Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lutego 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Jerzy Bess
Sędziowie:	SSA Robert Jurga SSA Grzegorz Krężołek (spr.)
Protokolant:	st. sekr. sądowy Urszula Kłosińska

po rozpoznaniu w dniu 13 lutego 2020 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Grupy (...) spółki z o.o. w W.

przeciwko Miastu i Gminie M.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 13 lipca 2016 r. sygn. akt IX GC 612/14

uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo co do kwoty 2.271.435,96 zł ( dwa miliony dwieście siedemdziesiąt jeden tysięcy czterysta trzydzieści pięć złotych 96/100) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30 stycznia 2015 r. do dnia zapłaty oraz rozstrzygającej o kosztach procesu i w tym zakresie sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowań apelacyjnego i kasacyjnego.

SSA Robert Jurga SSA Jerzy Bess SSA Grzegorza Krężołek

Sygn. akt : I AGa 327/19

UZASADNIENIE

W ostatecznie określonym żądaniu pozwu skierowanego przeciwko Miastu i Gminie M. strona powodowa Grupa (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. / uprzednio w W. / , domagała się zapłaty 4 157 109,59 zł , na którą złożyły się :

- 1 885 673,63 zł z odsetkami od 9 stycznia 2015 r. do dnia zapłaty , tytułem kary umownej ustalonej na podstawie § 14 ust.3 w związku z § 16 ust.5 pkt b/ umowy zawartej przez strony,

- 2 271 435,96 zł z ustawowymi odsetkami , stanowiącej sumę :

a/ kwoty 1 885 673,63 zł, będącą równowartością kary umownej bezpodstawnie naliczonej i pobranej przez pozwaną z gwarancji ubezpieczeniowej oraz

b/ 385 762,33 zł , tytułem odsetek ustawowych od niej , za okres od 19 czerwca 2013 r. do 29 stycznia 2015 r.

Domagała się również obciążenia strony przeciwnej kosztami sporu.

Podczas postępowania cofnęła powództwo w zakresie należności odsetkowej od kwoty 1 885 673,63 zł , za okres do 8 stycznia 2015 r, łącząc je ze zrzeczeniem się , w tym zakresie , roszczenia.

W motywach pozwu spółka podnosiła , iż łączyła ją z pozwaną umowa, na mocy której wykonywała na jej rzecz roboty budowlane , w ramach zadania inwestycyjnego budowy obwodnicy M..

Swoje zobowiązania umowne wykonywała prawidłowo , a pomimo to pozwana złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy, powołując się na uprawnienie z § 14 ust.2 pkt a) umowy z uwagi na wszczęcie wobec powódki postępowania o ogłoszenie upadłości.

W tym zakresie, nie przecząc temu faktowi , argumentowała , iż w dniu 29 listopada 2012 r. postępowanie to zostało umorzone z uwagi na cofnięcie wniosku. Zatem pozwana nie miała dostatecznych podstaw aby w oparciu o tę przyczynę doprowadzić do ustania stosunku umownego.

Wobec tego umowa ta nadal trwała i powódka mogła skutecznie od umowy odstąpić, co uczyniła 30 grudnia 2014r z przyczyn obciążających gminę. Stąd świadczenie z tytułu kary umownej jest jej należne.

Pozostałą część dochodzonego świadczenia stanowi równowartość sumy wypłaconej pozwanej przez osobę trzecią – (...) S.A. tytułem udzielonej spółce gwarancji ubezpieczeniowej jako zabezpieczenia roszczeń pozwanej jakie mogłyby wyniknąć tytułem nienależytego wykonania umowy stron.

Zdaniem spółki , gmina nie miała podstawy aby żądać od ubezpieczyciela spełnienia świadczenia gwarancyjnego skoro nie mogła od umowy odstąpić.

W konsekwencji jest wobec powódki tą należnością bezpodstawnie wzbogacona tym bardziej , że ubezpieczyciel zażądał od Grupy (...) zwrotu tej kwoty.

Miasto i Gmina M., odpowiadając na pozew , wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

Przyznała fakt zawarcia umowy z powódką i odstąpienie od umowy z dniem 14 listopada 2012 r., które było skutkiem zawinionego działania drugiej strony .

Spółka, jako generalny wykonawca inwestycji swoimi zaniechaniami zagrażała terminowemu jej zrealizowaniu , wymaganemu dla rozliczenia dotacji przyznanej na ten cel, co z kolei stanowiło realne zagrożenie dla budżetu pozwanej.

Twierdziła, że za jej zgodą , powódka powierzyła wykonanie prawie całości prac (z wyjątkiem prac archeologicznych) osobie trzeciej – (...) spółce akcyjnej w W. , a gmina, na podstawie zawartej umowy przekazu, uiszczała wynagrodzenie bezpośrednio na rzecz tej spółki.

Ponieważ strona powodowa nie wykonywała obowiązków umownych także wobec (...) SA , ta, w dniu 14 listopada 2012r także odstąpiła od umowy z nią .

Nastąpiło opóźnienie w przewidywanym hemogramie prac , a powódka nie była zainteresowana kontynuacją kontraktu , mimo ponagleń ze strony zamawiającej.

Po złożeniu przez pozwaną oświadczenia o odstąpieniu od umowy, wezwała podwykonawców do zaprzestania prac. To również nie skłoniło drugiej strony do podjęcia robót. Zamawiająca przeprowadziła inwentaryzację robót , na którą Grupa (...) wyraziła zgodę , chociaż jej przedstawiciele nie wzięli w jej czynnościach udziału.

Zarówno pozwana jak i spółka (...) złożyły, połączone do wspólnego rozpoznania wnioski o ogłoszenie upadłości powódki , które zostały oddalone wobec braku majątku pozwalającego na pokrycie kosztów związanych z prowadzeniem postępowania.

Gmina podnosiła , że powódka nie może domagać się kary umownej albowiem nie odstąpiła skutecznie od umowy , która przód datą złożenia takiego oświadczenia przez byłą kontrahentkę już ustała , a prace przy budowie ukończył inny podmiot, na podstawie odrębnej umowy, zawartej z pozwaną po tym , kiedy powódka przestała by zainteresowana kontynuacją prac.

Pozwana argumentowała , że była uprawniona do domagania się spełnienia świadczenia z gwarancji, a za oddaleniem tej części roszczenia przemawia także okoliczność , iż nie jest nią już nim wzbogacona

Wyrokiem z dnia 13 lipca 2016r Sąd Okręgowy w Krakowie :

- umorzył postępowanie w zakresie roszczenia o zapłatę odsetek od kwoty 1 885 673,63 zł do dnia 8 stycznia 2015 r.[ pkt I ],

- w pozostałym zakresie powództwo oddalił [ pkt II] oraz

- zasądził od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kwotę 7217 zł , tytułem kosztów procesu [ pkt III sentencji wyroku ].

Za niesporne pomiędzy stronami Sąd I instancji uznał to , że :

- strony łączyła umowa z 12 grudnia 2011 r. o roboty budowlane;

- powódka powierzyła wykonanie zleconych jej prac (...) SA w W.,

- strony i główny podwykonawca spółka (...) zawarły umowę przekazu na mocy której gmina płaciła wynagrodzenie za wykonane prace bezpośrednio tej spółce,

- właściwy Sąd Rejonowy wszczął postępowanie o ogłoszenie upadłości powódki na wniosek osób trzecich- jej wierzycieli,

- gmina w dniu 14 listopada 2012r złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy powołując się na fakt złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i wezwała do zaprzestania prac,

- postępowanie to zostało umorzone wskutek cofnięcia wniosku przez wnioskodawców z uwagi na ich zaspokojenie przez spółkę ,

- pozwana i spółka (...) złożyły wnioski o ogłoszenie upadłości powódki , które zostały połączone do wspólnego rozpoznania, a następnie oddalone, z uwagi na brak majątku wystarczającego na zaspokojenie kosztów postępowania,

- ostatecznie Sąd Rejonowy ogłosił upadłość powódki postanowieniem z 12 grudnia 2013 r., a następnie postępowanie to umorzył postanowieniem z 31 lipca 2014 r.,

- gmina złożyła (...) SA dyspozycję wypłaty gwarancji ubezpieczeniowej udzielonej powódce tytułem kary umownej i z tego tytułu otrzymała 1 885 672,63 zł;

- zakład ubezpieczeń wezwał spółkę - wykonawcę do zwrotu spełnionego świadczenia przekazanego gminie . Na dzień zamknięcia rozprawy powódka świadczenia tego mnie spełniła w jakiejkolwiek części ,

- 30 grudnia 2014 r. Grupa (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. złożyła oświadczenie, iż odstępuje od umowy zawartej z pozwaną w dniu 12 grudnia 2011r.

W zakresie okoliczności spornych Sąd I instancji ustalił , iż :

W II połowie 2012 r. sytuacja gospodarcza powódki była bardzo zła.

Wykonawca nie realizował samodzielnie żadnego zakresu prac określonych umową stron. Ich ogół powierzył , na podstawie odrębnej umowy, spółce (...) w W. oprócz badań archeologicznych, które także zlecił innemu podwykonawcy.

Prace były wykonywane z opóźnieniem spowodowanym z jednej strony złymi warunkami pogodowymi, a z drugiej strony niewystarczającą obsługą kontraktu ze strony powódki . Zamawiająca regularnie zwracała się do niej o przyspieszenie tempa prac.

W III kwartale 2012r. do pozwanej wpłynęło 9 zajęć komorniczych o łącznej wartości 1 mln złotych Ponadto wpływały do niej pisma, z których wynikało, że spółka nie wykonuje obowiązków wobec spółki (...), skutkiem czego ta nie płaci podwykonawcom.

We wrześniu 2012 r., zamawiająca zwróciła się do powódki o wstrzymanie wystawienia faktury do czasu wyjaśnienia sygnalizowanych nieprawidłowości wykonanego zakresu robót.

W listopadzie 2012 r. spółka (...) w odstąpiła od umowy z powódką .

Grupa (...) w I połowie 2013 r. nie uzyskała żadnych przychodów.

Po odstąpieniu od umowy , gmina dokonała inwentaryzacji prac, co pozwoliło na ich odebranie i zapłatę wynagrodzenia bezpośrednio podwykonawcom. Przedstawiciele powodowej spółki nie wzięli udziału w inwentaryzacji.

W dniu 20 listopada 2012 r. właściwy Sąd Rejestrowy wykreślił siedzibę powoda i wszystkich jego członków zarządu, a nowa siedziba, prezes zarządu i prokurent zostali ujawnieni w KRS dopiero w dniu 11 kwietnia 2013 r.

Umowa stron miała być wykonana w całości do 12 września 2013 r.

Inwestycja została zakończona przez innego wykonawcę w 2013 r.

W ramach rozważań prawnych , Sąd I instancji wskazał , że podstawą umorzenia postepowania w części było cofniecie powództwa połączone ze zrzeczeniem się roszczenia.

W odniesieniu do pozostałej części żądania powódki , oceniając je za nieuzasadnione, w pierwszej kolejności podniósł , że pozwana nie mogła skutecznie w dniu 14 listopada 2012r odstąpić od umowy stron z powołaniem się na wszczęcie wobec kontrahentki postępowania o głoszenie upadłości.

Oto bowiem zapis §14 ust. 2 lit a/ umowy na który jako podstawę swojego oświadczenia powołała się w tym oświadczeniu, był sprzeczny z art. 83 ówcześnie obowiązującej ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze.

Przedstawiając szeroki wywód prawny uznał , iż przyjęcie w umowie ,że strona może doprowadzić do jej zniweczenia w razie złożenia wniosku o upadłość wyłączałoby jakąkolwiek możliwość realizacji zakazu , który wynika ze wskazanej normy prawa upadłościowego, mającej kogencyjny charakter , a tym samym ochrony wierzycieli realizowanej poprzez ten przepis. Zmierzałoby to do obejścia prawa, prowadząc do uniemożliwienia realizacji celu postępowania upadłościowego.

Ta bezskuteczność oświadczenia strony pozwanej decyduje o tym , iż nie mogła ona zasadnie uznawać, że jest jej należna od powódki kara umowna, uzależniona od realizacji przesłanki odstąpienia z przyczyn obciążających spółkę wykonawcę.

Wobec tego nie miała także tytułu do tego, aby kierować do ubezpieczyciela wniosku o spełnienie świadczenia z gwarancji ubezpieczeniowej, aby w ten sposób swoja wierzytelność z tego tytułu zaspokoić.

Tym nie mniej , zdaniem Sądu I instancji, powódka nie może skutecznie dochodzić od byłej kontrahentki tego świadczenia, wraz z odsetkami , na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu . Gmina nie jest bowiem tym świadczeniem wzbogacona jej kosztem.

Wniosek taki nie wynika z podzielenia argumentacji pozwanej o tym , wzbogacenia się wyzbyła , tego bowiem nie dowiodła ale stąd , iż , jak dotąd, majątek spółki z W. nie pozostał w żadnym zakresie uszczuplony czy obciążony na skutek obowiązku zwrotu spełnionego przez (...) SA świadczenia, w realizacji umowy gwarancji na rzecz jej beneficjenta - pozwanej gminy.

Z ustaleń dokonanych w sprawie wynikało bowiem , że powódka nie zwróciła ubezpieczycielowi, w realizacji wezwania , jakiejkolwiek kwoty. Dopóki to nie nastąpi o takim wzbogaceniu nie można zasadnie mówić.

Jako niezasadną ocenił Sąd I instancji także te część roszczenia , które spółka z W. wywodziła z faktu , iż skutecznie odstępując od umowy od umowy zawartej przez strony , na podstawię oświadczenia z dnia 30 grudnia 2014r , miała prawo naliczyć kare umowną za odstąpienie , które nastąpiło z przyczyn obciążających pozwaną.

Jego zdaniem to , że zamawiająca nieskutecznie odstąpiła od umowy nie oznacza skuteczności oświadczenia o odstąpieniu złożonego przez powódkę .

W dacie tego oświadczenia umowa stron już nie obowiązywała albowiem obydwie strony wcześniej , poprzez swoje zachowania uznały , że przestała ona je wiązać [ a roboty budowlane do końca 2013r dokończyła spółka (...) ]

W szerokim wywodzie opartym na odwołaniu się do poczynionych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy podał podstawy takiego wnioskowania , eksponując w szczególności fakt , że zgodnie z umową jej przedmiot miał być zrealizowany do 12 września 2013r oraz to , że powódka aprobowała fakt wstrzymania robót przez zamawiającą i przeprowadzenie przez nią inwentaryzacji prac wykonanych do dnia złożenia przez gminę [ nieskutecznego] oświadczenia o odstąpieniu i brak, po tej dacie , deklaracji ze strony powódki, co do gotowości podjęcia robót wykonawczych.

Podstawą rozstrzygnięcia o kosztach procesu była norma art. 98 §1 i 3 kpc i wynikająca z niej zasada odpowiedzialności za wynik sprawy.

Apelację od tego orzeczenia złożyła powódka zaskarżając je w całości i wnosząc w pierwszej kolejności o jego zmianę i uwzględnienie ostatecznie zmodyfikowanego żądania pozwu oraz obciążenie przeciwniczki procesowej kosztami postępowania za obydwie instancje .

Jako wniosek ewentualny sformułowała żądanie uchylenia wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik skarżącej cofnął środek odwoławczy, w odniesieniu do punktu I sentencji zaskarżonego wyroku.

Na skutek rozpoznania apelacji, Sąd Apelacyjny w Krakowie , wyrokiem z dnia 10 marca 2017r :

umorzył postępowanie apelacyjne, w zakresie punktu I sentencji wyroku niższej instancji [ 1] ,

- oddalił apelację [ 2] oraz

- zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 10 800 złotych , tytułem kosztów postępowania apelacyjnego [ 3] .

Uznając , że żaden z zarzutów powódki na których opierała się konstrukcja środka odwoławczego nie jest zasadny , Sąd II instancji , podzielając ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy , w odniesieniu do oceny prawnej roszczeń zgłoszonych przez skarżącą wskazał w szczególności , że :

a.  postanowienie umowne umożliwiające odstąpienie od umowy , w razie złożenia wobec kontrahenta wniosku o ogłoszenie upadłości, było nieważne jako naruszające bezwzględną normę art. 83 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze . Wobec tego oświadczenie pozwanej gminy z dnia 14 listopada 2012r o odstąpieniu od umowy z tej przyczyny było nieskuteczne,

b.  oświadczenie strony powodowej o odstąpieniu od umowy z dnia 30 grudnia 2014r nie było usprawiedliwione w okolicznościach faktycznych sprawy i wobec nie mogło wywołać skutku prawnego , w postaci powstania po jej stronie uprawnienia do naliczenia kary umownej , opartej na podstawie zawinienia przez zamawiającą przyczyn tego odstąpienia.

Sąd II instancji zaakcentował , iż sposób postępowania powódki w relacjach umownych z gminą po dniu 14 listopada 2012r , w tym jakikolwiek brak zainteresowania kontynuacją wykonywania własnego zobowiązania umownego oraz aprobata dla przeprowadzenia inwentaryzacji dotąd wykonanych robót , świadczy o tym , że obydwie strony uznały , że łącząca ich dotąd umowa została rozwiązana przez czynności konkludentne .

Fakt późniejszego - do końca 2013r - ukończenia robót przez spółkę (...) wyklucza trafność zasadniczej dla stanowiska powódki tezy w tym zakresie , a mianowicie , że po bezskutecznym odstąpieniu od umowy przez gminę umowa nadal obowiązywała , a wobec tego skarżąca mogła skutecznie , poprzez swoje oświadczenie z 30 grudnia 2014r , od niej odstąpić [ a tym bardziej , że nastąpiło to z przyczyn obciążających zamawiającą ].

c.  wobec jednoznacznego określenia przez powódkę podstawy żądania zasądzenia kwoty 2 271 485, 96 zł / z tytułu zwrotu świadczenia gwarancyjnego wypłaconego gminie przez ubezpieczyciela oraz należności odsetkowej za zamknięty okres wskazany w tym żądaniu / , jako wynikającego z przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu , ono także – zdaniem Sądu II instancji - nie może zostać uznane za usprawiedliwione.

Dlatego , że apelująca nie dowiodła w postępowaniu , iż gmina jest bezpodstawnie wzbogacona jej kosztem, skoro skarżąca nie zwróciła zakładowi ubezpieczeń jakikolwiek części tego świadczenia , które ten zrealizował wobec beneficjenta gwarancji. Nie można zatem przyjąć , że jej majątek w ten sposób doznał zubożenia, co uzasadniać by mogło zobowiązanie gminy do wydania osiągniętej bezpodstawnie korzyści.

Na skutek skargi kasacyjnej Grupy (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W., Sąd Najwyższy, wyrokiem z dnia 23 października 2019r :

-odrzucił ją, jako niedopuszczalną , w części kwestionującej wyrok Sądu Apelacyjnego, objętej punktem I jego sentencji [ pkt 1/],

- uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację co do kwoty 2 271 435, 96 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 30 stycznia 2015 oraz rozstrzygającej o kosztach postępowania apelacyjnego i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Krakowie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. [ pkt 2/] ,

- w pozostałej części , jako niezasadną , skargę kasacyjną powódki oddalił [ pkt 3/].

W odniesieniu do tej części wyroku Sądu Apelacyjnego, co do której skarga kasacyjna została oceniona jako zasadna, Sąd Najwyższy wskazał , że roszczenie powódki motywowane faktem spełnienia przez gwaranta świadczenia na rzecz beneficjenta gwarancji [ inwestora ], w warunkach gdy było ono bezpodstawnie przez niego uzyskane , może być traktowane jako szkoda wykonawcy.

Nie jest też wykluczone aby w tych okolicznościach mógł się on domagać zwrotu tego , uzyskanego przez inwestora [ w rozstrzyganej sprawie Miasto i Gminę M. ] , bez podstawy prawnej świadczenia na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu , skoro uzyskał on w ten sposób korzyść z realizacji gwarancji , mimo braku spełnienia warunków materialnych uzasadniających przesuniecie majątkowe pomiędzy inwestorem a wykonawcą.

Zdaniem Sądu Najwyższego , chociaż zakład ubezpieczeń , spełniając świadczenie gwarancyjne , doprowadził do umorzenia własnego zobowiązania wynikającego z umowy pomiędzy nim a powódką , tym nie mniej równocześnie w ten sposób dochodzi do zarachowania tego świadczenia przez inwestora na poczet świadczenia dłużnika [ wykonawcy ] ze stosunku podstawowego , [ jakim była umowa z 12 grudnia 2011r].

Jak wynika z motywów rozstrzygnięcia kasatoryjnego , zasadniczą przyczyną uwzględnienia skargi kasacyjnej , był błąd Sadów obu instancji w zakresie wykładni norm prawa materialnego tworzących instytucje bezpodstawnego wzbogacenia.

Polegał on na uznaniu , że nie została spełniona - poprzez wypłatę świadczenia gwarancyjnego na rzecz gminy – przesłanka zubożenia strony powodowej . Dla potwierdzenia tego zubożenia , które jest równocześnie wzbogaceniem pozwanej , wystarcza bowiem to , iż zostaje ono uzyskane kosztem majątku Grupy (...). Przy tym , dla stwierdzenia tego zubożenia nie było konieczne aby jakakolwiek wartość majątkowa musiała - jak przyjęły to Sądy- wyjść z majątku powódki.

Sąd zaznaczył , że zubożenie to nie może być wprost utożsamiane ze szkodą w rozumieniu damnum emergens czy lucrum cessans ale jednak każde jest szkodą.

W rozpoznawanej sprawie tak właśnie jest albowiem powódka musi zwrócić (...) SA , wypłaconą inwestorowi kwotę. W ten sposób zwiększyły się pasywa jej majątku.

W tym kontekście Sąd Najwyższy zauważył , że nie były ustalane w rozpoznawaj sprawie, żadne okoliczności fakty ze pozwalające ocenić jaki charakter miała gwarancja ubezpieczeniowa udzielona przez ubezpieczyciela na podstawie umowy z powodową spółką, a same zapisy umowy zawartej przez strony , w odniesieniu do jej warunków , nie są wystarczającymi dla dokonania ocen prawnych istotnych dla podjęcia stanowczego rozstrzygnięcia.

W szczególności nie jest wiadomym jakie warunki ostatecznie przybrała ta gwarancja i jaki był tryb warunkujący skorzystanie z niej przez inwestora, a także czy gwarant miał instrumenty prawne pozwalające na odzyskanie wypłaconych środków.

Te braki w zakresie ustaleń , nie pozwalały także na ocenę jaka może być podstawa materialna dochodzonego przez powódkę świadczenia zwrotnego.

Przy tym Sąd Najwyższy zaznaczył , że nie było w tym zakresie wiążącym dla Sądu określenie tej podstawy przez żądającą zapłaty . Określenie jej w sposób właściwy , adekwatny do faktów do których odwołuje się strona powodowa, przynależy zawsze do Sądu orzekającego , przy tym kwalifikacja inna niż ta, która została podana przez stronę , nie prowadzi do naruszenia w procesie orzekania art. 321 §1 kpc.

Zdaniem Sądu Najwyższego niezależnie od tego , która z podstaw zostanie przyjęta świadczenie gwarancyjne jako uzyskane przez gminę bez merytorycznych podstaw podlega na rzecz powódki zwrotowi.

W na nowo prowadzonym postępowaniu apelacyjnym stanowisko co do rozstrzygnięcia zajęła tylko strona pozwana , postulując wydanie przez Sąd Apelacyjny rozstrzygnięcia kasatoryjnego.

Rozpoznając apelację, Sąd Apelacyjny rozważył :

Zakres w jakim Sąd Najwyższy, na skutek rozpoznania skargi kasacyjnej, uchylił wyrok Sądu II instancji z dnia 10 marca 2017r , determinuje granice w jakich Sąd ten instancji jest uprawniony rozstrzygać o apelacji strony powodowej.

Zakres ten powoduje , że przedmiotem ponownej oceny odwoławczej może pozostawać jedynie to , czy usprawiedliwionym jest apelacja powódki , kwestionująca oddalenie tej części roszczenia , które obejmuje kwotę łączną 2 271 435, 96 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 30 stycznia 2015r.

Wiążące jest także, w ramach tego przedmiotu oceny Sądu II instancji to , że suma ta składała się , wedle twierdzeń spółki, z świadczenia które , jak podnosiła bez podstawy materialnej, gmina uzyskała od ubezpieczyciela , realizującego świadczenie z gwarancji ubezpieczeniowej - kwoty 1 885673, 63 zł - oraz sumy 385 762, 33 zł -odpowiadającej odsetkom ustawowym od tej należności- za zamknięty okres pomiędzy 19 czerwca 2013r do 29 stycznia 2015r.

Sąd II instancji, przy ponownym rozpoznawaniu apelacji jest , po myśli art. 398 ²⁰kpc, zwiany wykładnią prawa dokonana przez Sąd Najwyższy.

Kierując się wnioskami wynikającymi z tej wykładni, Sąd Apelacyjny uznał , że rozstrzygniecie sprawy , wyznaczonej granicami orzeczenia kasatoryjnego wymaga, szczególnie wobec argumentacji gminy prezentowanej w piśmie procesowym złożonym przed rozprawą apelacyjną i w jej trakcie , przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości , a wniosek taki zdecydował o konieczności wydania rozstrzygnięcia kasatoryjnego.

Stanowisko prawne Sądu Najwyższego u swoich podstaw opierało się na stwierdzeniu , że nie zostały w sprawie dokonane żadne ustalenia faktyczne odnoszące się do tego , jaką treść miała umowa gwarancji ubezpieczeniowej , zawartej pomiędzy wykonawcą [ powódką ] , a zakładem ubezpieczeń jako gwarantem , w tym jakie były warunki jej udzielenia , jak wyglądała procedura skorzystania ze świadczenia gwarancyjnego przez beneficjenta gwarancji [ inwestora ] ani też to , czy gwarant miał zapewnione i jak ukształtowane umownie narzędzia odzyskania spełnionego świadczenia.

Stwierdzić należy , że w tym kierunku , postępowanie dowodowe także przed Sądem I instancji w zupełności nie zmierzało. Co więcej , do akt nie została nawet złożona sama umowa gwarancji , a żadna ze stron nie oferowała także jakichkolwiek innych wniosków dowodowych pozwalających na poczynienie ustaleń w odniesieniu stwierdzenia tych danych , czy też [ tym bardziej ] służących wykładni jej postanowień. Jej brak z jednej i niezbędność dla prawidłowości rozstrzygnięciu z drugiej strony , także zostały przez Sąd Najwyższy wytknięte i uczynione jedną z podstaw wydania wyroku kasatoryjnego.

W sprawie brak jest też zupełnie ustaleń dotyczących tego, jakie były warunki zawarcia tej umowy , w tym jak ukształtowane było umownie świadczenie wzajemne ubiegającej się o zawarcie umowy gwarancyjnej powódki , w tym w jakiej było ono wysokości . To mogłoby mieć wpływ na ocenę skali zubożenia jej majątku [ lub szkody w nim ] , w warunkach późniejszego wezwania jej przez zakład ubezpieczeń do zwrotu spełnionego świadczenia gwarancyjnego, wypłaconego pozwanej , jak przesądził to Sąd Najwyższy, bez materialnej podstawy, biorac pod rozwagę ukształtowanie podstawowego stosunku obligacyjnego pomiędzy zamawiającą a wykonawcą.

Nie zostało też ustalone[ i nie było dotąd ustalane ] czy ubezpieczyciel , poza wezwaniem do zwrotu tego świadczenia przedsięwziął kroki prawne celem jego odzyskania od spółki wykonawcy i jaki był tych kroków efekt, który także mógłby mieć potencjalny wpływ na ocenę roszczenia apelującej spółki.

Brak stanowiska strony powodowej co do rozstrzygnięcia na tle poglądów prawnych Sądu Najwyższego zaprezentowanych w motywach jego wyroku , co do tego z jaką podstawą odpowiedzialności pozwanej , spośród dwóch wskazanych przez SN , wiąże swoje roszczenie , a co za tym idzie czy i o jakie twierdzenia i wnioski dowodowe poszerza swoje stanowisko procesowe , jest jeszcze jednym argumentem za konicznością uchylenia objętego apelacja orzeczenia, we wskazanej w wyroku Sadu Odwoławczego części.

Oto bowiem z treści pisma procesowego gminy o którym był już mowa wynika , że zamierza ona , podejmując dalszą obronę procesową , determinowaną poglądami SN, skorzystać z możliwości zgłaszania nowych wniosków dowodowych potwierdzających podstawę dla istnienia po jej stronie wierzytelności wzajemnych , które może przeciwstawić pretensji finansowej powódki ze wskazanego , podlegającego dalszej ocenie tytułu , ewentualnie takich , w świetle których pretensja ta nie może zostać uznana za służącą byłemu wykonawcy.

W tym kierunku postępowanie rozpoznawcze przez Sąd Okręgowy także nie było prowadzone , w warunkach gdy przyjął on koncepcję prawną oceny roszczenia powódki , która okazała się błędną.

W tym stanie rzeczy nie sposób odmówić pozwanej uprawnienia do obrony swoich praw na podstawie argumentów faktycznych i materialnych , których dotąd nie formułowała.

Podobne uprawnienie ma , co oczywiste , także strona czynna procesu.

Te ostatnie stwierdzenia przenoszą dalszą część rozważań Sądu II instancji na płaszczyznę oceny , czy w ten sposób ukierunkowane przez Sąd Najwyższy jego poglądami prawnymi , wiążącymi do Sądu Apelacyjnego przy ponownym rozpoznawaniu sprawy postępowanie może być w całości - w odniesieniu do opisanych zagadnień natury faktycznej i prawnej , determinujących ostateczny wynik procesu- przeprowadzone przed tym Sądem.

Jego zadaniem nie z kilku niezależnych od siebie przyczyn.

Po pierwsze , jak już wskazano wyżej te fakty , które dla rozstrzygnięcia po takim ukierunkowaniu okazują się być istotnymi , nie były w ogóle przedmiotem ustaleń Sądu niższej instancji. Po wtóre strony , w odniesieniu do nich, nie formułowały twierdzeń ani nie zgłaszały wniosków dowodowych.

W konsekwencji Sąd I instancji nie wypowiadał się w przedmiocie ich merytorycznej oceny z punktu widzenia zasadności roszczenia procesowego , które formułowała powódka.

W kontekście zwrócić należy uwagę , że chociaż Sąd Najwyższy wskazał , że roszczenie z tytułu zwrotu nie służącego pozwanej materialnie świadczenia gwarancyjnego może mieć zarówno podstawę odszkodowawczą jak i w bezpodstawnym wzbogaceniu tym niemniej inaczej będzie się przedstawiać pozycja stron , także w zakresie dowodzenia swoich racji procesowych, w zależności od tego jaka ostatecznie podstawa tego roszczenia[ zwrotna lub kompensacyjna ] zostanie przyjęta.

Nie można nie umożliwić stronom przytaczania twierdzeń i składania wniosków dowodowych służących potwierdzeniu lub obronie , w odniesieniu do obu podstaw zakwalifikowania pretensji finansowej powódki.

Po wtóre , zauważając , że zapewnienie stronom takiej możliwości powodującej , że nie jest wykluczone prowadzenie postępowania rozpoznawczego w bardzo szerokim zakresie , podjęcie tych czynności przed Sądem II instancji nie dałoby się pogodzić z przepisami gwarancyjnymi rangi konstytucyjnej , zakładającymi uprawnienie do zaskarżania orzeczeń Sądu I instancji i co najmniej dwuinstancyjność postępowania sądowego, [ art. 176 ust. 1 w zw z art. 78 Ustawy Zasadniczej . ]

Jakkolwiek obecnie obowiązujący system apelacji pełnej zakłada , iż Sąd Odwoławczy rozpoznając ją , w dalszym ciągu, w jej granicach i w granicach zaskarżenia, rozpoznaje tę samą sprawę , tym nie mniej reguła ta nie może być rozumiana w sposób , który w zakresie jej praktycznego zastosowania , byłby niezgodny ze wskazanymi przepisami Konstytucji.

Wykluczają one sytuacje w której Sąd II instancji po raz pierwszy i jako jedyny organ jurysdykcyjny w trybie instancji przeprowadza dowody , ocenia je , dokonuje wiążących dla rozstrzygnięcia ustaleń faktycznych i w końcu wydaje wyrok , który nie podlega kontroli instancyjnej.

Stronie [ w rozstrzyganej sprawie, niezależnie od ostatecznego wyniku sporu ] służy wprawdzie skarga kasacyjna ale pozostaje ona jednak rodzajem szczególnego środka prawnego , który można oprzeć tylko na wskazanych przez ustawę procesową limitowanych podstawach.

Przeprowadzenie postępowania tylko przez Sad II instancji powoduje także , że strony nie będą mogły korzystać z części tych uprawnień procesowych [ jak chociażby w przedmiocie zaskarżania poszczególnych decyzji podejmowanych w jego trakcie] , dysponując nimi w warunkach, gdy postepowanie takie prowadzi Sąd I instancji.

Dlatego też ze wskazanych przyczyn, Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku, na podstawie art. 386 § 4 kpc, pozostawiając Sądowi Okręgowemu decyzje w przedmiocie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.

W ponownie przeprowadzanym postępowaniu, Sąd Okręgowy uwzględni stanowisko prawne Sądu Najwyższego zaprezentowane w motywach orzeczenia z dnia 23 października 2019r, w odniesieniu do oceny roszczenia powódki o którym będzie jeszcze zobowiązany wydać rozstrzygniecie.

Przeprowadzi uznane przez siebie za istotne dowody wskazane przez strony oraz ustali treść umowy gwarancji ubezpieczeniowej , w tym warunki na jakich została zawarta , w tym szczególnie jak było ukształtowane w niej świadczenie wzajemne wykonawcy ubiegającego się o to zabezpieczenie . Uwzględni także to , czy i w jaki sposób gwarant miał zapewnioną możliwość odzyskania świadczenia wypłaconego beneficjentowi gwarancji oraz czy starania idące w tym kierunku podjął i z jakim rezultatem.

We własnym zakresie , na podstawie dotychczasowych ustaleń , rozbudowanych o fakty wykazane przez strony , określi jaką podstawę ma roszczenie będące , na obecnym etapie postępowania przedmiotem merytorycznej oceny.

SSA Robert Jurga SSA Jerzy Bess SSA Grzegorz Krężołek