Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2023r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Anna Patuła

Protokolant: Małgorzata Soczówka

po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2023 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa J. C.

przeciwko Syndykowi masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości w K.

o odszkodowanie, zadośćuczynienie i rentę

na skutek apelacji Syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości w K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 29 grudnia 2022 r. sygn. akt VII P 54/21

I.  odrzuca apelację w części skierowanej przeciwko rozstrzygnięciu zawartemu w punkcie II. zaskarżonego wyroku;

II.  uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I., III. i IV., przy czym w odniesieniu do renty znosi postępowanie przed Sądem Okręgowym w Krakowie od dnia 25 sierpnia 2021r., i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego;

III.  uchyla postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 16 grudnia 2021r. w przedmiocie podjęcia zawieszonego postępowania z udziałem po stronie pozwanej Syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości w K..

Anna Patuła

Sygn. akt III APa 7/23

UZASADNIENIE

Powód J. C. domagał się zasądzenia na jego rzecz od strony pozwanej Przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o. w K. (obecnie Przedsiębiorstwo (...) Sp. z o. o. w K. w upadłości) kwoty 158 650 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę związaną z wypadkiem przy pracy jaki miał miejsce 14 marca 2016 r. w miejscowości D. (Niemcy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 21 października 2017 r. do dnia zapłaty; kwoty 146.281,09 zł tytułem odszkodowania za utracone korzyści, tj. utracony zarobek, którego powód nie uzyskał na skutek w/w wypadku - a który uzyskałby, gdyby wypadek nie nastąpił i powód kontynuował pracę u strony pozwanej do końca okresu obowiązywania umowy; renty wyrównawczej począwszy od maja 2017 r. w wysokości 5000 zł; ustalenia odpowiedzialności strony pozwanej za skutki wypadku na przyszłość oraz zwrotu kosztów postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w wysokości trzykrotności stawki minimalnej.

Wyrokiem z dnia 29 grudnia 2022r. Sąd Okręgowy w Krakowie w pkt. I. zasądził od syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. w upadłości na rzecz J. C. następujące kwoty: 141.050 złotych tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 21.07.2017 r. do dnia zapłaty; 130.088,55 złotych tytułem odszkodowania; po 5000 złotych miesięcznie tytułem renty – płatnej do dziesiątego dnia miesiąca począwszy od lutego 2018 roku. W punkcie II. wyroku oddalił powództwo w pozostałej części; w punkcie III. zasądził od syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. w upadłości na rzecz J. C. 16.200 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, a w punkcie IV. nakazał pobrać od syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. w upadłości na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie 19.891,96 złotych tytułem kosztów sądowych, w tym 16.557 złotych tytułem opłaty od pozwu, od której powód był zwolniony.

Sąd Okręgowy jako bezsporne przyjął, że w związku z wypadkiem w pracy jaki miał miejsce 14 marca 2016 r. powód otrzymał od strony pozwanej 61.350 zł tytułem zadośćuczynienia; 120.000 zł tytułem skapitalizowanej renty wyrównawczej za okres 10 lat (1000 zł miesięcznie); 2000 zł tytułem zapomogi losowej. Strona pozwana pokryła również koszt przejazdu i pobytu rodziny powoda w Niemczech - 1781,38 Euro; koszt transportu medycznego powoda do Polski - 4500 zł; oraz wypłaciła powodowi 6.615,57 złotych tytułem ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy oraz 8.106,03 złotych tytułem odprawy emerytalno- rentowej. W okresie od 4 marca 2016 r. do 11 września 2016 r. powód pobierał wypłacany mu przez stronę pozwaną zasiłek chorobowy z ubezpieczenie wypadkowego w kwotach wskazanych w zaświadczeniu ZUS Z-17 zawartym w aktach osobowych powoda. Orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS powód został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy w związku z wypadkiem przy pracy do 30 września 2020 r. (orzeczenie z 10 październik 2017 r.); za niezdolnego do samodzielnej egzystencji od 1 listopada 2019 r. do 30 września 2020 r. w związku z wypadkiem przy pracy (orzeczenie z 30 grudnia 2019 r.); całkowicie niezdolnego do pracy w związku z wypadkiem przy pracy do 31 sierpnia 2023 r. i do samodzielnej egzystencji (orzeczenie z 17 sierpnia 2020 r.). Decyzją ZUS z 24 października 2017 r. powodowi przyznano rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy od 1 października 2017 r. do 30 września 2020 r. w wysokości 1298,21 zł. Powód pobiera rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w kwotach sprecyzowanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. ZUS przyznał również powodowi jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem wypadku przy pracy jakiemu powód uległ 14 marca 2016 r. w kwocie 15 600 zł. Orzeczeniem (...) ds. Orzekania o Niepełnosprawności w B. powód został zaliczony do znacznego stopnia niepełnosprawności z symbolem przyczyny niepełnosprawności 02-P, 10 N, 05-R, do 30 listopada 2022 r. Umowa o pracę łącząca strony została rozwiązana za porozumieniem stron 31 stycznia 2017 r.

Ponadto Sąd Okręgowy ustalił, że przedmiotem działalności Przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o. były roboty budowlane związane z wznoszeniem budynków mieszkalnych i niemieszkalnych. Do prowadzenia działalności strona pozwana wynajmowała dźwigi (z napędem elektrycznym), a jej pracownicy, realizując obowiązki pracownicze używali narzędzi i urządzeń elektrycznych . W dniu 14 stycznia 2021 r. ogłoszono upadłość strony pozwanej. Powód został zatrudniony w pozwanej Spółce w pełnym wymiarze czasu pracy na podstawie umowy o pracę z 28 stycznia 2016 r. zawartej na czas określony od 1 lutego 2016 r. do 31 stycznia 2019 r. na stanowisku murarza za wynagrodzeniem zasadniczym 1850 zł brutto miesięcznie – legitymując się w tym czasie zaświadczeniem lekarskim stwierdzającym jego zdolność do pracy na stanowisku murarza na wysokości powyżej 3 m, ważnym do 6 sierpnia 2016 r. Powód w okresie od 1 lutego 2016 r. był oddelegowany do pracy w oddziale zagranicznym w Niemczech na stanowisku pomocnika murarza. Delegacja miała trwać do 31 stycznia 2018 r. Wynagrodzenie walutowe powoda w okresie oddelegowania za czas faktycznie wykonywanej pracy w oddziale zagranicznym miało być walutowe i odpowiadać obowiązującej w Niemczech w branży budowlanej minimalnej stawce brutto za godzinę pracy. Powód przeszedł wstępne szkolenie w dziedzinie BHP i zapoznał się z dokonaną przez pracodawcę oceną ryzyka zawodowego na stanowisku pracy murarza. Jako pracownik strony pozwanej pracował na dwóch budowach w D.. Początkowo na budowie, na której majstrem był J. M., wykonując prace murarskie w garażach podziemnych, a następnie został przeniesiony na budowę, gdzie majstrem był S. B., na której zajmował się pracami murarskimi. Konkretne prace zlecał mu do wykonania majster S. B., któremu z kolei prace do wykonania zlecała strona niemiecka. Kierownikiem budowy był H. J., ale nie był na niej stale obecny. Po przyjeździe na teren budowy pracownicy byli szkoleni przez kierownika na temat rodzaju wykonywanych robót. S. B. nie posiadał uprawnień do przeprowadzania szkoleń pracowników - jedynie ostrzegał podległych pracowników o zagrożeniach na budowie. Na polecenie strony niemieckiej 14 marca 2016 r. miał zostać wykonany przez pracowników strony pozwanej transport cegły. Transport taki był już wykonany przez nich uprzednio 12 marca 2016 r. Cegła znajdująca się na samochodzie, miała zostać przetransportowana dźwigiem na górę budowanego budynku (strop nad 5 piętrem), a następnie poszczególne palety z cegłami (o wadze ok. 600 kg) miały być opuszczane przy pomocy dźwigu, na atestowanych pasach, szybem technicznym (otworem technologicznym) w stropie na niższy poziom. Z założenia palety z cegłami nie miały być kładzione na podeście zabezpieczającym otwór szybu, tylko przeciągane przez pracowników znajdujących się na docelowym piętrze na strop żelbetonowy i transportowane tzw. paleciakiem (stojącym wyjściowo na betonie) do pomieszczenia obok. Szyb technologiczny, którym wykonywany był transport, ciągnął się przez całą wysokość budynku. Na poszczególnych poziomach otwory szybu były zabezpieczone podestami roboczymi, zrównanymi z podłogą. Do tzw. butów (metalowych elementów zamontowanych w stropie) były przymocowane 4 drewniane krawędziaki, na których były położone deski. Podesty nie były oznakowane, ani zabezpieczone taśmami, czy barierkami. Nie było takiego obowiązku. Brak było informacji o wytrzymałości podestów, ich dopuszczalnym obciążeniu. Po podeście mogli chodzić ludzie (brak było zakazu wchodzenia na nie), ale nie powinna być na nim kładziona paleta z cegłami. Na podest mógł częściowo wjechać tzw. paleciak, ale wtedy na podeście nie mogli znajdować się ludzie. Na czas transportu cegły podesty z dwóch najwyższych poziomów zostały zdemontowane. 14 marca 2016 r. do południa powód wykonywał na budowie prace murarskie- zamurowywał otwory na instalację sanitarną. Po przerwie obiadowej, około godziny 13, majster S. B. polecił pracownikom przez krótkofalówkę zająć się transportem cegły. Majster miał do nich dołączyć za chwilę. Pracownicy przystąpili do pracy w nieobecności majstra. Nie otrzymali zakazu podjęcia prac do czasu przybycia na miejsce transportu majstra. Dźwig obsługiwał polski operator. Komendy wydawał mu znajdujący się na dachu B. B., który zapinał palety pasami transportowymi i wpuszczał przez otwór szybu. Piętro niżej P. F. kierował ładunkiem poprzez przeciąganie pasów transportowych, starając się nakierować ładunek jak najbliżej stropu. Piętro niżej był powód i A. C., którzy mieli odebrać transportowaną cegłę. Pierwszą opuszczaną paletę cegieł postawiono na podeście. B. B. podał dźwigowemu komendę „stop”, a powód i A. C. odpięli pasy transportowe. Dźwigowy wyciągnął pasy do góry. A. C. podjechał tzw. paleciakiem do palety z cegłą aby ją przewieźć na strop. A. C. miał problem z ruszeniem ładunku. Powód wszedł na podest z drugiej strony palety z cegłą, aby popchnąć paletę. Wtedy podest załamał się, zarwał. Powód wraz z cegłami i paleciakiem spadł na parter na podłoże betonowe, łamiąc uprzednio podesty na poszczególnych piętrach przez które spadał. Transport cegły 14 marca 2016 r. odbywał się tak samo jak 12 marca 2016 r. Pracownicy, w szczególności powód, nie otrzymali wyraźnego zakazu stawiania transportowanej cegły na podeście. Fizycznie nie było możliwe opuszczenie przez dźwig całego ładunku tylko na strop. W protokole powypadkowym jako bezpośrednią przyczynę wypadku wskazano niespodziewane załamanie się podestu (zabezpieczenia otworu technologicznego). Jako przyczynę pośrednią wskazano transport ładunku przez otwór technologiczny na podest, który nie był przewidziany jako pomost transportowy oraz nadmierne obciążenie podestu sprzętem i materiałem budowlanym. Postanowieniem Prokuratora Prokuratury Rejonowej Kraków - K. w K. z 17 sierpnia 2016 r. umorzono śledztwo w sprawie niedopełnienia przez osoby będące odpowiedzialne za bezpieczeństwo i higienę pracy w dniu 14 marca 2016 r. w miejscowości D. w Niemczech obowiązków w zakresie zapewnienia bezpiecznych warunków pracy na terenie budowy hotelu (...), w ten sposób, że dopuszczono J. C. do rozładowywania cegieł o masie 1 tony na drewnianym podeście o niewystarczającej nośności co spowodowało zerwanie się pomostu i upadek J. C. wraz z cegłami i wózkiem z wysokości trzech kondygnacji, czym nieumyślnie narażono go na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, a w konsekwencji tego zdarzenia nieumyślnie spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu pokrzywdzonego w postaci rozległych obrażeń ciała, otwartego złamania czaszki z krwiakiem podtwardówkowym i podpajęczynówkowym, złamania obu oczodołów, kości jarzmowej, obu łopatek, żeber, kręgu lędźwiowego, kości krzyżowej, palców i kości śródręcza prawej ręki oraz licznych stłuczeń ciała i organów wewnętrznych, co prowadziło do choroby realnie zagrażającej jego życiu, tj. o przestępstwo z art. 220 § 2 k.k. w zw. z art. 156 § 2 k.k. w zw. z art. 156 § 1 pkt. 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.- na podstawie art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k.- wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu zabronionego. Postępowanie przygotowawcze prowadzone przez Prokuraturę w D. przeciwko J. Ś. o nieumyślne spowodowanie uszkodzenia ciała zostało umorzone zgodnie z § 170 ust. 2 niemieckiego kodeksu postępowania karnego. W przypadku prac prowadzonych 14 marca 2016 r., polegających na transporcie cegły nie wykonano oceny ryzyka zawodowego. Nie opracowano sposobu bezpiecznego wykonania powyższych prac w postaci instrukcji bezpiecznego wykonywania robót (IBWR) czy też instrukcji BHP dla prac transportowych, określających po kolei czynności nakazane i zakazane przed przystąpieniem do prac transportowych, w czasie ich wykonywania, po ich realizacji, jak również w sytuacjach awaryjnych, nieprzewidzianych podczas transportu. Nie sporządzono projektu drewnianych podestów z uwzględnieniem ich nośności, wytrzymałości poszczególnych elementów oraz sposobu montażu w stropie, nie określono również nośności drewnianych podestów zabezpieczających otwory technologiczne, co pozwoliłoby stwierdzić, czy zastosowane drewniane podesty mogą posłużyć jako podesty transportowe. W związku z tym drewniane podesty zabezpieczające otwory technologiczne nie spełniały kryterium podestów transportowych i w konsekwencji należało kategorycznie zabronić pracownikom kładzenia ładunku na podeście o nieokreślonej wytrzymałości (nośności)- wyznaczając jako pole odkładcze jedynie teren posadzki betonowego stropu. Przed rozpoczęciem prac transportowych palet z cegłami poprzez szyb technologiczny należało: dokonać identyfikacji zagrożeń; przeprowadzić analizę prawdopodobieństwa ich wystąpienia, a na jej podstawie ustalić działania profilaktyczne zapobiegające ewentualnym skutkom zidentyfikowanych zagrożeń (wypadkom); wyznaczyć kompetentne osoby funkcyjne oraz zapoznać je z przydzielonymi dla nich czynnościami; opracować instrukcję bezpiecznego wykonania robót (IBWR) - transportu palet z cegłami, zawierającą szczegółowo opisane etapy wykonania tych prac, biorąc pod uwagę dokonaną wcześniej ocenę ryzyka zawodowego oraz zakres prac wyznaczonych osób funkcyjnych. Organizując transport należało określić nośność drewnianych podestów zabezpieczających otwory technologiczne - biorąc pod uwagę obliczenia ich wytrzymałości (jeśli nie zrobiono tego na etapie sporządzania projektu), a następnie, na podstawie tych informacji jednoznacznie stwierdzić, czy zastosowane drewniane podesty mogą posłużyć jako podesty transportowe oraz ustalić czy obciążony ciężarem ładunku podest można dociążyć dodatkowym ciężarem mogących znajdować się na nim pracowników. Ponadto należało zapewnić łączność radiową dla operatora dźwigu oraz hakowych/sygnalistów: zapinającego, naprowadzającego oraz odbierającego ładunek (na docelowej kondygnacji) za pomocą liny prowadzącej w celu precyzyjnego przetransportowania palety z cegłami. Dodatkowo, należało rozważyć możliwość zapewnienia dodatkowego zabezpieczenia pracowników w postaci środków ochrony indywidualnej- szelek bezpieczeństwa, uniemożliwiających upadek z wysokości. Bezpośrednią przyczyną wypadku 14 marca 2016 r. było niespodziewane załamanie się drewnianego podestu, służącego jako zabezpieczenie otworu technologicznego pod ciężarem w postaci: pracownika, wózka paletowego, palety z cegłami. Pośrednio do wypadku przyczyniła się zła organizacja prac transportowych (wyszczególniona w uzasadnieniu wyroku Sądu pierwszej instancji). Na miejsce wypadku wezwano służby ratunkowe. Powód został przetransportowany transportem lotniczym do (...) w D., gdzie był hospitalizowany od 14 marca 2016 r. do 10 maja 2016 r. Przez pierwszy miesiąc hospitalizacji powód przebywał w śpiączce farmakologicznej. W wyniku wypadku doznał urazu wielonarządowego, w tym: otwarte urazowe uszkodzenie mózgu z krwiakiem podtwardówkowym i krwotokiem podpajęczynówkowym po stronie lewej oraz odma wewnątrzczaszkowa, pourazowy krwiak podtwardówkowy po stronie lewej (czołowy, skroniowy i ciemieniowy), o szerokości ok. 8mm, niewielki krwotok podpajęczynówkowy po stronie lewej w części czołowej oraz krwotok spowodowany stłuczeniem po stronie lewej w części czołowej, graniczący ze złamaniem sklepienia oczodołu i kości czołowej, bez przemieszczenia linii środkowej; złamanie sklepienia czaszki po stronie lewej w części czołowo-ciemieniowej i potylicznej; uraz środkowej części twarzy: złamanie kości jarzmowej i sklepienia oczodołu po stronie lewej oraz złamanie dna oczodołu po stronie prawej; obustronne złamanie łopatek; obustronne seryjne złamanie żeber; obustronne stłuczenie płuc po stronie grzbietowej; pęknięcie nerki po stronie lewej; złamanie kości krzyżowej; niestabilne złamanie 1 kręgu lędźwiowego z naruszeniem tylnej krawędzi; stłuczenie uda prawego; rana szarpana palca 4 i 5 prawej ręki ze złamaniem wieloodłamowym podstawy paliczka bliższego D5 prawej ręki; podgłowowe złamanie 5 kości śródręcza; uraz w okolicy oczodołu z podrażnieniem spojówki lewego oka; krwiak opłucnej po stronie prawej, wysięk opłucnowy po stronie lewej. Zlecono intensywną rehabilitację neurologiczną powoda z towarzyszącym leczeniem kardiologicznym. Po zakończeniu hospitalizacji w Niemczech powód został przetransportowany do Polski, gdzie kontynuował leczenie i rehabilitację. Powód nadal pozostaje w stałym leczeniu neurologicznym, kardiologicznym i psychiatrycznym. Codziennie przyjmuje leki. Pozostaje pod opieką żony, gdyż nie jest samodzielny. Żona uczestniczy w jego wizytach lekarskich, przygotowuje mu leki, przygotowuje posiłki, pomaga w myciu. Powód ma kłopoty z pamięcią. Nie wychodzi sam z domu, gdyż gubi się. Na stałe korzysta z pampersów. Ma problemy z poruszaniem się, żona pomaga mu chodzić. Domem i zakupami również zajmuje się tylko żona powoda. Powód nie pomaga w pracach domowych, nie ma kontaktu ze znajomymi (przed wypadkiem był towarzyski, miał wielu znajomych), ma ograniczone kontakty z dziećmi i wnukiem. Ma problemy z rozpoznawaniem ludzi. Powód jest zamknięty w sobie, nerwowy, pobudliwy. Nie może jeździć na rowerze, a przed wypadkiem często jeździli z żoną na wycieczki rowerowe. Sąd Okręgowy ustalił, że przed wypadkiem powód był aktywny zawodowo i zamierzał nadal pracować za granicą. To na powodzie ciążyło utrzymanie rodziny, żona nie pracowała zawodowo. Obecnie żona z uwagi na konieczność opieki nad powodem nie podejmuje pracy zarobkowej. U powoda stwierdza się: encefalopatię pourazową z postępującym zespołem otępiennym, zaburzeniami osobowości i nastroju po przebytym urazie wielonarządowym, w tym urazie czaszkowo- mózgowym ze złamaniem kości czaszki po stronie lewej, stłuczeniem mózgu okolicy płatów czołowych głównie lewego, krwiakiem podtwardówkowym i krwotokiem podpajęczynówkowym po stronie lewej; przebyte złamanie kości sklepienia czaszki, kości czołowej, sklepienia oczodołu i kości jarzmowej po stronie lewej; przebyte obustronne złamanie łopatek i seryjne złamanie żeber oraz kości krzyżowej; przebyte obustronne stłuczenie płuc i pęknięcie nerki lewej; przebyte niestabilne złamanie kręgu L2 leczone operacyjnie; przebytą ranę szarpaną palca 4 i 5 ręki prawej z wieloodłamowym podstawy paliczka bliższego i 5 kości śródręcza prawego. Rozpoznane schorzenia są następstwem wypadku przy pracy 14 marca 2016 r. i mają wpływ na aktualny stan zdrowia powoda. W wyniku wypadku doszło przede wszystkim do trwałego uszkodzenia mózgu i postępującego zaburzenia funkcji intelektualnych w postaci otępienia, zaburzeń osobowości i zachowania oraz nastroju, przewlekłych bólów głowy, spowolnienia psychoruchowego, przewlekłego zespołu bólowego piersiowo- lędźwiowego. Schorzenia powodują u powoda znaczne upośledzenie sprawności psychofizycznej ustroju i całkowitą niezdolność do zatrudnienia i do samodzielnej egzystencji. Konieczne jest dalsze leczenie farmakologiczne i rehabilitacyjne. Nie jest możliwy pełny powrót powoda do zdrowia ponieważ część odniesionych obrażeń spowodowała trwałe uszkodzenia głównie centralnego układu nerwowego. Stan zdrowia powoda czyni go całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji do kwietnia 2024 r. Powód ma wykształcenie zasadnicze zawodowe - posadzkarz. Od 1983 r. pracował głównie za granicą (w tym w latach 1996- 1999, 2002 - 2003, 2006 - 2007, 2010 - 2013 w Niemczech i Danii) jako murarz. W latach 2000 - 2001, 2003 - 2005, 2015 - 2016 pracował w Polsce, też jako murarz. W trakcie zatrudnienia u strony pozwanej powód uzyskał wynagrodzenie: za luty 2016 r. w kwocie 2182,50 Euro brutto; za marzec 2016 r w kwocie 1063,13 Euro brutto. Przy uwzględnieniu nominalnej ilości godzin pracy oraz stawki godzinowej wynikającej z aneksu eksportowego w okresie zatrudnienia u strony pozwanej (od lutego 2016 r. do 31 stycznia 2018 r.) powód mógłby osiągać wynagrodzenie miesięczne oscylującej wokół kwot pomiędzy 5358,78 zł a 7177,32 zł, w łącznej kwocie 152 705,81 zł. Przedstawiony wyżej stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach sądowych i aktach osobowych powoda, których autentyczność i treść (poza aneksem transportowym) nie była kwestionowana przez strony postępowania, a Sąd nie znalazł podstaw, by to czynić z urzędu. Odnosząc się do aneksu eksportowego Sąd Okręgowy uznał, że zakwestionowanie przez powoda autentyczności jego podpisu na aneksie skutkuje niemożnością przyjęcia, że powód faktycznie dokument ten podpisał – jednakże, z uwagi na fakt, iż okoliczność pracy powoda na budowie w Niemczech oraz sposób liczenia wynagrodzenia za tę prace zasadniczo nie były sporne, Sąd Okręgowy uznał, że omawiany aneks może stanowić podstawę ustaleń faktycznych w tym zakresie. Sąd Okręgowy oparł się również na zeznaniach świadków: E. C., B. B., P. F., A. C., S. B., J. M., E. Ł., S. L. oraz zeznaniach stron – przedstawiając ocenę ich depozycji – zaś ustaleń odnośnie skutków, jakie wypadek miał dla zdrowia powoda, jego sytuacji rodzinnej i majątkowej Sąd dokonał na podstawie zeznań samego powoda, jego żony oraz na podstawie opinii biegłych sądowych lekarzy. W uzasadnieniu przedstawiono ocenę wskazanych dowodów.

Dokonując oceny prawnej Sąd pierwszej instancji na wstępie zaznaczył, że powództwo, którym J. C. domagał się zapłaty zadośćuczynienia na podstawie art. 445 § 1 k.c., odszkodowania na zasadzie art. 444 §1 k.c. oraz zasądzenia renty wyrównawczej okazało się w części zasadne. Nieuzasadnione było natomiast w całości powództwo dotyczące ustalenia odpowiedzialności strony pozwanej za skutki wypadku w pracy, któremu uległ powód na przyszłość. Następnie Sąd Okręgowy odwołał się do treści art. 444 § 1 k.c. i art. 445 § 1 k.c. oraz przedstawił rozważania dotyczące zasad odpowiedzialności pozwanego zakładu pracy, uznając, że opiera się ona na zasadzie ryzyka objętej regulacją art. 435 § 1 k.c.. Sąd Okręgowy przyjął, że pozwana Spółka prowadzi zakład pracy wprawiany w ruch siłami przyrody; przyjął istnienie bezpośredniego, adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy szkodą, której doznał powód, a ruchem przedsiębiorstwa pozwanej Spółki oraz wskazał, że pozwana nie wykazała okoliczności egzoneracyjnych, uchylających odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie ryzyka. Odnosząc się do kwestii zasadności wysokości dochodzonych przez powoda roszczeń Sąd Okręgowy wskazał, że dochodzona przez powoda kwota 158 650 zł tytułem zadośćuczynienia została przez powoda określona już po odliczeniu uzyskanej od strony pozwanej kwoty 61 350 zł z tego tytułu. Kwota odszkodowania w wysokości 146 281,09 zł za utracone korzyści uwzględniała już otrzymane od strony pozwanej wynagrodzenie za II i III 2016 r. w łącznej kwocie 11381,49 zł., odprawę i ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Powołując się na treść art. 445 k.c. Sąd Okręgowy wskazał, że powodowi może zostać przyznana odpowiednia suma tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, które to pojęcie (odpowiedniej sumy) nie zostało w żaden sposób określone w przepisach kodeksu cywilnego. Sąd pierwszej instancji przywołał w tym zakresie poglądy orzecznictwa i doktryny oraz wypracowane kryteria, które należy uwzględnić przy ustaleniu wysokości zadośćuczynienia oraz wskazał na takie okoliczności jak ból i wstrząs, jakiego doznał powód w związku z wypadkiem, fakt trwałego uszczerbku na zdrowiu, powodującego brak zdolności powoda do pracy (całkowita niezdolność do pracy), znaczne ograniczenie w możliwości prowadzenia takiego trybu życia jak przed wypadkiem, w tym brak samodzielności powoda i konieczność korzystania przez niego w niemal wszystkich czynnościach życiowych z pomocy żony, jak również okoliczność trwałej zmiany osobowości powoda po doznanym w wyniku wypadku urazie. Powyższe doprowadziło Sąd pierwszej instancji do przekonania, że żądana przez powoda kwota jest kwotą odpowiednią, podkreślając, że skutki urazu, jakiego doznał powód w wyniku wypadku przy pracy są nieodwracalne, przy czym zauważył, że od kwoty tej winna zostać odjęta kwota zapomogi wypłaconej powodowi przez stronę pozwaną (2000 złotych) oraz kwota 15600 złotych jednorazowego odszkodowania otrzymana przez powoda z ZUS z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem wypadku przy pracy. O odsetkach, liczonych od zasądzonej kwoty tytułem zadośćuczynienia, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. w zw. z art. 300 k.p. Odnośnie żądania zapłaty odszkodowania w kwocie 146 281,09 zł w oparciu o art. 444 § 1 k.c. Sąd pierwszej instancji uznał, że zasługiwało ono na uwzględnienie co do zasady i do kwoty 130 088,55 zł. Sąd orzekający w niniejszej sprawie uznał, że powodowi na mocy art. 444 § 1 k.c. należało się odszkodowanie za utracony zarobek – przy założeniu, że powód nie uległby wypadkowi w pracy 14 marca 2016 r. i w okresie od lutego 2016 r. do stycznia 2018 r. pozostawałby w zatrudnieniu u strony pozwanej, świadcząc na jej rzecz pracę na terenie Niemiec, uzyskałby on łączne wynagrodzenie za wskazany okres zatrudnienia w kwocie 152 705,81 zł. Z uwagi na wypadek w pracy 14 marca 2016 r. i jego skutki powód został pozbawiony tej możliwości. W związku z tym zdaniem Sądu Okręgowego po stronie powoda powstała niewątpliwie szkoda, którą strona pozwana zobowiązana jest naprawić. Odnosząc się do zarzutów strony pozwanej Sąd Okręgowy wskazał, że w toku postępowania nie wykazała ona, iż powód nie pozostawałby u niej zatrudniony do stycznia 2017 r., z uwagi na negatywną ocenę jego pracy przez przełożonych. Określając wysokość należnego odszkodowania Sąd pierwszej instancji uwzględnił fakt, że powód otrzymał od strony pozwanej za luty i marzec 2016 r. wynagrodzenie (które po przeliczeniu kursu euro daje kwotę 11381,49 zł) oraz zasiłek i rentę wypłaconą powodowi przez ZUS do stycznia 2018 r., które łącznie wyniosły 16853,63 zł brutto. W konsekwencji Sąd Okręgowy przyznał powodowi kwotę 130 088,55 zł tytułem odszkodowania. Powołując się na art. 444 § 2 k.c. za uzasadnione Sąd Okręgowy uznał również roszczenie o przyznanie renty wyrównawczej, jednakże od lutego 2018 r. Sąd Okręgowy uznał, że powód w toku postępowania wykazał, że całkowicie utracił zdolność do pracy zarobkowej i zauważył, że bez wątpienia nie może uzyskiwać wynagrodzenia jakie uzyskiwał będąc zatrudnionym u strony pozwanej – oraz przedstawił prezentowane w tym względzie stanowisko judykatury. Wskazał, że skoro powód nie ma możliwości uzyskiwania w wyniku pracy zarobkowej, do której wykonywania utracił całkowicie zdolność, dochodów w wysokości jakie mógłby uzyskiwać - gdyby nie wypadek - będąc zatrudnionym u strony pozwanej i wykonując pracę na terenie Niemiec – a które to wynagrodzenie potencjalnie mogłoby wynosić nawet ponad 7000 zł miesięcznie - i od lutego 2017 r. utrzymuje się z uzyskiwanej renty z ZUS nieprzekraczającej wysokością 2000 zł brutto, to niewątpliwie po stronie powoda powstała szkoda, a zatem ma on prawo do renty, o której mowa w art. 444 § 2 k.c. Sąd Okręgowy zaznaczył w tym miejscu, że szkoda ta powstała dopiero od lutego 2017 r. , gdyż do 31 stycznia 2017 r. powód pozostawał w zatrudnieniu u strony pozwanej, a szkoda w postaci różnicy pomiędzy potencjalnie możliwym do uzyskania przez powoda wynagrodzeniem a rzeczywiście uzyskiwanymi środkami została mu zrekompensowana zasądzonym na rzecz powoda odszkodowaniem za utracony zarobek, którego powód nie uzyskał na skutek wypadku z 14 marca 2016 r., a który uzyskałby, gdyby wypadek nie nastąpił i powód kontynuowałby pracę u strony pozwanej. Ponadto Sąd Okręgowy uznał, że w przypadku powoda wystąpiła również przesłanka dotycząca zwiększonych potrzeb, które stanowią szkodę wyrażającą się w stale powtarzających się wydatkach na ich zaspokojenie, np. konieczność stałego leczenia, zabiegów, kuracji, opieki osób trzecich, specjalnego odżywiania, zakupu lekarstw itp. Dochodzenie renty na zwiększone potrzeby w określonym rozmiarze jest wynikiem sumy poszczególnych wydatków ponoszonych na zaspokojenie konkretnych zwiększonych potrzeb będących następstwem czynu zabronionego. Biorąc pod uwagę urazy doznane przez powoda w wyniku wypadku w pracy 14 marca 2016 r. oraz ich następstwa Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że u powoda pojawiły się również zwiększone potrzeby, związane z koniecznością stałego leczenia i rehabilitacji. W punkcie II sentencji wyroku Sąd Okręgowy oddalił powództwo co do kwot zadośćuczynienia i odszkodowania przekraczających kwoty zasądzone oraz w zakresie roszczenia o ustalenie odpowiedzialności strony pozwanej za skutki wypadku na przyszłość – dochodząc w tym przedmiocie do wniosku, że powód nie udowodnił tego roszczenia. O kosztach postępowania Sąd orzekł w punkcie III sentencji wyroku zgodnie z wyrażoną w art. 98 § 1 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy, wskazując, że na koszty te złożyły się koszty wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika powoda, których wysokość Sąd ustalił na podstawie § 9 ust. 1 pkt 5 w zw. z § 2 pkt 7 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r.(10800 x 50% x 300%). W punkcie IV wyroku Sąd Okręgowy na podstawie art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nakazał pobrać od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 19891,96 zł tytułem kosztów sądowych. Na kwotę złożyła się opłata od pozwu w wysokości 16557 zł- tj. 5% od kwoty zasądzonej na rzecz powoda w wyroku oraz 16557 zł tytułem wydatków postępowania poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa (wynagrodzenie biegłych, koszty dojazdu świadka na rozprawę).

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył w całości syndyk masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. w upadłości. W wywiedzionej apelacji podniósł naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy w postaci : [1] art 145 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe w zw. z art. 180 § 1 pkt 5. k.p.c. poprzez bezzasadne podjęcie zawieszonego postępowania w zakresie roszczeń o zadośćuczynienie i odszkodowanie z udziałem Syndyka, w sytuacji gdy nie doszło do zgłoszenia wierzytelności do masy upadłości ani wyczerpania trybu określonego ustawą Prawo upadłościowe, a postępowanie w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność ta po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności; [2] art. 144 ust. 3 w zw. ust. 1 Prawa upadłościowego poprzez bezzasadne podjęcie sprawy z udziałem syndyka w zakresie renty, w sytuacji gdy zasady, w myśl której po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe dotyczące masy upadłości mogą być prowadzone wyłącznie przeciwko Syndykowi, nie stosuje się do postępowań w sprawach o należne od upadłego renty z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia. Ponadto z ostrożności procesowej apelant podniósł naruszenie: [3] prawa materialnego w postaci art. 435 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię, względnie niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu, że działalność prowadzona przez Przedsiębiorstwo (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. mogła być uznana za prowadzenie przedsiębiorstwa lub zakładu wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody, w sytuacji gdy przywoływane przez Sąd w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku korzystanie z dźwigów oraz narzędzi i urządzeń elektrycznych, takich jak kompresory czy wkrętarki w zakresie prowadzonego przedsiębiorstwa nie wiążą się z uruchomieniem dużych mocy elementarnych i nie uzasadniają kwalifikacji przedsiębiorstwa strony powodowej jako wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody; [4] przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynika sprawy w postaci art. 286 k.p.c. poprzez brak wezwania biegłego z zakresu BHP na rozprawę celem umożliwienia zadawania mu pytań, w sytuacji gdy wnioskowała o to strona pozwana, a biegły w pisemnej opinii uzupełniającej nie wyjaśnił dostatecznie zarzutów stawianych sporządzonej przez siebie opinii, poprzestając na ogólnikowych wyjaśnieniach i podtrzymaniu dotychczasowej opinii; [5] przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy w postaci art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej i niezgodnej z zasadami logiki oraz doświadczenia życiowego oceny oraz brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego prowadzącego do poczynienia błędnych ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia w postaci: a) niewłaściwego ustalenia, że pozwany nie ponosi wyłącznej odpowiedzialności za doznany wypadek, do której doprowadziła wadliwa ocena opinii biegłego z zakresu BHP i nieuwzględnienie zarzutów i argumentów wskazanych w dwóch pismach strony pozwanej stanowiących zarzuty do opinii biegłego, a także częściowe nieuwzględnienie zeznań świadków S. B. (nagranie rozprawy z dnia 5 lutego 2019 roku, 00:17:16-01:20:59), S. L. (nagranie rozprawy z dnia 5 grudnia 2019 roku, 00:01:51-00:53:54), B. B. (nagranie z dnia 24 maja 2019 roku, 00:03:18-01:31:13), którzy wyczerpująco wskazywali uchybienia powoda, a prawidłowe ustalenie faktyczne w tym zakresie powinno skutkować uznaniem wyłącznej odpowiedzialności powoda za wypadek; b) niewłaściwego ustalenia, że strona pozwana nie udowodniła, że umowa o pracę z powodem zostałaby rozwiązana przed jej upływem - poprzez nieprawidłową ocenę materiału dowodowego w postaci zeznań świadków: S. B. (nagranie rozprawy z dnia 5 lutego 2019 roku, 00:17:16-01:20:59), S. L. (nagranie rozprawy z dnia 5 grudnia 2019 roku, 00:01:51-00:53:54), B. B. (nagranie z dnia 24 maja 2019 roku, 00:03:18-01:31:13) i przesłuchania J. Ś. (nagranie rozprawy z dnia 5 grudnia 2019 roku, 00:54:29-01.30.53), którzy wskazywali na fakt niewłaściwego wykonywania przez powoda obowiązków i wolę pracodawcy wcześniejszego zakończenia umowy. Dodatkowo apelant wniósł na zasadzie art. 380 k.p.c. o rozpoznanie także postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 16 grudnia 2021 roku w przedmiocie podjęcia zawieszonego postępowania, wskazując, że wydanie tego postanowienia (nie podlegającego osobnemu zaskarżeniu w drodze zażalenia) miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a jego oczywista wadliwość wynika z zarzutów przedstawionych powyżej. Powołując się na podniesione zarzuty syndyk masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. w upadłości wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Strona powodowa nie złożyła odpowiedzi na apelację.

Sąd Apelacyjny rozważył co następuje.

Apelacja co do zasady zasługuje na uwzględnienie w zakresie zarzutów podniesionych w punktach pierwszym i drugim tego środka zaskarżenia. Jedynie w części, w jakiej odnosi się do punktu II wyroku Sądu Okręgowego podlega odrzuceniu z uwagi na brak gravamen po stronie skarżącego. W tym bowiem punkcie wyroku Sąd Okręgowy oddalił powództwo w pozostałej części, a więc strona pozwana nie ma interesu w skarżeniu tego rozstrzygnięcia. Apelacja syndyka masy upadłości w istocie koncentrowała się wokół kwestii związanych z zasądzeniem dochodzonych przez powoda roszczeń – co objęte zostało punktem I, III i IV wyroku Sądu Okręgowego. W uchwale składu 7 Sędziów Sądu Najwyższego z 15 maja 2014 r., sygn. akt III CZP 88/13 (której nadano moc zasady prawnej) wskazano, że pokrzywdzenie orzeczeniem (gravamen) zachodzi wtedy, gdy zaskarżone orzeczenie jest obiektywnie w sensie prawnym niekorzystne dla skarżącego, gdyż z punktu widzenia jego skutków związanych z prawomocnością materialną skarżący nie uzyskał takiej ochrony prawnej, którą zamierzał osiągnąć przez procesowo odpowiednie zachowanie w postępowaniu poprzedzającym wydanie orzeczenia (żądanie oddalenia powództwa). Gravamen , będąc warunkiem istnienia interesu prawnego w zaskarżeniu orzeczenia, jest więc przesłanką dopuszczalności środka zaskarżenia. Skoro zatem rozstrzygnięcie zawarte w punkcie II zaskarżonego wyroku nie posiada cechy pokrzywdzenia apelanta (gdyż oddala skierowane przeciw niemu roszczenia) to w tym zakresie skarżący nie posiadał gravamen, co skutkuje niedopuszczalnością apelacji w tej części. Zgodnie z treścią z art. 373 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji odrzuca apelację spóźnioną, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie usunęła w wyznaczonym terminie. Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie powołanego przepisu orzekł jak w punkcie I sentencji.

W punkcie II wyroku Sąd Apelacyjny, uwzględniając wspomniane wyżej zarzuty apelacji, uchylił zaskarżony wyrok w punkcie I, III i IV (tj. w części zasądzającej świadczenia od strony pozwanej i obciążającej ją kosztami) i sprawę przekazał sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego - przy czym w odniesieniu do renty zniósł postępowanie przed Sądem Okręgowym w Krakowie od dnia 25 sierpnia 2021r., tj. od daty wydania postanowienia w przedmiocie zawieszenia postępowania. W tym zakresie apelant zasadnie podniósł naruszenie art 145 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe w zw. z art. 180 § 1 pkt 5. k.p.c. poprzez bezzasadne podjęcie zawieszonego postępowania w zakresie roszczeń o zadośćuczynienie i odszkodowanie z udziałem syndyka, podczas gdy wierzytelności te nie zostały zgłoszone do masy upadłości i nie został wyczerpany tryb ich dochodzenia określony ustawą Prawo upadłościowe; oraz naruszenie art. 144 ust. 3 w zw. z art. 144 ust. 1 Prawa upadłościowego poprzez bezzasadne podjęcie sprawy z udziałem syndyka w zakresie renty, w sytuacji gdy zasada wyłączności prowadzenia po ogłoszeniu upadłości postępowań sądowych z udziałem syndyka nie ma zastosowania do postępowań w sprawach o należne od upadłego renty z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia. W apelacji słusznie zakwestionowano również, w oparciu o art. 380 k.p.c., postanowienie Sądu Okręgowego w przedmiocie podjęcia zawieszonego postępowania z udziałem syndyka – co w powiązaniu z przytoczonymi wyżej zarzutami zmierza do obalenia zaskarżonego wyroku.

Na wstępie zauważyć należy, że w toku postępowania przed Sądem Okręgowym ogłoszono upadłość pozwanej spółki (postanowieniem Sądu Rejonowego dla Krakowa Śródmieścia w Krakowie z dnia 14 stycznia 2021r. sygn. akt VIII GU 1056/20/S). Postanowieniem z dnia 25 sierpnia 2021r. Sąd Okręgowy zawiesił postępowanie w niniejszej sprawie na zasadzie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. oraz wezwał syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości w K. do udziału w sprawie. Odpis w/w postanowienia został doręczony pełnomocnikowi powoda oraz syndykowi masy upadłości. Wraz z odpisem postanowienia o zawieszeniu postępowania adresatom (pełnomocnikowi powoda oraz syndykowi) doręczono również odpis opinii biegłych sądowych z dnia 28 maja 2021r zakreślając termin 14 dni na zgłoszenie ewentualnych zarzutów. Syndyk masy upadłości nie odpowiedział na wezwanie do udziału w sprawie i nie złożył zarzutów do opinii. Postanowieniem z dnia 16 grudnia 2021r Sąd Okręgowy w Krakowie podjął zawieszone postępowanie z udziałem syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości w K. (postanowienie to doręczone zostało pełnomocnikowi powoda oraz syndykowi). Następnie Sąd Okręgowy poinformował pełnomocnika powoda i syndyka o przeprowadzeniu postępowania dowodowego w całości, zamiarze zamknięcia rozprawy i wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym oraz wezwał do zajęcia ostatecznych stanowisk w sprawie w określonych terminach. W dniu 29 grudnia 2022 roku na posiedzeniu niejawnym Sąd Okręgowy wydał zaskarżony wyrok.

Stosownie do art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. sąd zawiesza postępowanie z urzędu, jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości, masy układowej lub masy sanacyjnej i ogłoszono upadłość lub wszczęto wtórne postępowanie upadłościowe albo ustanowiono zarządcę w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Powyższa zasada skorelowana jest z art. 144 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003r Prawo Upadłościowe (Dz.U.2022.1520 t.j. z dnia 2022.07.20), w myśl którego po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka albo przeciwko niemu. Omawiana regulacja jest wyrazem tzw. podstawienia syndyka w miejsce upadłego do postępowań prowadzonych dotychczas z jego udziałem, co wiąże się z tym, iż z chwilą ogłoszenia upadłości legitymację procesową co do zasady ma tylko syndyk, a upadły traci zarząd swoim mieniem (tak: Broniewicz, 1993, s. 43; Adamus, 2019, s. 553; Chrapoński, 2021, komentarz do art. 144 pr. Up, pkt 3; Babiarz-Mikulska, 2012, s. 15, Mrówczyński, 2016, s. 36). Reguła ta doznaje jednak przełamania wobec szczególnej regulacji zawartej w art. 144 ust. 3 prawa upadłościowego, zgodnie z którą przepisów art. 144 ust. 1 i 2 prawa upadłościowego nie stosuje się do postępowań w sprawach o należne od upadłego alimenty oraz renty z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia albo utratę żywiciela oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę. Postępowania te zostały wyłączone spod legitymacji procesowej syndyka i pomimo ogłoszenia upadłości pozwanego toczą się nadal przeciwko upadłemu (por: Janda Paweł, Wpływ ogłoszenia upadłości na toczący się proces cywilny,PS 2017/4/64-72; Szczurowski Tomasz, Wpływ ogłoszenia upadłości na postępowanie cywilne dotyczące wierzytelności wobec upadłego, PUG 2022/11/42-49).

W świetle powyższych uregulowań osobnego omówienia wymaga kwestia zgłoszonego w pozwie roszczenia o rentę wyrównawczą z tytułu uszkodzenia ciała , a osobnego rozważenia kwestia roszczeń o zadośćuczynienie i odszkodowanie.

W odniesieniu do renty, z uwagi na wspomnianą wyżej szczególną regulację zawartą w art. 144 ust. 3 prawa upadłościowego, syndyk masy upadłości w niniejszej sprawie nie posiadał legitymacji biernej do prowadzenia przeciw niemu postępowania w zakresie dotyczącym renty – legitymacja ta nadal bowiem przysługiwała upadłemu. W tej więc części zbędnym było zawieszenie postępowania, a skoro sytuacja taka miała miejsce – bezpodstawnym i sprzecznym a treścią art. 144 ust. 3 prawa upadłościowego było późniejsze podjęcie i prowadzenie postępowania w tym zakresie z udziałem syndyka. Postępowanie w omawianym zakresie (skoro zostało niezasadnie zawieszone) stosownie do art. 180 § 1 in principio k.p.c. winno zostać podjęte i dalej prowadzone z udziałem upadłego. W orzecznictwie nie budzi bowiem wątpliwości, iż w razie zawieszenia postępowania mimo nieistnienia podstawy do jego zawieszenia, sąd w każdym czasie postanowi o jego podjęciu (uchwała SN z 25.02.1985 r., sygn.akt III CZP 86/84; postanowienie SN z 3.03.1977 r., sygn.akt I CZ 20/77). W niniejszej zaś sprawie Sąd Okręgowy w dniu 16.12.2021 roku wydał postanowienie o podjęciu postępowania (w całości) z udziałem syndyka masy upadłości, z jego udziałem prowadził dalsze postępowanie, do jego rąk doręczył opinię biegłych z 28 maja 2021r. zakreślając termin do wniesienia zarzutów, do niego też skierował informację o planowanym zamknięciu rozprawy i wydaniu wyroku na posiedzeniu niejawnym oraz możliwości przedstawienia ostatecznego stanowiska w sprawie. Powyższe skutkowało brakiem udziału w postępowaniu sądowym odnoszącym się do renty podmiotu faktycznie legitymowanego biernie – jakim było Przedsiębiorstwo (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości w K.. Brak doręczania upadłemu korespondencji począwszy od daty wydania postanowienia w przedmiocie zawieszenia postępowania, uniemożliwienie wypowiedzenia się co do opinii biegłych sądowych, brak powiadomienia o planowanym zamknięciu rozprawy i uniemożliwienie zajęcia stanowiska końcowego w sprawie – wszystko to prowadziło do pozbawienia możliwości obrony praw strony pozwanej, którą w odniesieniu do roszczenia o rentę nadal pozostawała upadła spółka. W orzecznictwie jednolicie wskazuje się, że pozbawienie strony możliwości obrony skutkujące nieważnością postępowania występuje wówczas, gdy strona, wbrew swej woli, z powodu wadliwych czynności procesowych sądu lub działań strony przeciwnej zostaje pozbawiona możliwości działania w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutki tego działania nie mogły być usunięte w dalszym toku postępowania przed wydaniem wyroku w danej instancji (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1974 r., II CR 155/74, z dnia 24 lutego 2011 r., III CSK 137/10, także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2002 r., II CKN 399/01). Podsumowując, wobec treści art. 144 ust. 3 prawa upadłościowego, w sprawie dotyczącej zasądzenia na rzecz powoda renty z tytułu utraty zdolności do pracy i zwiększenia potrzeb będących wynikiem uszkodzenia ciała i rozstroju zdrowia legitymacja bierna przysługiwała Przedsiębiorstwu (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości w K., a nie syndykowi masy upadłości. Tym samym zawieszenie postępowania w tej części przed Sądem Okręgowym, a następnie jego podjęcie z udziałem syndyka masy upadłości było nieuprawnione i skutkowało pozbawieniem Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości w K. możliwości obrony jej praw – co prowadzi do nieważności postępowania w tym zakresie – począwszy od momentu wydania przez Sąd Okręgowy postanowienia o zawieszeniu postępowania. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy rzeczą Sądu Okręgowego będzie podjęcie postępowania sądowego w omawianej części z udziałem podmiotu rzeczywiście legitymowanego w sprawie o roszczenia z tytułu renty – tj. Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości w K. – i zapewnienie temu podmiotowi dalszego udziału w sprawie poprzez doręczenie opinii biegłych sądowych z maja 2021r, umożliwienie złożenia zarzutów do tej opinii, zawiadomienie o podejmowanych w sprawie czynnościach, wyznaczonych rozprawach lub uprzedzenie o możliwości zamknięcia rozprawy na posiedzeniu niejawnym i umożliwienie zabrania głosu w piśmie procesowym.

Z naprowadzonych wyżej względów Sąd Apelacyjny w części, w jakiej zaskarżone orzeczenie odnosiło się do renty zasądzonej przez Sąd Okręgowy w oparciu o art. 444 § 2 k.c. orzekł o uchyleniu zaskarżonego wyroku, zniesieniu postępowania od daty wydania przez Sąd pierwszej instancji postanowienia w przedmiocie zawieszenia postępowania w odniesieniu do renty i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji - na zasadzie art. art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c.

Jak już zasygnalizowano wcześniej, zasadnym okazał się również zawarty w pkt. 1 apelacji zarzut naruszenie art 145 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe w zw. z art. 180 § 1 pkt 5. k.p.c. poprzez bezzasadne podjęcie zawieszonego postępowania w zakresie roszczeń o zadośćuczynienie i odszkodowanie z udziałem syndyka, podczas gdy wierzytelności te nie zostały zgłoszone do masy upadłości i nie został wyczerpany tryb ich dochodzenia określony ustawą Prawo upadłościowe. Postępowanie w sprawie roszczeń o odszkodowanie oraz zadośćuczynienie bez wątpienia dotyczy masy upadłości oraz objęte jest wskazaną wyżej regulacją art. 144 ust 1 prawa upadłościowego, zgodnie z którą po ogłoszeniu upadłości pozwanego postępowanie sądowe dotyczące masy upadłości może być prowadzone wyłącznie przeciwko syndykowi. Zgodnie z przytoczonym już wcześniej art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. ogłoszenie upadłości pozwanego w trakcie procesu dotyczącego wierzytelności powoduje zawieszenie postępowania. Stosownie zaś do art. 180 § 1 pkt 5 lit. b k.p.c., w przypadku ogłoszenia upadłości strony zawieszone postępowanie podejmuje się z chwilą ustalenia osoby pełniącej funkcję syndyka - z wyjątkiem określonym w art. 145 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2022 r. poz. 1520 oraz z 2023 r. poz. 825) . Tym samym w przypadku ogłoszenia upadłości strony pozwanej podjęcie zawieszonego postępowania nie jest warunkowane jedynie ustaleniem osoby pełniącej funkcję syndyka masy upadłości. Konieczne jest bowiem dodatkowo ustalenie, czy ziściły się przesłanki określone w art. 145 ust. 1 Prawa upadłościowego. W myśl tego przepisu postępowanie sądowe w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność ta po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności. Aktualnie w orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że warunkiem podjęcia zawieszonego postępowania jest nie tylko zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym i brak jej umieszczona na liście, ale również wyczerpanie przewidzianego w ustawie Prawo upadłościowe trybu odwoławczego. Dopiero wówczas, gdy po wyczerpaniu wszelkich dostępnych środków prawnych wierzytelność nie zostanie prawomocnie umieszczona na liście, sąd prowadzący postępowanie sądowe jest uprawniony do podjęcia zawieszonego postępowania z urzędu z udziałem syndyka jako pozwanego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2017 r. sygn.akt I PK 273/16; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2021 r. sygn.akt III CZP 96/20; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r. sygn.akt III CZP 5/22; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r. sygn. akt III CZP 16/22 - w których wskazano, że dla wyczerpania trybu, o którym mowa w komentowanym przepisie, konieczne jest zaskarżenie odmowy uznania wierzytelności sprzeciwem do sędziego-komisarza, a w razie nieuwzględnienia sprzeciwu – wniesienie zażalenia do sądu upadłościowego). W konsekwencji powyższego, jeżeli wierzyciel nie zgłosi wierzytelności w postępowaniu upadłościowym (lub nie wyczerpie przewidzianego w tym postępowaniu trybu odwoławczego w zakresie umieszczenia wierzytelności na liście) brak jest przesłanek warunkujących dopuszczalność podjęcia zawieszonego postępowania cywilnego - postępowanie to będzie zawieszone aż do zakończenia lub umorzenia postępowania upadłościowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2021 r. sygn.akt II CZ 6/21). W niniejszej sprawie okolicznością bezsporną jest to, że powód nie zgłosił syndykowi w postępowaniu upadłościowym wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia i odszkodowania celem umieszczenia ich na liście wierzytelności. Okoliczność tę podniósł syndyk masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K., a strona powodowa okoliczności tej nie kwestionowała. Niezgłoszenie przedmiotowych wierzytelności w postępowaniu upadłościowym i niewyczerpanie trybu o jakim mowa w art. 145 ust. 1 Prawa upadłościowego oznacza zaś, że w odniesieniu do tych roszczeń w sprawie nie doszło do wypełnienia wszystkich ustawowych przesłanek kontynuowania postępowania sądowego. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 2011 r. , sygn. akt I PK 188/10 wskazano, że wymaganie wyczerpania trybu dochodzenia zaspokojenia roszczenia w ramach postępowania upadłościowego oznacza wyczerpanie trybu określonego ustawą służącego umieszczeniu spornej wierzytelności na liście wierzytelności, zauważając, że przepisy ustawy Prawo upadłościowe przewidują odrębny tryb zaspakajania wierzytelności z funduszów masy i w zasadzie nie przewidują możliwości ich zaspokojenia w trybie ogólnym postępowania sądowego (rozpoznawczego). Zasadą jest więc brak możliwości po ogłoszeniu upadłości kierowania przeciwko syndykowi powództw o zasądzenie wierzytelności ulegających zaspokojeniu z majątku masy upadłości. Wyjątki od tej zasady są ściśle reglamentowane w prawie. Niespełnienie przez wierzyciela (powoda) przesłanek (warunków) skorzystania z tego przepisu - stanowiącego wyjątek od zasady zaspokojenia wierzytelności z majątku masy upadłości wyłącznie w ramach postępowania upadłościowego - wyklucza jego zastosowanie. Podobne stanowisko wyrażone zostało w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 r. sygn. akt II CK 391/05; z dnia 23 lutego 2001 r., sygn. akt II CKN 393/00 oraz w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2021 r. sygn.akt II CZ 6/21. Mając na uwadze przedstawione wyżej okoliczności wskazać należy, że w odniesieniu do roszczeń powoda o odszkodowanie i zadośćuczynienie nie ziściły się przewidziane w art. 180 § 1 pkt 5 b k.p.c. przesłanki podjęcia zawieszonego postępowania i brak było podstaw do dalszego procedowania Sądu w w/w zakresie po dacie zawieszenia postępowania. Naruszenie powyższych reguł procesowych i kontynuowanie przez Sąd Okręgowy postępowania mimo występowania przesłanek hamujących rozpoznanie sprawy prowadzi do nierozpoznania istoty sprawy. Jak wskazano w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2021r. sygn.akt II CZ 6/21, co do zasady nierozpoznanie istoty sprawy, w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c., jest wadliwością rozstrzygnięcia polegającą na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź zaniechaniu zbadania przez ten sąd materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów stron z powodu bezpodstawnego przyjęcia, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie albo wykluczająca jego dochodzenie (por. postanowienia z dnia 23 września 1998 r. II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22, z dnia 12 lutego 2002 r. I CKN 486/00, OSP 2003, z. 3, poz. 36, z dnia 19 czerwca 2013 r., I CSK 156/13, niepubl; z dnia 25 czerwca 2015 r., V CZ 35/15, niepubl. i z dnia 7 kwietnia 2016 r. II CZ 6/16, niepubl.). W okolicznościach niniejszej sprawy orzeczenie Sądu Okręgowego nie zostało oparte na negatywnej przesłance unicestwiającej roszczenie – lecz na merytorycznej jego ocenie, co wskazywałoby na niewystępowanie przypadku nierozpoznania istoty sprawy. Jak jednak trafnie zauważył Sąd Najwyższy w przywołanym postanowieniu, uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji w sytuacji błędnego przyjęcia przesłanki niweczącej roszczenie, który to błąd skutkował nierozpoznaniem istoty sprawy, nakierowane jest na to, by zapewnić dokonanie przez ten sąd merytorycznej oceny powództwa. Podobnie ocenić należy sytuację w przypadku kontynuowania procesu i wydania przez sąd pierwszej instancji wyroku, mimo zachodzącej przeszkody hamującej tok postępowania. Również wtedy - gdy sąd pierwszej instancji błędnie uznał, że nie występuje przesłanka uniemożliwiająca kontynuowanie postępowania i jego merytoryczne rozpoznanie - ujawnia się bowiem potrzeba uchylenia wyroku. Także w takiej sytuacji zajdzie potrzeba - po ustąpieniu przesłanki procesowej hamującej postępowanie - właściwego, merytorycznego rozpoznania sprawy. Sąd Najwyższy zauważył przy tym, że w rozpatrywanej sytuacji w postępowaniu apelacyjnym nie ma możliwości skorygowania w inny sposób stwierdzonego przez Sąd odwoławczy uchybienia, wskazując, że powyższe uzasadnia więc sięgnięcie do art. 386 § 4 k.p.c. niezależnie od tego, czy uchybienie Sądu Okręgowego - polegające na podjęciu z udziałem syndyka zawieszonego postępowania w sprawie o wierzytelność podlegającą zgłoszeniu do masy upadłości, mimo niewyczerpania w postępowaniu upadłościowym trybu, o którym mowa w art. 145 ust. 1 Prawa Upadłościowego - powinno być traktowane jako wyraz nierozpoznania istoty sprawy czy też jako pozaustawowa przyczyna uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, oparta na analogicznym zastosowaniu art. 386 § 4 k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2019 r., IV CZ 2/19, niepubl. i tam przywoływane orzeczenia). Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny, podzielając zapatrywania wyrażone w przytoczonym wcześniej postanowieniu Sądu Najwyższego, uchylił w oparciu o art. 386 § 4 k.p.c. zaskarżony wyrok w zakresie odszkodowania i zadośćuczynienia i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Przedstawione wyżej okoliczności i argumenty skutkowały równocześnie koniecznością dokonania kontroli w trybie art. 380 k.p.c. niezaskarżalnego postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 16 grudnia 2021r. (w przedmiocie podjęcia zawieszonego postępowania z udziałem syndyka) i jego uchylenia. W odniesieniu do renty niedopuszczalnym bowiem było, w świetle art. 144 ust. 3 prawa upadłościowego, podjęcie postępowania z udziałem syndyka masy upadłości – w sytuacji gdy legitymowanym biernie w tym zakresie nadal był upadły. Natomiast w zakresie roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie brak było podstaw do podjęcia zawieszonego postępowania z udziałem syndyka masy upadłości wobec nieziszczenia się przesłanek określonych w art. 180 § 1 pkt 5b k.p.c. w postaci wymogu wyczerpania trybu postępowania przewidzianego w art. 145 ust. 1 prawa upadłościowego. W konsekwencji, w dalszym toku postępowania w przedmiocie roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie Sąd Okręgowy podejmował będzie czynności zmierzające do ustalenia etapu, na jakim znajduje się postępowanie upadłościowe oraz ustalenia, czy i z jakim efektem powód podjął kroki zmierzające do umieszczenia przedmiotowych wierzytelności na liście wierzytelności i wyczerpania toku postępowania o jakim mowa art. 145 ust. 1 prawa upadłościowego.

Wobec powyższych rozważań bezprzedmiotowym było odnoszenie się do dalszych zarzutów zawartych w apelacji strony pozwanej, albowiem ich rozpoznanie nie miałoby wpływu na treść rozstrzygnięcia wobec istniejących przesłanek do uchylenia wyroku.

Stosownie do art. 108 § 2 k.p.c. Sąd odwoławczy uchylając zaskarżone orzeczenie i przekazując sprawę sądowi pierwszej instancji do rozpoznania, pozostawił temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Anna Patuła