Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 lutego 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSA Marek Boniecki

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 1 lutego 2024 r. w Krakowie

sprawy z powództwa (...) sp. z o.o. w G.

przeciwko Z. J.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 13 kwietnia 2022 r., sygn. akt VII GC 163/21

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz strony powodowej tytułem kosztów postępowania apelacyjnego kwotę 8100 zł (osiem tysięcy sto złotych) wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie
w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

Sygn. akt I AGa 161/22

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 1 lutego 2024 r.

W dniu 2 lipca 2021 r. Sąd Okręgowy wK.wydał w sprawie sygn. akt(...)nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, w którym nakazał pozwanemu Z. J., aby zapłacił powodowej (...) sp. z o.o. w G. kwotę 289.937,55 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 2 grudnia 2017 r. do dnia zapłaty z zastrzeżeniem, że jego odpowiedzialność ogranicza się do nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w O.prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), do wysokości hipoteki przymusowej w kwocie 423.593,13 zł oraz kwotę 10.842 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W zarzutach od nakazu zapłaty pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, kwestionując roszczenie co do zasady, wysokości i wymagalności.

Wyrokiem z 13 kwietnia 2022 r. Sąd Okręgowy w Kielcach utrzymał ww. nakaz zapłaty w całości i zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej dodatkowo 3600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd pierwszej instancji poczynił ustalenia faktyczne zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z których wynika, że:

- nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla z 21 grudnia 2017 r, sygn. (...) Sąd Okręgowy w G. nakazał R. J. zapłacić (...) sp. z o.o. w G. kwotę 289.937,55 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 2 grudnia 2017 r. do dnia zapłaty i kosztami postępowania;

- prawomocnym wyrokiem z 18 września 2018 r., sygn. akt (...)Sąd Okręgowy w G. utrzymał w mocy ww. nakaz zapłaty;

- R. J. był wieczystym użytkownikiem nieruchomości objętej księgą wieczystą numer (...), w której to księdze, na podstawie nakazu zapłaty z 21 grudnia 2017 roku Sądu Okręgowego w G., sygn. (...), wpisana została przymusowa na rzecz (...) sp. z o.o. w G. na sumę 423.593,13 zł;

- na podstawie umowy przeniesienia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości
i prawa własności budynków w celu zwolnienia się ze zobowiązania pieniężnego z 20 sierpnia 2020 r., R. J. przeniósł na swojego wnuka Z. J. prawo użytkowania wieczystego ww. nieruchomości oraz prawo własności znajdujących się na niej budynków;

- w toku postępowania egzekucyjnego na podstawie nakazu zapłaty z 21 grudnia 2017 r., sygn. (...), wyegzekwowano na od R. J. rzecz wierzyciela na dzień 14 września 2021 r. kwotę 9667,36 zł; pozostała zaległość z tytułu należności głównej 289.937,55 zł, odsetek 71.145,11 zł, kosztów procesu 1371,38 zł.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał powództwo za uzasadnione w świetle przepisów art. 65 ust. 1, art. 109 ust. 1 ustawy, art. 73 ustawy z dnia
6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t. jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 1984, dalej: u.k.w.h.), przyjmując, że:

- pozwany nie podniósł skutecznie żadnych zarzutów przeciwko żądaniu pozwu;

- sądowy tytuł egzekucyjny uzyskany przez wierzyciela hipotecznego przeciwko dłużnikowi osobistemu stanowi dowód istnienia i wysokości zabezpieczonej wierzytelności
w postępowaniu z udziałem właściciela obciążonej nieruchomości (art. 365 §1 k.p.c.);

- zbędne zatem było wykazywanie istnienia stosunku podstawowego między powodem a dłużnikiem osobistym, a zarzuty pozwanego przeciwko treści złożonych przez powoda faktur VAT są bez znaczenia dla rozstrzygnięcia;

- powód wykazał dokumentem urzędowym pochodzącym od komornika, że w toku postępowania egzekucyjnego od R. J. prowadzonego na podstawie nakazu zapłaty wyegzekwowano na rzecz wierzyciela na dzień 14 września 2021 roku jedynie 9667,36 zł i pozostała zaległość z tytułu należności głównej 289.937,55 zł oraz odsetek; pozwany nie wykazał odmiennych faktów ani nawet nie twierdził na temat ich istnienia;

- roszczenie objęte nakazem zapłaty, stanowiącym podstawę do wpisu hipoteki, obejmowało również odsetki za opóźnienie od kwoty 289.937,55 zł od dnia 2 grudnia 2017 r. do dnia zapłaty, zatem także te odsetki powód może egzekwować od dłużnika rzeczowego.

Wyrok powyższy zaskarżył w całości apelacją pozwany, wnosząc o jego zmianę poprzez uchylenie w całości nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym wydanego przez Sąd Okręgowy w K.z dnia 2.07.2021 r., sygn. akt(...) i oddalenie powództwa.

Apelujący zarzucił naruszenie: 1) art. 73 u.k.w.h. oraz art. 233 §1 k.p.c. i art. 365 §1 k.p.c., polegające na błędnym uznaniu, że pozwany jako dłużnik rzeczowy względem powoda utracił prawo podniesienia zarzutów, które przysługiwały również dłużnikowi osobistemu, ze względu na fakt wydania przeciwko dłużnikowi osobistemu przez Sąd Okręgowy w G. nakazu zapłaty z dnia 21.12.2017 r. sygn. akt (...), dotyczącego wierzytelności będącej przedmiotem również niniejszego postępowania i uprawomocnienia się tego nakazu, podczas gdy dłużnik rzeczowy, który nie był stroną ww. postępowania nakazowego, nie jest związany tym rozstrzygnięciem, a działania dłużnika osobistego, który zaniechał obrony przed roszczeniem wierzyciela lub podjął obronę nieskuteczną, nie mogą pogarszać sytuacji prawnej dłużnika rzeczowego i nie powodują utraty przez dłużnika rzeczowego zarzutów, o których mowa w art. 73 u.k.w.h.; 2) art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c., polegające na uznaniu, że z jednej strony powód należycie wypełnił spoczywający na nim ciężar inicjatywy dowodowej co do zasadności objętego pozwem roszczenia, z drugiej zaś, że to pozwany zobligowany był wykazać, że zobowiązanie zostało spełnione zgodnie z jego przedmiotem i treścią oraz uznaniu, że pozwany temu ciężarowi nie sprostał, podczas gdy zgromadzony w aktach sprawy materiał dowodowy w sposób oczywisty nie pozwala na wyczerpujące zweryfikowanie objętego pozwem roszczenia, zaś pozwany twierdził, że jego wysokość i wymagalność nie została przez powoda udowodniona w stopniu nie budzącym żadnych wątpliwości, a zatem nie miał obowiązku udowadniania, że zobowiązanie to zostało spełnione; 3) art. 233 §1 k.p.c., art. 245 k.p.c., art. 252 k.p.c. oraz art. 365 §1 k.p.c. i art. 366 k.p.c., polegające na błędnym uznaniu, że powód należycie wykazał istnienie i wysokość dochodzonego roszczenia, podczas gdy, wbrew stanowisku Sądu I instancji, przedstawione przez powoda dokumenty prywatne nie pozwalały na pełną weryfikację wysokości oraz wymagalność roszczenia pozwu, zaś nakaz zapłaty wydany przez Sąd Okręgowy w G. z dnia 21.12.2017 r. sygn. akt (...) nie wiąże pozwanego w niniejszym procesie w tym sensie, że zarówno nie pozbawia go możliwości podniesienia przeciwko roszczeniu pozwu wszelkich zarzutów, w tym także tych przysługujących dłużnikowi osobistemu, jak i nie posiada wobec niego powagi rzeczy osądzonej; 4) art. 232 k.p.c., art. 233 k.p.c., art. 481 § 1 k.c., polegające na błędnym uznaniu, że należne powodowi od pozwanego odsetki za opóźnienie liczone powinny być od dnia 2.12.2017 r., podczas gdy powód nie wzywał pozwanego do zapłaty przed wniesieniem pozwu, a zatem przed dniem otrzymania przez pozwanego odpisu pozwu i dowiedzeniem się
o kierowanym do niego roszczeniem powoda pozwany nie pozostawał względem powoda
w jakimkolwiek opóźnieniu w zapłacie dochodzonej należności.

W odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny. Dodatkowo ustalono, że nakaz zapłaty w sprawie (...) został wydany na podstawie wypełnionego weksla in blanco, które to okoliczności nie były w sprawie sporne,
a nadto wynikały z dokumentów w postaci nakazu zapłaty (k. 17) i zarzutów od tego nakazu (k. 112-113).

Podniesione w środku odwoławczym zarzuty okazały się ostatecznie nieskuteczne, aczkolwiek nie sposób odmówić słuszności pierwszemu z nich. Zagadnienie mocy wiążącej wyroku wydanego przeciwko dłużnikowi osobistemu względem dłużnika rzeczowego jest sporne tak w doktrynie, jak i judykaturze. Sąd odwoławczy w obecnym składzie przychyla się do poglądu, zgodnie z którym do dopuszczalności podnoszenia zarzutów przez właściciela nieruchomości niebędącego dłużnikiem osobistym, jak również do ich skuteczności, nie ma znaczenia, czy przeciwko dłużnikowi osobistemu istnieje tytuł wykonawczy, także jeżeli tytułem takim jest prawomocny wyrok sądu. Dochodzenie w procesie cywilnym odpowiedzialności osobistej oraz dochodzenie odpowiedzialności z przedmiotu hipoteki mają bowiem dwie różne podstawy materialnoprawne; odmienność ta przejawia się m.in.
w okoliczności, że właścicielowi mogą przysługiwać jego własne zarzuty, jak też, że pewne czynności dłużnika osobistego nie mają wpływu na sytuację prawną właściciela (np. zrzeczenie się zarzutów). Co więcej, wyrok stwierdzający istnienie i wymagalność wierzytelności wydany w postępowaniu przeciwko dłużnikowi osobistemu również nie przesądza o konieczności przyjęcia istnienia wierzytelności na potrzeby postępowania przeciwko właścicielowi - innymi słowy, wyrok taki nie jest wiążący dla sądu, który rozstrzyga o zasadności roszczenia o znoszenie egzekucji z przedmiotu hipoteki; nie korzysta z rozszerzonej powagi rzeczy osądzonej (tak: Ł. Przyborowski [w:] Komentarz do ustawy o księgach wieczystych i hipotece [w:] Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy o postępowaniu wieczystoksięgowym. Komentarz, red. J. Pisuliński, Warszawa 2014, art. 73, art. 74.). Zaprezentowany pogląd pozostaje także w zgodzie z aktualną linią orzeczniczą ukształtowaną na tle stosowania przepisu art. 365 §1 k.p.c. (zob. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z 24.08.2023 r., III USK 396/22, LEX nr 3597992). W konsekwencji, w realiach rozpoznawanej sprawy, prawomocne orzeczenie zapadłe w sprawie (...) Sądu Okręgowego w G. wiązało Sąd pierwszej instancji w aktualnej sprawie tylko co do tego, że R. J. jest zobowiązany do zapłaty na rzecz strony powodowej zasądzonej tym orzeczeniem kwoty, ale nie pozbawiało pozwanego możliwości podniesienia zarzutów, o których mowa w art. 73 u.k.w.h.

Przedstawiona wyżej argumentacja nie czyniła jednak omawianego zarzutu skutecznym. W zarzutach od nakazu zapłaty pozwany nie przedstawił, poza ogólnymi, czysto teoretycznymi twierdzeniami dotyczącymi braku związania prawomocnym wyrokiem zapadłym przeciwko dłużnikowi osobistemu, żadnych konkretnych argumentów, które pozwalałyby na przyjęcie, że stwierdzona prawomocnym orzeczeniem Sądu Okręgowego
w G. wierzytelność nie istnieje lub istnieje w mniejszej wysokości. Wbrew bowiem kolejnym zarzutom apelacji (pkt. 2 i 3), to na pozwanym spoczywał ciężar wykazania tych okoliczności i nie chodzi tu bynajmniej o wykazywanie okoliczności negatywnych. Jak bowiem wynika z treści nakazu zapłaty wydanego w sprawie (...) przez Sąd Okręgowy w G. i zarzutów pozwanego R. J. od tegoż nakazu, wydany on został na podstawie wypełnionego weksla in blanco. Tymczasem za ugruntowany w judykaturze uznać należy pogląd, zgodnie z którym ciężar dowodu, że weksel wypełniano niezgodnie z porozumieniem (art. 10 i 17 prawa wekslowego), spoczywa na dłużniku wekslowym (zob. m.in. orzeczenie Sądu Najwyższego z 24.10.1962 r., II CR 976/61, OSNC 1964, nr 2, poz. 27). Skoro dłużnikowi rzeczowemu, stosownie do art. 73 u.k.w.h., przysługują obok zarzutów osobistych względem wierzyciela także te, które przysługują dłużnikowi osobistemu, to w tym drugim przypadku wstępuje on niejako w miejsce dłużnika osobistego, także w zakresie rozłożenia ciężaru dowodu. Tymczasem w rozpoznawanej sprawie pozwany nie zaoferował jakiegokolwiek dowodu, który podważałby prawidłowość wypełnienia weksla stanowiącego podstawę wydania nakazu zapłaty przeciwko dłużnikowi osobistemu. Co więcej, to strona powodowa zaoferowała szeroki materiał dowodowy w postaci faktur VAT i innych dokumentów księgowych, wskazujący, że wierzytelność strony powodowej względem R. J. istniała i to w dochodzonej wysokości.

Za prawidłowe uznać należało także rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek.

Warunkiem skuteczności powództwa przeciwko właścicielowi obciążonej nieruchomości jest z reguły wymagalność zabezpieczonej wierzytelności. Zgodnie z art. 78 ust. 1 u.k.w.h., jeżeli wymagalność wierzytelności hipotecznej zależy od wypowiedzenia,
a właściciel nieruchomości obciążonej nie jest dłużnikiem osobistym, wypowiedzenie powinno być dokonane także w stosunku do niego. Przepis ten, ustanawiając wyjątek od zasady akcesoryjności, służy wzmocnieniu pozycji właściciela obciążonej nieruchomości, niebędącego dłużnikiem osobistym, przez zapobiegnięcie zaskakiwaniu go czynnościami zmierzającymi do zaspokojenia długu z nieruchomości. Gdy właściciel obciążonej nieruchomości nie jest dłużnikiem zabezpieczonej wierzytelności, oświadczenie to nie ma charakteru wypowiedzenia wierzytelności w ścisłym tego słowa znaczeniu, jest jednak konieczne do zaktualizowania powinności właściciela nieruchomości wynikającej ze stosunku hipoteki (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2023 r., II CSKP 491/22). Jednocześnie nie zostały ustawowo przewidziane wymagania co do szczególnej treści lub formy wypowiedzenia w stosunku do właściciela przedmiotu hipoteki niebędącego dłużnikiem osobistym. Przyjmowane jest w orzecznictwie i w piśmiennictwie prawniczym, że rozumienie pojęcia „wypowiedzenie” powinno być szeroko interpretowane. Do czynności wierzyciela hipotecznego, których następstwem jest postawienie wierzytelności hipotecznej w stan wymagalności, zaliczane jest wezwanie właściciela nieruchomości do zapłaty, doręczenie pozwu obejmującego żądanie zasądzenia sumy wierzytelności, jak też doręczenie mu zawiadomienia o dokonanym wypowiedzeniu w stosunku do dłużnika osobistego. Przeważa stanowisko, że do podjęcia tych czynności przez ustanowionego przez wierzyciela pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym, nie jest wymagane pełnomocnictwo szczególne, odrębne od umocowania do działania w postępowaniu sądowym, dotyczącym roszczenia o zasądzenie sumy wierzytelności hipotecznej. Charakter tych czynności pozwala na zaliczenie do tej kategorii także działania mającego doprowadzić do rezultatu obejmującego zrealizowanie zapłaty. Nie ma podstaw do przyjęcia, że oświadczenie musi zawierać zwrot „wypowiedzenie”. Istotne jest, żeby odbiorca oświadczenia uzyskał jednoznaczną informację, że wierzyciel hipoteczny chce przystąpić do odzyskania wierzytelności (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2018 r., II CSK 242/17). W rozpoznawanej aktualnie sprawie strona powodowa poprzez wniesienie pozwu, który następnie doręczony został pozwanemu, skutecznie wypowiedziała wierzytelność względem dłużnika rzeczowego. Nie oznacza to bynajmniej, że dopiero od tej daty mogła domagać się odsetek od należności głównej, skoro ich nie skapitalizowała. Pozwany odpowiada rzeczowo co wysokości hipoteki, w której ujęte zostały także odsetki, stosownie do art. 69 u.k.w.h. Zauważyć w tym miejscu też należy, że pozwanemu w dacie nabycia prawa do nieruchomości znany był istniejący już wpis hipoteki przymusowej oraz podstawa jej wpisu (k. 37v, 43, 25v, 45).

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności i nie dostrzegając, aby Sąd pierwszej instancji uchybił prawu materialnemu w zakresie nie objętym zarzutami, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną. Sprawa została rozpoznana na posiedzeniu niejawnym na podst. art. 374 k.p.c.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które po stronie pozwanych ograniczyły się do wynagrodzenia radcy prawnego przyjęto art. 98 §1 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §2 pkt 7 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.).