Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 maja 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Boniecki (spr.)

Sędziowie: SSA Regina Kurek

SSA Paweł Czepiel

po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2024 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. S., J. S. (1) i M. B.

przeciwko Gminie B.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 8 kwietnia 2022 r., sygn. akt VII GC 53/21

uchyla zaskarżony wyrok w całości, znosi postępowanie od dnia 8 kwietnia 2022 r. i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I AGa 192/22

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 9 maja 2024 r.

Wyrokiem z 8 kwietnia 2022 r. Sąd Okręgowy w Kielcach zasądził od Gminy B. na rzecz M. S., J. S. (1), M. B. solidarnie kwotę 201.710 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 20 stycznia 2019 r. oraz kosztami procesu.

Sąd pierwszej instancji poczynił ustalenia faktyczne szczegółowo zaprezentowane
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z których wynika, że:

- strony łączyła zawarta 15 września 2017 r. w trybie ustawy Prawo zamówień publicznych umowa o roboty budowlane;

- termin końcowy strony przewidziały na 31 sierpnia 2018 r., z możliwością jego przedłużenia w wypadkach wymienionych w umowie;

- w czasie realizacji prac powód zgłosił pozwanemu brak w dokumentacji projektowej izolacji poziomej pomiędzy ławami fundamentowymi a ścianami budynku;

- pozwany ogłosił przetarg na wykonanie izolacji; prace w tym zakresie były wykonywane przez podmiot trzeci od 4 stycznia do 19 lutego 2018 r.; w tym czasie powód nie mógł wykonywać swoich robót;

- w marcu 2018 r. wykonawca zwrócił się do pozwanego o rozebranie i usunięcie
z placu budowy budynków gospodarczych, których rozbiórka nie była przewidziana
w dokumentacji przetargowej; prace w tym zakresie zostały wykonane przez podmiot trzeci do 29 maja 2018 r.;

- pozwany nie wyraził zgody na zmianę terminu wykonania robót;

- 19 września 2018 r. strona powodowa zakończyła prace, które następnie zostały odebrane;

- 19 grudnia 2018 r. strony podpisały protokół końcowy odbioru robót, w którym stwierdzono przekroczenie przez wykonawcę terminu wykonania robót o 46 dni;

- po wystawieniu faktury pozwany obciążył wykonawcę karą umową za nieterminowe wykonanie umowy w kwocie 201.710 zł, a następnie złożył oświadczenie o potrąceniu kary umownej.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego
w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy uznał powództwo za uzasadnione w całości, przyjmując m.in., że:

- postanowieniem z 30 lipca 2020 r. Sąd zawiesił postępowanie w sprawie na podstawie art. 174 §1 pkt 1 k.p.c. z uwagi na śmierć w dniu (...) powoda J. S. (2), a postanowieniem z 22 lutego 2021 r. postępowanie to zostało podjęte na podstawie art. 180 §1 pkt 1 k.p.c. na wniosek i z udziałem następców prawnych zmarłego - jego spadkobierców: M. S., J. S. (1) i M. B.;

- na rozprawie w dniu 29 marca 2022 r. pełnomocnik powodów przedłożył akt powołania zarządcy sukcesyjnego przedsiębiorstwaJ. S. (2)w osobie M. B., noszący datę 30 października 2020 r.; z treści tego dokumentu wynika, że zarządcę sukcesyjnego powołali spadkobiercy J. S. (2) na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy o zarządzie sukcesyjnym;

- w przypadku śmierci w toku postępowania sądowego osoby fizycznej będącej przedsiębiorcą dalszy przebieg postępowania regulują art. 174 §1 pkt 1, art. 180 §1 pkt 1, art. 181 ¹ k.p.c.; z chwilą śmierci strony sąd z urzędu zawiesza postępowanie w sprawie i podejmuje je z urzędu z chwilą zgłoszenia się lub wskazania następców prawnych zmarłego z ich udziałem lub podejmuje postępowanie z udziałem zarządcy sukcesyjnego, ale tylko na wniosek zarządcy lub drugiej strony, w tym przypadku pozwanego;

- w przedmiotowej sprawie ani zarządca sukcesyjny, ani pozwany nie złożyli wniosku o podjęcie postępowania z udziałem zarządcy sukcesyjnego, wobec czego spadkobiercy zmarłego posiadają legitymację czynną;

- zgodnie z art. 21 ust. 2 ustawy o zarządzie sukcesyjnym, zarządca sukcesyjny może,
a zatem nie musi wytaczać powództwa wynikające z prowadzeniem przedsiębiorstwa
w spadku; nie pozbawia to zatem właściciela przedsiębiorstwa w spadku prawa do występowania z pozwem w takich sprawach, a tym samym przyjęcia, że zarządca posiada legitymację wyłączną;

- wniosek pełnomocnika powodów zgłoszony na rozprawie w dniu 29 marca 2022 r. Sąd uznał za wniosek o wstąpienie w miejsce dotychczasowych powodów zarządcy sukcesyjnego co było niedopuszczalne w świetle art. 458 ⁸ §2 k.p.c.

Wyrok powyższy zaskarżyła w całości apelacją pozwana, wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa.

Apelująca zarzuciła naruszenie: 1) art. 483 i art. 484 k.c., poprzez błędne zastosowanie i w konsekwencji zasądzenie na rzecz powoda kwoty dochodzonej pozwem; 2) art. 471 k.c., poprzez błędne zastosowanie i w konsekwencji zasądzenie na rzecz powoda kwoty dochodzonej pozwem; 3) art. 458 ¹⁰ k.p.c., poprzez błędne zastosowanie i w konsekwencji niedopuszczenie i nieprzeprowadzenie dowodu z zeznań świadków A. W., pracownika pozwanej oraz K. Ż., dyrektora szkoły oraz zdjęć, wnioskowanych na okoliczność ustalenia stopnia postępu robót budowlanych
w poszczególnych czasokresach w trakcie realizacji inwestycji, liczby pracowników powoda wykonujących roboty budowlane w poszczególnych czasokresach oraz wykorzystywania budynków gospodarczych przez powoda na własne cele - zaplecze/magazyn; 4) art. 233 k.p.c., poprzez dowolną, wybiórczą ocenę zgromadzonego materiału dowodowego, tj. dziennika budowy oraz opinii biegłego sądowego i w konsekwencji zasądzenie na rzecz powoda kwoty dochodzonej pozwem.

W odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku.

Zgodnie z art. 378 §1 k.p.c., sąd drugiej instancji w granicach zaskarżenia bierze pod uwagę nieważność postępowania. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie ma znaczenia, czy okoliczności uzasadniające nieważność dotyczą strony, która wniosła apelację. Nieważność postępowania ma bowiem charakter obiektywny. Zauważyć przy tym wypada, że
w rozpoznawanej sprawie strona powodowa, która została pozbawiona możności ochrony swoich praw, nie miała możliwości wywiedzenia apelacji od korzystnego dla siebie wyroku,
z uwagi na brak interesu prawnego w jego zaskarżeniu ( gravamen).

Stosownie do art. 21 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (t. jedn. Dz.U. z 2021, poz. 170, dalej: u.z.s.), zarządca sukcesyjny działa
w imieniu własnym, na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku; może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, skoro ustanowienie zarządu sukcesyjnego wyłącza możliwość samodzielnego zarządzania przedsiębiorstwem w spadku przez jego współwłaścicieli, należy przyjąć, że podobnie jak w przypadku syndyka i zarządcy nieruchomości (art. 935 k.p.c.) jego podstawienie procesowe ma w tym przypadku charakter bezwzględny (zob. uzasadnienie projektu ww. ustawy, Sejm RP VIII kadencji, druk sejmowy Nr 2293, s. 41). Zatem przyznanie legitymacji procesowej zarządcy sukcesyjnemu – na okres, w którym jakakolwiek osoba sprawuje tę funkcję – wyłącza legitymację właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Następuje więc tzw. subrogacja, czyli podstawienie procesowe bezwzględnie (zob. także K. Górniak w: Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Prawo spadkowe przedsiębiorców. Komentarz pod red. K. Osajdy, Wyd. 2, Warszawa 2022). Pogląd ten znajduje także potwierdzenie w art. 13 ust. 1 u.z.s., wedle którego właściciel przedsiębiorstwa w spadku, w tym przypadku spadkobiercy pierwotnego powoda, może dokonywać czynności zachowawczych tylko w okresie między śmiercią przedsiębiorcy a dniem ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

Nie sposób także zgodzić się z dokonaną przez Sąd pierwszej instancji interpretacją art. 181 ¹ k.p.c. Dla podjęcia postępowania z udziałem zarządcy sukcesyjnego nie jest konieczne wyartykułowanie we wniosku żądania udziału zarządcy, albowiem, jak wskazano wyżej, bez jego uczestnictwa postępowanie nie może się toczyć.

Co do zasady brak reprezentacji strony przez zarządcę w przypadku subrogacji skutkować powinno brakiem legitymacji strony. W badanym przypadku sytuacja jest jednak zgoła odmienna. Otóż M. B. ustanowiona zarządcą sukcesyjnym do 30 kwietnia 2025 r. (wydruk (...)– k. 383-384) występowała w sprawie po stronie powodowej, jednak nie jako zarządca lecz spadkobierca. Przyznanie jej tego statusu na etapie postępowania apelacyjnego stanowiłoby niedopuszczalne przekształcenie podmiotowe. Na szczególną przy tym uwagę zasługuje stanowisko pełnomocnika strony powodowej, reprezentującego także na podstawie odrębnego pełnomocnictwa zarządcę (k. 330), który na rozprawie w dniu 29 marca 2022 r. wyraźnie oświadczył, że powodem w sprawie jest w chwili obecnej zarządca sukcesyjny (k. 336). Na kolejnej terminie Sąd odmówił jednak dopuszczenia do udziału w sprawie w charakterze powoda zarządcy (k. 337), wydając w tym przedmiocie odrębne postanowienie. Bez znaczenia jest przy tym, na jakiej podstawie to uczynił. W tej sytuacji nie może być mowy o domniemaniu działania strony powodowej przez zarządcę, nawet przy tożsamości osoby spadkobiercy i zarządcy.

Odmawiając zarządcy możliwości reprezentowania strony powodowej, Sąd pozbawił ją możności obrony swoich praw, czym zaktualizował podstawę nieważności wymieniona w art. 379 pkt 5 k.p.c.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §2 k.p.c. orzekł jak w sentencji. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd pierwszej instancji winien dopuścić zarządcę sukcesyjnego do udziału w sprawie w miejsce następców prawnych J. S. (2). Z uwagi na fakt, że nieważność dotyczy ostatniego etapu procesu, nie będzie potrzeby ponownego przeprowadzania postępowania dowodowego.