Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Boniecki (spr.)

Sędziowie: SSA Paweł Rygiel

SSA Anna Kowacz-Braun

Protokolant: Krzysztof Malinowski

po rozpoznaniu w dniu 13 marca 2023 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka masy upadłości (...) spółki
z o.o. w upadłości w M.

przeciwko (...) spółce z o.o. w T.

o uznanie

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 1 sierpnia 2018 r. sygn. akt IX GC 865/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadaje mu treść:

„I. uznaje za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości (...) sp. z o.o. w upadłości w M. czynność ustanowienia hipoteki umownej łącznej do kwoty 10.700.000 zł, ustanowionej aktem ustanowienia hipoteki z dnia 5 marca 2014 r., Rep. (...), sporządzonym przez notariusza M. K., prowadzącego Kancelarię Notarialną w K., obciążającej nieruchomość objętą księgą wieczystą nr (...);

II. zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 25.017 zł (dwadzieścia pięć tysięcy siedemnaście złotych) tytułem kosztów procesu;

III. nakazuje pobrać od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 100.000 zł (sto tysięcy złotych) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.”;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 31.250 zł (trzydzieści jeden tysięcy dwieście pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego;

3.  nakazuje pobrać od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 100.000 zł (sto tysięcy złotych) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I AGa 195/22

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 27 marca 2023 r.

Syndyk masy upadłości (...) sp. z o.o. w upadłości
w M. domagał się ostatecznie uznania za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości szczegółowo opisanej czynności z dnia 5 marca 2014 r. ustanowienia hipoteki umownej łącznej do kwoty 10.700.000 zł, obciążającej nieruchomość objętą księgą wieczystą nr (...).

Pozwana (...) spółce z o.o. w T. wniosła o oddalenie powództwa, zarzucając niespełnienie przesłanek skargi pauliańskiej, w szczególności brak: pokrzywdzenia wierzycieli, związku między zaskarżoną czynnością a niewypłacalnością upadłej spółki, świadomości pokrzywdzenia po stronie reprezentantów strony pozwanej, powiązania
w rozumieniu art. 527 §3 k.c. między upadłą spółką i pozwaną, podstaw do stwierdzenia bezskuteczności na podst. art. 130 prawa upadłościowego, a wreszcie brak legitymacji czynnej.

Wyrokiem z 1 sierpnia 2018 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że:

- (...) sp. z o.o. w M. i pozwana pozostawały w stałych stosunkach gospodarczych;

- 31 grudnia 2013 r. pomiędzy ww. spółkami doszło do zawarcia umowy konwersji wierzytelności, a 5 marca 2014 r. (...) sp. z o.o. ustanowiła hipotekę umowną łączną do kwoty 10.700.000 zł na rzecz pozwanej;

- 15 grudnia 2014 r. strony ww. umowy zawarły do niej aneks;

- 30 grudnia 2014 r. nastąpiła sprzedaż przez (...) sp. z o.o. na rzecz pozwanej oraz (...) S.A. w K. nieruchomości;

- 20 września 2016 r. ogłoszono upadłość (...) sp. z o.o.;

- pozwana dostarczała materiały do produkcji dla (...) sp. z o.o.
i wielokrotnie zwracała się o spłatę przeterminowanego zadłużenia; (...) sp. z o.o. nie była w stanie jednorazowo spłacić całego zadłużenia;

- na potrzeby umowy konwersji zmniejszono wysokość faktycznego zadłużenia do 7.500.000 zł;

- umowa konwersji była korzystna finansowo dla (...) sp. z o.o., gdyż zmniejszała wysokość zadłużenia i odraczała terminy płatności oraz obniżała wartość roszczeń odsetkowych;

- w momencie ustanawiania hipoteki pozwana była na trzecim miejscu, jako wierzyciel hipoteczny;

- (...) sp. z o.o. udzielała zabezpieczeń rzeczowych również na rzecz innych wierzycieli;

- obrót między pozwaną a (...) sp. z o.o. oscylował w latach 2009 - 2012 w granicach od sześciu do dziewięciu milionów złotych; dla pozwanej był to wtedy największy odbiorca towarów; cały obrót pozwanej, która jest spółką skupiającą się na handlu, wynosił od dwudziestu czterech do czterdziestu dwóch milionów złotych;

- (...) sp. z o.o. i pozwana miały powiązania poprzez osoby prawne i fizyczne będące wspólnikami, w szczególności: M. W., K. W., J. T. i G. T..

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał powództwo za bezzasadne, przyjmując, że:

- przy rozpoznawaniu sprawy miały zastosowanie przepisy prawa upadłościowego
w brzmieniu obowiązującym po 1 października 2016 r.;

- brak było podstaw do zastosowania art. 127 ust. 3, art. 128 czy art. 130 prawa upadłościowego z uwagi na upływ przewidzianych w tych przepisach terminów;

- zostały dochowane terminy z art. 132 ust. 3 prawa upadłościowego i art. 534 k.c.;

- powództwo zostało nieprawidłowo sformułowane, albowiem syndyk nie mógł domagać się uznania czynności za bezskuteczną względem siebie, a jedynie masy upadłości,
a zmiana stanowiska w tym zakresie zawarta dopiero w mowie końcowej pełnomocnika powoda, stanowiła w istocie zmianę żądania;

- zachodziło domniemanie, o którym mowa w art. 527 §4 k.c., natomiast nie można uznawać dwóch spółek za osoby bliskie w rozumieniu art. 527 §3 k.c.;

- powód nie wykazał okoliczności wskazujących na pokrzywdzenie wierzycieli,
w szczególności, że przez ustanowienie hipoteki stał się on niewypłacalny w ogóle lub stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż przed jej ustanowieniem; hipoteka zabezpieczała zobowiązania już istniejące, przy czym na skutek zawarcia porozumienia z 31 grudnia 2013 r. doszło do restrukturyzacji zadłużenia upadłej spółki w stosunku do pozwanej, polegającej na zmniejszeniu zadłużenia i oprocentowania, ustaleniu wydłużonych terminów płatności, ustaleniu karencji w spłacie rat kapitałowych, ustaleniu progresywnej wysokości rat; zawarcie tego porozumienia było w sposób oczywisty korzystne dla upadłej spółki, zaś pozwana, jako podmiot posiadający wymagalne wierzytelności, mógł wytoczyć powództwo i żądać zabezpieczenia w postaci ustanowienia hipoteki przymusowej na zabezpieczenie, osiągając taki sam skutek;

- faktyczna wysokość zadłużenia się nie zmieniła;

- chybiony był argument, że wysokość zadłużenia nie przystawała w żaden sposób do wartości nieruchomości, albowiem: powód nie wykazał, jaka jest wartość nieruchomości; wartość ustanowionej hipoteki nie jest równoznaczna z tym, że z danej nieruchomości nie jest w stanie się zaspokoić inny wierzyciel; w toku postępowania upadłościowego zaspokojenie wierzyciela zabezpieczonego hipotecznie następuje do wysokości faktycznego zadłużenia,
a nie do wysokości ustanowionej hipoteki;

- w momencie ustanowienia hipoteki upadła spółka była dłużkiem pozwanej, więc sama hipoteka nie wykreowała samoistnego zadłużenia rzeczowego, lecz zabezpieczyła dług osobisty;

- nietrafny był zarzut powoda, że umowa z 31 grudnia 2013 r. zmierzała do obejścia prawa w rozumieniu art. 58 §1 k.c., gdyż sama wysokość globalnego zadłużenia nie uległa zmianie, podobnie jak liczba dłużników;

- okoliczność, że jeden z wierzycieli uzyskał lepszą pozycję w stosunku do innych, nie spełnia wymogów, o jakich mowa w art. 527 §2 k.c., gdyż nie wpływa to na stopień kwoty przeznaczonej do spłaty na rzecz wierzycieli;

- niezrozumiały był zarzut, że pozwana nie zmniejszyła poziomu zabezpieczenia hipotecznego, skoro o zakresie zaspokojenia z nieruchomości decyduje stan faktycznego zadłużenia;

- powód nie wykazał, jaka jest faktyczna treść księgi wieczystej, gdyż nie zaoferował jako dowodu wypisu z księgi wieczystej;

- hipoteka zabezpieczała umowę dotyczą konwersji zobowiązań wymagalnych, które generowały zadłużenie odsetkowe, mogły doprowadzić do wstrzymania dostarczania materiałów produkcyjnych, a tym samym doprowadzić do wstrzymania produkcji lub kupowania materiałów od innych kontrahentów, na gorszych warunkach finansowych;

- upadła spółka udzielała zabezpieczeń rzeczowych (hipotek, zastawów rejestrowych) także na rzecz innych podmiotów i nie miało znaczenia, że niektóre z nich były spółkami związanymi z (...) S.A. w K.;

- działania zarówno upadłej, jak i pozwanej były racjonalne z punktu widzenia obu spółek;

- brak było podstaw do uznania, że zakres zabezpieczenia był niewspółmierny do wartości zobowiązania, gdyż przy tego typu umowach hipoteka zabezpieczyć winna nie tylko należność główną, ale również roszczenia uboczne;

- czynności były dokonywane w znacznej przestrzeni czasowej w stosunku do daty ogłoszenia upadłości, porozumienie dotyczące konwersji zadłużenia zostało zawarte 31 grudnia 2013 r. i już ono przewidywało ustanowienie hipoteki, co nastąpiło 5 marca 2014 r., a upadłość ogłoszono 20 września 2016 r.; biorąc pod uwagę tę rozpiętość czasową, trudno jest mówić, że w dniu podpisywania porozumienia upadła spółka zamierzała zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości;

- od momentu ustanowienia hipoteki do dnia ogłoszenia upadłości upłynęło ponad dwa i pół roku, a więc minęły wszystkie terminy sankcjonujące takie czynności przewidziane
w przepisach prawa upadłościowego, które to winny być wyznacznikami oceny, czy określona czynność jest zdziałana celem pogorszenia sytuacji ogółu wierzycieli;

- ostatecznie przy ustanowieniu hipoteki nie zaistniało pokrzywdzenie wierzycieli,
o jakim mowa w art. 527 § 1 i 2 k.c.

Wyrok powyższy zaskarżył w całości apelacją powód, zarzucając naruszenie: 1) art. 233 §1 k.p.c. - poprzez dokonanie przez Sąd I instancji ustaleń faktycznych sprzecznych
z materiałem dowodowym, niezgodnie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego –
w zakresie ustalenia przez Sąd, że: a) w wyniku ustanowienia hipoteki umownej na rzecz pozwanej spółki przez (...) sp. z o.o. na nieruchomości stanowiącej własność (...) sp. z o.o. nie doszło do niewypłacalności lub zwiększenia niewypłacalności (...) sp. z o.o., podczas gdy wobec brzmienia przepisów prawa upadłościowego, a to art. 245 ust. 1 pkt 5, art. 336 ust. 1 i 51 ust. 1 pkt 5 – z sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości (...) sp. z o.o. obciążonej hipoteką na rzecz (...) sp. z o.o. – zaspokojenie do wysokości posiadanego zadłużenia uzyska tylko jeden z wierzycieli, tj. (...) sp. z o.o. (przy czym z uwagi na wartość nieruchomości (...) sp. z o.o. uzyska tylko częściowe zaspokojenie); na zaspokojenie pozostałych wierzycieli – wobec ustalonej wartości nieruchomości na kwotę 1.772.233 zł nie pozostanie żadna kwota; b) skoro jeden z wierzycieli, tj. pozwana spółka, uzyskał lepszą pozycję w stosunku do innych wierzycieli, nie wyczerpuje to przesłanki pokrzywdzenia innych wierzycieli i nie wpływa na wysokość kwoty przeznaczonej do spłaty na rzecz innych wierzycieli, podczas gdy zabezpieczenie wierzytelności jednego z wierzycieli hipoteką umowną uprzywilejowuje pozycję takiego wierzyciela, który uzyskuje zaspokojenie swojej wierzytelności, a jej granice wyznacza wysokość wierzytelności, a nie plan podziału wierzytelności; c) fakt udzielenia takiego zabezpieczenia przez (...)
sp. z o.o. na rzecz spółki powiązanej osobowo i pozostającej w stałych stosunkach gospodarczych nie stanowi nadużycia pozycji monopolistycznej przez pozwaną spółkę, podczas gdy żaden inny podmiot będący wierzycielem (...) sp. z o.o. (poza podmiotami pozostającymi w grupie (...)) nie posiadał takiego zabezpieczenia
w postaci hipoteki umownej na nieruchomości dłużnika, co uprzywilejowuje tego konkretnego wierzyciela, jeśli chodzi o zaspokojenie pozostałych wierzycieli; d) ustanowiona hipoteka zabezpieczała zobowiązania wymagalne, a zawarcie przez spółki umowy konwersji wierzytelności było korzystne dla spółki (...), gdyż umowa ta przewidywała rozłożenie płatności na raty, zmniejszała odsetki, podczas gdy okoliczność ta pozostaje bez znaczenia, wobec faktu, że ustanowienie hipoteki dla zabezpieczenia wierzytelności tylko jednego z wierzycieli winno podlegać ocenie w świetle przepisów art. 527 i n. k.c., a zatem w kontekście niewypłacalności lub zwiększenia niewypłacalności spółki (...) i pokrzywdzenia tą czynnością innych wierzycieli, a nie tak jak chce Sąd I instancji polepszenia sytuacji dłużnika; 2) art. 217 §1 i 2 k.p.c. i art. 231 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o dopuszczenie dowodu w zakresie dokumentu obrazującego strukturę wiekową zobowiązań upadłej spółki, pomimo że konieczność złożenia takiego dokumentu ujawniła się po złożeniu dzień wcześniej, tj. 31 lipca 2018 r. zeznań byłej księgowej (...) sp. z o.o. – J. W., wedle której zadłużenie spółki (...) na dzień składania wniosku o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego, czyli na początek 2016 r., sięgało kilku miesięcy, podczas gdy z dokumentu obrazującego strukturę wiekową zobowiązań upadłej spółki wynika, że zobowiązania spółki (...) sięgały 2013 r., a na dzień 31 grudnia 2015 r. spółka posiadała zadłużenie w łącznej kwocie 18.719.147,37 zł, w tym bieżące w kwocie 12.524.523,48 zł, przeterminowane od 1 do 10 dni w kwocie 189.668,59 zł, przeterminowane od 11 do 30 dni w kwocie 475.615,98 zł, przeterminowane od 31 do 60 dni w kwocie 392.770,94 zł, przeterminowane od 61 do 90 dni w kwocie 1.786.940,16 zł, przeterminowane od 91 do 180 dni w kwocie 1.730.250,21 zł, przeterminowane od 181 do 365 dni w kwocie 881.825,10 zł, przeterminowane ponad 365 dni w kwocie 737.552,91 zł; dopuszczenie powyższego dowodu nie powodowało zwłoki w postępowaniu, albowiem dokumenty te stanowią zapisy księgowe zobowiązań ujawnionych w postępowaniu upadłościowym i korespondują z pozostałą treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, jak choćby zeznaniami strony powodowej – syndyka, który wskazał czasokres powstania zobowiązań (...) sp. z o.o. na lata 2013-2015; 3) art. 527 §1, 2 i 4 k.c. - poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że ustanowienie hipoteki na nieruchomości (...) sp. z o.o. na rzecz spółki pozostającej w grupie (...) (do której należała (...) sp. z o.o. oraz pozwana spółka (...) Sp. z o.o.) nie stanowi pokrzywdzenia innych wierzycieli spółki (...), a czynność ta nie pogłębiła niewypłacalności (...) sp. z o.o., dłużnik - (...) sp. z o.o. nie działał ze świadomością pokrzywdzenia innych wierzycieli, pomimo że pozostawał w stałych kontaktach gospodarczych z (...) sp. z o.o., z którą dodatkowo (...) sp. z o.o. była powiązana osobowo; skutkiem dokonania czynności ustanowienia hipoteki umownej na (...) spółki (...) jest bezsporny fakt, że zaspokojenie wierzytelności uzyska w toczącym się postępowaniu upadłościowym wyłącznie jeden wierzyciel (pozostający w stałych stosunkach handlowych z upadłym), a wobec powyższego stan niewypłacalności (...) sp. z o.o. się pogłębił w stosunku do innych wierzycieli, gdyż cena uzyskana ze sprzedaży tej nieruchomości obciążonej hipoteką na rzecz spółki (...) Sp. z.o.o. zostanie przeznaczona na spłatę należności dla (...) sp. z.o.o., z pominięciem pozostałych wierzycieli, ujawnionych w planie podziału wierzytelności, zgłoszonych w toczącym się postępowaniu upadłościowym; 4) art. 160 ust.1 prawa upadłościowego - poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że sprecyzowanie powództwa poprzez żądanie uznania za bezskuteczną czynności ustanowienia hipoteki umownej w stosunku do masy upadłości reprezentowanej przez powoda na rozprawie w dniu 1 sierpnia 2018 r. stanowi zmianę żądania pozwu w myśl przepisów art. 193 k.p.c. i wymaga formy pisemnej, podczas gdy zgodnie z przepisem art. 160 ust. 1 prawa upadłościowego
w sprawach dotyczących masy upadłości syndyk dokonuje czynności w imieniu własnym na rachunek upadłego, stąd syndyk występując w sprawach o uznanie za bezskuteczne czynności działa w imieniu własnym, ale na rachunek masy upadłości; wobec powyższego doprecyzowanie żądania nie stanowi zmiany powództwa w rozumieniu art. 193 k.p.c.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uznanie za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości czynności ustanowienia hipoteki umownej łącznej opisanej szczegółowo w pozwie i apelacji, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny.

Sąd odwoławczy ustalił dodatkowo, że:

- wg stanu na 31 grudnia 2015 r. (...) sp. z o.o. w M. miała 183 wierzycieli, których wierzytelności wynosiły łącznie 18.719,147,37 zł, z czego 6.194.623,89 zł stanowiło zobowiązania przeterminowane, w tym 737.552,91 zł ponad rok; przeterminowane wierzytelności sięgały 2013 r. (dowód: struktura wiekowa zobowiązań –
k. 232-236, zeznania Z. T. – protokół rozprawy z 1.08.2018 r. – 00:12:33-00:16:59)

- w dniu ustanawiania hipoteki na rzecz pozwanej spółki w dziale IV księgi wieczystej nr (...) na pierwszym miejscu wpisana była hipoteka łączna kaucyjna do kwoty 10.000.000 zł na rzecz (...) S.A. w K. oraz hipoteka umowna łączna do kwoty 2.000.000 zł na rzecz Banku (...) S.A. w W.; (dowód: wypis z aktu notarialnego – k. 12-18, odpis zupełny księgi wieczystej (...) – k. 498-517)

- (...) S.A. w K. jako poręczyciel spłaciła długi (...) sp. z o.o. w M. wobec banków, m.in. Banku (...) S.A. w W. (w wysokości 879.322,26 zł), którego wierzytelność zabezpieczona była hipotekami m.in. w księdze wieczystej (...); w następstwie (...) S.A. w K. został wpisany w ww. księdze wieczystej jako wierzyciel hipoteczny w miejsce Banku (...) S.A. w W. (dowód: oświadczenia – k. 413-415, odpis zupełny księgi wieczystej (...) – k. 498-517)

- (...) S.A. w K. w dniu 3 listopada 2016 r. zgłosiła do masy upadłości (...) sp. z o.o. w M. wierzytelność w kwocie 155.718,82 zł; (dowód: zgłoszenie wierzytelności – k. 410-412)

Sąd Apelacyjny uznał ww. powołane dowody, na podstawie których poczynił dodatkowe ustalenia faktyczne, za wiarygodne. Dane zawarte w zestawieniu zatytułowanym „Struktura wiekowa zobowiązań” były kwestionowane przez stronę pozwaną. Sąd odwoławczy dostrzegł niedoskonałości tego dowodu związane w szczególności z brakiem podpisu pod nim, co wykluczało uznanie go za dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c. Nie było jednak przeszkód ku temu, aby omawiany wydruk ocenić w kategoriach innego środka dowodowego, do czego uprawnia i zobowiązuje art. 309 k.p.c. Zważywszy na źródło pochodzenia zestawienia oraz potwierdzenie zawartych w nim relewantnych danych w zeznaniach syndyka, Sąd drugiej instancji uznał wskazane w nim dane za miarodajne, szczególnie w sytuacji braku jakiegokolwiek wiarygodnego dowodu czy umotywowanego stanowiska przeciwnego.

Za wiarygodne uznał Sąd Apelacyjny zeznania syndyka Z. T., których moc dowodowa nie została skutecznie podważona. Wzięto pod uwagę oczywiście, że syndyk występował jako strona postępowania, co nakazywało podejście do tego dowodu
z ostrożnością. Z drugiej jednak strony nie sposób zapominać, że syndyk w procesie, w którym działa za masę upadłości, nie jest typową stroną, którą można określić mianem „bezpośrednio zainteresowanej rozstrzygnięciem na swoją korzyść”, a dodatkowo zobowiązany jest do obiektywnego przedstawienia procesu upadłościowego, zgodnie z profilem wykonywanej przez siebie profesjonalnej działalności.

Pozwana nie zakwestionowała skutecznie okoliczności zgłoszenia przez (...) S.A. w K. wierzytelności w postepowaniu upadłościowym, także co do wysokości. Oświadczenia o zaspokojeniu banków znalazły z kolei dodatkowe potwierdzenie
w treści odpisu z księgi wieczystej. Odnośnie do tego ostatniego dokumentu Sąd odwoławczy uznał, że jest on niezbędny do rozstrzygnięcia sprawy, nawet gdyby traktować go jako dowód z urzędu. Nie można zapominać, że sąd drugiej instancji w granicach zaskarżenia z urzędu bada merytoryczną poprawność zaskarżonego orzeczenia, dla oceny której niezbędne było sięgnięcie do ogólnie dostępnego dokumentu.

Ocenie powyższej nie stanęły na przeszkodzie dowody z zeznań świadków zaoferowane przez pozwaną, które w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia w istocie sprowadzały się do przedstawienia kontaktów handlowych między upadłą a pozwaną, wysokości zadłużenia upadłej względem pozwanej, powiązań osobowym między wspólnikami spółek, co trafnie dostrzegł Sąd Okręgowy. Zeznań J. W. nie sposób uznać za kategoryczne w zakresie przedstawiania struktury wiekowej zadłużenia upadłej spółki, tym bardziej, że przyznała ona, że były zobowiązanie nieuregulowane „w latach”. Do zeznań tych poza tym, podobnie jak do tych złożonych przez przedstawicieli pozwanej spółki należało podejść z dużą ostrożnością z uwagi na powiązania z tą stroną i oczywiste w tym przypadku zainteresowanie rozstrzygnięciem sporu.

Za trafną uznać należało argumentację apelującego odnośnie do przyjętej przez Sąd Okręgowy interpretacji art. 160 ust. 1 ustawy z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (t. jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 1520 ze zm., dalej: p.u.) w zw. z art. 193 k.p.c. W pełni zgodzić należy się w tym zakresie z poglądem zaprezentowanym w wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie
z 27 marca 2019 r., sygn. akt (...), wedle którego wyrażonej w art. 321 §1 k.p.c. zasady związania nie należy rozumieć w ten sposób, że sąd nie może nigdy odstąpić od literalnej treści petitum pozwu. Uwzględniając powództwo, sąd musi zawsze dostosować treść wyroku do celu pozwu, to jest zapewnienia powodowi skutecznej ochrony prawnej w granicach wynikających z zastosowanych przez sąd norm prawa materialnego. Jeżeli zatem sformułowanie to jest dwuznaczne, niewyraźne lub niewłaściwe, sąd może je odpowiednio zmodyfikować, nie naruszając jednak woli powoda, wyrażonej wprost lub dającej się wywieść z uzasadnienia żądania. Nie jest uznawane za wyjście ponad żądanie takie doprecyzowanie w wyroku treści żądania, które nie zmienia istoty roszczenia i pozostaje w zgodzie z intencjami powoda. Chodzi tu bowiem wyłącznie o nadanie objawionej w treści pozwu woli powoda poprawnej jurydycznie formy. W rozpoznawanej sprawie choć to syndyk był stroną powodową, to żądanie dotyczące uznania za bezskuteczną czynności ustanowienia hipoteki mogło wywrzeć skutki tylko i wyłącznie w stosunku do masy upadłości. W takiej zaś sytuacji oświadczenia złożonego przez powoda na rozprawie nie należało taktować jako zmiany powództwa, lecz jego doprecyzowanie, do którego przepis art. 193 k.p.c. zastosowania nie znajduje.

Zarzut dotyczący oddalenia wniosku o dopuszczenie dowodu w zakresie dokumentu obrazującego strukturę wiekową zobowiązań upadłej spółki zdezaktualizował się o tyle, że dowód ten przeprowadzony został w postępowaniu apelacyjnym. Na tym etapie, szczególnie wobec możliwości ustosunkowania się do niego przez pozwaną, nie występowała obawa przewleczenia postępowania.

Podniesiony w apelacji zarzut obrazy art. 233 §1 k.p.c. nie dotyczył w istocie ustaleń faktycznych, ile wyciągniętych z nich przez Sąd pierwszej instancji wniosków, co podlegało
z kolei ocenie poprzez pryzmat przepisów prawa materialnego, o czym niżej.

Prawidłowo przyjął Sąd Okręgowy, że w rozpoznawanej sprawie nie znajdą zastosowania art. 127 ust. 3, art. 128 lub art. 130 p.u. Niemniej nie sposób podzielić poglądu, jakoby wskazane w ww. przepisach terminy były w jakikolwiek sposób relewantne dla oceny przesłanek określonych w art. 527 i nast. k.c. w zw. z art. 131 p.u. Gdyby tak było w istocie, ustawodawca nie omieszkałby z pewnością ujęcia tego w normie odsyłającej do przepisów
o skardze pauliańskiej, w szczególności art. 534 k.c.

Nietrafnie skarżący zarzucił obrazę art. 527 §3 k.c., albowiem trudno w przypadku spółek prawa handlowego, szczególnie kapitałowych, mówić o stosunku bliskości
w rozumieniu powoływanego przepisu.

Za skuteczny uznać należało natomiast zarzut naruszenia art. 527 §1, 2 i 4 p.u., w tym przypadku w związku z art. 131 p.u. Przesłankami skargi pauliańskiej są: 1) istnienie wierzytelności podlegającej ochronie, 2) pokrzywdzenie wierzyciela, 3) uzyskanie przez osobę trzecią korzyści majątkowej, 4) działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, 5) wiedza lub możliwość dowiedzenia się przez osobę trzecią, przy zachowaniu należytej staranności, o pokrzywdzeniu wierzycieli dłużnika. Dla ubezskutecznienia czynności prawnej konieczne jest, by wszystkie te przesłanki zostały spełnione łącznie.

Pierwsze dwie z przytoczonych wyżej przesłanek, z uwagi na określony w art. 131 p.u. wymóg odpowiedniego stosowania, winny być interpretowane w kontekście przepisów prawa upadłościowego, a w szczególności art. 2 ust. 1 tejże ustawy. W rozpoznawanej sprawie poza sporem pozostaje okoliczność wszczęcia postępowania upadłościowego wobec (...) sp. z o.o. w M. oraz zgłoszenia wierzytelności do masy upadłości. Ta ostatnia okoliczność wynika zresztą z listy przedłożonej przez syndyka (k. 224-231) oraz jego zeznań.

Jako oczywista jawi się przesłanka uzyskania przez pozwaną korzyści majątkowej
w postaci zabezpieczenia hipotecznego jej wierzytelności. Przypomnieć należy, że nawet ekwiwalentność świadczenia w czynności prawnej dokonanej przez dłużnika nie wyłącza możliwości uznania takiej czynności za zdziałaną z pokrzywdzeniem wierzycieli (por. wyrok Sądu Najwyższego z 1.12.2006 r., I CSK 360/06). W rozpoznawanej sprawie trudno jednak mówić o ekwiwalentności świadczenia, nawet jeżeli skutkiem poprzedzającej ustanowienie hipoteki ugody było zmniejszenie zadłużenia (...) sp. z o.o.
w M.. Pozwana pozostała bowiem w dalszym ciągu wierzycielem (...) sp. z o.o. w M. w zbliżonym de facto zakresie. Uprzywilejowanie jej z kolei względem innych wierzycieli, jakkolwiek nie stanowiło wprost przysporzenia majątkowego, chroniło wierzytelności pozwanej w zakresie, który skonkretyzowałby się
w ewentualnym postepowaniu egzekucyjnym.

Także pokrzywdzenia wierzyciela, a w realiach postępowania upadłościowego - wierzycieli, którzy zgłosili swoje wierzytelności do masy upadłości, upatrywać należy
w uprzywilejowaniu pozwanej w uzyskaniu zaspokojenia. Artykuł 527 k.c. ma bowiem zastosowanie również do czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z jednym tylko
z wierzycieli, jeżeli jest to czynność naruszająca wynikającą z ustawy lub umowy kolejność zaspokajania wierzycieli. Dłużnik nie może bowiem dowolnie dokonać uprzywilejowania niektórych spośród jego wierzycieli kosztem pozostałych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 13 kwietnia 2018 r., I CSK 393/17). Podkreślenia wymaga przy tym, że pokrzywdzenie wierzyciela należy oceniać nie według chwili dokonania czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią, lecz według chwili jej zaskarżenia. Przepis art. 527 §2 k.c. wiąże pokrzywdzenie wierzyciela z rzeczywistą niewypłacalnością dłużnika, która musi istnieć w chwili wystąpienia ze skargą pauliańską, jak i w chwili orzekania przez sąd o żądaniu wierzyciela uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną (por. wyrok Sądu Najwyższego z 27.02.2009 r., V CSK 309/08). Zarówno w dacie wnoszenia pozwu, jak i wyrokowania przez Sąd drugiej instancji (...) sp. z o.o. w M. znajdowała się w stanie niewypłacalności, o czym świadczy fakt wszczęcia i prowadzenia postępowania upadłościowego.

Między czynnością fraudacyjną a stanem niewypłacalności musi istnieć związek
i takowy w rozpoznawanej sprawie został wykazany. Z uwagi na obciążenie hipoteką istotnego składnika majątku upadłej, biorący udział w postępowaniu upadłościowym wierzyciele nie mogą się z niego zaspokoić, przynajmniej w takim stopniu, jak ma to miejsce w przypadku pozwanej. Szczególnego znaczenia nabiera tu fakt obciążenia nieruchomości innymi hipotekami, co mogłoby dezawuować przesłankę pokrzywdzenia wierzycieli. W dacie ustanawiania spornej hipoteki, podobnie zresztą jak obecnie, hipotekę na rzecz pozwanej poprzedzały dwie inne: umowna łączna kaucyjna do kwoty 10.000.000 zł na rzecz (...) S.A. w K. oraz umowna łączna do kwoty 2.000.000 zł na rzecz Banku (...) S.A. Jeszcze przed dokonaniem zaskarżonej czynności (...) S.A. w K. zapłacił cały zabezpieczony hipotecznie dług (...) sp. z o.o. w M. względem Banku (...) S.A. w wysokości niecałych 880.000 zł, co następnie skutkowało wpisaniem tego podmiotu jako wierzyciela hipotecznego także na drugim miejscu. Ostatecznie zatem zaskarżona hipoteka jest poprzedzona dwiema innymi wpisanymi na rzecz (...) S.A. w K.. W tej sytuacji istotnego znaczenia nabierają dwie kwestie. Po pierwsze, jak wynika z odpisu pełnego z rejestru przedsiębiorców, w relewantnym okresie wspólnikiem (...) sp. z o.o. w M. była (...) S.A. w K., co w zestawieniu z ustaleniami Sądu Okręgowego świadczy także o powiązaniu osobowym z pozwaną spółką. Po drugie, w postępowaniu upadłościowym (...) S.A. w K. zgłosiła do masy upadłości (...) sp. z o.o. w M. wierzytelność w kwocie 155.718,82 zł. W tej sytuacji to pozwana zatem zostaje uprzywilejowana w zaspokojeniu swojej wierzytelności, która wpisana jest na trzecim miejscu. Trudno przy tym, pozostając w zgodzie z zasadami doświadczenia życiowego, przyjąć, że wartość nieruchomości nie pozwala na zaspokojenie pozwanej, po zaspokojeniu hipotek wpisanych w pierwszej kolejności.

Za wykazaną uznać należało także przesłankę działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W dacie ustanawiania hipoteki (...) sp. z o.o.
w M. miała przeterminowane długi względem innych wierzycieli, których nie zabezpieczyła hipotecznie. Oczywistym więc było, że w przypadku niewypłacalności, która zresztą nastąpiła, to właśnie pozwana będzie uprzywilejowana w odzyskaniu swojego długu kosztem innych wierzycieli. Zauważyć przy tym wypada, że z zeznań świadków zaoferowanych przez pozwaną wynika, że w dacie podpisywania porozumienia, a zatem krótko przed ustanowieniem hipoteki, (...) sp. z o.o. w M. nie była w stanie uregulować zadłużenia wobec pozwanej, co oznacza, że nie była wypłacalna względem wszystkich wierzycieli.

Przechodząc do ostatniej przesłanki skuteczności skargi pauliańskiej, wskazać należy, że pozwanej nie udało się wzruszyć domniemania przewidzianego w art. 527 §4 k.c., szczególnie w sytuacji, gdy pozwana miała świadomość skali zadłużenia (...) sp. z o.o. w M..

Sąd Apelacyjny oddalił wniosek o zawieszenie postępowania na podst. art. 177 §1 pkt 1 k.p.c. Sprawa o uznanie za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości czynności sprzedaży innej niż obciążona zaskarżoną hipoteką nieruchomości nie ma charakteru prejudycjalnego względem niniejszego procesu. Przede wszystkim już z treści wniosku wynika, że sama pozwana nie ma pewności co do tego, że cena sprzedaży została zapłacona poprzez potrącenie wierzytelności (...) S.A. w K. zabezpieczonej hipotecznie w księdze wieczystej nr (...). Niezależnie od tego pozwana nie wykazała, jakiej wysokości wierzytelności miałyby zostać potrącone, a nie są one tożsame z wysokością hipotek, o czym najlepiej świadczy fakt, że wobec Banku (...) S.A. zapłacono niecałe 880.000 zł. Dodatkowo zauważyć też trzeba, że bezskuteczność czynności nie jest tożsama z jej nieważnością.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego oraz postępowania wywołanego wniesieniem skargi kasacyjnej, które po stronie powodowej ograniczyły się do wynagrodzenia adwokata przyjęto art. 98 §1 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §2 pkt 8 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 i ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm).

O nieuiszczonych kosztach sądowych w postaci opłat od pozwu i apelacji przeczono na podst. art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 1125 ze zm.).