Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 stycznia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 2023 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy P. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w N.

o rentę rodzinną

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w N.

od wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 listopada 2020 r. sygn. akt IV U 1542/19

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 243/21

UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 12 stycznia 2023 r.

Decyzją z dnia 23 października 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. odmówił P. G. przyznania renty rodzinnej.

Wyrokiem z dnia 26 listopada 2020 r. (sygn. akt IV U 1542/19) Sąd Okręgowy w Nowym Sączu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił powyższą decyzję w ten sposób, że przyznał odwołującemu się rentę rodzinną po zmarłym ojcu od dnia 20 czerwca 2019 r. na stałe. Sąd pierwszej instancji jako bezsporną okoliczność wskazał, że odwołujący się P. G., urodzony (...), posiada wykształcenie zawodowe specjalne, pracował jako pracownik fizyczny, w dniu 30 lipca 2019 r. złożył wniosek o przyznanie renty rodzinnej po zmarłym 20 czerwca 2019 r. J. G.. Decyzją z dnia 22 listopada 1991 r. wnioskodawca został zaliczony do drugiej grupy inwalidów z ogólnego stanu zdrowia. Zdaniem Komisji Lekarskiej do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia nr 2 w N. inwalidztwo powstało przed 16 rokiem życia. Decyzją z dnia 1 października 2003 r. przyznano mu rentę socjalną na stałe.

Na podstawie opinii biegłego lekarza specjalisty psychiatry Sąd Okręgowy ustalił, że u odwołującego się występują głębokie zaburzenia zachowania i emocji u osoby z obniżoną sprawnością intelektualną oraz społeczną deterioracją, co sprawia, że jest niezdolny do pracy całkowicie i trwale, a niezdolność do pracy powstała przed 16 rokiem życia. W uzasadnieniu opinii biegła wskazała, że opiniowany był ofiarą przemocy domowej, był głodzony, zaniedbany środowiskowo. Od dzieciństwa ujawniał głębokie zaburzenia zachowania emocjonalne. Rozwijał się nieprawidłowo. Naukę w szkole podstawowej podjął z rocznym odroczeniem. Odwołujący się ujawnia głębokie deficyty w funkcjonowaniu społecznym, jest krańcowo niezaradny życiowo. Badanie kliniczne potwierdza obniżenie sprawności funkcji intelektualnych, niski krytycyzm, niedostosowanie. Wnioskodawca jest niezaradny, nie potrafi efektywnie dbać o swoje potrzeby zdrowotne i życiowe. Z uwagi na charakter zaburzeń, nakładanie się obniżenia sprawności funkcji poznawczych, zaniedbań środowiskowych, utrwalonych zaburzeń zachowania i emocji oraz deterioracji społecznej odwołujący się nie rokuje poprawy funkcjonowania, a zatem należy przyjąć trwałą, całkowitą niezdolność do pracy. W opinii uzupełniającej - ustosunkowując się do zarzutów organu rentowego - biegła stanowczo stwierdziła, że orzeczeniem Komisji ds. Inwalidztwa z dnia 20 marca 1989r. wnioskodawca został uznany za inwalidę II stopnia. Poza zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa i niedosłuchem rozpoznano u niego oligofrenie, co w aktualnym nazewnictwie oznacza niedorozwój umysłowy. W badaniu notowano występujące spowolnienie psychoruchowe i wskazano, że może pracować jedynie w warunkach specjalnych. Rozpoznanie niedorozwoju umysłowego podnoszono w kolejnych badaniach KIZ. Wnioskodawca od dzieciństwa ujawniał głębokie zaburzenia zachowania i emocjonalne, rozwijał się nieprawidłowo, ujawnia głębokie deficyty w funkcjonowaniu społecznym, jest krańcowo niezaradny życiowo, bezkrytyczny, wymaga wsparcia instytucjonalnego i pomocy społecznej. Na stwierdzony wyjściowy deficyt intelektualny niewątpliwie pogarszająco wpłynęło zaniedbanie środowiskowe, bardzo niekorzystane warunku domowe, schorzenia dodatkowe, a także używanie alkoholu, które mieści się w obrazie występujących zaburzeń zachowania.

Sąd pierwszej instancji podzielił ustalenia oraz wnioski wynikające z opinii biegłej psychiatry, którą uznał za rzetelną, fachową, obiektywną, zawierającą kompleksową i wyczerpującą ocenę stanu zdrowia odwołującego się. Biegła dokonała wnikliwej analizy dokumentacji lekarskiej oraz przeprowadziła dokładne badanie wnioskodawcy. Ponadto opinia biegłej (główna i uzupełniająca) zawiera przekonujące uzasadnienie w zakresie rozpoznanych schorzeń oraz przyczyn, dla których odwołującego się można uznać za całkowicie niezdolnego do pracy. Sąd Okręgowy nie uwzględnił zarzutów do opinii biegłej zgłoszonych przez ZUS, stwierdzając że stanowią nieprzekonującą polemikę z ustaleniami wynikającymi z opinii odnośnie stopnia nasilenia schorzeń i związanej z nimi oceny zdolności do pracy. Sąd pierwszej instancji wskazał także, iż całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, przy czym (zgodnie z art. 13 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy. Oznacza to, że możliwość uznania całkowitej niezdolności do pracy jest wykluczona przy zachowaniu choćby ograniczonej zdolności do pracy w tzw. normalnych warunkach. Przesłanka niezdolności do jakiejkolwiek pracy odnosi się do każdego zatrudnienia w innych warunkach niż specjalnie stworzone na stanowiskach pracy odpowiednio przystosowanych do stopnia i charakteru naruszenia sprawności organizmu. W ocenie Sądu Okręgowego odwołujący się, który utracił zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy na ogólnodostępnym rynku pracy, z wyłączeniem zatrudnienia w warunkach specjalnie przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych, spełnia przesłanki całkowitej niezdolności do pracy w rozumieniu art 12 ust. 2 ww. ustawy. Bez znaczenia jest okoliczność, iż orzeczenie Komisji ds. Inwalidztwa o II grupie inwalidztwa przed ukończeniem 16 roku życia nie było wydane dla celów rentowych i służyło matce lub ojcu do świadczeń z tytułu opieki. Nieskuteczne były zarzuty organu rentowego wskazujące, że wybór zawodu ślusarza i pozytywne rokowanie przez lekarza kwalifikującego do tego typu szkoły potwierdza, iż nie występowały w tym okresie ani znaczne upośledzenie funkcji poznawczych ani zaburzenia zachowania, a późniejsza degradacja intelektualna i psychiczna była skutkiem nadużywania alkoholu, co miało miejsce po 16 roku życia. Sąd pierwszej instancji stwierdził również, że biegła oprócz okoliczności uzasadniających trafność kwalifikacji II grupy inwalidztwa powstałej przed 16 rokiem życia, wypowiedziała się na temat aktualnego stanu zdrowia wnioskodawcy (na datę badania trafności decyzji ZUS), w oparciu o stosowną dokumentację. Sąd Okręgowy pominął wniosek ZUS o powołanie innego biegłego specjalisty psychiatry, przy czym organ rentowy pomimo pominięcia powyższego wniosku dowodowego nie zgłosił na rozprawie w dniu 26 listopada 2020 r. zastrzeżenia w trybie art. 162 § 1 k.p.c. Granicę obowiązku prowadzenia przez Sąd postępowania dowodowego wyznacza ocena, czy dostatecznie wyjaśniono sporne okoliczności sprawy, natomiast fakt, iż opinia (główna j uzupełniająca) nie ma treści odpowiadającej stronie postępowania nie może stanowić podstawy do uwzględnienia wniosku o powołanie kolejnego biegłego.

W związku z powyższym Sąd pierwszej instancji uznał, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie. Przytoczył przepis art. 65 ust 1 ustawy .z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. W myśl art. 67 ust. 1 tej ustawy, do renty rodzinnej uprawnieni są członkowie rodziny spełniający warunki określone w art. 68-71, to jest dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione; przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej; małżonek (wdowa i wdowiec); rodzice. Stosownie do treści art. 68 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2, to jest do ukończenia 16 lat lub do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia. Zgodnie z dyspozycją art. 12 ust. 2 ww. ustawy, całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Przeprowadzone w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe wykazało jednoznacznie, że stopień zaawansowania rozpoznanych u odwołującego się schorzeń narusza sprawność jego organizmu w stopniu uzasadniającym całkowitą niezdolność do pracy - trwale.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. oraz powołanych wyżej przepisów prawa materialnego, przy zastosowaniu art. 129 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Apelację od przedmiotowego wyroku złożył organ rentowy, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 68 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez przyjęcie, że odwołującemu się przysługuje renta rodzinna po zmarłym ojcu od dnia 20 czerwca 2019 r. na stałe. Wskazując na tak sformułowany zarzut apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania. W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, że Sąd pierwszej instancji wydał wyrok tylko w oparciu o opinię biegłej sądowej z zakresu psychiatrii, nie biorąc pod uwagę stanowiska Członka Komisji Lekarskich ZUS działającego z upoważnienia Przewodniczącego Komisji Lekarskich ZUS, który odniósł się do opinii biegłej z zakresu psychiatrii. Wydając wyrok Sąd Okręgowy oparł się na wadliwej merytorycznie opinii biegłej z zakresu psychiatrii, która potraktowała dowody w sprawie w sposób wybiórczy, pomijając te które dobitnie wskazywały, że stopień upośledzenia umysłowego odwołującego przed 16 rokiem życia był co najwyżej lekki, a co za tym idzie nie powodował całkowitej niezdolności do pracy tylko ewentualnie częściową. Jako wadliwe organ rentowy uznał powoływanie się przez Sąd na orzeczenie Komisji ds. Inwalidztwa z 20 marca 1989r., które zostało wydane do celów nierentowych, czyli podlegało innej ustawie i tak samo jak orzeczenia o stopniu niepełnosprawności nie przekłada się w sposób bezpośredni na orzeczenia dla celów rentowych i w konsekwencji obecnie nie mogło posłużyć do wydania decyzji o rencie rodzinnej. Sąd pierwszej instancji pominął również fakt, że odwołujący został zakwalifikowany przez lekarza medycyny pracy do nauki w zawodowej szkole specjalnej o profilu ślusarza, co dowodzi faktu, iż stopień obniżenia sprawności intelektualnych przed 16 rokiem życia osiągnął co najwyżej poziom upośledzenia lekkiego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja organu rentowego jest bezzasadna.

W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca ubiegał się o przyznanie renty rodzinnej po rodzicu, której nabycie w świetle regulacji art. 68 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jedn. Dz. U. z 2022r., poz. 504) jest uzależnione od spełnienia przesłanki całkowitej niezdolności do pracy. Prawo do renty rodzinnej po rodzicach przysługuje tym dzieciom zmarłego żywiciela, które ze względu na wiek lub pobieranie nauki nie mają możliwości wykonywania pracy zarobkowej lub innej działalności stanowiącej tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym. W konsekwencji, prawo do renty rodzinnej bez względu na wiek przysługuje takiemu dziecku całkowicie niezdolnemu do pracy, jak również niezdolnemu do samodzielnej egzystencji, które nie miało możliwości uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, a więc takiemu, które stało się niezdolne do pracy w czasie, gdy nie mogło podlegać ubezpieczeniu społecznemu z powodu wieku lub uczęszczania do szkoły. Jeżeli o rentę rodzinną ubiega się osoba dorosła, niezbędne jest ustalenie, czy stała się niezdolna do pracy do 16 roku życia lub do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2022 r., III USK 345/21, LEX nr 3402191). Nie budzi także wątpliwości, iż w sprawach o przyznanie świadczenia rentowego, warunkowego stanem zdrowia, wyjaśnienie zagadnienia związanego z istnieniem niezdolności do pracy, stopnia tej niezdolności oraz momentu jej powstania pociąga za sobą konieczność zasięgnięcia opinii biegłych lekarzy właściwych specjalności do oceny stanu zdrowia ubezpieczonego z punktu widzenia możliwości wykonywania zatrudnienia (vide wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 11 kwietnia 2007 r., I UK 304/06, LEX nr 898844; z dnia 8 maja 2008 r., I UK 356/07, OSNP 2009 nr 17 - 18, poz. 234; z dnia 5 czerwca 2008 r., III UK 9/08, LEX nr 494139; z dnia 3 września 2009 r., III UK 30/09, LEX nr 537018; z dnia 15 września 2009 r., II UK 1/09, LEX nr 574538; z dnia 13 października 2009 r., II UK 106/09, LEX nr 558589; z dnia 12 stycznia 2010 r., I UK 204/09, LEX nr 577813). Ograniczenie samodzielności sądu w zakresie dokonywania ustaleń wymagających wiadomości specjalnych w sprawie o świadczenie rentowe skutkuje tym, że sąd pracy i ubezpieczeń społecznych nie jest władny do czynienia własnych ustaleń, sprzecznych z prawidłowo sporządzoną i należycie uzasadnioną opinią biegłego lekarza, która podlega ocenie przy uwzględnieniu szczególnych kryteriów, takich jak poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej wniosków, a także zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej. W sytuacji, gdy opinia sporządzona przez biegłego spełnia kryteria fachowości, rzetelności, a przy tym nie zawiera sprzeczności, bądź niejasności, Sąd nie może zająć stanowiska odmiennego co do stanu zdrowia wnioskodawcy niż wyrażone w specjalistycznej opinii biegłego lekarza. Opracowana na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego opinia sądowo-psychiatryczna została przygotowana przez biegłego kompetentnego do dokonania oceny charakteru i stopnia nasilenia występujących u wnioskodawcy zaburzeń oraz wynikającego z nich upośledzenia funkcjonowania organizmu. Biegły wyraził jednoznaczne stanowisko w kwestii istniejącej u odwołującego się całkowitej niezdolności do pracy oraz daty jej powstania, przytaczając przekonującą argumentację na jego poparcie. Uwzględnił całokształt zgromadzonej dokumentacji, w tym orzeczenie komisji lekarskiej ds. inwalidztwa i zatrudnienia kwalifikujące wnioskodawcę do drugiej grupy inwalidztwa powstałego przed ukończeniem 16 roku życia. Nie ma racji organ rentowy negując przydatność tego orzeczenia przy ustalaniu stopnia niezdolności do pracy oraz daty powstania tej niezdolności. Przedmiotowe orzeczenie nie zostało wprawdzie wydane dla celów rentowych, niemniej jednak jako dokument dotyczący występującego u ubezpieczonego upośledzenia, mającego swe źródło w okresie dzieciństwa, nie może zostać pominięty w niniejszej sprawie jako przesłanka uwzględniana przez biegłego w diagnostyce rozpoznanych zaburzeń psychiatrycznych. Sąd Okręgowy nie ograniczył postępowania wyjaśniającego do dowodu z treści przedmiotowego orzeczenia, lecz zasięgnął opinii biegłego psychiatry, który oparł się nie tylko na orzeczeniu komisji lekarskiej ds. inwalidztwa i zatrudnienia, ale także na wynikach przeprowadzonego bezpośredniego badania odwołującego się oraz analizie pozostałej dokumentacji przedstawiającej przebieg procesu jego wychowania oraz kształcenia. Organ rentowy wskazuje na ukończenie przez wnioskodawcę szkoły zawodowej, zapomina jednak iż była to szkoła specjalna przeznaczona dla osób z rozpoznanymi dysfunkcjami. Pobieranie nauki w szkole specjalnej - wbrew wywodom apelacji - samo w sobie nie świadczy o niewielkim stopniu zaawansowania zaburzeń i braku całkowitej niezdolności do podjęcia zatrudnienia na ogólnodostępnym rynku pracy, której nie wyklucza możliwość wykonywania pracy w warunkach specjalnie przystosowanych do niepełnosprawności. Organ rentowy nie przedłożył dowodu medycznego na poparcie wyrażonego w apelacji poglądu, iż obniżenie sprawności intelektualnych odwołującego się przed 16 rokiem życia sięgało co najwyżej poziomu upośledzenia lekkiego. Należy ponadto zauważyć, że podstawą stwierdzenia przez biegłego całkowitej niezdolności do pracy wnioskodawcy przed 16 rokiem życia nie były same deficyty intelektualne, lecz stopień nasilenia zaburzeń natury psychiatrycznej - głębokich, utrwalonych zaburzeń zachowania i emocji u osoby z obniżoną sprawnością funkcji intelektualnych oraz społeczną deterioracją. Biegły z dziedziny psychiatrii wyjaśnił zarówno charakter tych zaburzeń, stopień ich zaawansowania, przedział czasowy i tło sytuacyjne powstania zdiagnozowanych nieprawidłowości rozwojowych, a także ich wpływ na sposób funkcjonowania społecznego odwołującego się. W opinii uzupełniającej ustosunkował się do zgłoszonych przez organ rentowy zastrzeżeń, wskazując że oligofrenię (niedorozwój umysłowy) rozpoznano już w orzeczeniu komisji ds. inwalidztwa z 1989r., odnotowując wówczas spowolnienie psychoruchowe oraz stwierdzając możliwość wykonywania pracy w warunkach specjalnych. Zwrócił także uwagę na fakt, iż wnioskodawca od dzieciństwa ujawniał głębokie zaburzenia zachowania i emocjonalne, rozwijał się nieprawidłowo, obecnie wykazuje głębokie deficyty w funkcjonowaniu społecznym i jako osoba krańcowo niezaradna życiowo wymaga wsparcia instytucjonalnego. Biegły przyznał, iż na wyjściowy deficyt intelektualny niekorzystnie wpłynęły nie tylko zaniedbania środowiskowe, ale także spożywanie alkoholu, które jednak mieści się w obrazie występujących zaburzeń zachowania. Zdaniem Sądu drugiej instancji, zgromadzony przez Sąd Okręgowy materiał dowodowy pozwala na poczynienie jednoznacznych ustaleń odnoszących się do stanu zdrowia psychicznego wnioskodawcy z perspektywy przesłanek istotnych dla stwierdzenia niezdolności do pracy, jej stopnia, trwałości oraz daty powstania. Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do weryfikacji dokonanych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych, które zostały oparte na rzetelnie przygotowanej i wyczerpująco umotywowanej opinii biegłego psychiatry. Podniesione w apelacji zarzuty nie są zasadne i nie podważają trafności zaskarżonego wyroku.

Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

Krystian Serzysko