Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 września 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Andrzej Żelazowski (spr.)

Sędziowie: SSA Jerzy Bess

SSA Zygmunt Drożdżejko

Protokolant: Julia Grabowska

po rozpoznaniu w dniu 8 września 2023 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka masy upadłościU. (1) Sp. z o.o.
w K.

przeciwko A. (1)Sp. z o.o. w K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 7 lutego 2023 r. sygn. akt VII GC 256/21

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu
w Kielcach do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I AGa 133/23

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 08 września 2023 r.

Pozwem z dnia 5 października 2021 roku syndyk masy upadłości U. (1)spółka z o.o. w upadłości w K. żądał zasądzenia A. (1) w K. kwoty 248.341,98 zł z odsetkami wysokości ustawowej w transakcjach handlowych od poszczególnych kwot szczegółowo wymienionych w pozwie oraz kwoty 266,39 zł tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych. Na uzasadnienie wskazał że pozwana spółka nabyła zorganizowaną część przedsiębiorstwa U. (1) spółka z o.o., w tym materiały zgromadzone w magazynie i produkcję w toku. Z tego tytułu U. (1) wystawiał na rzecz A. (1) faktury VAT, a ponadto refakturował na nią koszty wsparcia inżynieringu pojazdów, koszty delegacji pracowników, leasingu samochodów, koszty paliwa i koszty korzystania z telefonów. Faktury powyższe zostały zaksięgowane przez U. (1) i potwierdzone w rozrachunkach na dzień 25 kwietnia 2019 roku, które stanowiły załącznik do wniosku o ogłoszenie upadłości strony powodowej. Istnienie tych wierzytelności zostało także potwierdzone przez tymczasowego nadzorcę sądowego.

Sąd Okręgowy w Kielcach nakazem zapłaty wydanym w dniu 05 listopada 2017 r., sygn. akt (...), powództwo uwzględnił powództwo całości.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym pozwana spółka wniosła o oddalenie powództwa w całości podnosząc w pierwszej kolejności procesowy zarzut potrącenia kwotę 352.609,13 zł, wniosła nadto o oddalenie powództwa w całości z uwagi na jego bezzasadność.

Pozwana przyznała że w lutym 2019 roku nabyła część przedsiębiorstwaU. (1) w zakresie tak zwanego E., to jest działalności polegającej na produkcji wózków ekologicznych do sprzątania; w celu uniknięcia zakłóceń we współpracy z dostawcami U. (1) zaproponowała przyjęcie systemu rozliczenia dostawców, w ramach którego dostawca taki był uprawniony do bezpośredniego fakturowania względem U. (1), która następnie refakturowała wierzytelność na pozwaną spółkę z dodatkową marżą 1% działając jako pośrednik pomiędzy pozwaną a dostawcami E.. System ten funkcjonował do początku kwietnia 2019 roku, kiedy wyszło na jaw, że pomimo dokonywania przez pozwaną na rzecz U. (1) płatności z tytułu tych faktur nie wykorzystała ona przekazanych środków na spłatę dostawców, na skutek czego zagrozili oni wstrzymaniem dostaw na rzecz pozwanej spółki. W połowie kwietnia 2019 roku strony wraz z dostawcami uzgodniły, że wszelkie zaległe należności wynikające z dostaw towarów lub usług zostaną przez pozwaną spółkę bezpośrednio zaspokojone bez zaangażowania U. (1), niezależnie od wcześniejszych płatności dokonanych przez A. (1) na pokrycie należności dostawców. Niezaspokojeni dostawcy wystawili nowe faktury bezpośrednio na A. (1) i skorygowali za pomocą not księgowych faktury wystawione wcześniej na U. (1), które były niezapłacone w celu anulowania całego procesu fakturowania dostaw i rozliczania należności. Pomiędzy stronami procesu konieczne stało się wystawienie przez U. (1) także korygujących not kredytowych na A. (1) i na podstawie tych to not U. (1) zobowiązana jest zwrócić pozwanej środki otrzymane od niej, których nie wypłaciła dostawcom.

Pozwana spółka zarzuciła, że w wyniku nieprawidłowego rozliczenia transakcji z dostawcami przez U. (1) zapłaciła faktycznie dwukrotnie za otrzymane towary raz przelewając środki na rzecz U. (1) w ramach zbiorczej refaktury i drugi raz w ramach bezpośrednich płatności na rzecz dostawców. U. (1) nigdy nie zwróciła środków otrzymanych od pozwanej na spłatę tych dostawców, co powinna była uczynić poprzez uznanie not księgowych wystawionych przez U. (1) na rzecz A. (1) i poprzez potrącenie ich ze zobowiązaniami wciąż nieuregulowanymi przez A. (1) wobec U. (1). Noty księgowe wystawione przez U. (1) na rzecz A. (1) miały więc wyeliminować problem podwójnej płatności.

Pozwana wskazała że w dniu 2 maja 2019 roku spółki zawarły ugodę, której projekt załączyła do sprzeciwu od nakazu zapłaty i podkreśliła, że ugoda ta została podpisana jeszcze przed powołaniem tymczasowego nadzorcy sądowego. Ugoda ta była poprzedzona uzgodnieniami prowadzonymi w kwietniu 2019 roku, że A. (1) dokona bezpośredniej zapłaty dostawcom E. na podstawie nowych faktur a jednocześnie U. (1) wystawi noty księgowe do faktur zbiorczych (refaktur) wystawionych na A. (1).

Pozwana podniosła, że opisana sytuacja spełnia przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia z artykułu 405 k.c.- celem przekazania środków pieniężnych przez pozwaną na rzecz U. (1) E. była spłata dostawców; w momencie w którym część roszczeń dostawców została jednak bezpośrednio spełniona przez pozwaną spółkę przekazanie środków finansowych na rzecz U. (1) straciło podstawę prawną.

Dalej pozwana podniosła że na wypadek nieuznania zarzutu potrącenia wnosi o oddalenie powództwa jako wypełniającego znamiona nadużycia prawa podmiotowego przewidzianego w artykule 5 k.c. Wskazała, że wskutek działań powoda dokonała podwójnego zaspokojenia zobowiązań wobec dostawców w dobrej wierze i w zaufaniu pozwana powierzyła powodowi spłatę zobowiązań, których powód jednak nie spełnił; przekazane powodowi środki finansowe nigdy nie trafiły do dostawców, co naraziło funkcjonowanie pozwanej spółki na zagrożenie wstrzymania dostaw. W konsekwencji obecne działanie polegające na próbie odzyskania przez powoda środków wynikających z tego samego stosunku prawnego powinno zostać ocenione jako niezgodne z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Okręgowy w Kielcach ustalił, że Spółka A. (1) została utworzona w styczniu 2019 roku w celu nabycia w dniu 1 lutego 2019 roku od U. (1) zorganizowanej części przedsiębiorstwa nazywanej E., w ramach której wytwarzano wózki ekologiczne do sprzątania. W związku z tą transakcją, która obejmowała różne materiały w magazynie o zmiennym stanie oraz produkcję w toku U. (1) wystawiła na rzecz pozwanej spółki faktury VAT za różne materiały oraz usługi, w tym koszty wsparcia inżynieringu pojazdów, delegacji pracowników, leasingu samochodów, koszty paliwa, opłaty za korzystanie z telefonu.

Z tego właśnie tytułu spółka U. (1)wystawiła faktury na łączną kwotę 248.341,98 zł. SpółkaU. (1) księgowała wszystkie wymienione wyżej faktury i potwierdziła w rozrachunkach na dzień 25 kwietnia 2019 roku, które to stanowiły załącznik do wniosku o ogłoszenie jej upadłości. Po przeprowadzeniu transakcji sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa strony uzgodniły system rozliczania dotychczasowych dostawców tak zwanych dostawców E., w ten sposób że dostawca ten nadal wystawiał faktury na rzecz U. (1), chociaż faktycznie dostawy były przekazywane na rzecz pozwanej spółki. U. (1) refakturowała każdą z tych wierzytelności na A. (1) doliczając sobie marżę w wysokości 1%. Z tego tytułu A. (1) dokonała przelewów: w dniu 22 marca 2019 roku kwoty 92 408,22 zł, w dniu 18 lipca 2019 r. kwoty 1 946,82 zł, w dniu 18 lipca 2019 r. kwoty 1 553,88 zł, w dniu 22 marca 2019 roku kwoty 1 192,61 zł, w dniu 22 marca 2019 r. kwoty 7 444,21 zł, w dniu 28 marca 2019 roku kwoty 174 600,23 zł, w dniu 18 lipca 2019 roku kwoty 22 488,09 zł, w dniu 22 marca 2019 r. kwoty 1 158,85 zł, w dniu 4 marca 2019 r. kwoty 97 083,65 zł.

Na początku kwietnia 2019 roku wyszło na jaw, że pomimo dokonywania przez A. (1) na rzecz U. (1) płatności z tytułu tych faktur powodowa spółka nie przekazywała tak uzyskanych środków na rzecz dostawców E., w związku z czym doszło do powstania ryzyka, że dostawy zostaną przerwane. Z tego powodu strony oraz dostawcy E. uzgodnili, że pozwana spółka spłaci wszystkie zaległości z tytułu dostaw towarów i usług, niespłaceni dostawcy wystawią nowe faktury na rzecz A. (1) korygując jednocześnie za pomocą not księgowych faktury wystawione wcześniej na U. (1), a następnie U. (1) wystawi noty kredytowe dla A. (1) w celu anulowania całego procesu fakturowania dostaw i rozliczania należności. Na tej podstawie U. (1) była zobowiązana zwrócić środki finansowe uzyskane od A. (1), których nie wykorzystała na spłatę dostawców E.. Powyższe okoliczności zostały potwierdzone ugodą zawartą 2 maja 2019.

Pomimo złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i ustanowienia w dniu 6 maja 2019 roku przez Sąd Rejonowy w K. V Wydział Gospodarczy Sekcję do Spraw Upadłościowych i Restrukturyzacyjnych tymczasowego nadzorcy sądowego w celu zabezpieczenia majątku dłużnika, treść ugody ani informacja o niej nie została przekazana tymczasowemu nadzorcy sądowemu M. S.. Nadzorca przedstawił zarządowi U. (1) postanowienie sądu rejonowego w przedmiocie zabezpieczenia i pouczył go o obowiązkach dłużnika zwracając uwagę na konieczność zabezpieczenia interesów wszystkich wierzycieli. Wskazał na art. 38a prawa upadłościowego uprawniającego dłużnika do dokonywania czynności zwykłego zarządu i poinformował zarząd spółki, że na dokonywanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana jest jego zgoda pod rygorem nieważności. Nadzorca odbył 7 spotkań w siedzibie oddziału spółki, zapoznał się ze stanem majątkowym dłużnika, z jego dokumentacją, prowadzoną działalnością i omawiał z członkami zarządu M. Z. i P. R. sprawy obejmujące czynności nałożone na nadzorcę sądowego, gromadził dokumentację i informacje oraz dokonywał analiz w celu sporządzenia sprawozdania w sprawie ogłoszenia upadłości spółki. We współpracy z tymi członkami zarządu między innymi ustalono jakie są należności których spółka U. (1) nie odzyskała, skategoryzowane jako należności pewne do odzyskania, w całości niepewne do odzyskania i takie które określono jako stracone zobowiązania na przykład z powodu przedawnienia. W pierwszej kategorii należności w całości do odzyskania umieszczono wierzytelność w stosunku do A. (1) wynosząca wówczas 214 757,39 zł. Nadzorca sądowy nigdy nie wyrażał zgody na dokonywanie na rzecz A. (1) jakichkolwiek płatności, czy też na wystawienie faktur korygujących, których skutkiem było uznanie należności spółkiA. (1).

Pomimo tego spółka U. (1) wystawiła następujące faktury korygujące (...) (...) na kwotę 7 444,21 zł, (...) (...) na kwotę 71396,10 zł, (...) (...) na kwotę 981,81 zł, (...) (...) na kwotę 13489,09 zł, (...) (...) na kwotę 57230, 66 zł, (...) (...) na kwotę 148163, 43 zł, (...) (...) na kwotę 22 394,47, (...) (...) na kwotę 310,58zł, (...) (...) na kwotę 27777,76 zł i (...) (...)na kwotę 3421,41 zł. Wszystkie one zostały wystawione w okresie od 31 maja 2019 roku do 11 czerwca 2019 roku, z kolei upadłość spółki U. (1)została ogłoszona postanowieniem z dnia 12 czerwca 2019 roku.

Pismem z dnia 26 maja 2020 r. syndyk masy upadłości wezwał pozwaną spółkę do zapłaty kwoty 240 987,44 zł w terminie do 2 czerwca 2020 r. W odpowiedzi na wezwanie pozwana opisała system wzajemnych rozliczeń pomiędzy spółkami U. (1) i A. (1), uzgodnienia poczynione po powzięciu wiadomości iż U. (1) nie zaspokoiła należności dostawców E., kwestię wystawienia not księgowych i not korygujących, podkreśliła że wyniku nieprawidłowego rozliczenia transakcji z dostawcami pozwana spółka de facto zapłaciła dwukrotnie za otrzymane towary po raz pierwszy przelewając je na rzecz dłużnika a potem ponownie w ramach spłaty należności na rzecz poszczególnych dostawców. Podkreśliła, że faktury wystawione na A. (1) przez U. (1) E. wyłącznie na podstawie umowy z dostawcami o charakterze technicznym zostały skorygowane czyli anulowane i zostały objęte odpowiednią korektą faktur wystawionych przez dostawców; podniosła że te noty księgowe odnoszą się do faktur z lutego i marca, a zatem sprzed okresu złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i zostały wystawione w normalnym toku działalności, więc syndyk powinien je uznać za ważne i skuteczne. Na zakończenie pisma pozwana spółka wskazała iż U. (1) jest nadal zobowiązana do zwrotu na rzecz A. (1) kwoty 352609,13 zł w związku z powyższym wskazała, że żądanie zapłaty określone w wezwaniu nie jest uzasadnione i nie może zostać uwzględnione ponieważ wierzytelność pozwanej spółki przekracza kwotę żądaną w wezwaniu; należałoby raczej oczekiwać propozycji ugodowej aniżeli żądania zapłaty. Na końcu pełnomocnik pozwanej spółki zapisał, iż pomimo wszystko jest ona skłonna rozważać polubowne rozwiązanie sporu.

Jak wynika ze sprawozdania tymczasowego nadzorcy sądowego upadła spółka nie miała dużego majątku, w szczególności nie posiadała żadnych nieruchomości, miała udziały w belgijskiej spółce kapitałowej w stosunku do której także ogłoszono postępowanie upadłościowe, miała ruchomości. Syndyk oceniając możliwość sprzedaży wycenił, że uzyska z tego kwotę nie większą niż 32000 zł a z tytułu sprzedaży sprzętu biurowego do masy może wpłynąć kwota 62000 zł; spółka miała 46 zobowiązanych z łączną sumą wierzytelności wynoszącą ponad 12 milionów złotych, z tymże w stosunku do ponad 9 milionów zostały one ocenione jako stracone z powodu przedawnienia bądź też dlatego że ogłoszono upadłość zobowiązanych podmiotów. Spółka posiadała 3 rachunki bankowe, na których było zdeponowane łącznie ponad 900000 zł, z tym że były one przeznaczone na wypłatę wynagrodzenia za maj 2019 roku i nie mogły zasilić masy upadłości. Spółka miała też zawartych 12 umów leasingu, które syndyk wykonał (sprzedają objęte nimi samochody). Do masy upadłości wpłynęła łącznie kwota ok. 120000 zł z tytułu udziałów w belgijskiej spółce, a poza tym syndyk w toku postępowania upadłościowego odzyskał należności od podmiotów krajowych, dzięki czemu zaspokoił wierzycieli kategorii pierwszej w wysokości około jednego miliona złotych; w toku procesu sądowego przeciwko polskiej spółce odzyskał 2 mln zł, których to środków jeszcze nie rozdysponował i obecnie syndyk szacuje że zaspokoi jeszcze tylko wierzycieli zaliczonych do 2 kategorii i to wysokości około 50%.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy zważył, że strona pozwana nie kwestionowała, że syndykowi masy upadłości należy się suma dochodzona pozwem. Przeciwko temu roszczeniu podniosła jednak zarzut potrącenia stwierdzając, iż dokonała go pismem 3 lipca 2020 roku, a z ostrożności procesowej podnosi zarzut ponownie w niniejszym postępowaniu. Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 93 prawa upadłościowego potrącenie wierzytelności upadłego wierzyciela jest dopuszczalne jeżeli obie te wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości chociażby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił, zastosowanie znajduje jednakże również art. 96 powyższej ustawy, stosownie do którego wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności. Z tego wynika, że wierzyciel upadłego, który chciał doprowadzić do umorzenia swej wierzytelności na prawach potrącenia musiał dokonać dwóch czynności. Po pierwsze musiał dokonać zgłoszenia wierzytelności i najpóźniej łącznie z tym złożyć oświadczenie o potrąceniu sędziemu-komisarzowi. Zgodnie bowiem z art. 245 ust. 1 pkt 5 na liście wierzytelności umieszcza się dane, czy wierzycielowi przysługuje prawo potrącenia. W toku postępowania w przedmiocie ustalenia listy wierzytelności badana jest więc zasadność dokonanego przez wierzyciela potrącenia. Jest bezspornym, że pozwana spółka nie zgłosiła w postępowaniu upadłościowym swojej wierzytelności, a po drugie w ocenie sądu, nie złożyła nawet oświadczenia o potrąceniu (pomijając już fakt, że pismo skierowała do syndyka a nie sędziego-komisarza). Jej oświadczenie z lipca 2020 roku nie może być uznane za oświadczenie o potrąceniu albowiem nie wyraża ono stanowczej woli osiągnięcia skutków w postaci umorzenia wierzytelności; jest to pismo, którego wydźwięk zachęca syndyka do podjęcia rozmów ugodowych i do polubownego załatwienia sprawy. Nawet gdyby ocenić je inaczej, to samo złożenie syndykowi oświadczenia w przedmiocie potrącenia wierzytelności nie jest wystarczające do umorzenia zobowiązania. Jak wskazano w literaturze warunkiem uznania skuteczności potrącenia jest uznanie tego faktu na liście wierzytelności (P. Janda, Potrącenie jako sposób zaspokojenia roszczenia po ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku, Mon.Praw. 2007/4, s. 187 i n.). Z chwilą uprawomocnienia się listy wierzytelności, na której uznano wierzytelność przedstawioną do potrącenia, dochodzi do ich wzajemnego umorzenia na podstawie art. 498 § 1 i art. 499 k.c. Skoro pozwana spółka nie tylko nie zgłosiła wierzytelności ani nie złożyła oświadczenia o potrąceniu najpóźniej do chwili zgłoszenia wierzytelności, to do czasu zakończenia postępowania upadłościowego syndyk ma prawo żądać ujawnionych wierzytelności, które zostały opisane w fakturach stanowiących załącznik do pozwu. W związku z taką oceną prawną sad oddalił wnioski dowodowe strony pozwanej mające na celu potwierdzenie opisanego w sprzeciwie od nakazu zapłaty mechanizmu wzajemnych rozliczeń i rozliczeń dostawców spółki A. (1) jako zbędne do rozstrzygnięcia sprawy. W orzecznictwie przyjęto, że termin zgłoszenia oświadczenia o potrąceniu ma charakter prekluzyjny i niezgłoszenie przez wierzyciela oświadczenia o potrąceniu oznacza, że zrzekł się on tego prawa w postępowaniu upadłościowym (zob. wyrok SA w Białymstoku z 29.04.2004 r., I ACa 199/04, OSA 2005/2, s. 42; podobnie SA w Warszawie w wyroku z 2.10.2012 r., I ACa 539/12, LEX nr 1238236), co też uniemożliwia rozpoznanie tego zarzutu w przedmiotowym procesie.

Sąd Okręgowy wskazał, że dodatkowo należy zgodzić się ze stanowiskiem powoda, że wystawienie faktur korygujących w okresie, gdy ustanowiony był już tymczasowy nadzorca sądowy nie mogło nastąpić ważnie bez jego zgody albowiem była to czynność opiewająca na kwotę przekraczającą 300000 zł, a z zatem w okolicznościach niniejszej sprawy, uwzględniając sytuację majątkową powodowej spółki, przekraczająca zakres zwykłego zarządu. Jej dokonanie spowodowało bowiem znaczne uszczuplenie masy upadłości, skutkujące niekorzystnie dla wierzycieli spółki. Jest przy tym bezspornym, że nie uzyskano zgody tymczasowego nadzorcy sądowego na wystawienie faktur korygujących, zresztą wyjaśnił on, że nigdy by takiej zgody nie udzielił albowiem w konsekwencji faworyzowała ona tylko jednego wierzyciela. Z tego wynika, że wystawienie tych faktur jest czynnością nieważną na podstawie art. 38a prawa upadłościowego.

Sąd Okręgowy nie podzielił argumentu, że dochodzenie należności przez syndyka stanowi wyraz nadużycia prawa podmiotowego. Skoro strona pozwana zaniechała zgłoszenia swojej wierzytelności w postępowaniu upadłościowym łącznie z podniesieniem zarzutu przedawnienia, to sama zrezygnowała z możliwości zaspokojenia swojej wierzytelności poprzez doprowadzenie do umorzenia do wysokości wierzytelności niższej i nie podstaw do oceny zachowania się syndyka, który reprezentuje wierzycieli, którzy chcą dochodzić w postępowaniu upadłościowym swoich wierzytelności, jako nadużywającego prawo. Odzyskiwanie należności jest jednym z głównych obowiązków syndyka i nie można odmówić mu tego prawa zwłaszcza, że nawet po sprzedaży aktywów i odzyskaniu wierzytelności nie wszyscy wierzyciele upadłego zostaną zaspokojeni a jedynie w całości wierzyciele z kategorii pierwszej i w połowie wierzyciele z kategorii drugiej. Uznanie zarzutu strony pozwanej godziłoby w funkcje i cele postępowania upadłościowego.

Z tych względów Sad Okręgowy na podstawie art. 535 k.c. i art. 750 k.c. powództwo uwzględnił, rozstrzygając o kosztach procesu na zasadzie art. 98 k.p.c.

Strona pozwana w apelacji zaskarżyła wyrok w całości i na podstawie art. 368 § 1 pkt 2 k.p.c. zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi:

1.  Nierozpoznanie istoty sprawy poprzez pominięcie w zaskarżonym orzeczeniu wniosku ewentualnego pozwanej zawartego w pkt 3 petitum sprzeciwu od nakazu zapłaty z dnia 29 listopada 2021 r. dotyczącego oddalenia powództwa jako bezzasadnego oraz zaniechanie dokonania zbadania i oceny podnoszonych przez Pozwaną argumentów, a także merytorycznych zarzutów świadczących o bezzasadności powództwa a jednocześnie skoncentrowanie ciężaru sprawy wyłącznie na fakcie braku zgłoszenia przez Pozwaną swojej wierzytelności w postępowaniu upadłościowym;

1.  Naruszenie prawa materialnego, tj.:

i.  art. 5 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 1360 z późn. zm., dalej jako „k.c.") poprzez jego niezastosowanie w niniejszej sprawie i uznanie, że:

1.  roszczenia syndyka masy upadłości Powodowej spółki zmierzają wyłącznie do odzyskania jej należności i zaspokojenia wierzycieli, podczas gdy z ustalonego w sprawie stanu faktycznego wynika, że Pozwana zapłaciła już de facto za należności wynikające z tego samego stosunku prawnego, a zatem pokryła ww. wierzytelność czyniąc obecne działania syndyka niezasadnymi i wykraczającymi poza uprawnienia wynikające z prawa upadłościowego,

1.  brak zgłoszenia przez Pozwaną wierzytelności w postępowaniu upadłościowym świadczy o jej zawinieniu i wyklucza możliwość powołania się na nadużycie prawa podmiotowego przez syndyka masy upadłości Powodowej spółki, podczas gdy możliwość nadużycia prawa podmiotowego przez stronę jest niezależna od działań i zaniechań drugiej strony.

ii.art. 38a ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. "prawo upadłościowe" (Dz.U. z 2022 r., poz. 1520, t.j., dalej jako: "p.u.") poprzez:

1.  jego niewłaściwe zastosowanie, tj. uznanie, że Powodowa spółka była zobowiązana do uzyskania zgody tymczasowego nadzorcy sądowego na dokonanie czynności wystawienia faktur korygujących, podczas gdy stosunek prawny istniejący pomiędzy stronami a dotyczący zobowiązań i rozliczeń odnoszących się do wzajemnych wierzytelności został przez strony ukształtowany w ramach porozumienia z dnia 2 maja 2019 r., (a w rzeczywistości nawet wcześniej - w ramach uzgodnień dokonanych drogą mailową 10 kwietnia 2019 r.), tj. przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości Powodowej spółki i ustanowieniem w sprawie tymczasowego nadzorcy sądowego, a co za tym idzie, na zawarcie takiego porozumienia strony nie musiały uzyskiwać jego zgody i zgoda ta nie była potrzebna także na dokonanie czynności wystawienia faktur korygujących jako czynności wyłącznie następczej i technicznej względem zawartego porozumienia.

2.poprzez jego błędną wykładnię tj. uznanie, że wystawienie przez Powodową spółkę faktur korygujących po ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego było czynnością przekraczającą zwykły zarząd i wymagało uzyskania zgody tymczasowego nadzorcy sądowego na dokonanie takiej czynności, podczas gdy wystawienie faktur korygujących przez Powodową spółkę było czynnością zwykłego zarządu z uwagi na rolę ww. faktur jaką jest wyłącznie techniczne wykonanie stosunku prawnego istniejącego na innej podstawie (np. w oparciu o zawartą przez strony umowę etc.) oraz, w tym wypadku, potwierdzenie, że księgi rachunkowe Powodowej spółki prawidłowo odzwierciedlają transakcje pomiędzy Powodową spółką a dostawcami E. oraz Powodową spółką a Pozwaną.

3.naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.

i. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w sposób dowolny, a nie swobodny, tj. poprzez arbitralne i odgórne uznanie twierdzeń syndyka za prawdziwe i usprawiedliwione okolicznościami sprawy a jednocześnie odmowę przyznania mocy obowiązującej okolicznościom należycie wykazanym przez Pozwaną za pomocą zaoferowanych w procesie środków dowodowych (np. fakt podwójnej zapłaty wierzytelności za zobowiązania dostawców Powodowej spółki).

ii.art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego (błąd w ustaleniach faktycznych), tj.:

1. Błędne i nieprawidłowe uznanie, że Pozwana w ogóle nie kwestionowała istnienia roszczenia Powodowej spółki, podczas gdy Pozwana wielokrotnie, zarówno w sprzeciwie od nakazu zapłaty z dnia 29 listopada 2021 r. jak i w dalszych pismach procesowych oferowała udowodnione okoliczności wskazujące na fakt, że kwota ta nie jest Powodowej spółce należna, ponieważ prowadzi de facto do wielokrotnego zaspokojenia tej samej wierzytelności, a wyrazem ww. okoliczności był wniosek ewentualny Pozwanej zawarty w pkt. 3 sprzeciwu od nakazu zapłaty o oddalenie powództwa jako bezzasadnego,

2. Uznanie, że brak zgłoszenia przez Pozwaną zarzutu potrącenia w ramach zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym przesądził w niniejszej sprawie o braku możliwości dochodzenia przez Pozwaną swoich należności w tym postępowaniu, w sytuacji, w której syndyk masy upadłości Powodowej spółki wyraźnie wskazywał, że zarzutu tego, nawet pomimo jego ewentualnego zgłoszenia, nie uznałby z uwagi na okoliczności dotyczące dokonania przez Powodową spółkę czynności wystawienia faktur korygujących po ustanowieniu w postępowaniu upadłościowym tymczasowego nadzorcy sądowego,

3. Uznanie, że wystawienie faktur korygujących na kwotę przekraczającą 300 000 złotych stanowi znaczne uszczuplenie masy upadłości, co ma negatywne konsekwencje dla wierzycieli Powodowej spółki, podczas gdy czynność ta nie spowodowała powstania "nowego długu", a jedynie miała na celu skorygowanie bezpodstawnego świadczenia otrzymanego przez Powodową spółkę (skorygowanie otrzymanego bezpodstawnego świadczenia nie jest tożsame pod względem finansowym, ekonomicznym i prawnym z powstaniem nowego długu).

4. Uznanie, że wystawienie przez Powodową Spółkę faktur korygujących jest czynnością nieważną, podczas gdy z ustalonego stanu faktycznego wynika, że czynność ta miała na celu wyłącznie techniczne wykonanie stosunku umownego, który istniał już od dnia 2 maja 2019 r., a więc przed ustanowieniem w postępowaniu upadłościowym tymczasowego nadzorcy sądowego,

iii. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 65 k.c. w zw. z 499 k.c. poprzez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego (błąd w ustaleniach faktycznych) poprzez błędną wykładnię oświadczenia woli Pozwanej zawartego w piśmie z dnia 3 lipca 2020 r. i uznanie, że oświadczenie to nie stanowi oświadczenia o potrąceniu wzajemnych wierzytelności Stron, podczas gdy prawidłowa wykładnia powyższego oświadczenia prowadzi do wniosku, że wolą Pozwanej było potrącenie wierzytelności Pozwanej wynikających not kredytowych z istniejącymi wierzytelnościami Powodowej spółki przysługującymi jej wobec Pozwanej.

iv. art. 235 ^{( 2)} § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 259 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego Pozwanej o przesłuchanie świadka P. R. podczas, gdy za pośrednictwem tego dowodu Pozwana zmierzała, między innymi, do wykazania momentu, w którym Powodowa spółka zobowiązała się do księgowej korekty wierzytelności względem Pozwanej poprzez wystawienie faktur korygujących oraz potwierdzenia, że moment ten nastąpił jeszcze przed ustanowieniem w sprawie tymczasowego nadzorcy sądowego (strony zawarły w tym przedmiocie formalną ugodę w dniu 2 maja 2019 r., która z kolei opierała się na ustaleniach mailowych z dnia 19 kwietnia 2019 r.), a co za tym idzie, czynność ta nie wymagała jego zgody i zgody tej nie wymagało także finalne wystawienie faktur korygujących jako czynności wtórnej i wykonawczej wobec porozumienia stron.

Strona pozwana wniosła o:

1. Zmianę, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zaskarżonego wyroku Sądu meriti poprzez oddalenie powództwa;

2. ewentualnie, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi meriti;

3. zasądzenie od Powoda na rzecz Pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych wraz z odsetkami za czas od uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty, tj. o których mowa w art. 98 § l ¹ k.p.c.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Zasługują na uwzględnienie zarzuty apelacji odnoszące się do nierozpoznania przez Sąd Okręgowy istoty sprawy poprzez pominięcie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku rozważań i zaniechanie badania i oceny podnoszonych przez stronę pozwaną w sprzeciwie od nakazu zapłaty zarzutów odnoszących się do bezzasadności powództwa wobec spełnienia świadczenia przy jednoczesnym ograniczeniu rozważań do okoliczności związanych ze skutecznością zgłoszonego zarzutu potrącenia i braku zgłoszenia przez stronę pozwaną wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

Ma rację strona pozwana, że stosunek prawny istniejący pomiędzy stronami dotyczący zobowiązań i rozliczeń z tytułu wzajemnych spornych w niniejszym postępowaniu wierzytelności ukształtowany został przez strony w ramach porozumienia z dnia 02 maja 2019 r., przy czym strony uzgodnień w tym zakresie dokonywały także wcześniej – drogą mailową w dniu 10 kwietnia 2019 r., tj. przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości powodowej spółki i ustanowieniem tymczasowego nadzorcy sądowego i na zawarcie takiego porozumienia nie musiały uzyskiwać jego zgody. Zgoda ta nie była także potrzebna na dokonanie czynności wystawienia faktur korygujących jako czynności następczej i technicznej względem zawartego porozumienia. Jak zasadnie zarzuca strona pozwana faktura jest dokumentem księgowym i rozliczeniowym, jednym z dokumentów źródłowych stwierdzającym dokonanie danej operacji gospodarczej. Dokumenty te nie stanowią źródła zdarzeń prawnych w rozumieniu prawa cywilnego, nie kreują też zobowiązań, a jedynie je potwierdzają. Mają one zatem charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny a zatem brak podstaw do stwierdzenia, iżby ich wystawienie przekraczać miało czynności zwykłego zarządu skoro ich wystawienie stanowi czynność techniczną, nie zaś czynność prawną. Ma rację także strona pozwana, że Sąd Okręgowy skupił się na łącznej kwocie faktur ignorując fakt, iż odpowiada ona sumie kilkunastu faktur wystawianych w toku normalnej działalności gospodarczej przez powodową spółkę w stosunkowo krótkim czasie. Jak wskazuje apelujący kwota będąca przedmiotem zarzutu potrącenia jest sumą kwot będących przedmiotem 10 faktur korygujących, które jak zasadnie zarzuca strona pozwana korygować mają faktury wystawione przez powodowa spółkę na rzecz pozwanej za dostawy w ramach i podczas zwykłego funkcjonowania spółki. Rację ma także strona pozwana, że łączną wysokość kwoty z tego tytułu rozpatrywać należy w kontekście okoliczności jakie doprowadziły do spełnienia w krótkim czasie i w znacznej wysokości roszczeń dostawców przez stronę pozwaną, tj. wobec powzięcia informacji że strona pozwana nie opłaca faktur wobec dostawców mimo dokonywanych na poczet tych należności przelewów przez pozwaną spółkę.

Wskazać należy, że Sąd Okręgowy sam ustalił, że na początku kwietnia 2019 roku wyszło na jaw, że pomimo dokonywania przez A. (1) na rzecz U. (1) płatności z tytułu faktur powodowa spółka nie przekazywała tak uzyskanych środków na rzecz dostawców E., w związku z czym doszło do powstania ryzyka, że dostawy zostaną przerwane. Z tego powodu strony oraz dostawcy E. uzgodnili, że pozwana spółka spłaci wszystkie zaległości z tytułu dostaw towarów i usług, niespłaceni dostawcy wystawią nowe faktury na rzecz A. (1) korygując jednocześnie za pomocą not księgowych faktury wystawione wcześniej na U. (1), a następnieU. (1) wystawi noty kredytowe dla A. (1) w celu anulowania całego procesu fakturowania dostaw i rozliczania należności. Na tej podstawie U. (1) była zobowiązana zwrócić środki finansowe uzyskane od A. (1), których nie wykorzystała na spłatę dostawców E.. Jednoznacznie Sąd Okręgowy ustalił, że powyższe okoliczności zostały potwierdzone ugodą zawartą 2 maja 2019 r., a zatem zanim doszło do ustanowienie dla pozwanej spółki nadzorcy sądowego.

Ma zatem rację strona pozwana, że w razie stwierdzenia zasadności podnoszonych przez stronę pozwaną zarzutów odnoszących się do wygaśnięcia zobowiązania pozwana spółka w wyniku nieprawidłowego rozliczenia transakcji z dostawcami przez U. (1) zobowiązana zostanie do zapłaty dwukrotnie za otrzymane towary raz przelewając środki na rzecz U. (1) w ramach zbiorczej refaktury i drugi raz w ramach bezpośrednich płatności na rzecz dostawców, jeżeli faktycznie U. (1) nigdy nie zwróciła środków otrzymanych od pozwanej na spłatę tych dostawców, co powinna była uczynić poprzez uznanie not księgowych wystawionych przez U. (1) na rzecz A. (1) i poprzez potrącenie ich ze zobowiązaniami wciąż nieuregulowanymi przez A. (1) wobec U. (1).

Strona pozwana zarzuciła, że w dniu 2 maja 2019 roku spółki zawarły ugodę, której projekt załączyła do sprzeciwu od nakazu zapłaty i podkreśliła, że ugoda ta została podpisana jeszcze przed powołaniem tymczasowego nadzorcy sądowego. Ugoda ta była poprzedzona uzgodnieniami prowadzonymi w kwietniu 2019 roku, że A. (1) dokona bezpośredniej zapłaty dostawcom E. na podstawie nowych faktur a jednocześnie U. (1) wystawi noty księgowe do faktur zbiorczych (refaktur) wystawionych na A. (1). Oznacza to, że w razie stwierdzenia zasadności podnoszonych w tym zakresie zarzutów zasadnym także było wystawienie faktur korygujących, które jedynie stwierdzały zawarte uprzednio ważnie porozumienie i czynności tych nie sposób kwalifikować z wyżej opisanych przyczyn jako przekraczających zakres zwykłego zarządu w rozumieniu art. 38a Prawa upadłościowego. Pozwana wskazała również, że proces uzgadniania z dostawcami E. przez pana P. D. R., ówczesnego członka zarządu dłużnika był długotrwały, a ponadto najwyraźniej był on zajęty zajmowaniem się sprawami związanymi z upadłością spółki toteż, o ile porozumienie dotyczące wzajemnych rozliczeń i wystawienia not księgowych datowało się od połowy kwietnia, o tyle faktyczne jego wykonanie z wyżej wymienionych przyczyn zostało opóźnione. Większość dostawców E. zaczęła wysyłać nowe faktury do A. (1) dopiero w okresie od 15 do 31 maja 2019 roku, otrzymali oni niemal natychmiastową zapłatę i w tym samym okresie przesłali oni swoje noty do U. (1), w związku z czym spółka ta przystąpiła do skutecznego wystawiania not korygujących dopiero w dniu 31 maja 2019 roku, a w drugiej części w dniu 11 czerwca 2019 roku. Niemniej przyczyna prawna wystawienia tych not księgowych istniała już w połowie kwietnia 2019 roku.

W tych okolicznościach niewątpliwie zasługują na uwzględnienie zarzuty strony pozwanej, iż sytuacja, w której dojść miałoby do dwukrotnej zapłaty należności z tego samego tytułu prowadziłby do bezpodstawnego wzbogacenia strony powodowej (art. 405 k.c.) i ponowne ewentualne spełnienie świadczenia z tego tytułu pozostawałaby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Okręgowy nie odniósł się do powyższych zarzutów, bezzasadnie także zaniechał przeprowadzenia na ich okoliczność postępowania dowodowego, w tym w szczególności nie odniósł się do przedłożonego przez stronę pozwaną (przy sprzeciwie od nakazu zapłaty) wykazu faktur i należności, które objęte miałyby być porozumieniem stron co sprawia, że uznać należy, że nie rozpoznał istoty sprawy, a zaskarżony wyrok zapadł przedwcześnie.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny, na zasadzie art. 386 §4 i art. 108 §2 k.p.c., zaskarżony wyrok uchylił i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.