Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 sierpnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Rafał Dzyr
Sędziowie:	SSA Jerzy Bess (spr.) SSA Zbigniew Ducki
Protokolant:	st. sekr. sądowy Beata Zaczyk

po rozpoznaniu w dniu 23 sierpnia 2018 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa M. P. (1)

przeciwko A. P., W. P. (1) i G. P.

o zapłatę z tytułu zachowku

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 10 października 2017 r. sygn. akt I C 346/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II w ten sposób, że punktowi I nadaje treść:

„I. zasądza od pozwanych A. P., G. P., W. P. (1) solidarnie na rzecz powódki M. P. (1) kwotę 36.777 zł (trzydzieści sześć tysięcy siedemset siedemdziesiąt siedem złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 maja 2016 r.;”;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  zasądza od pozwanych A. P., G. P., W. P. (1) solidarnie na rzecz powódki M. P. (1) kwotę 504 zł (pięćset cztery złote) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Zbigniew Ducki SSA Rafał Dzyr SSA Jerzy Bess

Sygn. akt I ACa 1710/17

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Kielcach zaskarżonym wyrokiem z dnia 10 października 2017 r.

sygn. akt I C 346/17

I.  zasądził od pozwanych A. P., G. P., W. P. (1) solidarnie na rzecz powódki M. P. (1) kwotę 36.777 zł z tym, że zasądzone świadczenie rozkłada na trzy raty po 12.259 zł każda, pierwsza rata płatna do 31 grudnia 2017 roku, druga rata płatna do 31 marca 2018 roku, trzecia rata płatna do 30 czerwca 2018 roku, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat;

II.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

III.  zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powódki kwotę 4.578 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu;

IV.  nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa solidarnie od pozwanych kwotę 1.737 zł tytułem wydatków;

V.  nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa od powódki kwotę 1.882 zł tytułem wydatków.

W rozważaniach prawnych Sąd Okręgowy, wskazał następujące motywy rozstrzygnięcia:

Powództwo o zachowek co do zasady zasługuje na uwzględnienie.

W niniejszej sprawie bezspornym jest bowiem, że spadkodawczyni W. P. (2) sporządziła testament, w którym do dziedziczenia powołała swe dzieci A. P., G. P. oraz W. P. (1), pomijając przy rozrządzaniu swym majątkiem wnuczkę M. P. (1). Nie budziło wątpliwości także iż powódce w przypadku dziedziczenia ustawowego po swej babce, przysługiwałby udział w spadku w wysokości ¼ (udział który przypadłby zmarłemu ojcu powódki, M. P. (2)). A zatem powódce należy się z tytułu zachowku 1/8 (¼ x ½) wartości spadku.

W niniejszej sprawie należało ustalić stan majątku W. P. (2), stanowiący substrat zachowku, z uwagi zaś niekwestionowaną okoliczność, iż zmarła nie dokonała darowizn ani zapisów czy poleceń, w sprawie nie zaszła konieczność ich uwzględniania przy obliczaniu substratu zachowku. Należało także ustalić wartość majątku spadkowego.

Na substrat zachowku składa się jedynie przysługujący spadkodawczyni udział 4/6 w nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...). Łączna wartość przedmiotowej nieruchomości to jak wynika z opinii biegłego 441.323 zł. Wartość zatem udziału 4/6 w nieruchomości to 294.215 zł (441.323 x 4/6). Powódce przysługuje zachowek w wysokości 1/8, co daje kwotę 36.777 zł (294.215 x 1/8).

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd – na podstawie art. 991 k.c., 993 k.c. i art. 994 k.c. wyżej zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz M. P. (1) kwotę 36. 777 zł. Co do odpowiedzialności solidarnej pozwanych, wskazać należy, iż wynika ona z art. 1034 k.c., zgodnie z którym do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe.

Gdyby zasądzono całość świadczenia z tytułu zachowku rozstrzygniecie o odsetkach ustawowych Sąd oparłby na przepisie art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Zdaniem Sądu dopiero daty wyrokowania pozwani pozostawaliby w opóźnieniu z płatnością z tytułu zachowku. Obliczenie zachowku następuje bowiem na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu. Zasada ta jest utrwalona w orzecznictwie sądowym. (por. m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985r. III CZP 75/84, OSN 1985, Nr 10, poz. 147; uchwała Sądu Najwyższego z 17 maja 1985r., III CZP 69/84, OSN 1986, Nr 3, poz. 24).

W związku z rozłożeniem na raty zasądzonej należności odsetki za opóźnienie ustalono na wypadek uchybienia terminom płatności rat wskazanych w wyroku. Sąd zasądzone świadczenie rozłożył na raty kierując wskazaniami z przepisu art. 320 k.p.c., który stanowi, iż w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie. Sytuacja życiowa i finansowa pozwanych przemawia za zastosowaniem tego przepisu. Pozwana G. P. jest emerytka, pobiera niewysokie świadczenie emerytalne – 1.300 zł, z czego 430 zł przeznacza na opłacenie czynszu, 150 zł na media, pozostaje jej niewielka kwota na bardzo skromne utrzymanie. Pozwana W. P. (1) ma jeszcze niższą emeryturę – 950 zł. Koszt utrzymania małego mieszkania w bloku to kwota 500 zł miesięcznie, stałym wydatkiem jest zakup leków, ledwo starcza jej na bieżące potrzeby. Pozwany jest wprawdzie osoba aktywną zawodowo, pracuje jako frezer, zarabia miesięcznie 1.800 zł, ale posiada większe wydatki – na mieszkanie, samochód, nie posiada majątku (oprócz spadkowego), jest osoba samotną. Powódka nie skontaktowała się z pozwanymi przed wniesieniem sprawy, ani w toku sprawy. Nie brała osobiście udziału w postępowaniu. Pozwani nie kwestionowali uprawnień powódki do zachowku, niewykluczone, że gdyby nawiązała porozumienie nie doszłoby do procesu sadowego. Suma wszystkich okoliczności zdecydowała o zastosowaniu wyżej wskazanego przepisu w przedmiocie rozłożenia na raty świadczenia należnego powódce.

Orzeczenie o kosztach procesu Sąd oparł na przepisie art. 100 k.p.c. – uwzględniając wynik procesu. Trzeba podkreślić, że powódka żądała zasądzenia na jej rzecz kwoty 76.000 zł, a zatem wygrała sprawę w 48%, a przegrała w 52%.

Powódka zaskarżyła niniejszy wyrok częściowo, tj. w punkcie I w zakresie rozłożenia na raty zasądzonego świadczenia oraz w pkt II w zakresie oddalenia roszczenia o zasądzenie odsetek od należności głównej od daty wniesienia pozwu, zarzucając naruszenie:

1. przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia, a w szczególności:

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonanie błędnego ustalenia faktycznego oraz wyprowadzenie z zebranego materiału procesowego wniosków niezgodnych z regułami logiki poprzez przyjęcie, że zasądzone świadczenie powinno zostać pozwanym rozłożone na raty, a powódka przed procesem ani w toku procesu nie podejmowała kroków mających na celu polubowne załatwienie niniejszej sprawy;

- art. 320 k.p.c. przez jego zastosowanie i rozłożenie zasądzonej kwoty zachowku na raty pomimo braku przesłanek takiego rozstrzygnięcia, na podstawie oświadczeń stron nie obrazujących ich stanu majątkowego,

2. przepisów prawa materialnego, tj.:

a) art. 481 k.c. w zw. z 455 k.c. przez ich niezastosowanie oraz niezasądzenie powódce odsetek od należnego zachowku od daty wniesienia pozwu, pomimo iż pozwani byli przed procesem wzywani do zapłaty i toczyły się pomiędzy stronami rozmowy mające na celu wygaszenie jej roszczenia o zachowek.

W oparciu o powyższe zarzuty powódka wniosła o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie należności głównej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz bez rozłożenia na raty;

2. zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za drugą instancję.

3. oraz o dopuszczenie i przeprowadzenie przez Sąd dowodu z wezwania do zapłaty z dnia 2 sierpnia 2012 roku na okoliczność, że sprzecznie z ustaleniami Sądu I instancji powódka kontaktowała się z pozwanymi już w 2012 roku oraz, że pozwani najpóźniej od daty wniesienia pozwu mieli możliwość zabezpieczenia środków na zapłatę zachowku.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Kluczową kwestią dla rozstrzygnięcia w mniejszej sprawie pozostają dwie kwestie. W pierwszej kolejności należy rozważyć zasadność rozłożenia zasądzonej kwoty na raty, albowiem dopiero skuteczne zakwestionowanie rozstrzygnięcia w tym zakresie sprawi, że zasadnym stanie się rozważenia drugiego zarzutu dotyczącego wymagalności roszczenia o zasadzenie zachowku.

Odnoszą się do pierwszego zagadnienia należy zgodzi się z zarzutami apelacji, że Sąd I instancji pominął w swoich rozważaniach dotyczących sytuacji materialnej pozwanych fakt, że są właścicielami nieruchomości, które mogą sprzedać w celu spłacenia powódki. Pozwani nie wykazali w żaden sposób w toku niniejszego postępowania, że podejmują czynne działania mające na celu sprzedaż którejkolwiek z działek. Przede wszystkim jednak, jak wykazano w postępowaniu dowodowym, A. P., W. P. (1) oraz G. P. na podstawie aktu notarialnego z 28 lutego 2012 roku Rep. (...)(w aktach sprawy) zbyli nieruchomość składającą się z działek oznaczonych numerami (...) oraz (...)położonych w Z., A. i W. P. (1) za 19.728,00 zł każde, a G. P. za 11.274,00 zł. Sąd wypytując pozwanych o dochody, nie zweryfikował jakie oszczędności, ruchomości bądź nieruchomości posiadają. Oparł się jedynie na twierdzeniach w zakresie osiąganych dochodów. Podkreślić nadto należy, że proces w niniejszej sprawie toczył się ponad dwa lata, a pozwani w jego toku nie kwestionowali prawa powódki do zachowku. Mieli zatem czas, aby zaoszczędzić środki na wypłatę zachowku powódce lub podjąć aktywne działania w celu sprzedaży/wydzierżawienia nieruchomości, której są właścicielami.

Dlatego zasadnym okazał się zarzut naruszenia art. 320 k.p.c.

Przechodząc do drugiego zagadnienia należy wskazać, za Marcinem Kamińskim Komentarz do K.c. Lex, że w orzecznictwie i doktrynie występują dwa stanowiska dotyczące określenia wymagalności świadczenia z tytułu zachowku. Pierwsze z nich wskazuje, że roszczenie o zachowek jest roszczeniem bezterminowym i jego wymagalność należy ustalić w oparciu o regułę z art. 455 k.c. Zatem dopóki dłużnik nie zostanie wezwany do spełnienia świadczenia, dopóty obowiązek zapłaty kwoty pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku nie aktualizuje się. Odsetki ustawowe za opóźnienie należą się dopiero od daty wezwania zobowiązanego do zapłaty zachowku. Drugie natomiast stanowisko podkreśla, że skoro ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu o zachowku, to odsetki od tak ustalonego świadczenia pieniężnego powinny być naliczane dopiero od daty wyrokowania w sprawie, skoro dopiero z tym momentem roszczenie o zapłatę – tak ustalonej kwoty – stało się wymagalne. Żadne z tych rozwiązań nie jest uznawane za wyłącznie właściwe.

Obecnie wydaje się, że dominującym poglądem w orzecznictwie jest pogląd zgodnie z którym wymagalność roszczenia o zachowek ustalana powinna być na dzień wyrokowania w sprawie. Taki punkt widzenia znajduje oparcie w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, że wartość spadku, dla potrzeb obliczenia zachowku, ustala się według cen z daty orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku. Za takim stanowiskiem przemawia też treść art. 995 k.c., zgodnie z którym wartość przedmiotu darowizny doliczonej do spadku oblicza się według cen z chwili ustalenia zachowku. Odsetki za opóźnienie spełnienia świadczenia należą się więc od dnia ustalenia przez sąd jego wysokości z uwzględnieniem cen z daty orzekania, jako że dopiero z tym momentem roszczenie o zapłatę ustalonej przez sąd kwoty stało się wymagalne. W związku z istniejącymi rozbieżnościami zrodził się pogląd, że określenie wymagalności roszczenia o zachowek pozostaje w zakresie dyskrecjonalnego uznania sądu – zgodnie z ogólnie przyjętymi standardami wykładni.

Tak więc w ocenie Sądu Apelacyjnego w niniejszym skaldzie, mając na względzie realia niniejszej sprawy, a w szczególności fakt, że wartość zachowku została obliczona według stanu z chwili otwarcia spadku, ale według cen z dnia 30.05.2016 r. (opinia biegłego), zasadnym jest zasądzenie ustalonej niespornie kwoty z odsetkami właśnie od dnia 30.05.2016 r. Za taką koncepcją pośrednio przemawia nadto fakt, że przed wszczęciem procesu i także w jego toku przedmiotem negocjacji była miedzy innymi możliwość „spłaty” powódki z tytułu należnego zachowku jedną z działek wchodzących w skład spadku

Dlatego Sąd Apelacyjny w tej części, w jakiej uznał apelację za uzasadnioną orzekł jak w pkt 1 sentencji na mocy art. 386 § 1 k.p.c., natomiast w pozostałej części, uznając brak podstaw do jej uwzględnienia, orzekł jak w pkt 2 sentencji na mocy art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono jak w pkt 3 sentencji według zasady odpowiedzialności za wynik postępowania określonej w art.. 100 k.p.c. Dlatego zasadnym było zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powódki jedynie zwrotu opłaty od apelacji.

SSA Zbigniew Ducki SSA Rafał Dzyr SSA Jerzy Bess