Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

POSTANOWIENIE

Dnia 15 lutego 2024 roku

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Jerzy Bess

po rozpoznaniu w dniu 15 lutego 2024 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa K. B.

przeciwko P. B.

o rozwód

na skutek

zażalenia powódki na postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 9 listopada 2023 r. sygn. akt XI C 2869/23

postanawia

uchylić zaskarżone postanowienie.

Sygn. akt I ACz 126/24

UZASADNIENIE

Powódka K. B. w pozwie z dnia 12 września 2023 roku (data wpływu do sądu) zgłosiła wniosek o udzielenie zabezpieczenia na czas trwania postępowania w sprawie o rozwód poprzez zasądzenie od pozwanego P. B. na rzecz powódki K. B. kwoty po 600 zł miesięcznie tytułem przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny.

Pozwany wniósł o oddalenie niniejszego wniosku.

Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z dnia 9 listopada 2023 r. sygn. akt XI C 2869/23 oddalił wniosek.

W rozważaniach prawnych Sąd przedstawił motywy swego rozstrzygnięcia:

Na podstawie art. 730 § 1 k.p.c., w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia. Składając wniosek należy, zgodnie z art. 730 ¹ § 1 k.p.c. uprawdopodobnić zarówno roszczenie jak i interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Natomiast przepis art. 753 § 1 zd. 2 k.p.c. w sprawach o alimenty przewiduje wyjątek od tej reguły i wymaga, aby uprawniony jedynie uprawdopodobnił istnienie roszczenia.

Zgodnie z treścią art. 27 k.r.o. oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

W ocenie Sądu powódka nie uprawdopodobniła istnienia roszczenia, którego zabezpieczenia się domaga. Uprawdopodobnienie istnienia roszczenia, o jakim mowa w art. 753 §1 k.p.c., stanowiące przesłankę zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych, obejmuje w wypadku roszczeń z art. 27 k.r.o. również uprawdopodobnienie istnienia faktycznej więzi rodzinnej łączącej małżonków. Podstawową przesłanką uwzględnienia roszczeń alimentacyjnych wskazanych w art. 27 k.r.o., jest faktyczne istnienie rodziny, której potrzeby mają być zaspokojone. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa pogląd, zgodnie z którym separacja faktyczna bezdzietnych małżonków zasadniczo prowadzi do ustania obowiązku alimentacyjnego o jakim mowa w art. 27 k.r.o. (tak w wyroku SN z 28.01.1998 r. II CKN 585/97, OSP 1999 nr. 2 poz. 29, wyrok SN z 26.05.1999 r. III CKN 153/99, lex 50731, uzasadnienie tezy I uchwały I CA SN z 16.12.1987 r., III CZP 91/86, OSNC 1988 nr. 4, poz. 42).

W niniejszej sprawie strony od 18 lat nie mieszkają razem, nie funkcjonują jako rodzina, nie utrzymują ze sobą żadnych kontaktów, a ich jedyna córka jest już osobą pełnoletnią. Każde z małżonków osobno zaspokaja swoje potrzeby

Mając na względzie powyższe, orzeczono jak w sentencji na podstawie powołanych przepisów.

Powódka w zażaleniu od niniejszego postanowienia, zarzuciła:

I. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

1. art. 27 k.r.o. poprzez jego błędną interpretację oraz niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu przez Sąd I instancji, że żądanie powódki o udzielenie zabezpieczenia na podstawie art. 27 k.r.o. wymaga wykazania faktycznie istniejącej więzi pomiędzy małżonkami oraz istnienie rodziny oraz jest bezzasadne z uwagi na trwający pomiędzy stronami stan separacji faktycznej oraz brak wymaganego, w sytuacji gdy podstawy do uwzględnienia roszczenia zgłoszonego w toku postepowania o rozwód o udzielenie zabezpieczenia w trybie art. 27 k.r.o. jest w pełni uzasadnione, niezależnie od faktycznego istnienia pożycia pomiędzy stronami lub wspólnego prowadzenia gospodarstwa domowego, a w szczególności uzasadnione nawet pomimo trwającej pomiędzy małżonkami separacji faktycznej — czego potwierdzeniem jest przeważający pogląd orzecznictwa oraz doktryny w zakresie wykładni oraz interpretacji przepisu art. 27 k.r.o.;

II. naruszenie przepisów prawa procesowego, które miały istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia, a to:

1. art. 730 § 1 k.p.c. w zw. z art. 753 § 1 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że powódka nie uprawdopodobniła swojego roszczenia oraz zachodzą przesłanki negatywne do uwzględnienia jej wniosku z uwagi na separację faktyczną stron oraz brak istnienia rodziny, w sytuacji gdy powódka mieszka z córką, a więc tworzy rodzinę, a także wskazała na swoją trudną sytuację osobistą i materialną, przedłożyła dokumentację potwierdzającą jej stan zdrowia i ograniczone możliwości funkcjonowania na rynku pracy, a także wykazała koszty życia oraz koszty związane z prowadzenie gospodarstwa domowego, które prowadzi wraz z córką, która nadal się uczy i pomimo tego, że jest pełnoletnia nie jest samodzielna i wymaga wsparcia ze strony matki, natomiast pozwany nie posiada uregulowanego obowiązku alimentacyjnego, przesyłane przez niego środki dla córki są dobrowolne ale bez gwarancji ich dalszego przekazywania dziecku, a dodatkowo przesyłana kwota i tak nie jest wystarczającą do pokrycia kosztów życia córki w rodzinie stron, a tym bardziej nie realizują zasady równej stopy życiowej małżonków;

2. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na dokonaniu dowolnej a nie swobodnej oceny materiału dowodowego w sprawie poprzez:

a) Błędne przyjęcie, że powódka nie uprawdopodobniła swojego roszczenia w tej sprawie, podczas gdy powódka nie tylko skazała na swoją sytuację zdrowotną i ekonomiczną, a także na rodzaj oraz ilość wydatków związanych z gospodarstwem domowym, które powódka prowadzi wraz z córką — w sytuacji gdy z uwagi na stopień niepełnosprawności powódka nie może wykonywać swobodnie pracy, była objęta terapią, a jej sytuacja byłaby zdecydowanie inna gdyby pozwany nie wyprowadził się od rodziny i powódka mogła liczyć na wsparcie pozwanego, który założył z nią rodzinę, jednak nie wywiązywał się z obowiązków małżeńskich;

b) Pominięcie okoliczności związanych z potrzebami i kosztami utrzymania córki stron, która mieszka z powódką i nie posiada swojego źródła utrzymania, nadal wymaga wsparcia rodziców, a jej potrzeby wykraczają poza dobrowolną kwotę przesyłaną przez pozwanego, który nie brał przez znaczny okres udziału w wykonywaniu obowiązków rodzicielskich i sam deklarując zarobki w wysokości 2.000 funtów, przesyłał na potrzeby dziecka kwotę ok. 500 zł, w sytuacji gdy jego możliwości zarobkowe były zdecydowanie wyższe;

c) Błędne ustalenie sytuacji życiowej i kosztów utrzymania powódki w zakresie rozstrzygnięcia o zabezpieczeniu, przy jednoczesnym przyjęciu, że ten sam materiał dowodowy załączony do pozwu uzasadnia zwolnienie powódki od kosztów sądowych w całości — co potwierdza uznanie przez Sąd I instancji, że sytuacja powódki jest szczególna i wymaga wsparcia poprzez zwolnienie jej od opłaty od pozwu i dalszych kosztów w sprawie, co z kolei przemawia za uwzględnieniem wniosku o udzielenie zabezpieczenia;

3. art. 235 § 1 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na wydaniu zaskarżonego postanowienia na posiedzeniu niejawnym bez przeprowadzenia dowodu z przesłuchania stron celem ustalenia czy istnieją przesłanki pozwalające na przyjęcie, że powód uprawdopodobnił potrzebę udzielenia zabezpieczenia, a także celem weryfikacji okoliczności podanych przez powoda w treści jego pisma zawierającego wniosek o udzielenie zabezpieczenia;

III. Błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wydanego orzeczenia, które miały istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia, poprzez:

1 błędne przyjęcie, że powódka nie uprawdopodobniła swojego roszczenia, wobec szczegółowego wskazania przez powódkę swoich wydatków oraz kosztów życia i utrzymania gospodarstwa domowego, które należy rozpatrywać nie tylko przez pryzmat potrzeb powódki ale także córki stron;

2. nieuzasadnione przyjęcie, że rodzina stron nie istnieje, w sytuacji gdy powódka prowadzi gospodarstwo domowe z córką, a zatem rodzina stron nadal funkcjonuje, a jedynie pozwany poprzez swoje zachowanie opuścił ją i się wyprowadził, co z kolei nie stanowi przeszkody do uwzględnienia wniosku o zabezpieczenia roszczenie z art. 27 k.r.o.

3. błędne przyjęcie możliwości zarobkowych powódki, z pominięciem okoliczności udziału w terapii w Centrum(...)przy szpitalu (...) w K., który znacząco ograniczał te możliwości.

W związku z powyższym powódka wniosła o:

1. :zmianę zaskarżonego postanowienia w całości oraz uwzględnienie wniosku o udzielenie zabezpieczenia zgłoszonego w pkt. 5 pozwu poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty po 600 zł miesięcznie tytułem przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny;

2. zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany wniósł o oddalenie zażalenia.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Odnosząc się do zarzutu naruszenia prawa materialnego art. 27 k.r.o., cyt. za Jędrejek Grzegorz autor Komentarza do K.p.c. wskazać należy, że:

W orzecznictwie SN istnieje rozbieżność poglądów co do tego, czy pozostawanie w separacji faktycznej stanowi przeszkodę do zasądzenia świadczenia na podstawie art. 27 k.r.o. Odpowiedzi negatywnej udzielił SN w trzech uchwałach wydanych w latach 70. XX w. Zgodnie z tezą uchwały SN z 13.10.1976 r., III CZP 49/76, LEX nr 7855: „Okoliczność, że małżonek pozostający w separacji faktycznej i nie obarczony obowiązkiem wychowania dzieci, jest zdolny do pracy zarobkowej i bądź pracuje bądź ma możność taką pracę uzyskać, sama przez się nie pozbawia go roszczenia do współmałżonka na podstawie art. 27 k.r.o. o zaspokojenie swych potrzeb w zakresie odpowiadającym zasadzie równej stopy życiowej małżonków”. Zgodnie z tezą uchwały SN z 7.06.1972 r., III CZP 43/72, LEX nr 1426: „Także w wypadku zerwania pożycia małżeńskiego niewinny małżonek ma w stosunku do drugiego małżonka roszczenie z art. 27 k.r.o. o zaspokajanie potrzeb rodziny według zasady równej stopy życiowej” (takie też stanowisko zajął SN w uchwale z 7.08.1974 r., III CZP 46/74, LEX nr 1848). Ponadto w wyroku z 23.01.1975 r., III CRN 369/74, LEX nr 7647, SN podkreślił, że małżonek nie może uchylić się od obowiązku z art. 27 k.r.o. w ten sposób, że bez uzasadnionej przyczyny opuści rodzinę. Zdaniem SN: „Istniejący bowiem w małżeństwie układ stosunków nie może być samowolnie przekreślony przez jednego małżonka”. Powyższe stanowisko występowało i we wcześniejszym orzecznictwie (por. orzeczenie SN z 25.07.1946 r., III C 383/46, OSN 1947/1, poz. 30; orzeczenie SN z 21.04.1947 r., II C 455/47, OSN 1948/1, poz. 15; orzeczenie SN z 9.11.1953 r., I C 201/53, OSN 1955/2, poz. 23).

W nowszym orzecznictwie wyrażono pogląd przeciwny. Zgodnie z tezą wyroku SN z 28.01.1998 r., II CKN 585/97, LEX nr 33362: „Separacja faktyczna małżonków może uzasadniać oddalenie powództwa o świadczenie «alimentów» z art. 27 k.r.o.” W uzasadnieniu powyższego wyroku SN uznał, że: „Analizując przepis art. 27 k.r.o. pod kątem jego funkcji, można w takiej sytuacji bronić poglądu, że więzi rodzinne pomiędzy małżonkami de facto już nie istnieją, a tym samym wygasł obowiązek przewidziany w tym przepisie. Stanowisko takie, jakkolwiek dyskusyjne, jest jednak możliwe do obrony”. Podobny pogląd wyraził SN w wyroku z 26.05.1999 r., III CKN 153/99, LEX nr 50731, stwierdzając, że: „Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny (art. 27 k.r.o.) ustaje w wypadku separacji faktycznej małżonków bezdzietnych bądź małżonków, których dzieci wskutek usamodzielnienia się nie pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie rodzinnym”. W uzasadnieniu powyższego wyroku SN podkreślił, że: „obowiązek z art. 27 k.r.o. jest aktualny gdy istnieje – związana węzłem wspólnego pożycia – rodzina, którą tworzą bądź bezdzietni małżonkowie, bądź jeden z małżonków pozostający z dziećmi we wspólnym gospodarstwie rodzinnym”. Zdaniem SN: „Jeśli nie ma rodziny, to nie może istnieć – wynikający z art. 27 k.r.o. – obowiązek «zaspokajania potrzeb rodziny». Podobny pogląd wyrażany był i we wcześniejszym orzecznictwie. Zgodnie z orzeczeniem SN z 17.03.1950 r., C 340/49, J. Gudowski, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Orzecznictwo, Kraków 1998, s. 65, małżonek, który bez uzasadnionej przyczyny zrywa wspólne pożycie, nie może od drugiego dochodzić świadczeń alimentacyjnych. Odnosząc się do powyższych wątpliwości, należy stwierdzić, że wymóg pozostawania we wspólnym pożyciu nie został wprowadzony w art. 27 k.r.o. Inna sytuacja ma miejsce w przypadku art. 28 k.r.o. Wykładnia art. 27 k.r.o. wprowadzająca dodatkowe przesłanki dochodzenia roszczeń alimentacyjnych od małżonka stanowi przykład niedopuszczalnej wykładni rozszerzającej. Pozostaje również w sprzeczności z zagwarantowaną przez Konstytucję RP ochroną małżeństwa, jak i dobra dziecka. Możliwość oddalenia żądania na podstawie art. 5 k.c. stanowi gwarancję, że w najbardziej skrajnych przypadkach żądanie nie zostanie przez sąd uwzględnione.

Odnosząc się do przedstawionego powyżej przeglądu poglądów doktryny i orzecznictwa SN, Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie prezentuje stanowisko zbieżne z przedstawionąpowyżej linia orzeczniczą, że brak więzi rodzinnej nie jest wystarczającą przesłanką oddalenia żądania tytułem kosztów utrzymania rodziny opartego na normie art. 27 k.r.o. W tym zakresie istotnym jest ustalenie przyczyny zerwania tej więzi, a w szczególności braku przyczynienia się do zerwania tej więzi po stronie małżonka dochodzącego roszczenia z art. 27 k.r.o., zwłaszcza od małżonka, który doprowadził do zerwania tej więzi bez uzasadnionych usprawiedliwionych powodów. A contrario jest to zbieżne m.in. z cyt. wyż. stanowiskiem J. Gudowski, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Orzecznictwo, Kraków 1998, s. 65, małżonek, który bez uzasadnionej przyczyny zrywa wspólne pożycie, nie może od drugiego dochodzić świadczeń alimentacyjnych.

Prezentowania przeciwnego poglądu, w oczywisty sposób, mogłoby w konkretnych stanach faktycznych w sposób nieuprawniony premiować tych małżonków, którzy swoim zachowaniem doprowadzili do zerwania więzi rodzinnej, a przy abstrakcyjnym podejściu, w sposób nieuprawniony premiować tych małżonków, którzy dla uchylenia się od obowiązku z art. 27 k.r.o. celowo doprowadzaliby do zerwania tej więzi.

Tak więc konsekwencją przyjęcie przez Sąd Okręgowy innego poglądu prawnego, niż prezentowany Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie, prowadzić musi do wniosku, że Sąd Okręgowy nie orzekł o istocie sprawy w zakresie wniosku powódki, a w efekcie do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i konieczności ponownego rozstrzygnięcia w tym zakresie przez Sąd I instancji.

W tym kontekście konieczna jest nadto także inna uwaga, natury procesowej.

Na wstępie co istotne, należy odnieść się do charakteru postępowania o udzieleniu zabezpieczenia w zakresie alimentów, czy też kosztów utrzymania rodziny, w sprawie o rozwód. wydawanych w trybie art. 445 k.p.c.

W uzasadnieniu uchwały z dnia 20 października 2010 r., III CZP 59/10, OSNC 2011, Nr 5, poz. 52, Sąd Najwyższy wskazał, poddanie rozpoznawanych w postępowaniu odrębnym spraw o rozwód ogólnym regułom postępowania zabezpieczającego nie może prowadzić do eliminacji celu tego postępowania, wykraczającego poza sam tylko interes małżonków. Wykładnia przepisów o zabezpieczeniu w odniesieniu do postępowania w sprawach o rozwód powinna uwzględniać zatem, w stopniu niezbędnym do zachowania jego celów i zasad, odrębność tego postępowania, wyrażającą się w zakresie zabezpieczenia kosztów utrzymania rodziny, w szczególnym charakterze postanowienia o jego udzieleniu, jako postanowienia merytorycznego, rozstrzygającego ostatecznie na czas procesu o objętym nim przedmiocie.

Zdaniem Sądu Najwyższego postanowienie to odrywa się od kończącego sprawę o rozwód wyroku i nie podlega w nim weryfikacji, a jego kontrola odbywa się w ramach postępowania zabezpieczającego.

W procesie o rozwód nie chodzi o zabezpieczenia roszczenia z art. 27 k.r.o. - nie jest ono przedmiotem rozstrzygnięcia w sprawie o rozwód - lecz o wydanie orzeczenia w tej kwestii na czas trwania procesu. Jest to rozstrzygnięcie merytoryczne, które nie wiąże się z przeprowadzeniem jakiegokolwiek innego postępowania w tej sprawie. Postanowienie w tej kwestii nie zabezpiecza więc roszczenia, lecz nakłada w sposób definitywny obowiązek świadczenia. Ma w pełni byt samoistny, nie akcesoryjny.

Analogiczny pogląd wyrażony został w przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu Postanowienia z dnia 24 listopada 2016 r. III CZP 73/16.

W związku z powyższym podstawą prawną wydania w sprawie o rozwód postanowienia o zaspokojeniu potrzeb rodziny na czas trwania postępowania nie mogą być przepisy o postępowaniu zabezpieczającym, a w szczególności art. 753 k.p.c.

System Prawa Procesowego Cywilnego, red. nacz. T. Ereciński, Postępowanie Zabezpieczające, tom V, s. 160 - 173, W-wa 2016,Wolters Kluwer.

Tak więc w toku ponownego rozpoznania wniosku powódki o zasądzeniu roszczenia z art. 27 k.r.o., Sąd I instancji nie może oprzeć swego rozstrzygnięcia jedynie na uprawdopodobnieniu roszczenia, by ponownie nie narazić się na zarzut braku orzeczenia o istocie sprawy.

Dlatego Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na mocy art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c.