Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 października 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Sławomir Jamróg

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 października 2022 r.
w Krakowie

sprawy z powództwa Gminy M.

przeciwko(...)Przedsiębiorstwu (...)Spółce z o.o. w Ł.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 9 lutego 2021 r., sygn. akt IX GC 302/19

1. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że :

a) określoną w punkcie I. kwotę 955.000 zł obniża do kwoty 799.750 zł (siedemset dziewięćdziesiąt dziewięć tysięcy siedemset pięćdziesiąt złotych), oddalając powództwo co do kwoty 155.250 zł z ustawowymi odsetkami
za opóźnienie liczonymi od tej kwoty od dnia 11 września 2014,

b) wskazaną w punkcie II. kwotę 58.567zł zastępuje kwotą 47.466 zł (czterdzieści siedem tysięcy czterysta sześćdziesiąt sześć złotych),

c) punktowi III nadaje treść: „ III. nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie, tytułem kosztów sądowych odpowiednio:

- od(...)Przedsiębiorstwa (...)Spółki z o.o.
w Ł. kwotę 29,40 zł (dwadzieścia dziewięć 40/100 złotych),

- od Gminy M. kwoty 5,60 zł (pięć 60/100 złotych).”;

2. oddala apelację w pozostałej części;

3. zasądza od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kwotę 4.724 zł (cztery tysiące siedemset dwadzieścia cztery złote) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Sławomir Jamróg

Sygn. akt I AGa 138/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 9 lutego 2021r. sygn.. akt IX GC 302/19 Sąd Okręgowy w Krakowie, uwzględniając w całości żądanie pozwu zasądził tytułem kary umownej od (...) Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. na rzecz Gminy kwotę 955.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie, liczonymi od dnia 11 września 2014 r. do dnia zapłaty (pkt I) zasądził od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę ‭58.567‬ zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt II) i nakazał ściągnąć od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 35 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych (pkt III).‬‬‬

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowił następujący stan faktyczny:

Strony zawarły w dniu 14 grudnia 2007 r. umowę sprzedaży udziałów w spółce (...) sp. z o.o. za kwotę 2.100.000 zł. W skład majątku spółki, w której udziały były sprzedawane, wchodziło użytkowanie wieczyste nieruchomości, położonej w M., objętej księgą wieczystą nr (...), o powierzchni 1,03 ha. W § 1 pkt 2.3 umowy nabywca udziałów oświadczył, że jest gotowy utrzymać na warunkach określonych umową, na w/w nieruchomości, istnienie przez okres co najmniej 50 lat jej dotychczasowej funkcji jako ogólnie dostępnego (zarówno dla pasażerów jak i podmiotów wykonujących transport) dworca autobusowego, co najmniej w takim zakresie, jak istniejący w chwili zawarcia niniejszej umowy. W § 1 ust. 1.8 umowy strona powodowa zobowiązała się współdziałać z nabywcą w realizacji lokalnej polityki transportowej poprzez m.in. konsultacje ewentualnych inwestycji, zasad organizacji transportu, lokalizacji dworców, umożliwienie spółce lub następcom prawnym dokonywania nowych inwestycji w powyższym zakresie. W § 8 nabywca (strona pozwana) oświadczył, że przez okres co najmniej 50 lat na oddanej w użytkowanie wieczyste nieruchomości, nr KW (...) (działka nr (...)), o pow. 1,0301 ha, będzie utrzymywał jako ogólnie dostępny (dla pasażerów jak i podmiotów wykonujących transport) dworzec autobusowy co najmniej w takim zakresie, jak istniejący w chwili zawarcia umowy. W ust. 2 zastrzeżono, że nie jest uznawane za niewykonanie przez nabywcę tego obowiązku: 1) prowadzenie prac remontowych i inwestycyjnych na nieruchomości, które trwałyby nie dłużej niż sumarycznie 3 lata w okresie kolejnych 25 lat, a byłyby związane z poprawą funkcjonalności dworca; 2) zlecenie innym podmiotom prowadzenia dworca autobusowego, pod warunkiem utrzymania dotychczasowej funkcji dworca; 3) ograniczenie zakresu funkcjonowania dworca adekwatnie do istniejącego popytu na prowadzone usługi transportu lub prowadzenia dworca. W ust. 3 zastrzeżono, że w razie niewykonania przez nabywcę umowy w zakresie obowiązku nałożonego w ust. 1 zbywca może żądać od nabywcy kary umownej w wysokości 900.000 zł, jeśli nabywca nie realizuje obowiązku określonego powyżej przez okres dłuższy niż 1 miesiąc, z zastrzeżeniem ust. 2. Wysokość tej kary waloryzowana będzie w roku jej wymagalności o sumę wskaźników wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych, podawanych przez GUS, za lata od 2009 do roku poprzedzającego termin naliczenia kary. W § 10 umowy zastrzeżono dla zbywcy obowiązek współdziałania z nabywcą w realizacji inwestycji dworca autobusowego wraz z komercyjnymi obiektami towarzyszącymi, pod rygorem utraty prawa do domagania się zapłaty kary.

W zaproszeniu do rokowań dotyczącym sprzedaży w/w udziałów wskazano, że odpowiedź na zaproszenie powinna zawierać plan działania i rozwoju (...) M. oraz planowany sposób zagospodarowania mienia ze wskazaniem sposobu zapewnienia działalności dworca autobusowego przez 50 lat.

Podczas rokowań z przedstawicielami strony pozwanej ustalono wstępną propozycję zabezpieczenia funkcjonowania dworca (...) w dotychczasowej lokalizacji, przedstawiciele (...) Ł. zaproponowali ustanowienie na rzecz Gminy kary umownej, której wysokość miała zostać ustalona na późniejszym etapie. W dalszym toku rokowań ustalono ustanowienie kary umownej na rzecz Gminy M. jako zabezpieczenie realizacji funkcji Dworca (...) w wysokości 1.000.000zł.

Cena sprzedaży udziałów wynegocjowana przez stronę pozwaną była niższa od oczekiwanej przez powoda z uwagi na zastrzeżenie obowiązku utrzymania funkcji dworca.

W 2007 r. na przedmiotowej nieruchomości oraz drugiej działce nr (...) był posadowiony budynek dworcowy z 1977 r. o powierzchni parteru 622,75 m2 i powierzchni piętra 373,86 m2. Wówczas wartość całej nieruchomości o pow. 1 ha 20 arów (z której wydzielono działkę (...)) oszacowano na kwotę 5.791.970 zł.

Do 2007 r. na terenie działki (...) (oraz sąsiedniej (...)) funkcjonował dworzec(...) – budynek dworca o pow. użytkowej 880,60 m. kw. z kasami, poczekalnią, pomieszczeniami dla kierowców, pomieszczeniami usługowymi, toaletami dla kierowców i pasażerów oraz bezpłatnym parkingiem dla pasażerów. Wówczas na dworcu funkcjonowało ok. 17 stanowisk odjazdowych.

W dniu 18 października 2010 r. (...) sp. z o.o. zawarła z (...) (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w K. umowę sprzedaży prawa użytkowania wieczystego działki gruntu nr (...) za kwotę 3.000.000 zł. W pkt II.1.3.a wskazano, że przedmiotowy grunt położony jest na terenie usług i urządzeń obsługi komunikacji z podstawowym przeznaczeniem gruntów dla realizacji dworca autobusowego i usług związanych z obsługą dworca autobusowego. Przedstawiciel kupującego zapewnił w pkt V.3, że funkcja dworca na przedmiotowej nieruchomości zostanie zachowana na okres 50 lat, a dworzec będzie dostępny dla ludności przez 24h na dobę. W pkt VII.2 strony umowy postanowiły, że celem zawartej pomiędzy stronami umowy dzierżawy jest utrzymanie funkcji dworca autobusowego przez okres 50 lat.

Po wybudowaniu w 2011 r. na działce nr (...) nowego budynku handlowego (...) została utrzymana funkcja dworca w części tego budynku i nieruchomości, przy czym początkowo, mimo likwidacji przystanku busowego przez Gminę, na dworcu nie funkcjonował przewóz busami z uwagi na wysokość opłat. Ostatecznie przewoźnicy porozumieli się z zarządcą dworca i na dworcu od 2011 r. zatrzymują się busy. Od 2011r. wszyscy przewoźnicy wjeżdżający do miasta zatrzymują się na przedmiotowym dworcu. W czasie funkcjonowania starego dworca odbywało się więcej kursów z uwzględnieniem tego dworca jako przystanku. Po przebudowie dworca zwiększała się liczba przewoźników, ale nie zwiększała się liczba tras uwzgledniających przystanek na dworcu. W części dworcowej (...)funkcjonuje niewielka poczekalnia i kasa. Przy centrum (...) znajduje się parking dla klientów centrum handlowego, pierwsze 1 h parkowania jest bezpłatne. Na dworcu zostało urządzonych 6 stałych stanowisk odjazdowych oraz 2 lub 3 tymczasowe na placu manewrowym, te tymczasowe bez zadaszenia, a dojście co najmniej do jednego z nich jest przez plac manewrowy. Liczba stanowisk tymczasowych powiększyła się z uwagi na zwiększony popyt na korzystanie z dworca przez przewoźników. Jednak obecnie plac manewrowy stanowi najwyżej czwartą część placu manewrowego sprzed przebudowy. Autobusy dalekobieżne, w tym kursujące na trasie K. – Z., nie wjeżdżają na dworzec, zatrzymują się przy przystanku na estakadzie na (...). W związku ze znacznym zatłoczeniem w pobliżu dworca i trudnością z zaparkowaniem pojazdu w tej okolicy Gmina wprowadziła strefę parkowania w pobliżu dworca i zorganizowała parking oddalony o ok. 400 m. Strona powodowa wybudowała bezpłatny parking dla podróżnych na działce przekazanej przez Skarb Państwa – (...) o powierzchni 1143 m2. Strona powodowa jest zobowiązana do utrzymania parkingu i remontu. Koszt robót budowy parkingu, poniesiony przez Gminę, wyniósł 415.130,98 zł. Koszt prac projektowych wyniósł 33.210 zł. Gmina poniosła również koszty nadzoru inwestorskiego.

(...) sp. z o.o. była dłużnikiem strony pozwanej z tytułu dostarczenia oleju napędowego. W dniu 31 lipca 2013 r. teren dworca został przekazany spółce (...) (...) sp. z o.o. przez syndyka masy upadłości (...) sp. z o.o. Uprzednio elementy infrastruktury dworcowej na tej nieruchomości były wydzierżawione od 2009 r. przez (...) (...) sp. z o.o. spółce (...) sp. z o.o. Obecnie zarządcą dworca jest (...) (...) sp. z o.o.

W poszczególnych latach strona powodowa wydała następującą liczbę uzgodnień na korzystanie z przystanków: 2007 r. – 39, 2008 r. – 89, 2009 r. – 117, 2010 r. – 119, 2011 r. – 233, 2012 r. – 137, 2013 r. – 148, 2014 r. – 186, 2015 r. – 88, 2016 r. – 113.

Pismem z dnia 14 sierpnia 2014 r. strona powodowa wezwała stronę pozwaną do zapłaty kary umownej na podstawie § 8 umowy w kwocie 1.035.000 zł, w terminie 10 września 2014 r.

W piśmie z dnia 17 września 2014 r. spółka (...) (...) sp. z o.o., będąca użytkownikiem wieczystym nieruchomości, na której posadowiony jest dworzec, oświadczyła, że w zakresie ogólnodostępności dworca spółka nie składa żadnych deklaracji i nie może zagwarantować takiej dostępności. W piśmie z dnia 3 listopada 2014 r. spółka oświadczyła, że obiekt dworca (...) nie przekracza powierzchni 50 arów.

Wyrokiem z dnia 23 marca 2017 r. Sąd Okręgowy w Krakowie, sygn. (...), zasądził na rzecz strony powodowej od strony pozwanej kwotę 80.000 zł tytułem części kary umownej z powodu nieutrzymania funkcji dworca na działce oddanej (...) sp. z o.o. w użytkowanie wieczyste. Apelacja od wyroku została oddalona wyrokiem Sąd Apelacyjnego wK. z dnia 15 marca 2018 r., sygn. (...).

Strona powodowa zawezwała stronę pozwaną do próby ugodowej w zakresie kwoty dochodzonej pozwem wnioskiem z dnia 5 sierpnia 2016 r.

Przy tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że jest na podstawie art. art. 365 k.p.c. związany prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 23 marca 2017 r., sygn. (...), w którym Sąd zasądził na rzecz strony powodowej kwotę 80.000 zł tytułem części przedmiotowej kary umownej, przy uznaniu, że strona pozwana nie wywiązała się ze zobowiązania dotyczącego utrzymania dworca w takim zakresie, jak istniejący w chwili zawarcia umowy. Uznano w sprawie (...) , że dworzec wybudowany przez (...) (...) sp. z o.o. został ograniczony m.in. co do powierzchni, infrastruktury, ilości połączeń. Sąd uznał wówczas, że część dochodzonej kary nie może być uznana za rażąco wygórowaną i nie dokonał jej miarkowania. Również Sąd Apelacyjny oddalając apelację (sygn. (...)) wskazał, że powódka dochodziła jedynie części świadczenia i ten jego rozmiar z pewnością nie może zostać oceniony jako rażąco wygórowany.

Sąd pierwszej instancji przyjął, że jakkolwiek jest związany oceną zasadności roszczenia o zapłatę kary umownej w ogólności, to jednak musi dokonać samodzielnej oceny zarzutu miarkowania kary, która jego zdaniem nie jest rażąco wygórowana w rozumieniu art. 484 § 2 k.c..

Oceniając zarzut miarkowania Sąd uznał, że sam fakt wybudowania budynku galerii handlowej, połączonej z dworcem i powierzchnia zabudowy, nie mają decydującego znaczenia dla oceny realizacji obowiązku umownego obwarowanego karą umowną . Decydujące jest bowiem kryterium funkcjonalności w tym: ilość stanowisk odjazdowych, w szczególności stanowisk dalekobieżnych, ilość kas, przestrzeń wygospodarowana na poczekalnię, komfort wsiadania i wysiadania – stanowiska oczekiwania dla podróżnych na zewnątrz (ich zadaszenie, miejsca siedzące, czas przeznaczony na wsiadanie / wysiadanie), łatwość manewrowania dla przewoźników, możliwość zaparkowania i poczekania na godzinę odjazdu przez kierowców autobusów, parking dla podróżnych, a w szczególności ilość połączeń i ich częstotliwość (o ile nie istnieją inne obiektywne przyczyny wpływające na zmniejszenie tej częstotliwości, w szczególności brak zainteresowania daną linią przez podróżnych), reakcja pozwanego na popyt na dane połączenia, obsługa połączeń lokalnych i dalekobieżnych, pokrywających popyt co najmniej w dotychczasowym zakresie i w zbliżonych warunkach co do wygody podróżnych i kierowców;

Sąd Okręgowy uznał, że nie zostało wykazane przez żadną ze stron, w jakim zakresie popyt na połączenia jest pokrywany – ilu przewoźników korzystało wcześniej i korzysta teraz i w jakim zakresie z dworca, jakie linie są obsługiwane i z jaką częstotliwością, w jaki sposób zmienił się rozkład jazdy niemniej z zeznań przedstawiciela (...) wynikało, że zainteresowanie możliwością zatrzymania się na dworcu jest coraz większe. Zdaniem Sądu na podstawową funkcję komunikacyjną powinno być przeznaczone co najmniej 60% powierzchni zabudowy obiektów zlokalizowanych na terenie usług i urządzeń obsługi komunikacji, co wynika z § 7 uchwały Rady (...)w M. z dnia 22 września 2008 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, publ.(...) z dnia 2008.10.13). Natomiast w 2010r. w umowie sprzedaży prawa użytkowania wieczystego, k. 18, wskazano, że na część dworcową przeznaczono jedynie 170m2 (pkt V ust. 3). Zorganizowano ponadto jedynie 6 stałych stanowisk odjazdowych i kilka prowizorycznych , funkcjonuje tylko mała poczekalnia i brak jest parkingu bezpłatnego. Nie są przy tym obsługiwane trasy dalekobieżne. Wyklucza to możliwość przyjęcia, że zobowiązanie do utrzymania dworca w dotychczasowym zakresie zostało w znacznej części wykonane w rozumieniu art. 484 § 2 k.c.. Wprawdzie unowocześnienie wyglądu i funkcjonowania dworca ma zdaniem Sądu pierwszej instancji pozytywny wpływ na wygodę podróżnych, którzy przy okazji korzystania z dworca mogą również skorzystać z innych usług, jednakże główną funkcją dworca jest obsługa komunikacyjna, a nie usługowa podróżnych. Podniesienie jakości funkcjonowania dworca , nie może stanowić wystarczającej podstawy do uznania, że dotychczasowy zakres realizacji funkcji komunikacyjnych został utrzymany.

Ponadto szczególną wagę Sąd Okręgowy przypisał tym postanowieniom umownym, które wyznaczały czas trwania zobowiązania do utrzymania dworca – fakt iż zobowiązanie obejmuje 50 lat . Sąd zwrócił uwagę na niepewny los dworca w chwili obecnej (obecny zarządca nie składa żadnych deklaracji co do jego dalszego funkcjonowania) oraz na jednorazowy charakter kary, fakt współdziałania Gminy w organizacji dworca, poniesione przez Gminę kosztów na wykonanie parkingu oraz stwierdzony znaczący stopień naruszenia interesu Gminy poprzez ograniczenie funkcji dworca (niemożność skupienia całego transportu, w tym dalekobieżnego, w jednym miejscu, brak bezpłatnego parkingu typu „park & ride”). Sąd Okręgowy przyjął także zawiniony charakter naruszenia, wyrażający się w zbyciu użytkowania wieczystego przez spółkę zależną oraz brak zagwarantowania jakichkolwiek sankcji na wypadek niezachowania dotychczasowej funkcji przez kolejnych zarządców. Istotna dla braku podstaw miarkowania była też okoliczność, że cena udziałów była niższa niż cena uzyskana następnie z tytułu sprzedaży użytkowania wieczystego.

Sąd uznał także, że Gmina poniosła szkodę na skutek niewykonania zobowiązania umownego z § 8 umowy, albowiem został ograniczony w swoim funkcjonowaniu ważny element gminnej infrastruktury komunikacyjnej. Fakt, iż szkoda ma charakter niewymierny, obejmując trudne do oszacowania straty w postaci komfortu podróżnych, rozwoju przedsiębiorczości, mobilności mieszkańców, bezpieczeństwa podróżnych i kierowców, funkcjonowania dróg dojazdowych wokół dworca, konieczności utworzenia parkingu dla podróżujących, nie oznacza, iż szkoda nie powstała. Zastrzeżenie kary umownej ma właśnie rekompensować także tego typu straty niewymierne i podstawowym celem jej zastrzeżenia jest właśnie uniknięcie trudności dowodowych w wykazaniu wysokości szkody.

Inwestycje pozwanej w spółkę, której udziały zakupiła, nie miały według Sądu znaczenia. Rażące wygórowanie kary należy bowiem odnosić do podstaw jej naliczenia, a nie wewnętrznych zasad zarządzania spółką w której udziały zostały zakupione czy niepowodzenia projektu inwestycyjnego pozwanej. Brak również podstaw do uznania, że powód wzbogaci się na zasądzonej karze umownej z uwagi na zaoszczędzenie przez powoda wydatków na funkcjonowanie spółki (...) w kwocie 5.534.086,99 zł . Zastrzeżenie kary umownej nie prowadziło też do bezpodstawnego wzbogacenia tym bardziej że przyszły los dworca nie jest obecnie znany. Lokalny transport zbiorowy należy do zadań własnych gminy, zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. 2020 r., poz. 713 t.j.) i to ona będzie musiała Matematyczne więc wyliczenia przedstawione przez pozwaną nie mogą decydować o rozstrzygnięciu, Mając na uwadze powyższe Sąd na podstawie art. 483 i 484 k.c. w zw. z § 8 ust. 1 i 3 umowy z dnia 14 grudnia 2007 r. zasądził dochodzone roszczenie w wysokości stanowiącej różnicę pomiędzy całością kary w wysokości 1.035.000 zł, obliczoną zgodnie z § 8 ust. 3 zd. 2, z uwzględnieniem wskaźników wzrostu cen i usług konsumpcyjnych (k. 181), których wysokość nie była kwestionowana przez stronę pozwaną, a prawomocnie uprzednio zasądzoną kwotą 80.000 zł.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu powołano art. 98§1 k.p.c. a o kosztach sądowych art. 113 ust. 1 w zw. z art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz. U. 2019 r. poz. 785 t.j.

Apelację od tego wyroku wniosła strona pozwana , zaskarżając wyrok w punkcie I w części zasądzającej kwotę powyżej 477.500 zł , z odsetkami, oraz w punkcie II i III, zarzucając:

1.  naruszenie przepisów postępowania , mające wpływ na wynik sprawy a to:

- art.233§1 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę zeznań świadka M. O. w zakresie w jakim świadek ten wskazywał na poziom utrzymania funkcji dworca i realizacji obowiązków pozwanej , co skutkowało brakiem uznania przez Sąd pierwszej instancji , że zobowiązanie zostało wykonane w znacznej części – tj na poziomie co najmniej 50%;

- art. 232 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę , że strona pozwana nie udowodniłam faktu, że zobowiązanie umowne w zakresie utrzymania funkcji dworca w dotychczasowym kształcie nie zostało wykazane pomimo treści zeznań świadków, w tym M. O.;

2. naruszenie prawa materialnego a to:

- art. 484§2 k.c. poprzez brak jego zastosowania i brak zmiarkowania kary umownej do poziomu 50% wartości – w sytuacji gdy zobowiązanie strony pozwanej zostało w znacznej części wykonane oraz w sytuacji gdy w świetle całokształtu w szczególności zakresu zobowiązania strony pozwanej i realnych możliwości wykonania w realiach rynkowych zobowiązania przez pozwaną jako wspólnika spółki;

- art. 5 k.c. poprzez brak jego zastosowania i brak uznania , że dochodzenie przez stronę pozwaną całej kary umownej pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego w sytuacji deklarowania szkody na poziomie 417.000 zł.

Pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa co do kwoty 477.500 zł z odsetkami i w konsekwencji odpowiedniej zmiany rozstrzygnięcia o kosztach procesu a ponadto zasądzenia kosztów za postępowanie apelacyjne.

Strona powodowa wniosła w odpowiedzi o oddalenie środka odwoławczego i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego podnosząc, że kwestia powierzchni nie jest decydująca lecz decydujące powinno być kryterium funkcjonalne. W tym zaś wypadku obecna infrastruktura uniemożliwia bezkolizyjny wjazd autobusów i nie pozwala zapewnić bezpieczeństwa pasażerom. Obecny stan utrzymania dworca prowadzi do zwiększenia uciążliwości, problemów parkingowych i chaosu organizacyjnego wywołującego protesty mieszkańców.

Rozpoznając apelację Sąd drugiej instancji uznał za własne ustalenia Sądu Okręgowego z tą zmianą , że nieco odmiennie ocenia stan faktyczny z punktu widzenia przesłanek miarkowania kary umownej i zważył co następuje:

W świetle art. 366 k.p.c. powagą rzeczy osądzonej objęte jest to, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia (por. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2021 r. I CSKP 176/21 niepubl.). Okoliczności istotne dla sprawy nie były oceniane w poprzedniej sprawie z punktu widzenia przesłanek miarkowania. Słusznie Sąd Okręgowy uznał więc, że fakt, że uwzględniono powództwo o część kary umownej nie przesądza rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie i dokonał własnej oceny okoliczności sprawy w kontekście przesłanek z art. 484§2 k.c.

Podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. nie był zasadny.

Sąd Apelacyjny nie kwestionuje, że M. O. uznał, że funkcja dworca została jedynie ograniczona o 50% (protokół z dnia 12 stycznia 2021r). Sąd Okręgowy słusznie jednak uznał, że ocena proporcji w jakich świadkowie oceniali ograniczenie funkcjonalności dworca nie jest decydująca albowiem świadkowie różnie oceniali te proporcje. Przede wszystkim jednak dla oceny podstaw do miarkowania kary umownej nie mogą mieć zastosowania matematyczne wyliczenia. Decydujące bowiem jest , że pozwana nie zrealizowała swojego obowiązku. Nawet z zeznań świadka M. O. wynikało, że ograniczono liczbę stanowisk, mieszkańcy skarżyli się na brak połączeń dalekobieżnych i ograniczono dostępność parkingów. Dla Sądu Apelacyjnego istotny był cel zastrzeżenia kary wynikający wprost z treści umowy (k 13). W zamierzeniu stron umowy, pozwana nabywając udziały w spółce (...) była gotowa utrzymać przez okres 50 lat na przekazanej nieruchomości o powierzchni ponad 1 ha, na której znajdował duży plac manewrowy z wydzielonymi stanowiskami, z parkingiem bezpłatnym , dotychczasową funkcję dworca ogólnie dostępnego a więc nie tylko dla pasażerów lecz także dla podmiotów wykonujących funkcję komunikacyjną. Już zawarcie umowy z 2010r. przez (...) sp. z o.o. w M. a więc spółkę kontrolowana przez pozwaną ) nie gwarantowało utrzymania dotychczasowej funkcjonalności dworca albowiem Spółka (...) wyzbywając się prawa użytkowania wieczystego działki (...) uznała za wystarczające dla realizacji funkcji komunikacyjnej wybudowanie zewnętrznego budynku o łączonej funkcji komunikacyjnej i usługowej przy powierzchni zabudowy 40a , przy zagwarantowaniu niewielkiej powierzchni 170 m2 dla części dworcowej (umowa z dnia 18 października 2010r. k23/2). Jak wynika ponadto z ustaleń po zrealizowaniu inwestycji poważnie ograniczono także infrastrukturę komunikacyjną, co wpłynęło na zmniejszenie możliwości manewrowych na placu, ograniczyło dostępność parkingów (istniejące zorganizowano przede wszystkim dla klientów (...)). Ograniczono także poprzez zmianę układu komunikacyjnego możliwość wykorzystanie dworca dla potrzeb tras dalekobieżnych. Zasadnie też Sąd Okręgowy zwracał uwagę, że zwiększenie komfortu dla celu realizacji funkcji usługowej nie oznacza realizacji funkcji komunikacyjnych.

Najbardziej jednak istotne jest, że gmina na skutek czynności spółki kontrolowanej przez pozwaną utraciła kontrolę nad nieruchomością , na której znajduje się dworzec. Na skutek upadłości (...) M. nie może realizować swoich roszczeń o utrzymanie funkcji dworca wynikających z dnia 18 października 2010r. względem (...), a ta ostatnia uchyla się od jakichkolwiek gwarancji ogólnodostępności dworca (k.88).

Niewątpliwie więc pozwana nie zrealizowała swojego obowiązku pomimo, że nabywając udziały w spółce poniżej ich wartości rynkowej, nie jest już w stanie zabezpieczyć realizacji celu umowy tj utrzymania funkcji dworca na nieruchomości , której prawo użytkowania wieczystego było najbardziej istotnym składnikiem majątkowym. Zwrócić trzeba uwagę, że 2007 r. wartość całej nieruchomości o pow. 1 ha 20 arów (z której wydzielono działkę (...)) oszacowano na kwotę 5.791.970 zł.. Działka (...) była najbardziej istotnym składnikiem wpływającym na wartość udziałów w spółce (...). Ograniczenia funkcjonalności komunikacyjnej wywołało już nakłady finansowe strony powodowej na zorganizowanie parkingu, jak i tworzy wysokie ryzyko poniesienia dalszych nakładców na realizację zadań Gminy w sytuacji, gdy nawet dotąd istniejący dworzec nie spełnia w pełni swej zakładanej funkcjonalności i ich dalszego zwiększenia w wypadku gdy spółka (...) uzna, że dalsze utrzymanie dworca jest dla nie nieopłacalne.

Dla Sądu Apelacyjnego dla kwestii wpływających na miarkowanie ma znaczenie, że na chwilę orzekania dworzec w M. przez 15 lat spełniał -choć nie w pełnym zakresie- swoją funkcję, co zwolniło gminę częściowo z obowiązków realizacji zadań wynikających z powołanego przez Sąd Okręgowy art. 7 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. 2020 r., poz. 713 t.j.). Wszak Gmina przestała być (...) spółki (...) realizującej faktycznie część zadań dotyczących lokalnego transportu zbiorowego. Jakkolwiek słusznie Sąd Okręgowy uznawał, że matematyczna ocena proporcji powierzchni dworca nie może być decydująca i słusznie zwracał uwagę także na niewymierne funkcje kary umownej, to jednak nie można pominąć, że celem umowy było zagwarantowanie, że gmina nie będzie musiała przez dłuższy czas ponosić obciążeń związanych z utrzymaniem dworca i ponoszenie nakładów. Skoro więc przez 30 % okresu wskazanego w umowie zasadnicza funkcja dworca była jednak realizowana, choć nie w takim zakresie jak zakładano w umowie, to Sąd Apelacyjny zmiarkował karę umowną, do kwoty 879.750 zł a więc o kwotę 155.250 zł stanowiącą połowę z 30 % kary w wysokości zwaloryzowanej tj 1.035.000 zł. Po odliczeniu kwoty 80.000zł zasądzonej w poprzednim procesie wynik tj kwota 799.750 zł, która stanowi zakres zasadnego żądania strony powodowej.

Z tych przyczyn Sąd drugiej instancji zmienił na podstawie art. 386§1 k.p.c. w zw. z art. art. 15 zzs ¹ ust. 1 pkt 4 ustawy dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U.2021.2095 t.j) zaskarżony wyrok obniżając zasądzoną kwotę we wskazanej części.

Dalej idąca apelacja nie jest zasadna.

Odpowiedzialność pozwanej była bowiem zobiektywizowana, oderwana od konieczności ponoszenia nakładów na działalność Spółki (...) jak i oderwana od wyników finansowych spółki zależnej. Ponadto aktualna konfiguracja układu komunikacyjnego na gruncie i zakresu funkcjonalności budynku dla potrzeb dworca nie jest wynikiem działań pozwanej lecz osoby trzeciej, która nabyła prawo użytkowania wieczystego za zgodą pozwanej jako wspólnika spółki. Nawet więc jeżeli gmina (poza kosztami parking) nie poniosła jeszcze dalszej szkody związanej z utrzymaniem dworca autobusowego a ewentualne dalsze szkody mają charakter hipotetyczny, to jednak istnienie dworca w przyszłości jest niepewne, a powodowa Gmina obiektywnie utraciła kontrolę nad nieruchomością , której wartość przekraczała wartość zbywanych udziałów w spółce (...). Ta ostatnia zaś nie może już spełniać swojej roli zarządcę dworca z uwagi na upadłość. Kara umowna ukształtowana przez strony nie musi zaś realizować wyłącznie funkcji odszkodowawczej przy odpowiedzialności kontraktowej, lecz także funkcję represyjną, czy prewencyjną. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2022 r. II CSKP 349/22 niepubl.

Apelację w pozostałej części więc oddalono na podstawie art. 385 k.p.c.

W konsekwencji zmieniono rozstrzygnięcie o kosztach procesu. Rozstrzygnięcie o kosztach oparto na art. 100 k.p.c. przy uwzględnieniu, że powództwo zostało uwzględnione w 84% . Strona powodowa poniosła 47.750 zł opłaty sądowej + koszty związane z udziałem pełnomocnika 10817zł zł +strona pozwana poniosła koszty pełnomocnika 10817zł (inne koszty nie zostały wykazane). Strona powodowa powinna ponieść 16% z łącznych kosztów procesu tj 11101zł (~16% z 69384zł). Oznacza to , że pozwana winna zwrócić stronie powodowej 47.466zł. Obie strony powinny w tych proporcjach ponieść koszty sądowe w oparciu o art. 113 u.k.s.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c. i przy uwzględnieniu §2 pkt 7 i §10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015r. poz. 1800 ze zm.) . Strona powodowa poniosła koszty pełnomocnika 8100zł a pozwana opłatę od apelacji 23875zł i koszty udziału pełnomocnika 8100zł. Pozwana jako wygrywająca w ok. 32% winna ponieść koszty w wysokości 27.251zł 68% z 40.075zł .To oznacza, że strona powodowa powinna zwrócić pozwanej 4.724zł.

SSA Sławomir Jamróg