Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

POSTANOWIENIE

Dnia 26 czerwca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie w II Wydziale Karnym w składzie:

po rozpoznaniu w sprawie

M. P., s. S.

zażalenia wniesionego przez skazanego

na postanowienie Sądu Okręgowego w Tarnowie

z dnia 15 marca 2023 r., sygn. akt III Kow 329/23

w przedmiocie odmowy przywrócenia terminu do złożenia skarg na decyzje Dyrektora Zakładu Karnego z dnia 11 stycznia 2023 r. oraz 20 stycznia 2023 r.

na podstawie art. 437 § 2 k.p.k i art. 624 § 1 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w.

p o s t a n a w i a

I. uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Okręgowemu w Tarnowie do ponownego rozpoznania;

II. zasądzić od Skarbu Państwa na rzecz adw. K. K. kwotę 738 zł (siedemset trzydzieści osiem złotych), w tym podatek VAT, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej M. P. z urzędu w postępowaniu odwoławczym;

III. zwolnić skazanego od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa wydatków za postępowanie odwoławcze.

UZASADNIENIE

W dniu 11 stycznia 2023 r. Dyrektor Zakładu Karnego w T. podjął decyzję o wymierzeniu tymczasowo aresztowanemu M. P. kary dyscyplinarnej w postaci umieszczenia w monitorowanej celi izolacyjnej na okres 14 dni za przekroczenie naruszające w poważnym stopniu obowiązującą w zakładzie karnym dyscyplinę i porządek, poprzez kopanie w drzwi celi mieszkalnej, zastraszanie współosadzonego przez groźby spalenia mu domu, a także kopnięcie współosadzonego.

W kolejnych dniach, tj. 13 stycznia 2023 r. oraz 14 stycznia 2023 r., M. P. popełnił kolejne wykroczenia dyscyplinarne, polegające na odmowie przyjmowania posiłków dostarczanych przez administrację zakładu karnego, co stanowiło protest osadzonego na umieszczenie w celi izolacyjnej. Wobec powyższego, w dniu 20 stycznia 2023 r. Dyrektor Zakładu Karnego w T., podjął decyzję o wymierzeniu osadzonemu łącznie kary dyscyplinarnej w postaci pozbawienia możliwości otrzymania paczek żywnościowych na okres 3 miesięcy.

W dniu 16 lutego 2023 r. tymczasowo aresztowany M. P. złożył skargę na decyzję Dyrektora Zakładu Karnego w T.. Zarzucił jednostce, w której został osadzony, bezprawne traktowanie, przy czym wraz ze skargą M. P. złożył również wniosek o przywrócenie 7-dniowego terminu do złożenia skarg. Tymczasowo aresztowany uważa, że w trakcie odbywania kary dyscyplinarnej nie udostępniono mu materiałów piśmienniczych, a w wyniku niewłaściwego traktowania przez personel zakładu karnego w tamtym okresie czasu, podupadł na zdrowiu.

Postanowieniem z dnia 15 marca 2023 r., sygn. akt III Kow 329/23, Sąd Okręgowy w Tarnowie „odmówił wnioskowi skazanego” dotyczącego przywrócenia terminu do złożenia skarg na decyzje Dyrektora Zakładu Karnego z dnia 11 stycznia 2023 r. oraz 20 stycznia 2023 r. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy wskazał, że osadzony każdorazowo został pouczony o możliwości złożenia zaskarżenia od decyzji, a także wymaganych terminach złożenia skarg. Z uwagi na ogłoszenie decyzji skazanemu, nie zachodziła konieczność ich wydania w formie pisemnej. Sąd Okręgowy podkreślił również, że skazany pomimo pobytu w celi izolacyjnej, miał zapewniony dostęp do artykułów piśmienniczych.

Od powyższego postanowienia, zażalenie złożył M. P., twierdząc, ze od 11 stycznia 2023 r. do 1 lutego 2023 r. nie wydano mu żadnego materiału do pisania, a ponieważ skazany jest osobą niemą, uniemożliwiło mu to jakiekolwiek porozumiewanie się z innymi osobami. M. P. twierdzi, że został pomówiony o pobicie współosadzonego, co jego zdaniem stanowiło prowokację funkcjonariuszy służby więziennej, zorganizowaną w celu ukarania osadzonego, z uwagi na wniesione przez niego sprawy do sądu i prokuratury przeciwko pracownikom jednostki, w której przebywa. Skazany twierdzi, że w zakładzie karnym doznał przemocy fizycznej, czego wynikiem były liczne obrażenia ciała, dlatego też dwukrotnie w trakcie odbywania kar dyscyplinarnych, przetransportowano go do szpitala.

W konkluzji zażalenia M. P. wniósł o przywrócenie terminu do złożenia skarg, gdyż niedotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych.

Sąd Apelacyjny stwierdził, co następuje:

Zażalenie zasługuje na uwzględnienie, jako że podniesiony w nim pośrednio ( argumentum z art. 118 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w.) zarzut bezwzględnej przyczyny odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k., jest zasadny.

W pierwszej kolejności trzeba wskazać, iż z uregulowania zawartego w art. 7 § 1 k.k.w. wynika, że skazany może skarżyć decyzje organów wymienionych w art. 2 pkt 3–6 i 10 k.k.w. z powodu niezgodności z prawem, chyba że ustawa stanowi inaczej. Decyzją w rozumieniu art. 7 § 1 k.k.w. jest to co do zasady indywidualny i konkretny akt prawny, który rozstrzyga sprawę w sposób całościowy lub częściowy albo kończy postępowanie (zob. T. Kalisz, Skarga na decyzje organów wykonawczych. Tryb skargowy z art. 7 k.k.w., NKPK 2001/7, s. 154). Nie ma przy tym znaczenia faktyczna nazwa, jaką posłużono się w konkretnym przypadku, może to być zarówno „zarządzenie”, „zgoda” czy „zezwolenie”. W literaturze podkreśla się, aby tak ukształtowany akt był rozstrzygnięciem indywidualnym i konkretnym, a przy tym wpływał władczo na sytuację skazanego, wykluczając przy tym dyspozycje ogólne (zob. K. Postulski, Zakres orzekania sądu w postępowaniu karnym wykonawczym, NKPK 1998/10, s. 38). Tak więc przepisy szczególne mogą przewidywać inne jeszcze podstawy zaskarżenia (oprócz naruszenia przepisów prawa) lub wyłączać dopuszczalność skargi w ogóle. Zatem we wszystkich przypadkach, w których dyrektor zakładu karnego lub aresztu śledczego podejmuje decyzję dotykającą praw i obowiązków skazanego – realizacja zasady podmiotowego traktowania skazanego, wysłowiona w art. 5 § 1 k.k.w., domaga się dopuszczalności zaskarżenia takich decyzji do sądu w drodze skargi. Przy czym w literaturze przyjmuje się szeroką interpretację art. 7 § 1 k.k.w. wskazując, że zgodnie z tą interpretacją zasadą jest dopuszczenie możliwości zaskarżania wszystkich decyzji poza wyjątkami wskazanymi w ustawie (T. Przesławski, M. Rokosz [w:] Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, red. W. Sych, LEX/el. 2023, teza 2 do art. 7.).

Nie ulega przy tym wątpliwości, że dyrektor aresztu śledczego również podejmuje określone decyzje w toku postępowania wykonawczego i decyzje takie również mogą być zaskarżone skargą przez tymczasowo aresztowanego. Warto także pamiętać w kontekście przedmiotowych kar dyscyplinarnych (k. 10 i 11), iż jednym z wymogów wynikających z semantycznej treści wyrażenia „wynikających z ustawy, regulaminu lub innych przepisów wydanych na jej podstawie albo ustalonego w areszcie śledczym porządku” jest przewidywalność. Tym samym norma nie może zostać uznana za „ustawę, regulamin lub inny przepis wydany na jej podstawie albo ustalony w areszcie śledczym porządek”, w rozumieniu art. 10 ust. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (sporządzona w Rzymie 4.11.1950 r., Dz.U. 1993 Nr 61, poz. 284 z późn. zm.), jeżeli nie została sformułowana z wystarczającą precyzją pozwalającą tymczasowo aresztowanemu na uregulowanie swego postępowania, gdyż osoby pozbawione wolności w ramach tymczasowego aresztowania muszą być w stanie przewidzieć, w stopniu rozsądnym w danych okolicznościach, konsekwencje, które dane działanie może za sobą pociągać (R. Pelewicz [w:] Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, red. T. Przesławski, W. Sych, LEX/el. 2023, teza 4 do art. 222).

Zgodnie z art. 8 § 2 pkt 1 k.k.w. skazany w postępowaniu przed sądem musi mieć obrońcę, gdy jest niemy. Bezspornym jest natomiast, że M. P. w postępowaniu przed Sądem Okręgowym nie miał obrońcy, a wszelkie pisma redagował samodzielnie, pomimo, iż w opinii o stanie zdrowia skazanego wskazano, że „Zgłosił, iż był leczony psychiatrycznie.”, „Osadzony porozumiewa się za pomocą pisma.” i „Oczekuje na konsultację psychiatryczną” (k. 43), co znajduje potwierdzenie w kopiach decyzji o ukaraniu. Natomiast w piśmie z dnia 23 lutego 2023 r. Dyrektor Zakładu Karnego w T. wyraźnie stwierdził, iż „skarżący pozostaje w stałej opiece psychiatrycznej, ostatnia konsultacja odbyła się dnia 18.01.2023 r.” (k. 5). W zaistniałej sytuacji obowiązkiem Sądu Okręgowego było dokonanie oceny przesłanek określonych w art. 8 § 2 pkt 1 i 2 k.k.w. w aspekcie zachodzących wątpliwości co do możliwości prowadzenia samodzielnej obrony przez M. P. w sposób samodzielny oraz rozsądny.

W obowiązującym Kodeksie karnym wykonawczym zastąpiono użyty w nim poprzednio zwrot „umyślne naruszenie nakazów lub zakazów” zwrotem „zawinione naruszenie nakazów lub zakazów”. Dlatego nie może budzić wątpliwości, że kara dyscyplinarna może być wymierzona tymczasowo aresztowanemu tylko za umyślne naruszenie nakazów lub zakazów, a więc niepoczytalność tymczasowo aresztowanego wyłącza możliwość ukarania dyscyplinarnego. Co prawda sam fakt ewentualnego leczenia skazanego nie przesądza jeszcze, czy wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego są uzasadnione, lecz w realiach tej sprawy wymagało to weryfikacji dokumentacji leczniczej (por. wyrok SN z 28.01.2020., II KK 22/19, OSP 2021/6/47). Tym bardziej, że do przyjęcia, iż zachodzi uzasadniona wątpliwość, co do stanu poczytalności skazanego nie jest konieczne, aby miała ona ewidentny charakter. Niewątpliwie bowiem upośledzenia zmysłów w postaci zaburzenia adaptacyjnego, reakcji depresyjnych, czy epizodów depresyjnych, mogą znosić funkcjonowanie danego zmysłu, a tym samym uniemożliwiają samodzielną i rozsądną obronę (zob. postanowienie SA w Krakowie z 1.09.2022., II AKzw 859/22, Legalis 2727949). Wprawdzie wystąpienia skazanego nie zawierały wniosków o dopuszczenie dowodu z opinii biegłych, tym niemniej w świetle zgromadzonego materiału dowodowego Sąd Okręgowy powinien był powziąć wątpliwość, co do poczytalności skazanego (czy w wyniku ewentualnych zaburzeń adaptacyjnych, reakcji depresyjnych, epizodów depresyjnych, M. P. miał możliwość prowadzenia obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny) i taki dowód przeprowadzić z urzędu oraz zgodnie z art. 8 § 2 pkt 2 k.k.w. wyznaczyć mu obrońcę z urzędu.

Wszystko te naprowadzone okoliczności prowadzą do wniosku, że nie powzięcie przez Sąd Okręgowy wątpliwości co do stanu zdrowia, w tym i poczytalności M. P. choć w zaistniałej sytuacji należało je powziąć, a następnie - przeprowadzając dowód z opinii biegłych lekarzy, w tym także lekarzy psychiatrów - usunąć, ustalając czy nie zachodzą przesłanki z art. 8 § 2 pkt 1 i 2 k.k.w. i w efekcie nie wyznaczenie skazanemu obrońcy, doprowadziło do zaistnienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. Tylko bowiem zawinione, a więc świadome i wynikające ze złej woli, niewykonywanie nałożonych obowiązków może pociągnąć ujemne dla skazanego skutki (postanowienie SN z 11.09.1996 r., II KKN 69/96, LEX 26377).

W świetle powyższych ustaleń i rozważań zachodzi konieczność uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w Tarnowie do ponownego rozpoznania. Rzeczą Sądu Okręgowego w ponownym postępowaniu powinno być w pierwszym rzędzie dokonanie oceny twierdzeń zawartych w pismach procesowych i opinii z zakładu karnego o stanie zdrowia, a przede wszystkim leczeniu psychiatrycznym przez pryzmat przesłanek określonych w art. 8 § 2 pkt 1 i 2 k.k.w. Następnie, w zależności od wyniku tej oceny, Sąd ten albo powinien dopuścić dowód z opinii biegłych lekarzy i lekarzy psychiatrów celem ustalenia stanu zdrowia M. P. w tym jego poczytalności oraz wyznaczy mu obrońcę z urzędu (art. 8 § 2 in principio k.k.w.) W razie przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych, w zależności od jej treści, podejmie stosowne decyzje co do udziału w postępowaniu wykonawczym obrońcy (art. 8 § 2 pkt 2 k.k.w.), mając dodatkowo na względzie, że zgodnie z art. 81 § 1a k.p.k. (stosowanym na gruncie niniejszej sprawy po myśli art. 1 § 2 k.k.w.) na zarządzenie prezesa sądu o odmowie wyznaczenia obrońcy przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, a na postanowienie sądu o odmowie wyznaczenia obrońcy - zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu.

Ponieważ w toku postępowania odwoławczego ustanowiono dla M. P. obrońcę z urzędu, to zgodnie z § 13 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015. w sprawie opłat za czynności adwokackie, należało zasądzić na rzecz adwokat K. K. kwotę 738 zł – uwzględniając także treść § 12 ust. 1 wymienionego wcześniej rozporządzenia.

M. P. przebywając w zakładzie karnym nie pracuje i nie ma żadnego dochodu, nie ma także żadnego majątku. Takie ustalenie implikowało zwolnienie go od kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze przed Sądem Apelacyjnym w Krakowie zgodnie z treścią art. 624 § 1 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w.

Z tych wszystkich względów i na mocy powołanych przepisów postanowiono jak w sentencji.