Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lutego 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Boniecki

po rozpoznaniu w dniu 13 lutego 2025 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa K. G. (1)

przeciwko K. G. (2)

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 15 czerwca 2022 r. sygn. akt I C 1280/19

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II w ten sposób, że odstępuje od obciążania powódki kosztami procesu;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  odstępuje od obciążania powódki kosztami postępowania apelacyjnego;

4.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz r. pr. A. N. kwotę 4981,50 zł (cztery tysiące dziewięćset osiemdziesiąt jeden złotych i pięćdziesiąt groszy), w tym podatek od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 1702/22

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 13 lutego 2025 r.

Wyrokiem z 15 czerwca 2022 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo K. G. (1) przeciwko K. G. (2) o zobowiązanie pozwanego do zawarcia
z powódką umowy w formie aktu notarialnego, w której zobowiąże się on do nieodpłatnego przeniesienia własności szczegółowo opisanego lokalu mieszkalnego położonego
w P. (pkt I) i obciążył powódkę kosztami procesu (pkt II).

Sąd pierwszej instancji poczynił ustalenia faktyczne zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (k. 250-251), które Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne.

Wyrok powyższy w części oddalającej powództwo i rozstrzygającej o kosztach procesu zaskarżyła apelacją powódka wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa, ewentualnie uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, ewentualnie nieobciążanie powódki kosztami procesu w obu instancjach.

Apelująca zarzuciła naruszenie: 1) art. 898 §1 k.c. - poprzez błędną wykładnię tego przepisu prowadzącą do nieprawidłowego uznania przez Sąd Okręgowy w Krakowie, że
w okolicznościach przedmiotowej sprawy zachowanie pozwanego polegające na powtarzającym się stosowaniu wobec powódki przemocy fizycznej (próba duszenia) oraz psychicznej (wielokrotne groźby karalne i zniewagi, agresywne zachowania) nie wyczerpują przesłanki rażącej niewdzięczności; 2) art. 233 §1 k.p.c. - poprzez niedokonanie rzetelnego rozważenia zebranego materiału dowodowego i przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów przez dowolne, nie mające oparcia w materiale dowodowym ustalenie, iż:
a) pozwany czasami, kiedy żona jest w pracy, przychodził do powódki na obiady oraz udzielał matce pomocy pieniężnej i partycypował w kosztach utrzymania lokalu, podczas gdy postępowanie dowodowe wykazało, że pozwany przychodzi do lokalu, regularnie gdy jest pod wpływem alkoholu lub nie zostaje wpuszczony do mieszkania przez żonę, jego pomoc finansowa względem matki jest sporadyczna i niska (pokrywająca wyłącznie część kosztów jedzenia dla niego), pozwany praktycznie w ogóle nie dokłada się do utrzymania lokalu i lokal pozostaje na wyłącznym utrzymaniu powódki; b) pozwany nie znęcał się nad powódką, podczas gdy zeznania powódki oraz świadka J. Ś. potwierdzają, że do takich działań ze strony pozwanego dochodziło, co znalazło również odzwierciedlenie w rozpoczęciu wobec pozwanego procedury Niebieskiej Karty; 3) art. 98 k.p.c. - poprzez obciążenie w całości powódki kosztami procesu, w sytuacji gdy Sąd I instancji w całości zwolnił powódkę od ponoszenia opłaty sądowej od pozwu oraz przyznał jej pełnomocnika z urzędu, jak również
w sytuacji, gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości, co winno skutkować obciążeniem kosztami procesu pozwanego; 4) art. 102 k.p.c. - poprzez jego niezastosowanie, w sytuacji gdy w przypadku przyjęcia przez Sąd I instancji, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie, mógł on stanowić racjonalną i uzasadnioną podstawę do nieobciążania powódki kosztami procesu
z ważnych przyczyn, obiektywnie uzasadnionych, w postaci jej bardzo trudnej sytuacji majątkowej i dochodowej, która nota bene znalazła odzwierciedlenie w postanowieniu
o zwolnieniu powódki w całości od ponoszenia opłaty sądowej od pozwu i przyznaniu jej pełnomocnika z urzędu.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny.

Ocenę zarzutu uchybienia art. 233 §1 k.p.c. rozpocząć należy od podzielanego przez Sąd Apelacyjny poglądu doktryny, zgodnie z którym naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów nie może polegać na przedstawieniu przez stronę alternatywnego stanu faktycznego, a tylko na podważeniu przesłanek tej oceny z wykazaniem, że jest ona rażąco wadliwa lub oczywiście błędna. Zarzut przekroczenia swobodnej oceny dowodów, skutkującej błędnymi ustaleniami faktycznymi może być skuteczny tylko wtedy, gdy skarżący wykażą przekroczenie swobody sędziowskiej w zakresie któregoś z powyżej wymienionych kryteriów. Sąd na podstawie art. 233 §1 k.p.c. przykładowo z dwóch przeciwstawnych źródeł wiedzy
o zdarzeniach faktycznych ma prawo oprzeć swoje stanowisko, wybierając to, które uzna za bardziej wiarygodne. Jeżeli w danej sprawie istnieją dwie grupy przeciwstawnych dowodów, wiadomo, że ustalenia faktyczne z konieczności muszą pozostawać w sprzeczności z jedną
z nich. Wówczas sąd orzekający według swobodnej oceny dowodów ma prawo eliminacji określonych dowodów, przyjmując, że według jego oceny pozbawione są one wiarygodności. W takiej sytuacji nie narusza art. 233 §1 k.p.c. (por. K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, Wyd. 7. Warszawa 2016). Stanowisko to jest powszechnie akceptowane także w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w jednym
z orzeczeń stwierdził, że jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadził wnioski logicznie poprawne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, to taka ocena dowodów nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej w art. 233 §1 k.p.c., choćby dowiedzione zostało, że z tego samego materiału dałoby się wysnuć równie logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego wnioski odmienne. Tylko w przypadku wykazania, że brak jest powiązania, w świetle kryteriów wyżej wzmiankowanych, przyjętych wniosków
z zebranym materiałem dowodowym, możliwe jest skuteczne podważenie oceny dowodów dokonanej przez sąd; nie jest tu wystarczająca sama polemika naprowadzająca wnioski odmienne, lecz wymagane jest wskazanie, w czym wyraża się brak logiki lub uchybienie regułom doświadczenia życiowego w przyjęciu wniosków kwestionowanych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2005 r., II PK 34/05).

Zawarty w apelacji zarzut naruszenia art. 233 §1 k.p.c. w zakresie, jakim dotyczył wizyt powoda w mieszkaniu i partycypacji w kosztach utrzymania lokalu sformułowany został
w sposób na tyle ogólnikowy, że w istocie wymykał się spod kontroli instancyjnej. Skarżąca nie wskazała bowiem, z jakim konkretnie materiałem dowodowym konstatacja Sądu Okręgowego w tej kwestii była sprzeczna. Niezależnie od tego zauważyć wypada, że świadek J. G. nie miała wiedzy na ten temat, podobnie zresztą jak A. W.. Wersję pozwanego z kolei potwierdziła jego żona. Oczywiście do jej zeznań należało podejść z dużą ostrożnością, niemniej to samo zastrzeżenie pozostawało aktualne względem pozostałych świadków z grona rodziny. Ani z zeznań świadków, ani samej powódki nie sposób natomiast wywnioskować, że pozwany przychodził do spornego mieszkania wyłącznie w stanie nietrzeźwości.

Nie było także dowolnym ustalenie, że pozwany nie znęcał się nad powódką. Organy ścigania odmówiły wszczęcia postępowania karnego w tym przedmiocie. Zeznania powódki
i powielające jej relację zeznania J. G. nie znalazły odzwierciedlenia w żadnym obiektywnym dowodzie, w tym dokumentach procedury tzw. „Niebieskiej Karty”. Sam fakt innych, dostrzeżonych przez Sąd Okręgowy, negatywnych zachowań pozwanego, których rezultatem były częste wizyty Policji, nie dawał podstaw do przypisania zachowania pozwanego znamion czynu zabronionego. Niewykazane zostały także twierdzenia odnośnie do rzekomego naruszenia nietykalności cielesnej powódki.

W konsekwencji fiaska podniesionych zarzutów natury procesowej, nie mógł odnieść zamierzonego skutku także zarzut obrazy art. 898 §1 k.c. Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia rażącej niewdzięczności ani nie określa kryteriów, jakie należy brać pod uwagę przy ocenie zachowań obdarowanego. Nie jest możliwe formułowanie generalnych elementów znaczenia tego pojęcia z uwagi na zróżnicowane sytuacje życiowe. O istnieniu lub nieistnieniu podstaw do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności decydują w każdym przypadku konkretne okoliczności, rozważane na tle zwyczajów panujących w określonych środowiskach społecznych, które nie wykraczają poza wypadki życiowych konfliktów. Każdy przypadek powinien być rozważony indywidualnie. Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują
z reguły czyny nieumyślne obdarowanego, drobne czyny nawet umyślne, ale niewykraczające, w określonych środowiskach poza zwykłe konflikty życiowe, rodzinne, jak też wywołane zachowaniem się, czy działaniem darczyńcy. Nie jest również obojętna przyczyna niewdzięczności, bo umożliwia dokonanie osądu, czy i na ile zachowanie obdarowanego może być uznane za nieusprawiedliwione (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2016 r., I CSK 209/15). Przewidziana art. 898 § 1 k.c. przesłanka niewdzięczności w stopniu rażącym ma kwalifikowany charakter, odnoszący się do zachowań, które oceniając rozsądnie, przy uwzględnieniu miernika obiektywnego i subiektywnego, muszą być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. Jako kryterium pomocne w ocenie zachowania obdarowanego wskazuje się dobre obyczaje w konkretnym środowisku oraz zwyczajowe relacje między obdarowanym a darczyńcą. Nie jest wystarczające, aby zachowanie obdarowanego było naganne, niewłaściwe w stopniu przeciętnym. Zachowanie to musi charakteryzować się nasileniem złej woli, uporczywości. Musi ono zmierzać do wyrządzenia przykrości i krzywdy. W praktyce przesłankę rażącej niewdzięczności uznaje się za spełnioną tylko w przypadkach szczególnych: zwłaszcza przestępstw obdarowanego przeciwko darczyńcy lub osobom dlań bliskim albo rażącego zaniedbywania obowiązków rodzinnych. (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 16 stycznia 2020 r., I ACa 1203/18).

W rozpoznawanej sprawie Sąd pierwszej instancji trafnie zidentyfikował naganne zachowania pozwanego oraz przyczyny takiego stanu rzeczy. Zachowania te miały charakter incydentalny, co oczywiście ich nie usprawiedliwia. Przede wszystkim jednak zgodzić należy się z Sądem Okręgowym co do tego, że działania syna powódki nie były kierowane intencjonalnie przeciwko niej, poza oczywiście niedopuszczalnym sporadycznym sposobem odnoszenia się do matki. Dla Sądu Apelacyjnego oczywistym jest, że to pozwany przede wszystkim powinien ponosić koszty utrzymania lokalu, niemniej mógł on mylnie odczytać intencje powódki w tym zakresie. W konkluzji dojść należało do przekonania, że jakkolwiek zachowanie pozwanego nosi znamiona niewdzięczności, to nie przekroczona została granica, za którą niewdzięczność ta stałaby się rażąca. Na przejściowy charakter zachowań pozwanego wskazuje zarówno jego postawa przed przyjazdem do Polski, jak i aktualna zmiana trybu życia. Podkreślenia przy tym wymaga, że nasilenie czy nawet ponowienie nagannych zachowań może być uznane za przejaw rażącej niewdzięczności w przyszłości i stanowić podstawę do skutecznego odwołania darowizny.

Sąd odwoławczy nie dostrzegł, aby Sąd pierwszej instancji uchybił prawu materialnemu w zakresie nie objętym zarzutami apelacji.

Za uzasadniony uznać należało natomiast zarzut naruszenia art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie. Po stronie pozwanego występowały negatywne zachowania, które świadczyły o jego niewdzięczności, choć w danym przypadku nie miała ona charakteru rażącego. Gdy dodać do tego sytuację materialną powódki, odstąpienie od zasady odpowiedzialności za wynik procesu jawiło się jako jedynie słuszne.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §1 k.p.c. orzekł jak w sentencji. Sprawa została rozpoznana na posiedzeniu niejawnym na podst. art. 374 k.p.c.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które po stronie pozwanego ograniczyły się do wynagrodzenia radcy prawnego przyjęto art. 102 k.p.c. w zw.
z art. 391 §1 k.p.c. W ocenie Sądu drugiej instancji, z uwagi na charakter sprawy, w której ocena stanu faktycznego jest szczególnie naznaczona emocjami, powódka mogła pozostawać w przekonaniu o racji swojego stanowiska. Ponadto zasądzenia kosztów na rzecz pozwanego, który z uwagi na jej sytuację materialną powinien ją wspierać, nie dałoby się pogodzić
z poczuciem sprawiedliwości.

O wynagrodzeniu ustanowionego dla powódki z urzędu pełnomocnika orzeczono na podst. §8 ust. 6 w zw. z §16 ust. 1 i §4 ust. 3 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. poz. 764 ze zm.).