Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 maja 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Andrzej Żelazowski

po rozpoznaniu w dniu 10 maja 2022 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa (...) Spółki z o.o. w W. (poprzednio

w K.).

przeciwko (...) Bank S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 29 lipca 2021 r. sygn. akt IX GC 567/20

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 4.050,00 zł (słownie złotych: cztery tysiące pięćdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Andrzej Żelazowski

Sygn. akt IAGa 363/21

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 10 maja 2022 r.

Pozwem wniesionym w dniu 11 lutego 2020 r. do Sądu Okręgowego w Krakowie (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w K. wniosła o zasądzenie od pozwanego (...) Bank spółka akcyjna w W. kwoty 101.813,53 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie: od kwoty 101.000,00 zł liczonymi od dnia 23 stycznia 2020 r. do dnia zapłaty, od kwoty 813,53 zł, na którą składają się odsetki skapitalizowane od dnia 24 stycznia 2021 do dnia wniesienia pozwu, od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Ponadto strona powodowa domagała się zasądzenia od pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje żądanie powódka podała, że na skutek pomyłki w dniu 30 listopada 2017 r. z jej rachunku bankowego prowadzonego w (...) Banku (...) S.A. o numerze (...) został wykonany przelew bankowy na rachunek bankowy spółkiA. (2) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W., prowadzony przez (...) BANK S.A. w W., o numerze: (...) tytułem: końcowa zapłata za fv (...) w kwocie 101.000,00 zł. Powyższa kwota miała trafić na rachunek A. (1) sp. z o.o., która była wystawcą ww. faktury. Powódka zwróciła się do pozwanego banku o zwrot błędnie przelanej kwoty, prośbę taką do pozwanego skierowała takżeA. (2)sp. z o.o. Pozwany nie przychylił się do wniosku o zwrot płatności, ze względu na otrzymanie zawiadomienia o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego od Naczelnika Urzędu Skarbowego w W. (...), na podstawie którego bank był zobowiązany do blokowania rachunku i przekazania środków do organu egzekucyjnego. Strona powodowa wskazała, że na skutek działań strony pozwanej poniosła szkodę. jako podstawę prawną dochodzonego roszczenia wskazał art. 415 k.c., a także przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania. Pozwany argumentował, że nie można przypisać mu odpowiedzialności za nienależycie wykonaniu przelew, bowiem numer rachunku stanowi unikatowy identyfikator, a środki przelane na numer rachunku podany przez płatnika w zleceniu przelewu uznaje się za zaksięgowane prawidłowo. Bank nie ponosi odpowiedzialności za omyłkę płatnika, a podanie błędnego numeru rachunku odbiorcy obciąża stronę powodową. Pozwany zakwestionował także możliwość przyjęcia odpowiedzialności w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Bank przyznał, że na prowadzonym spółkiA. (2) sp. z o.o. rachunku bankowym o numerze (...) 30 listopada 2017 roku zaksięgowano przelew przychodzący w kwocie 101.000,00 którego nadawcą była powódka. W ocenie pozwanego, z punktu widzenia przepisów regulujących umowę rachunku bankowego jest rzeczą prawnie obojętną kto wpłaca środki na rachunek bankowy, ponieważ środki te stają się własnością banku (art. 845 k.c.), a posiadacz rachunku nabywa wierzytelność do banku o wypłatę tychże środków (art. 725 k.c.). Odpowiedzialnym wobec osoby wpłacającej może być jedynie posiadacz rachunku. Transakcja płatnicza zaksięgowana 30 listopada 2017 roku na rachunku płatniczym o numerze (...) podlegała przepisom ustawy o usługach płatniczych. W ocenie pozwanego, w niniejszej sprawie zastosowanie znajdzie art. 143 ust. 1 ustawy o usługach płatniczych, w myśl którego zlecenie płatnicze uznaje się za wykonane na rzecz właściwego odbiorcy, jeżeli zostało wykonane zgodnie z informacjami, o których mowa w art. 23 ust. 1 pkt 1 lub w art. 27 pkt 2 lit. b tej ustawy, a w przypadku wskazania w treści zlecenia płatniczego unikatowego identyfikatora - jeżeli zostało wykonane zgodnie z tym unikatowym identyfikatorem bez względu na dostarczone przez użytkownika inne informacje dodatkowe. W art. 143 ust. 2 ustawy o usługach płatniczych wskazano, że jeżeli unikatowy identyfikator podany przez użytkownika jest nieprawidłowy, dostawca nie ponosi odpowiedzialności na podstawie art. 144 - 146. Pozwany zarzucił, że nie był beneficjentem przelewu dokonanego przez stronę powodową, zatem nie był wzbogacony jej kosztem, a rachunek nie był prowadzony na rzecz banku, lecz spółki A. (2) sp. z o.o. Bank wyraził pogląd, że przy omyłkowym przekazaniu konta na konto świadczenie wchodzi do majątku posiadacza i to on jest wzbogacony.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 18 października 2017 r. A. (1) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. wystawiła fakturę VAT nr (...) z zobowiązaniem powodowej (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. do zapłaty kwoty 141.327,00 zł tytułem sprzedaży elementów konstrukcji stalowych po obróbce.

W dniu 22 listopada 2017 r. powódka przelała kwotę 40.327 zł na rachunek A. (1) sp. o.o. o numerze (...) tytułem częściowej zapłaty za fakturę vat (...). W dniu 30 listopada 2017 r. z rachunku bankowego powódki prowadzonego w (...) Banku (...) S.A. o numerze (...) został wykonany przelew bankowy na rachunek bankowy A. (2) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. prowadzony przez (...) BANK S.A. w W. o numerze: (...) tytułem: końcowa zapłata za fv (...) w kwocie 101.000,00 zł. Pozwany bank zaliczył przelane środki w całości na spłatę wierzytelności z tytułu salda debetowego.

W związku z omyłkowo dokonanym przelewek kwoty 101.000,00 zł na rachunek A. (2) sp. z o.o., zamiast na rachunek (...) sp. z o.o., powodowa spółka zwróciła się do (...) Banku (...) o zwrot ww. kwoty. W następstwie odmowy ze strony (...) Banku (...) powódka zwróciła się do A. (2)sp. z o.o. o zwrot otrzymanej kwoty i złożenie dyspozycji zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty. Pismem z dnia 20 grudnia 2017 r. A. (2) sp. z o.o. zwróciła się do pozwanego z wnioskiem o zwrot ww. środków pieniężnych na rachunek bankowy powódki. Jednakże pismem z dnia 25 stycznia 2018 r. pozwany nie przychylił się do tego wniosku ze względu na otrzymanie zawiadomienia o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego od Naczelnika Urzędu Skarbowego w W. (...), na podstawie którego bank był zobowiązany do blokowania rachunku i przekazania środków do organu egzekucyjnego.

Po uzyskaniu informacji o zajęciu rachunku bankowego A. (2) sp. z o.o. przez Naczelnika Urzędu Skarbowego W. (...), powódka pismem z dnia 14 września 2018 r. zwróciła się z wnioskiem o zwolnienie rachunku bankowego spod egzekucji w części odpowiadaj kwocie 101.000,00 zł.

Postanowieniem z dnia 12 grudnia 2018 r. (znak: (...). (...) (...) (...). (...).(...)) Naczelnik Urzędu Skarbów W. (...) odmówił wyłączenia spod egzekucji wierzytelności rachunku bankowego spółki A. (2)w (...) Banku S.A. w części odpowiadającej kwocie 101.000,00 zł. Z informacji uzyskanej w Urzędzie Skarbowym W.-(...) wynika, że Naczelnik Urzędu Skarbowego W.- (...) w W. cyklicznie dokonuje zajęcia wierzytelności rachunku bankowego A. (2) sp. z o.o. z siedzibą w W., ul. (...), (...)-(...) W. (KRS: (...), NIP: (...)) o numerze (...). Z uwagi na ujemne saldo ww. rachunku bankowego, dokonywanie zajęć wierzytelności nie przynosi pożądanego efektu, bowiem wszelkie wpłaty dokonywane na rzeczony rachunek przeznaczane są przez pozwany bank na spłatę ujemnego salda rachunku bankowego. Żadne środki z zajętego rachunku bankowego nie zostały przekazane przez pozwanego (...) Bank S.A. na rzecz Urzędu Skarbowego. Zajęcie rachunku bankowego przez Naczelnika Urzędu Skarbowego W.-(...) okazało się zatem bezskuteczne.

Pismem z dnia 4 grudnia 2019 r. powódka wezwała pozwanego do zwrotu nienależnie przejętej kwoty. Jednakże pozwany pismem z dnia 13 grudnia 2019 r. wskazała iż sytuacja na rachunku odbiorcy uniemożliwia w chwili obecnej wykonanie zwrotu przelewu. Pozwany nie wyjaśniła na czym polega ta sytuacja na rachunku bankowym spółki A. (2) sp. z o.o., nie uzasadnił również z jakiego powodu niemożliwym jest dokonanie zwrotu przelewu.

A. (2) sp. z o.o. potwierdziła, że przelew został wykonany omyłkowo, bowiem powódka nie była zobowiązana wobec tej spółki z tytułu zapłaty faktury (...)/(...) (...).

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Sąd Okręgowy powołał się na pogląd prawny wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2019 r. (sygn. akt I CSK 334/18), w uzasadnieniu którego wskazano, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że do urnowy rachunku bankowego stosuje się przepisy o depozycie nieprawidłowym, a przez art. 845 k.c. także przepisy o pożyczce, w tym art. 720 k.c. Z chwilą wpłaty pieniędzy do banku na rachunek bankowy osoba wpłacająca traci ich własność na rzecz banku, a posiadacz rachunku nabywa roszczenie do banku o ich wypłatę. Powstała, z momentem uznania rachunku beneficjenta, jego wierzytelność wobec banku stanowi prawo związane z umową rachunku bankowego i podlega jego dyspozycji. Ma to ten skutek, że zgodnie z art. 726 k.c. bez zlecenia beneficjenta bank nie mógłby zwrócić wpłacającemu przekazanych środków, choćby przelew był wynikiem pomyłki wpłacającego. Nie narusza to praw wpłacającego w stosunkach z beneficjentem rozliczenia, których realizacja może nastąpić z udziałem posiadacza rachunku, na który pomyłkowo dokonano wpłaty, a nie w wyniku starań samego wpłacającego i banku beneficjenta (por.m.in. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 1962 r., VI KO 23/62, OSNKW 1963, Nr 2, poz. 21 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004 r., IV CK 40/03, nie publ., z dnia 18 lutego 2004 r., V CK 233/03, nie publ., z dnia 20 stycznia 2005 r., II CK 375/04, nie publ., z dnia 4 października 2007 r., V CSK 255/07, OSNC - ZD 2008, nr C, poz. 79, z dnia 8 grudnia 2010 r„ V CSK 163/10, OSNC - ZD 2011, nr B, poz. 48, i z dnia 27 października 2016 r., V CSK 48/16, nie publ.). (....) W powołanej sprawie, analogicznie jak w okolicznościach niniejszej sprawy, środki na rachunek bankowy zostały wpłacone przez pomyłkę, adresatem żądania zwrotu był posiadacz rachunku, który wydał dyspozycję zwrotu kwoty transakcji płatniczej, której pozwany nie zrealizował, zaliczając wpłacone środki na pokrycie salda debetowego. Jak wskazał Sąd Najwyższy istotą problemu nie jest zatem, że po wpływie nienależnych środków na rachunek niewłaściwego podmiotu powód utracił prawo ich własności, a Bank bez zgody posiadacza rachunku nie mógł dokonać ich zwrotu powodowi. Kluczowe w sprawie jest to, że pozwany taką zgodę, a nawet polecenie wraz z pełnym wyjaśnieniem nienależnego charakteru wpłaty otrzymał, ale go nie zrealizował zaliczając wpłatę na pokrycie swojej wierzytelności wobec klienta z tytułu salda debetowego. Rozważenia zatem wymaga, czy takie postępowanie Banku uzasadnia jego odpowiedzialność odszkodowawczą wobec powoda za czyn niedozwolony. (...). Co do zasady realizacja własnego roszczenia w przypadku kolizji wierzytelności nie stanowi czynu niedozwolonego. Jednak formalnie prawidłowe postępowanie pozwanego, z uwagi na jego szczególny status i dominującą pozycję w analizowanej transakcji płatniczej należy ocenić odmiennie. Skarżący dla wyegzekwowania swojej wierzytelności świadomie skorzystał bowiem z pomyłki pracownika powoda i zaspokoił się ze środków, które wpłynęły nienależnie na konto innego podmiotu w okolicznościach, które powinny skutkować ich zwrotem, zgodnie z dyspozycją posiadacza rachunku. Badana transakcja płatnicza podlegała przepisom ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 659 - dalej: "u.u.p.") i została przeprowadzona przy użyciu unikatowego identyfikatora w postaci numeru rachunku bankowego odbiorcy (art. 143-143 b u.u.p.). Skarżący jako dostawca odbiorcy powinien podejmować wszelkie działania zmierzające do ustalenia przyczyn nieprawidłowości przy realizacji usługi płatniczej oraz odzyskania kwoty transakcji płatniczej wykonanej z użyciem nieprawidłowego identyfikatora (art. 143 ust. 2 w zw. z art. 143a ust. 1 pkt 2 u.u.p.). Nałożenie na dostawcę płatnika i odbiorcy takich obowiązków jest wynikiem stosowania przez banki elektronicznego systemu rozrachunków międzybankowych na podstawie unikatowego identyfikatora kontrahenta, co zwiększa ryzyko pomyłki nadawcy przelewu, skoro bank beneficjenta przelewu nie ma już obowiązku weryfikowania numeru rachunku z nazwą odbiorcy. W rozpoznawanym przypadku pozwany wykorzystał jednak trudną sytuację w której znalazł się powód (płatnik dostawcy) i mimo przyznania przez odbiorcę, że środki, które wpłynęły na jego rachunek są nienależne i wydania dyspozycji ich zwrotu, świadomie zaspokoił się z nich kosztem zubożonego. Bank powinien sprawnie i bezkonfliktowo rozwiązywać takie sytuacje i w żadnym wypadku dla ułatwienia zaspokojenia swojej wierzytelności nie powinien ich wykorzystywać. Takie postępowanie instytucji, która z uwagi na specyfikę prowadzonej działalności związanej z dysponowaniem środkami pieniężnymi powinna zachowywać najwyższe standardy jest nie do zaakceptowania i jako nieetyczne obniża społeczne zaufanie do banków . Pozwany nie może powoływać się na wykonywanie własnego prawa podmiotowego, bo w okolicznościach sprawy prawa tego nadużył postępując sprzecznie z jego społeczno - gospodarczym przeznaczeniem i zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd Okręgowy wskazał, że niewątpliwie racje ma pozwany, iż środki wpłacone na rachunek bankowy stają się własnością banku, a posiadacz rachunku nabywa wierzytelność o ich wypłatę (art. 725 k.c.) i jest rzeczą prawnie obojętną kto je wpłaca, a odpowiedziany wobec wpłacającego może być jedynie posiadacz rachunku. Bank nie ma zatem ustawowego obowiązku realizacji zleceń podmiotu, który omyłkowo dokonał płatności na rzecz posiadacza rachunku. Argument ten nie mógł jednak odnieść pożądanego skutku w niniejszej sprawie, bowiem pomiędzy stronami bezspornym było, że posiadacz rachunku, tj. A. (2) sp. z o.o., po uzyskaniu informacji o błędnym przelewie na jego rachunek bankowy wydał pozwanemu bankowi dyspozycję zwrotu środków na rachunek powódki.

Jakkolwiek w orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że brak jest podstaw do wypłaty przez bank omyłkowo przelanych środków, a prawidłowym drogą dochodzenia zwrotu roszczeń z tego tytułu jest powództwo oparte o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu i skierowane przeciwko posiadaczowi rachunku (tak np. wyrok SN z 24 lutego 2021 r. w sprawie III CSKP 59/21), to jednak dotyczy to sytuacji, w których istniało dodatnie saldo na rachunku posiadacza, bądź nastąpiło skuteczne zajęcie przelanych omyłkowo środków w postępowaniu egzekucyjnym. W niniejszej sprawie takie okoliczności jednak nie zaistniały - bank, z pominięciem organu egzekucyjnego i wbrew woli posiadacza rachunku, zaliczył wpłatę dokonaną omyłkowo przez powódkę na swoje wymagalne zobowiązanie A. (2)sp. z o.o. z tytułu ujemnego salda na rachunku. Pomniejszyło to wprawdzie dług posiadacz rachunku wobec pozwanego banku, jednak wbrew woli posiadacza, który wyraził przecież wyraźnie wobec banku swoją wolę zwrotu omyłkowo przelanych środków na rachunek powoda. Przede wszystkim jednak wobec toczącego się postępowania egzekucyjnego z rachunku bankowego A. (2)sp. z o.o. i zajęcia tego rachunku przez organ egzekucyjny zaksięgowanie wpłaconej przez powódkę kwoty na spłatę ujemnego salda w rachunku posiadacza ocenić trzeba jako podstawę przyjęcia odpowiedzialności banku wobec powódki. Nie da się takiego postępowania banku pogodzić z dyrektywą korzystania z prawa zgodnie z jego społecznego -gospodarczym przeznaczeniem. Na powyższe wskazuje także fakt, iż o dokonanym zajęciu rachunku bankowego pozwany poinformował dopiero pismem z dnia 2 stycznia 2018 r., pomimo tego, że zgodnie z informacją przekazaną (...) Bankowi (...), pozwany zobowiązał się zwrócić pieniądze powódce, po przekazaniu odpowiedniej dyspozycji przez spółkę (...) sp. z o.o. Pozwany zresztą sam przyznał, że w toku postępowania egzekucyjnego bank ma obowiązek realizacji dyspozycji organów egzekucyjnych. W przekonaniu Sądu bank nie może zaspokoić się ze środków zgromadzonych na rachunku bankowym posiadacza, jeżeli rachunek ten zajęty został w toku postępowania egzekucyjnego. Zajęcie rachunku bankowego w postępowaniu egzekucyjnym ma bowiem ten skutek, że organ egzekucyjny dysponuje wszelkimi środkami, jakie wpływają na rachunek. Taki pogląd, podzielany przez tut. sąd, przedstawił Sąd Apelacyjny w Krakowie (I AGa 174/18) w uzasadnieniu wyroku z dnia 10 sierpnia 2018 r., stwierdzając, że „w sytuacji gdy posiadacz rachunku nie jest uprawniony do swobodnego dysponowania środkami, tym bardziej nie rości sobie do nich pretensji, bo trafiły na jego rachunek wskutek pomyłki, to także osoba trzecia, w tym także jego wierzyciel wiedząc o tym, nie może się z nich zaspokoić”.

Ustawa o usługach płatniczych w art. 143, art. 143a oraz art. 144 określa tryb postępowania mającego na celu odzyskanie kwoty transakcji, która została wykonana w oparciu o nieprawidłowo podany unikatowy identyfikator przez płatnika. Po stwierdzeniu powyższego przez płatnika ma on obowiązek niezwłocznie powiadomić swojego dostawcę o tym fakcie, co dotyczy zresztą każdej transakcji dotkniętej wadliwością. Co istotne, ustawa o usługach płatniczych nie wprowadza żadnego szczególnego trybu postępowania w odniesieniu do sytuacji, gdy saldo na rachunku posiadacza jest ujemne. Przyjąć więc trzeba, że z punktu widzenia obowiązków banku określonych w wyżej powołanych przepisach, jest to okoliczność irrelewantna, a zakres obowiązków banku pozostaje niezmienny.

Zupełnie nieuzasadnione byłoby przyznanie bankowi szczególnych uprawnień w postępowaniu egzekucyjnym. Bank jest jednym z podmiotów obrotu gospodarczego i nie posiada w postępowaniu egzekucyjnym żadnych szczególnych przywilejów względem innych wierzycieli. Z faktu oferowania usługi rachunku bankowego i prowadzenia rachunków bankowych, które często są przedmiotem egzekucji, płyną wprawdzie dodatkowe obowiązki banku w postępowanie egzekucyjnym, jedna nie może być to przesłanką jakiegokolwiek uprzywilejowania banku, a za takie można by poczytywać zaksięgowanie kwoty omyłkowo przelanej na rachunek bankowy na istniejącą wierzytelność banku wobec jego posiadacza. Jest to pogląd powszechnie przyjmowany w orzecznictwie (zob. np. uzasadnienie do wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 stycznia 2019 r. - I AGa 257/18): „Zajęcie rachunku bankowego dłużnika ma także ten skutek, że obejmuje kwoty, których nie było na rachunku bankowym w chwili jego zajęcia, a zostały wpłacone na ten rachunek po jego dokonaniu. Wszystkie środki (kwoty jak je nazywa ustawodawca), które wpłyną na rachunek po tej dacie są objęte zajęciem i nie mogą, po pierwsze być przejęte przez bank na zaspokojenie swoich wierzytelności posiadanych w stosunku do dłużnika a po drugie powinny być niezwłocznie przekazane komornikowi prowadzącemu egzekucję. Bank nie może przekazać komornikowi żadnych środków w sytuacji gdy w dacie dokonania zajęcia rachunek ten jest pusty lub figuruje na nim zadłużenie posiadacza względem banku. Po tej dacie wszelkie środki jakie wpłyną na rachunek bankowy dłużnika, mają zostać przekazane komornikowi niezależnie od tego jaki jest stan ten rachunku a zatem nawet w przypadku gdyby był ujemny, bank nie ma możliwości zatrzymania wpłaconych nań kwot i rozliczenia ich na poczet swoich wierzytelności w stosunku egzekwowanego dłużnika. Odwołując się do literalnej treści art. 890 k.p.c. nie może być wątpliwości, że z chwilą dokonania zajęcia zmieniają się zasady funkcjonowania tego rachunku określone w umowie łączącej jego posiadacza z bankiem lub wynikające z obowiązujących w danym banku jego regulacji wewnętrznych.”

Tryb postępowania banku oczywiście nie zmienia się w sytuacji prowadzenia administracyjnego postępowania egzekucyjnego. Jak bowiem wynika z art. 80 § 1 z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, organ egzekucyjny dokonuje zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego przez przesłanie do banku zawiadomienia o zajęciu wierzytelności pieniężnej zobowiązanego z rachunku bankowego do wysokości egzekwowanej należności pieniężnej wraz z odsetkami z tytułu niezapłacenia w terminie dochodzonej wierzytelności oraz kosztami egzekucyjnymi. Organ egzekucyjny jednocześnie wzywa bank, aby bez zgody organu egzekucyjnego nie dokonywał wypłat z rachunku bankowego do wysokości zajętej wierzytelności (...). Z kolei art. 80 § 2 ww. ustawy stanowi, że zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego jest dokonane z chwilą doręczenia bankowi zawiadomienia o zajęciu, o którym mowa w § 1, i obejmuje również środki pieniężne: 1) których nie było na rachunku bankowym w chwili zajęcia, a zostały wpłacone na ten rachunek po dokonaniu zajęcia; 2) które zostały wpłacone na inny rachunek, otwarty po dokonaniu zajęcia. Słusznie zatem powód zauważył, że jego szkoda wyraża się także i w fakcie, że jego wniosek do administracyjnego organu egzekucyjnego o zwolnienie spod egzekucji omyłkowo przelanej kwoty nie mógł zostać uwzględniony, bowiem pozwany bank, wbrew ciążącym na nim prawnym obowiązkom, nie przekazał tych środków pieniężnych na rzecz organu egzekucyjnego.

Przechodząc do kwalifikacji prawnej dochodzonego roszczenia Sąd podzielił stanowisko Sądu Najwyższego przedstawione na wstępie niniejszych rozważań prawnych, wskazujące delikt jako źródło zobowiązania banku wobec powódki.

Sąd Okręgowy wskazał, że powód wybrał dochodzenie swoich roszczeń wobec banku o zwrot omyłkowo przelanej kwoty na rachunek A. (2) sp. z o.o. w oparciu o przesłanki odpowiedzialności deliktowej, to jest art. 415 k.c. (kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia). Powództwo to uznać należy w okolicznościach faktycznych ustalonych w toku niniejszego postępowania za zasadne. Powódka wykazała zaistnienie przesłanek odpowiedzialności deliktowej banku. Delikt pozwanego był zawiniony, tj. polegał na bezprawnym i świadomym zaliczeniu środków pieniężnych na poczet ujemnego salda. Działanie takie wywołało szkodę w majątku powódki. Powódka zwróciła się z pierwszej kolejności o zwrot środków pieniężnych wynikających z omyłkowo dokonanego przelewu do A. (2) Sp. z o.o. Jednakże spółka ta nie mogła i nadal nie może zwrócić tych środków z uwagi na bezpodstawne zaliczenie omyłkowej wpłaty na poczet ujemnego salda na jej rachunku bankowym.

Dodać jeszcze należy, że chybiony jest argument pozwanego banku, iż w dacie otrzymania żądań powódki zwrotu omyłkowo przelanych środków pieniężnych nie istniała już jakakolwiek wierzytelność o wypłatę tych środków z powodu umorzenia zadłużenia z umowy rachunku bankowego do wysokości tej kwoty. Wierzytelność ta nadal istniała, skoro pozwany bank niesłusznie zaliczył błędnie dokonaną wpłatę na poczet ujemnego salda.

Wobec powyższego należało powództwo uznać za w pełni zasadne, o czym Sąd orzekł w pkt 1 wyroku na podstawie art. 415 k.c. Na kwotę zasądzoną w punkcie I wyroku składa się kwota roszczenia głównego 101.000,00 zł oraz skapitalizowane odsetki w kwocie 813,53 zł za okres od dnia 13 grudnia 2019 r. do dnia 23 stycznia 2020 r. O odsetkach od powołanych kwot Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., rozstrzygając nadto o kosztach postepowania na podstawie art. 98 §1 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy.

Strona pozwana w apelacji zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi:

1.  naruszenie przepisów postępowania, które miały wpływ na treść zaskarżonego wyroku, tj.:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

•

uznanie za nieistotne dowody tj.: umowy kredytowej zawartej przez pozwanego z A. (2) sp. z o.o. (dalej jako „Dłużnik"), Regulaminu Świadczeń Usług (...) w (...) Bank S.A., Regulaminu Świadczenia Usług (...) w (...) Bank S.A., Regulaminu otwierania i prowadzenia rachunków rozliczeniowych i lokat dla przedsiębiorców i innych podmiotów przez (...) Bank S.A. z siedzibą w W., Umowy ramowej o świadczenie usług bankowych oraz prowadzenie rachunków i lokat dla przedsiębiorców, podczas gdy dowody te potwierdzają, że działanie Banku było zgodne z zawartym stosunkiem zobowiązaniowym; na podstawie zawartej umowy następowała automatyczna spłata zadłużenia wskutek wpływu środków na rachunek dłużnika, a także wymienione dokumenty potwierdzają brak zobowiązania Banku do weryfikacji źródła wpłat na rachunku Dłużnika,

•

zaniechanie wszechstronnej oceny materiału dowodowego i wybiórczą ocenę dowodów, niewyjaśnienie wszystkich okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a mianowicie nieumotywowane uznanie, że Bank nie miał podstawy prawnej do zaliczenia środków zaewidencjonowanych na rachunku dłużnika na spłatę zadłużenia, mimo jednoczesnego stwierdzenia istnienia stosunku prawnego między tymi stronami w postaci umowy rachunku bankowego, a w konsekwencji błędne uznanie, że Bank dokonał czynu niedozwolonego;

a)  art. 890 kpc w zw. z 80 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji przez błędne zastosowanie i uznanie, że Bank bezprawnie nie przekazał do administracyjnego organu egzekucyjnego środków pieniężnych przelanych na konto A. (2)sp. z o. o. , podczas gdy nie miało to znaczenia w niniejszej sprawie, ponieważ Bank nie miał obowiązku przekazywania kwoty w wysokości 101 000, 00 zł, która została wpłacona na konto Dłużnika;

co skutkowało błędem w ustaleniach stanu faktycznego w zakresie ustalania przyczyny nie odzyskania wpłaconej kwoty 101 000, 00 zł na rachunek bankowy A. (2) sp. z o.o., a tym samym niewłaściwe określenie, że Bank dokonał czynu niedozwolonego.

b)  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak należytego wyjaśnienia podstawy prawnej i faktycznej rozstrzygnięcia, w szczególności brak odniesienia się do merytorycznych zarzutów pozwanego.

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a to obrazę:

a)  art. 415 k.c. polegającą na błędnej wykładni i uznaniu, że istnieją przesłanki roszczenia z tytułu odpowiedzialności deliktowej względem Banku;

b)  art. 415 k.c. przez jego zastosowanie i przyjęcie, że pozwany dokonał czynu niedozwolonego na szkodę Powoda, a także przyjęcie, iż prawidłowe wykonywanie przez Pozwanego umowy rachunku bankowego było bezprawne i zawinione;

c)  art. 361 § 1 k.c. przez jego zastosowanie i przyjęcie, że Pozwany wyrządził Powodowi szkodę pozostającą w adekwatnym związku przyczynowym z prawidłowym wykonywaniem umowy rachunku bankowego;

d)  art. 362 k.c. przez jego niezastosowanie i niezmniejszenie zasądzonego odszkodowania stosownie do stopnia przyczynienia się Powoda;

e)  art. 725 k.c. polegającą na niezastosowaniu tego przepisy i uznaniu, że:

•

Bank miał obowiązek weryfikować źródło pochodzenia środków zaewidencjonowanych na rachunku A. (2) sp. z o.o.

•

Bank nie miał prawa zaliczyć środków, które zostały zaewidencjonowane na rachunku A. (2) sp. z o.o. na poczet ujemnego salda;

a)  art. 6 k.c. polegającą na nie wywiązania się powoda z ciążącego na nim obowiązku udowodnienia zasadności dochodzonego roszczenia od pozwanego, a przez to niezasadnym stwierdzeniu, że można przypisać winę pozwanemu, podczas gdy prawidłowe wykonywanie rachunku bankowego Dłużnika nie może być uznane za bezprawne i wywołujące szkodę.

Strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa prawnego, za obie instancje, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienia.

W pierwszej kolejności zaznaczyć należy, iż zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. (od dnia 07 listopada 2019 r. art. 327 ¹ k.p.c.) jest usprawiedliwiony tylko wówczas, gdy z uzasadnienia orzeczenia nie daje się odczytać, jaki stan faktyczny lub prawny stanowił podstawę rozstrzygnięcia, co uniemożliwia kontrolę instancyjną. W przedmiotowej sprawie uzasadnienie wyroku Sądu I instancji pozwala na przeprowadzenie kontroli instancyjnej jasno wskazując jaki stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił i jakie przepisy prawa materialnego do jego oceny zastosował.

Bezzasadne są podniesione w apelacji zarzuty odnoszące się do dokonania przez Sąd Okręgowy błędnych ustaleń na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego bądź błędnej jego oceny. Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe prawidłowo w zakresie niezbędnym i wystarczającym dla rozstrzygnięcia sprawy, dokonując wszechstronnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, prawidłowo też dokonał jego oceny, szczegółowo odnosząc się do każdego dowodu - zgodnie z regułą wyrażoną w art. 233 § 1 k.p.c. Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny aprobuje w całości ustalenia faktyczne Sądu I instancji i przyjmuje je za własne czyniąc podstawą orzeczenia w sprawie. Wobec powyższego brak konieczności ich ponownego, szczegółowego przytaczania.

W niniejszej sprawie pozwany bank nie kwestionował faktu wykonania przez powódkę omyłkowo przelewu na rachunek A. (2)sp. z o.o. prowadzony przez pozwanego. Nie przeczył także, że odmówił zwrotu na rzecz strony powodowej omyłkowo przelanych środków, pomimo jednoznacznej dyspozycji A. (2) sp. z o.o. i pomimo skutecznego zajęcia rachunku bankowego tej spółki w postępowaniu egzekucyjnym, księgując kwotę zapłaconą przez powódkę na poczet zadłużenia A. (2) sp. z o.o. wobec pozwanego banku z tytułu istniejącego na jej rachunku ujemnego salda. Istotą sporu było zatem, czy istnieją podstawy do żądania od pozwanego banku zwrotu omyłkowo wpłaconych na rachunek A. (2) sp. z o.o. przez powódkę środków pieniężnych.

Sąd Apelacyjny w całości akceptuje pogląd prawny wyrażony w przywołanym przez Sąd Okręgowy wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2019 r. (sygn. akt I CSK 334/18), który zapadł w identycznym stanie faktycznym, w uzasadnieniu którego wskazano, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że do umowy rachunku bankowego stosuje się przepisy o depozycie nieprawidłowym, a przez art. 845 k.c. także przepisy o pożyczce, w tym art. 720 k.c. Z chwilą wpłaty pieniędzy do banku na rachunek bankowy osoba wpłacająca traci ich własność na rzecz banku, a posiadacz rachunku nabywa roszczenie do banku o ich wypłatę. Powstała, z momentem uznania rachunku beneficjenta, jego wierzytelność wobec banku stanowi prawo związane z umową rachunku bankowego i podlega jego dyspozycji. Ma to ten skutek, że zgodnie z art. 726 k.c. bez zlecenia beneficjenta bank nie mógłby zwrócić wpłacającemu przekazanych środków, choćby przelew był wynikiem pomyłki wpłacającego. Nie narusza to praw wpłacającego w stosunkach z beneficjentem rozliczenia, których realizacja może nastąpić z udziałem posiadacza rachunku, na który pomyłkowo dokonano wpłaty, a nie w wyniku starań samego wpłacającego i banku beneficjenta.

W stanie faktycznym, w którym zapadło powołane orzeczenie tak jak w okolicznościach niniejszej sprawy środki na rachunek bankowy zostały wpłacone przez pomyłkę, adresatem żądania zwrotu był posiadacz rachunku, który wydał dyspozycję zwrotu kwoty transakcji płatniczej, której pozwany nie zrealizował. zaliczając wpłatę na pokrycie swojej wierzytelności wobec klienta z tytułu salda debetowego.

Sąd Najwyższy wskazał, że rozważenia wymaga czy takie postępowanie Banku uzasadnia jego odpowiedzialność odszkodowawczą wobec powoda za czyn niedozwolony. Wskazał nadto, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego, przy aprobacie doktryny, utrwalił się pogląd, że czyn bezprawny w rozumieniu art. 415 k.c. to nie tylko czyn niezgodny z nakazami i zakazami wynikającymi z norm prawa pozytywnego, lecz także czyn pozostający w kolizji z nakazami i zakazami wynikającymi z norm moralnych i obyczajowych określanych jako "zasady współżycia społecznego" lub "dobre obyczaje". W konsekwencji art. 415 k.c. pozwala na zapewnienie kompensacji tych uszczerbków w dobrach prawnych, które zostały spowodowane zachowaniami społecznie nieakceptowanymi i uznawanymi za naganne, nie można bowiem ograniczać możliwości kompensowania szkód tylko do tych przypadków, gdy ustawodawca przewidział możliwość określonego zachowania szkodzącego i ustanowił normę zakazującą go.

Co do zasady realizacja własnego roszczenia w przypadku kolizji wierzytelności nie stanowi czynu niedozwolonego. Jednak formalnie prawidłowe postępowanie pozwanego, z uwagi na jego szczególny status i dominującą pozycję w analizowanej transakcji płatniczej należy ocenić odmiennie. Skarżący dla wyegzekwowania swojej wierzytelności świadomie skorzystał bowiem z pomyłki pracownika powoda i zaspokoił się ze środków, które wpłynęły nienależnie na konto innego podmiotu w okolicznościach, które powinny skutkować ich zwrotem, zgodnie z dyspozycją posiadacza rachunku. Badana transakcja płatnicza podlegała przepisom ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 659, obecnie Dz. U. z 2021 r., poz. 1907 - dalej: "u.u.p.") i została przeprowadzona przy użyciu unikatowego identyfikatora w postaci numeru rachunku bankowego odbiorcy (art. 143-143 b u.u.p.). Skarżący jako dostawca odbiorcy powinien podejmować wszelkie działania zmierzające do ustalenia przyczyn nieprawidłowości przy realizacji usługi płatniczej oraz odzyskania kwoty transakcji płatniczej wykonanej z użyciem nieprawidłowego identyfikatora (art. 143 ust. 2 u.u.p. w brzmieniu obowiązującym na dzień dokonania spornej transakcji, obowiązki te zostały następnie jednoznacznie wskazane i uściślone art. 143a ust. 1 pkt 2 u.u.p., który wszedł w życie z dniem 11 sierpnia 2018 r.). Nałożenie na dostawcę płatnika i odbiorcy takich obowiązków jest wynikiem stosowania przez banki elektronicznego systemu rozrachunków międzybankowych na podstawie unikatowego identyfikatora kontrahenta, co zwiększa ryzyko pomyłki nadawcy przelewu, skoro bank beneficjenta przelewu nie ma już obowiązku weryfikowania numeru rachunku z nazwą odbiorcy. W rozpoznawanym przypadku pozwany wykorzystał jednak trudną sytuację w której znalazł się powód (płatnik dostawcy) i mimo przyznania przez odbiorcę, że środki, które wpłynęły na jego rachunek są nienależne i wydania dyspozycji ich zwrotu, świadomie zaspokoił się z nich kosztem zubożonego. Jak wskazał Sąd Najwyższy i która to argumentacja w ocenie Sądu Apelacyjnego znajduje pełne uzasadnienie także w okolicznościach niniejszej sprawy bank powinien sprawnie i bezkonfliktowo rozwiązywać takie sytuacje i w żadnym wypadku dla ułatwienia zaspokojenia swojej wierzytelności nie powinien ich wykorzystywać. Takie postępowanie instytucji, która z uwagi na specyfikę prowadzonej działalności związanej z dysponowaniem środkami pieniężnymi powinna zachowywać najwyższe standardy jest nie do zaakceptowania i jako nieetyczne obniża społeczne zaufanie do banków. Pozwany nie może powoływać się na wykonywanie własnego prawa podmiotowego, bo w okolicznościach sprawy prawa tego nadużył postępując sprzecznie z jego społeczno- gospodarczym przeznaczeniem i zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

Jak prawidłowo wywiódł Sad Okręgowy takie działanie strony pozwanej niewątpliwie skutkuje odpowiedzialnością odszkodowawczą w stosunku do powoda na podstawie art. 415 k.c. Strona powodowa wykazała zaistnienie przesłanek odpowiedzialności deliktowej banku. Delikt pozwanego był zawiniony, tj. polegał na bezprawnym i świadomym zaliczeniu środków pieniężnych na poczet ujemnego salda. Działanie takie wywołało szkodę w majątku powódki. Powódka zwróciła się z pierwszej kolejności o zwrot środków pieniężnych wynikających z omyłkowo dokonanego przelewu do A. (2)Sp. z o.o. jak zasadnie wywiódł Sąd Okręgowy spółka ta jednakże nie mogła i nadal nie może zwrócić tych środków z uwagi na bezpodstawne zaliczenie omyłkowej wpłaty na poczet ujemnego salda na jej rachunku bankowym. Brak także możliwości domagania się jej skutecznego zwrotu poprzez zwolnienie od egzekucji w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym wobec Spółki.

Z tych też przyczyn analogicznie jak w stanie faktycznym sprawy objętej rozstrzygnięciem Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2019 r. (sygn. akt I CSK 334/18) zarzut naruszenia art. 361 § 1 k.c. jest bezzasadny, pozwany bowiem formalnie prawidłowo wykonując umowę rachunku bankowego, z przyczyn wyżej podniesionych, wyrządził powodowi szkodę. Nie ma również podstaw do stosowania art. 362 k.c. i zmniejszenia zasądzonego odszkodowania stosownie do przyczynienia powoda. Jedynym zarzutem, który można postawić powodowi jest podanie błędnego numeru rachunku bankowego odbiorcy, co skutkowało przelewem kwoty innemu odbiorcy niż zamierzał, za co ani bank płatnika ani bank odbiorcy nie ponoszą odpowiedzialności (art. 143 u.u.p.). Spółka będąca posiadaczem tego rachunku i beneficjentem omyłkowej wpłaty przyznała jednak, że kwota ta jest jej nienależna i wydała Bankowi polecenie jej zwrotu, a skarżący w całości kwotę tę przeznaczył na zaspokojenie swojej wierzytelności na co powód nie miał żadnego wpływu.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny, na zasadzie art. 385 k.p.c., apelację oddalił. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c. ich wysokość ustalając na podstawie § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2018.265 tj. ze zm.).

SSA Andrzej Żelazowski