego uprawnienia wierzycieli, nie wychodząc poza granice zaskarżenia.

O odsetkach od zasądzonych kwot orzeczono na podst. art. 481 §1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. W piśmie modyfikującym żądanie pozwu z 19 października 2021 r. powodowie wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej na swoją rzecz solidarnie kwoty 188.563,69 CHF
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 19 października 2021 r. oraz kwoty 159.786,19 zł
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 106.850,35 zł od 3 marca 2020 r. i od 52.935,84 zł od 28 lipca 2020 r. Kwota 106.850,35 zł postawiona została w stan wymagalności w dniu 18 marca 2020 r. Wezwanie do zapłaty zostało zgłoszone w tym zakresie w reklamacji (k. 74),
w której wyznaczony został 30-dniowy termin do zapłaty. Reklamacja wpłynęła do Banku 17 lutego 2020 r., zatem wyznaczony termin upływał 18 marca 2020 r. Odsetki za opóźnienie można było liczyć dopiero od dnia następnego, a zatem żądanie powodów w tym zakresie podlegało częściowemu oddaleniu. Pozostała część roszczenia wyrażonego w złotych została zgłoszona w pozwie i stała się wymagalna z dniem doręczenia odpisu pozwu, co nastąpiło 26 czerwca 2020 r. (k. 116). Żądanie powodów w tym zakresie podlegało uwzględnieniu zatem
w całości. Odnośnie wreszcie do roszczenia wyrażonego we frankach szwajcarskich, zostało ono zgłoszone po raz pierwszy w ww. piśmie modyfikującym żądanie i stało się wymagalne
w dniu jego doręczenie stronie pozwanej na rozprawie w dniu 20 października 2021 r., a zatem odsetek od tej kwoty można było żądać dopiero od dnia następnego. Ubocznie zauważyć wypada, że w apelacji nastąpiło nieuprawnione rozszerzenie żądania w tym zakresie, zważywszy na ostateczne stanowisko zajęte przed Sądem pierwszej instancji.

Nie zasługiwał na uwzględnienie podniesiony przez stronę pozwaną zarzut zatrzymania. Art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w kontekście stwierdzenia nieważności zawartej przez instytucję bankową z konsumentem umowy kredytu hipotecznego z uwagi na nieuczciwy charakter niektórych warunków tej umowy powołanie się przez tę instytucję na prawo zatrzymania prowadzi do uzależnienia przysługującej konsumentowi możliwości uzyskania przez niego zapłaty kwot, które zasądzono od wspomnianej instytucji ze względu na skutki restytucyjne wynikające ze stwierdzenia nieuczciwego charakteru tych warunków, od równoczesnego zaofiarowania przez rzeczonego konsumenta zwrotu albo zabezpieczenia zwrotu całości świadczenia otrzymanego od tej samej instytucji przez konsumenta na podstawie wspomnianej umowy, niezależnie od spłat dokonanych już w wykonaniu tej umowy (zob. postanowienie TS z 8.05.2024 r., C-424/22, WN PRZECIWKO SANTANDER BANK POLSKA S.A., LEX nr 3714431).

Roszczenie powodów nie jest również przedawnione. Niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ¹ §1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56). Dopiero od momentu złożenia oświadczenia w tym względzie sytuacja prawna stron staje się pewna, a wzajemne roszczenia z tytułu nienależnie pobranych sum co do zasady wymagalne. W rozpoznawanej sprawie brak zgody na funkcjonowanie umowy z zawartymi w niej zapisami umownymi wyrażony został w piśmie - reklamacji, co oznacza, że przewidziany w art. 118 k.c. termin przedawnienia nie upłynął w dacie wnoszenia pozwu.

Konsekwencją zmiany wyroku co do meritum była konieczność modyfikacji rozstrzygnięcia o kosztach procesu, stosownie do art. 100 zd. drugie k.p.c., na które po stronie powodów złożyły się: wynagrodzenie adwokata obliczone na podst. §2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.), opłata od pozwu oraz opłaty skarbowe od udzielonych pełnomocnictw, a także o nieuiszczonych kosztach sądowych, które ograniczyły się do wydatków na wynagrodzenie biegłego (art. 83 ust. 1 i 2 w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy
z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 1144 ze zm.).

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które po stronie powodów ograniczyły się do opłaty od apelacji oraz wynagrodzenia adwokata przyjęto art. 98 §1 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §2 pkt 7 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.