Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 lutego 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Rafał Dzyr (spr.)
Sędziowie:	SSA Beata Kurdziel

SSA Robert Jurga

po rozpoznaniu w dniu 21 lutego 2024 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

przeciwko M. C. i Z. G.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 29 marca 2023 r., sygn. akt VII GC 146/20

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I AGa 208/23

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 29 marca 2023 r., sygn. akt VII GC 146/20, Sąd Okręgowy oddalił powództwo Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, w skrócie „FGŚP”, oraz zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanych kosztów procesu.

Sąd pierwszej instancji ustalił następujący stan faktyczny:



od końca 2006 r. (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w K., zwana dalej Spółką, była niewypłacalna;



14.01.2007 r. był najpóźniejszą datą do złożenia przez zarząd Spółki wniosku o ogłoszenie jej upadłości (fakty ustalone w oparciu o opinię biegłego sądowego P. B.);



19.03.2012 r. - 18.12.2023 r. pozwany Z. G. był członkiem zarządu Spółki;



od 19.08.2008 r. pozwany M. C. jest członkiem zarządu Spółki;



07.03.2013 r. zarząd Spółki złożył wniosek o ogłoszenie upadłości Spółki z możliwością zawarcia układu;



24.04.2013 r. Sąd Rejonowy w K. ogłosił upadłości Spółki z możliwością zawarcia układu (sygn. (...)) ;



25.06.2013 r. – Sąd Rejonowy postanowił zmienić sposób prowadzenia postępowania upadłościowego na obejmujące likwidację majątku dłużnika;



26.06.2013 r. FGŚP wypłacił pracownikom Spółki 835.329,25 zł;



21.10.2013 r. FGŚP wypłacił pracownikom Spółki 641.293,92 zł;



28.11.2013 r. FGŚP wypłacił pracownikom Spółki 9.273,60 zł;



29.11.2013 r. FGŚP wypłacił pracownikowi Spółki 1.968,79 zł;



03.12.2013 r. FGŚP wypłacił pracownikom Spółki 34.753,68 zł;



17.12.2013 r. FGŚP wypłacił pracownikowi Spółki 781,27 zł;



wszystkie wypłaty zostały zgłoszone Syndykowi masy upadłości i następnie ujęte na liście wierzytelności, w tym kwota pierwsza kwota 835.329,25 zł została ujęta w drugiej kategorii. Syndyk nie dokonał spłacenia żadnej z kwot na rzecz FGŚP;



31.01.2014 r. Syndyk wniósł o umorzenie postępowania upadłościowego, ponieważ majątek Spółki nie wystarczał na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego;



02.03.2014 r. Sąd Rejonowy postanowił umorzyć postępowanie upadłościowe wobec Spółki;



w latach 2014-2015 FGŚP uzyskała sądowe tytuły wykonawcze i skierowała je do egzekucji. Komornik sądowy wyegzekwował część wierzytelności;



14.08.2015 r. Komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w K. postanowił umorzyć pierwsze trzy postępowania egzekucyjne wobec bezskuteczności egzekucji;



01.09.2015 r. - postanowienie o umorzeniu pierwszych trzech postępowań egzekucyjnych uprawomocniło się i wg Sądu Okręgowego od tej daty należało liczyć bieg przedawnienia;



27.01.2016 r. zostały umorzone pozostałe postępowania egzekucyjne, z uwagi na bezskuteczność egzekucji;



12.12.2019 r. FGŚP skierował do pozwanych członków zarządu wezwanie o zapłacenie na podstawie art. 299 k.sh. solidarnie kwoty 1.744.670,76 zł, na które złożyły się: należność główna, skapitalizowane odsetki, koszty procesu i koszty egzekucji;



28.12.2019 r. wezwanie do zapłaty odebrał M. C.;



03.01.2020 r. – niepodjęte, dwukrotnie awizowane wezwanie do zapłaty skierowane do Z. G. zostało zwrócone do nadawcy;



04.06.2020 r. FGŚP złożył pozew o zapłatę kwoty 1.744.671 zł.

Sąd Okręgowy zważył, że w sprawie zostały spełniona przesłanka odpowiedzialności pozwanych z art. 299 § 1 k.s.h. w postaci bezskuteczność egzekucji wierzytelności strony powodowej wobec Spółki. Sąd Okręgowy w oparciu o opinię biegłego sądowego P. B. uznał, że stan niewypłacalności Spółki powstał pod koniec 2006 r., a jej zarząd powinien był złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości Spółki nie później niż do dnia 14 stycznia 2007 r.

Sąd Okręgowy wskazał, że do odpowiedzialności członków zarządu Spółki zastosowanie znajdowały przepisy o naprawieniu szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. Niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości może też stanowić przestępstwo, o którym mowa w art. 586 k.s.h. W myśl tego przepisu, ten, kto będąc członkiem zarządu nie zgłasza wniosku o ogłoszenie upadłości spółki handlowej, pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Sąd pierwszej instancji przypomniał, że zgodnie z art. 442 ¹ § 1 k.c. roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Natomiast na mocy art. 442 ¹ § 2 k.c., jeżeli szkoda wynikła z występku, roszczenie o jej naprawienie ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa, bez względu na to kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Wobec podniesienia przez pozwanych zarzutu przedawnienia, strona powodowa stwierdziła, że w sprawie znajduje zastosowanie art. 442 ¹ § 2 k.c. Wprawdzie pozwani nie zostali skazani za popełnienie przestępstwa, ale sąd cywilny jest uprawniony do samodzielnej oceny, czy określone zachowanie jest przestępstwem. Oceny takiej dokonuje z uwzględnieniem przepisów prawa karnego materialnego, w tym regulujących kwestie zamiaru, winy i jej stopnia. Stanowisko to zostało podzielone przez Sąd Okręgowy.

Sąd pierwszej instancji zważył, że termin trzyletni przedawnienia rozpoczął bieg z chwilą uzyskania przez stronę powodową świadomości, że wyegzekwowanie długu od Spółki jest niemożliwe. W dniu 27.11.2014 r., w toku postępowania komorniczego, została sprzedana nieruchomość, która stanowiła najdroższy składnik majątku Spółki. Świadomość bezskuteczności egzekucji strona powodowa powinna mieć od momentu otrzymania pierwszych postanowień Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w K.o umorzeniu postępowań egzekucyjnych z dnia 14 sierpnia 2015 r. o umorzeniu pierwszych trzech postepowań egzekucyjnych, prowadzonych pod sygn. akt: (...),(...) i (...), a najpóźniej w dacie ich uprawomocnienia się w dniu 1 września 2015. Trzyletni termin przedawnienia, którego bieg rozpoczął się w dniu 1 września 2015 r. upłynął w dniu 1 września 2018 r. Pozew został złożony po tym terminie w dniu 4.06.2020 r. Z tych względów Sąd Okręgowy oddalił powództwo jako przedawnienie, w oparciu o art. 117 §1 i 2 k.c., w związku z art. 442 ^{( 1)} § 1 k.c.

Sąd Okręgowy uznał, że pozwanym nie można było skutecznie zarzucić dopuszczenia się występku z art. 586 k.s.h. Powołał się przy tym na art. 42 ust. 3 Konstytucji R.P., który wprowadził zasadę, że każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Z przepisu tego Sąd Okręgowy wywiódł pogląd, że nie do zaakceptowania z punktu widzenia aksjologii państwa prawa byłaby sytuacja, w której wina sprawcy czynu zabronionego nie może już zostać stwierdzona w postępowaniu karnym, z uwagi na przedawnienie karalności, a jednocześnie w postępowaniu cywilnym sprawca ten zostałby, na podstawie norm prawa karnego materialnego, uznany za osobę, która popełniała ten czyn, a w konsekwencji popełniła przestępstwo. Sąd Okręgowy powołał się na art. 101 § 1 pkt 4 k.k. Z przepisu tego wynika, że karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło 5 lat, a występek nie jest zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata, jak to miejsce przy przestępstwie z opisanym w art. 586 k.s.h. Sąd Okręgowy uznał, że z art. 42 ust. 3 Konstytucji R.P. wynika nie tylko wyłączenie karalności czynu, ale również brak możliwości stwierdzenia przez sąd winy sprawcy, chronionego domniemaniem prawnym niewinności. Opowiadając się za opisaną powyżej tezą, Sąd Okręgowy uznał, że nie może przypisać powodom dopuszczenia się występku, a w konsekwencji nie może zastosować art. 442 ¹ § 2 k.c., czego domagała się strona powodowa, a co pozwoliłoby na merytoryczne rozpoznanie sporu.

O kosztach procesu Sąd pierwszej instancji orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

Strona powodowa w apelacji wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Wniosła również o zasądzenie od pozwanych kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Strona powodowa zarzuciła naruszenie prawa materialnego, tj. art. 442 ¹ § 2 k.c., w związku z art. 586 k.s.h., w zw. z art. 101 § 1 pkt 3 i 4 k.k. oraz prawa procesowego – art. 233 k.p.c., poprzez przyjęcie, że bieg przedawnienia rozpoczął już w dniu 1 września 2015 r., a nie w 2017 r., kiedy to Komornikowi Sądowemu udało się wyegzekwować na rzecz strony powodowej w postępowaniu (...) kwotę 595.000 zł. Dopiero po tej dacie strona powodowa uzyskała świadomość, że Spółka nie posiada innego majątku.

Pozwani wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

W postępowaniu apelacyjnym należało rozstrzygnąć, czy Sąd Okręgowy prawidłowo zastosował art. 442 ¹ § 2 k.c., powołując się na art. 42 ust. 3 Konstytucji R.P. i art. 101 § 1 pkt 4 k.k. W związku z tym należało odwołać się do poglądów doktryny.

Marek Mozgawa w Komentarzu do Kodeksu karnego w części odnoszącej się do art. 101 (LEX/el. 2024) przytoczył następujące wyjaśnienia do tego przepisu:

1. „Przedawnienie uchyla karalność czynu przestępnego, nie odbierając czynowi charakteru przestępstwa. Terminy przedawnienia są odpowiednio długie, w zależności od wagi przestępstwa. Ich upływ dezaktualizuje realizację celów karania, ma też na względzie uniknięcie destrukcji procesu integracji społecznej sprawcy przestępstwa. Pewne znaczenie mają też względy praktyczne, związane z trudnościami dowodzenia w procesie faktu popełnienia przestępstwa” ( Uzasadnienie, s. 171).

2. W aspekcie procesowym przedawnienie powoduje zakaz wszczęcia postępowania i konieczność umorzenia postępowania już wszczętego w sprawie o przestępstwo, w przypadku którego nastąpiło przedawnienie karalności (art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.).

3. Kodeks wyróżnia przedawnienie karalności (art. 101) i przedawnienie wykonania kary (art. 103), podobnie jak czynił to Kodeks karny z 1969 r. W doktrynie niekiedy wyróżnia się trzy rodzaje przedawnienia: przedawnienie ścigania, wyrokowania i przedawnienie wykonania kary (Gardocki, Prawo, s. 222). Większość autorów przedawnienie ścigania ujmuje łącznie z przedawnieniem karalności, choć nie są to pojęcia tożsame: przedawnienie ścigania jest terminem procesowym, przedawnienie karalności zaś jest powiązane z prawem karnym materialnym (Marszał, Przedawnienie, s. 12). Początek biegu przedawnienia odnosi się do wszystkich form popełnienia przestępstwa (zarówno stadialnych, jak i zjawiskowych).

Agnieszka Barczak-Oplustil, Małgorzata Pyrcak-Górowska i Andrzej Zoll w monografii „Środki zabezpieczające. Ujęcie systemowe.” (KIPPK.2021) przedstawili następujący pogląd prawny:

„Poszukując konstytucyjnych podstaw dla rozstrzygnięcia powyższego konfliktu, na pierwszy plan wysuwa się wyrażona w art. 31 ust. 3 Konstytucji zasada proporcjonalności. Ten podstawowy konstytucyjny mechanizm rachunku zysków i strat jest powszechnie akceptowanym środkiem rozstrzygania o przydatności, konieczności i proporcjonalności stosowania przez państwo środków ochrony dóbr prawnych w drodze ograniczania praw i wolności jednostek. Wskazania wynikające z zasady proporcjonalności będą miały także fundamentalne znaczenie dla stosowania środków realizujących cel prewencyjny, szczególnie tych, które nie będą traktowane jako kara w rozumieniu art. 42 ust. 1 Konstytucji i znajdą się poza gwarancjami dedykowanymi dla stosowania odpowiedzialności karnej. Zasady konstytucyjne, takie jak wspomniana zasada proporcjonalności, a także przykładowo zasada poszanowania godności człowieka, zasada demokratycznego państwa prawnego, zasada legalizmu czy zasada równości i zakaz dyskryminacji, mają bowiem na celu zabezpieczenie podstawowych gwarancji ochrony wolności i praw człowieka i obywatela. Skierowane są one zarówno do ustawodawcy, stanowiąc drogowskaz dla ustalania treści obowiązującego prawa, jak i dla organów stosujących prawo, w szczególności sądów, wskazując kierunek interpretacji i stosowania obowiązującego prawa w sposób zapewniający poszanowanie usprawiedliwionych interesów jednostek i społeczeństwa.”

Przytoczone poglądy doktryny nie potwierdzają stanowiska Sądu Okręgowego, opowiadającego się za rozszerzającym rozumieniem analizowanych przepisów Konstytucji i Kodeksu karnego. Mając na uwadze przytoczone tezy Sąd Apelacyjny uznał, że normę zawartą w ustępie 3 art. 42 Konstytucji R.P. należy interpretować w związku z ustępami poprzedzającymi. Przewidują one gwarancje procesowe i materialnoprawne dla osoby, której w procesie karnym zarzucono popełnienie przestępstwa. Norma ta odnosi się zatem do postępowania karnego. W postępowaniu cywilnym, którego celem nie jest wydanie wyroku uznającego osobę oskarżoną za winną popełnienia przestępstwa i wymierzenia jej kary, domniemanie niewinności nie wyłącza możliwości badania i dowodzenia dopuszczenia się przez tę osobę przestępstwa. Przepis art. art. 101 § 1 pkt 4 k.k., wyłączający karalność z uwagi na upływ czasu od daty czynu zabronionego, również nie stanowi przeszkody do poczynienia w sprawie cywilnej ustaleń wskazujących na wypełnienie przez pozwanych znamion czynu zabronionego. W świetle art. 11 k.p.c., sąd cywilny, w przypadku braku prawomocnego wyroku skazującego, ma pełne uprawnienie do ustalenia stanu faktycznego i dokonania jego subsumpcji pod kątem prawa karnego. Ustalenia te są dozwolone, jeżeli stanowią przesłankę konieczną do rozstrzygnięcia sporu cywilno-prawnego. Pogląd o uprawnieniu sądów cywilnych do samodzielnego ustalania odpowiedzialności pozwanego za popełnienie czynu niedozwolonego, spełniającego równocześnie przesłanki przestępstwa opisanego w ustawie karnej, pozostaje w judykaturze ugruntowany, zaś przedstawiony przez Sąd Okręgowy wywód prawny był niewystarczający do odstąpienia od tego poglądu.

Dopuszczalność dokonania w niniejszej sprawie cywilnej ustalenia, czy pozwani dopuścili się czynu niedozwolonego, z którego wywiedziona została przez stronę powodową ich odpowiedzialność za szkodę oraz konieczność rozstrzygnięcia podniesionego przez pozwanych zarzutu przedawnienia, w kontekście powołanego przez stronę powodową art. 442 ¹ § 2 k.c., prowadziła do konkluzji, że pominięcie przez Sąd pierwszej instancji dokonania ustaleń, czy czyn opisany w pozwie spełnia równocześnie znamiona czynu zabronionego, opisanego w art. 586 k.s.h., jest równoznaczne z nierozpoznaniem przez ten Sąd istoty sprawy.

W tym stanie rzeczy należało orzec, jak w sentencji na podstawie art. 386 § 4 i art. 108 § 2 k.p.c.