Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 czerwca 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dariusz Płaczek

Protokolant: Małgorzata Soczówka

po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 2025 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z odwołania D. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o świadczenie uzupełniające

na skutek apelacji D. W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 11 lutego 2022 r. sygn. akt V U 2018/20

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania.

Dariusz Płaczek

sygn. akt III AUa 682/22

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Kielcach wyrokiem z dnia 11 lutego 2022 r. oddalił odwołanie D. W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału
w K. z dnia 1 lipca 2020 r. odmawiające przyznania świadczenia uzupełniającego.

Wydając powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy, opierając się na dokumentach złożonych do akt sprawy oraz opiniach biegłych ortopedy
i pulmonologa, ustalił, że u D. W. stwierdzone zostały zmiany włóknisto – guzkowe i zwapnienia opłucnej lewostronnej po przebytej w młodości gruźlicy płuc, rozstrzenia oskrzeli, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, przebyte kompresyjne złamanie trzonu kręgu (...). Schorzenia te czynią D. W. częściowo niezdolną do pracy, ale nie powodują niezdolności do samodzielnej egzystencji.
W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał odwołanie za niezasadne. Przywołując treść przepisów art. 1 ust. 3, art. 2 i art. 4 ustawy z dnia 31 lipca 2019 r.
o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, Sąd Okręgowy wskazał, że spór w sprawie dotyczył tego, czy organ rentowy słusznie uznał na podstawie orzeczenia komisji lekarskiej ZUS, że odwołująca nie jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji i w związku z tym nie przysługuje jej świadczenie uzupełniające. Dla wyjaśnienia tej kwestii został dopuszczony dowód z opinii biegłych sądowych, którzy ocenili, że schorzenia ortopedyczne i pulmonologiczne nie powodują niezdolności do samodzielnej egzystencji, a zastrzeżenia odwołującej do wydanych opinii nie zawierały merytorycznych argumentów. Przywiodło to Sąd Okręgowy do podzielenia wniosków, do jakich doszli biegli sądowi i w konsekwencji oddalenia odwołania.

Apelację od powyższego wyroku złożyła D. W., zaskarżając wyrok w całości. Apelująca zarzuciła: I. naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 148 § 1 k.p.c., 148 ¹ § 1 i 3 k.p.c., art. 42 § 2 i 3 ustawy o ustroju sądów powszechnych, art. 299 k.p.c. w zw. z art. 235 k.p.c. i art. 327 ¹ k.p.c. w zw. z art. 45 ust. 2 Konstytucji KP, a to poprzez zaniechanie rozpoznania niniejszej sprawy na rozprawie, o co wyraźnie apelująca wnosiła w treści w treści wniosku o ustawienie pełnomocnika z urzędu i przeprowadzenie rozprawy z dnia 18 maja 2021 r., a następnie wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym, podczas gdy przeprowadzenie rozprawy umożliwiłoby poczynienie w sprawie zgodnych z rzeczywistym, stanem rzeczy ustaleń faktycznych, m.in. poprzez przeprowadzenie dowodu z mojego przesłuchania w charakterze strony, a nadto wskazywała na brak jakiegokolwiek umotywowania decyzji procesowej podjętej w tym zakresie w treści uzasadnienia wyroku, co w istotny sposób narusza prawo do sądu; II. naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i 232 k.p.c. w zw. z art. 327 ¹ § 1 k.p.c. w stopniu mającym istotny wpływ na wynik sprawy, polegające na naruszeniu obowiązku wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, pełnego i prawidłowego rozeznania stanu faktycznego, a w szczególności przekroczenie zasad swobodnej oceny dowodów i w rezultacie wywiedzenie przez Sąd Okręgowy wniosków sprzecznych z zasadami doświadczenia życiowego i logicznie nieprawidłowych polegających na - bezpodstawnym uznaniu złożonych w toku niniejszego postępowania przez biegłą specjalistę chorób płuc lek. med. M. R. oraz biegłego specjalistę ortopedę - traumatologa lek. med. P. Ż. za sporządzone w sposób jasny i rzetelny, zawierające wyczerpujące odpowiedzi na wszystkie postawione przez Sąd Okręgowy pytania, podczas gdy w istocie rzeczone opinie są niepełne, budzą istotne wątpliwości i zastrzeżenia, a w szczególności z uwagi na to, iż nie zawierają one pełnego obrazu ciężkiej sytuacji zdrowotnej; - nieuwzględnieniu w jakiejkolwiek części zgłoszonych w toku niniejszego postępowania zastrzeżeń do tychże opinii, podważających rzetelność i prawidłowość wynikających z niej wniosków, a dotyczących stwierdzenia, że apelująca nie jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji, a wobec tego nieuzasadnione pominięcie tychże zarzutów, podczas gdy stanowiły one merytoryczne uwagi do przedłożonych opinii i wskazywały na ich istotne braki; III. naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 235 ¹ k.p.c. i art. 235 ² § 1 i 2 k.p.c., art. 227 k.p.c. i art. 232 k.p.c. poprzez nieuzasadnione pominięcie wniosków dowodowych o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z załączonej dokumentacji medycznej oraz opinii innych biegłych z zakresu chorób płuc oraz ortopedy - traumatologa, a także dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu psychiatrii, okulistyki, otolaryngologii i neurologii w celu ustalenia czy odwołująca jest niezdolna do samodzielnej egzystencji, w sytuacji gdy dowody te miały dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy kluczowe znaczenie, albowiem dotyczą okoliczności faktycznych, których ustalenie wymagało wiadomości specjalnych, przy ich powołaniu odwołująca nie dopuściła się zwłoki, nie były on wniesiony jedynie celem przedłużenia postępowania, jak również brak było podstaw do przyjęcia, że fakty które dowody te miały potwierdzać były bezsporne między stronami, nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy czy też udowodnione zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy, a zatem fakty te nie zostały dostatecznie wyjaśnione poprzez przeprowadzenie innych dowodów w sprawie, a ponadto nie było jakichkolwiek przesłanek do uznania tychże dowodów za nieprzydatne do wykazania danego faktu, niemożliwe do przeprowadzenia, a co więcej wniosek odwołującej odpowiadał wymogom art. 235 ¹ k.p.c. i nie była ona wzywana do usunięcia jakichkolwiek braków w tym zakresie; wskazane powyżej uchybienia skutkowały także: IV. poczynieniem błędnych ustaleń stanu faktycznego przedmiotowej sprawy i nieprawidłowym przyjęciem, że odwołująca nie jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji, podczas gdy dokonanie kompleksowej oceny jej stanu zdrowia, z uwzględnieniem wszystkich schorzeń, na które cierpi, prowadzi do wniosków przeciwnych; w konsekwencji apelująca zarzuciła również: V. niewyjaśnienie istoty sprawy i pozostawienie poza oceną okoliczności faktycznych, stanowiących przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, tj. art. 2 ust. 1 i 2 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, a także poprzez pominięcie merytorycznych zarzutów do opinii biegłych sądowych wydanych w przedmiotowej sprawie. Wskazując na powyższe zarzuty apelująca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego, ewentualnie, po przeprowadzeniu wskazanych poniżej dowodów, o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez przyznanie świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, począwszy od dnia złożenia wniosku. Dodatkowo apelująca wnosiła o uzupełnienie materiału dowodowego poprzez: 1) dopuszczenie dowodu z załączonej do apelacji dokumentacji medycznej, a następnie 2) dopuszczenie dowodu z opinii innych biegłych z zakresu chorób płuc oraz ortopedy - traumatologa, a także dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu psychiatrii, okulistyki, otolaryngologii i neurologii, a także kardiologii, reumatologii i ginekologii, ewentualnie wydanie opinii łącznej tych wszystkich specjalistów, celem wykazania, że odwołująca jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja odwołującej okazała się o tyle uzasadniona, że doprowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku z powodu nieważności postępowania wynikającej
z pozbawienia odwołującej możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.), zaś
u podstaw tego uchybienia pozostawało wydanie przez Sąd Okręgowy wyroku na posiedzeniu niejawnym z naruszeniem określonych przez ustawodawcę warunków pozwalających na takie orzekanie.

Jak wielokrotnie wyjaśniał Sąd Najwyższy do nieważności postępowania dochodzi wtedy, gdy strona wbrew swej woli zostaje faktycznie pozbawiona możności działania w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutki tego uchybienia nie mogły być usunięte w dalszym toku procesu przed wydaniem w danej instancji merytorycznego orzeczenia. Pozbawienie strony możności obrony należy oceniać przez pryzmat konkretnych okoliczności sprawy i nie należy go wiązać wyłącznie z sytuacją całkowitego wyłączenia strony od udziału w postępowaniu. Przesłanką nieważności postępowania ze względu na pozbawienie strony (uczestnika postępowania) możności obrony swych praw jest wykazanie związku przyczynowego między naruszeniem przepisu prawa, a tym pozbawieniem, nieistotne jest natomiast, czy doszło do niego z czyjejkolwiek winy, oraz przez kogo prawo zostało naruszone, tj. czy było efektem działania sądu, strony przeciwnej, czy też osoby trzeciej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 25 czerwca 2015 r., V CSK 528/14 i postanowienie Sądu Najwyższego z 5 września 2023 r., III CZ 494/22). W judykaturze sądów powszechnych i Sądu Najwyższego konsekwentnie przyjmuje się że wydanie wyroku przez sąd pierwszej instancji z naruszeniem przepisu art. 148 ¹ k.p.c. skutkuje pozbawieniem strony możliwości obrony praw, a w konsekwencji powoduje nieważność postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2023 r. II UZ 69/22; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2020 r., I CZ 26/20, LEX nr 3082399; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2020 r., III UK 380/19, LEX nr 3150231)

W niniejszej sprawie wyrok Sądu Okręgowego został wydany na posiedzeniu niejawnym, tymczasem zgodnie z art. 148 § 1 k.p.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, posiedzenia sądowe są jawne, a sąd orzekający rozpoznaje sprawy na rozprawie. Przepis art. 45 ust. 1 Konstytucji RP gwarantuje jawne rozpoznanie sprawy. W postępowaniu cywilnym klauzulę rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym wyznacza art. 148 ¹ § 1 k.p.c., który został wprowadzony do kodeksu postępowania cywilnego na podstawie art. 2 pkt 18 ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1311). Zgodnie z jego treścią sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna - mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń
i zgłoszonych wniosków dowodowych - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Zastosowanie uregulowania zawartego w art. 148 ¹ § 1 k.p.c. nie zostało wyłączone w odniesieniu do spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych. Nie oznacza to jednak swobodnego odwoływania się do tego przepisu, bez uwzględnienia indywidualnych okoliczności sprawy. Zatem zakres dyskrecjonalnej władzy sędziego jest ograniczony przedmiotem sporu, stanowiskiem stron oraz ukształtowanym standardem procedowania.

W realiach niniejszej sprawy trzeba zwrócić uwagę na to, że odwołująca jest osobą w podeszłym wieku (ur. (...)), a jak wskazywał w swojej opinii biegły pulmonolog, odwołująca prezentuje zaburzenia w pamięci i niechętnie odpowiada, wobec czego wywiad jest trudny do zebrania, dodatkowo odwołująca – wprawdzie nie w samym odwołaniu, które było wyjątkowo lakoniczne jako sporządzone przez nią osobiście, lecz we wniosku o ustanowienie pełnomocnika
z urzędu (k. 33 a.s.) – wnosiła o przeprowadzenie rozprawy z jej udziałem. W ramach postępowania dowodowego w niniejszej sprawie przeprowadzone zostały dowody
z opinii biegłych ortopedy i pulmonologa, zaś odwołująca kwestionowała te dowody, wskazując m.in. że opinie nie uwzględniły dokumentacji medycznej przedłożonej w sprawie, w tym dokumentacji przedłożonej biegłym w czasie badania. Niezależnie od ogólnego niezadowolenia z wydanych opinii, na co zwracał uwagę Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku, zarzuty odwołującej wskazywały również na nieuwzględnienie schorzeń narządu wzroku uniemożliwiających prawidłowe widzenie, nadciśnienie tętniczego, upośledzenia słuchu, przewlekłej choroby niedokrwiennej serca i faktu leczenia się odwołującej w (...). Odwołująca sygnalizowała również, że nie uwzględniono tego, iż porusza się o lasce, a na badanie została doprowadzona przez osobę trzecią. W związku z powyższym odwołująca domagała się kontynuowania postępowania dowodowego poprzez dopuszczenie dowodu z opinii biegłych psychiatry, okulisty, laryngologa i neurologa. Sąd Okręgowy dopuścił wprawdzie dowód z opinii uzupełniających biegłych ortopedy i pulmonologa, jak również zarządził doręczenie stronom odpisu opinii uzupełniających, jednak dysponując wyłącznie dowodem doręczenia tych opinii organowi rentowemu i nie odnosząc się w żaden sposób do wniosków dowodowych odwołującej, wydał wyrok na posiedzeniu niejawnym (co istotne, także
w uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy nie odniósł się do wniosków dowodowych odwołującej).

Jak wskazuje się w orzecznictwie, w sprawach, których wynik zależy od stwierdzenia niezdolności do pracy, czy też niezdolności do samodzielnej egzystencji, mogą zaistnieć okoliczności usprawiedliwiające rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym i niewątpliwie będą to takie sytuacje, w których zarówno wybór specjalności biegłych, jak i ich stanowiska nie będą negowane przez strony. Natomiast uprawnienie sądu z art. 148 ¹ § 1 k.p.c. - a nie obowiązek - nie powstaje na tle takiej sprawy, w której strony pozostają wciąż w otwartym sporze, zgłaszają (ponawiają) wnioski dowodowe oraz nie miały możliwości wypowiedzenia się w przedmiocie kluczowych dowodów w sprawie albo wypowiedziały się w tym przedmiocie, zgłaszając jednak dalsze wnioski dowodowe (wciąż negują opinię biegłego, wnoszą o powołanie innego specjalisty, wnioskują o przeprowadzenie osobowych źródeł dowodowych) (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2023 r., II UZ 69/22, LEX nr 3569353). W ocenie Sądu Apelacyjnego taki otwarty spór miał miejsce w rozpoznawanej sprawie, ponieważ odwołująca nie tylko kwestionowała wydane dotychczas opinie, ale także wskazywała na konieczność kontynuowania postępowania dowodowego ze względu na istnienie u niej takich schorzeń, które pozostawały poza specjalnością opiniujących ją biegłych ortopedy i pulmonologa. Tymczasem Sąd Okręgowy wydał wyrok na posiedzeniu niejawnym pomimo tego, że nie było znane stanowisko odwołującej co do opinii uzupełniających, jak również pomimo tego, iż nie rozstrzygnął o wnioskach dowodowych odwołującej, a które to wnioski mogły mieć realny wpływ na wynik sprawy. W orzecznictwie wskazuje się, że sąd rozpoznając sprawę na posiedzeniu niejawnym i wydając postanowienia dowodowe, stosownie do art. 148 ¹ § 2 k.p.c., w razie oddalenia niektórych wniosków dowodowych, powinien przed wydaniem wyroku na posiedzeniu niejawnym doręczyć stronom odpis tego postanowienia w celu umożliwienia stronie, której wnioski dowodowe zostały oddalone, wypowiedzenia się, zgodnie z art. 224 § 1 in fine k.p.c., ponieważ w przeciwnym razie dochodzi do nieważności postępowania przez pozbawienie strony, której wnioski dowodowe zostały oddalone możliwości obrony praw na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2018 r., V CZ 85/18), tym bardziej zatem pozbawienie prawa do obrony następuje w sytuacji, gdy sąd orzekający w sprawie w istocie rzeczy nie uwzględnił wniosków dowodowych, jednak nie dał temu wyrazu przez wydanie odpowiedniego postanowienia dowodowego. Trzeba też wskazać, że Sąd Okręgowy rezygnując z przeprowadzenia rozprawy pozbawił się tym samym osobistego kontaktu z odwołującą i możliwości odebrania od niej zeznań, które mogły mieć znaczenie dla ostatecznej prawnej oceny niezdolności do samodzielnej egzystencji, tym bardziej że składając wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu odwołująca wnioskowała o przeprowadzenie rozprawy z jej udziałem.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że
z powodu zaniechania przez Sąd Okręgowy funkcji rozpoznawczej usprawiedliwiona jest ocena prawna, iż w postępowaniu przed Sądem Okręgowym zaszły nieusuwalne wady postępowania. W związku z tym Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Kielcach, wskazując, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy rzeczą Sądu I instancji będzie przeprowadzenie kompletnego postępowania dowodowego i wyjaśnienie istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności.

Dariusz Płaczek