Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 września 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Zuzanna Drukała

Protokolant: Edyta Bal-Jurkowska

po rozpoznaniu w dniu 5 września 2024 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z odwołania A. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o wysokość renty rodzinnej

na skutek apelacji A. S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 5 lipca 2022 r., sygn. akt VII U 633/21,

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego w Krakowie na rzecz adwokata E. N. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych - podwyższoną o należny podatek od towarów i usług - tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej odwołującej się A. S. z urzędu.

Sygn. akt III AUa 1499/22

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 5 września 2024 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 5 lipca 2022 r., sygn. akt VII U 633/21, (1) oddalił odwołanie A. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia (...) (...); przyznał od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokat E. N. 135 zł powiększoną o należny podatek od towarów i usług tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej odwołującej z urzędu (2).

Rozstrzygnięcie Sądu I instancji poprzedzone zostało następującymi ustaleniami: zaskarżoną decyzją organ rentowy na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 53 ze zm.) ponownie ustalił A. S. wysokość renty rodzinnej po zmarłym mężu Z. S. i przeliczył świadczenie od 1 maja 2020 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. W odwołaniu od decyzji A. S. domagała się zwiększenia przyznanej renty poprzez zaliczenie pracy jej męża w (...) Spółdzielni (...) w M. od 1 kwietnia 1985 r. do 31 marca 1989 r. jako wozak mleka.

Z. S. zmarł 21 września 2019 r. W dniu 11 grudnia 2019 r. odwołująca przełożyła dodatkowe dokumenty w celu przeliczenia renty rodzinnej. Decyzją z dnia 22 stycznia 2020 r. organ rentowy przeliczył rentę rodzinną odwołującej od 1 września 2019 r., tj. od przyznania świadczenia. Renta rodzinna wyniosła od 21 września 2019 r. 1 355,95 zł. Do ustalenia wysokości świadczenia Zakład uwzględnił okresy składkowe w wymiarze 28 lat, 7 miesięcy i 3 dni (343 miesiące), okresy nieskładkowe w wymiarze 11 miesięcy i 16 dni (11 miesięcy). Podstawa wymiaru świadczenia została ustalona jak w decyzji z dnia 5 listopada 2019 r. W dniu 5 maja 2021r. A. S. złożyła wniosek o przeliczenie renty rodzinnej i po jego rozpoznaniu organ wydał zaskarżoną decyzję.

Z. S. od 1 września 1977 r. podjął pracę w Spółdzielni Kółek Rolniczych w C.. Został zatrudniony w charakterze pracownika fizycznego - przyuczenie do zawodu, z wynagrodzeniem 7,30zł /godz. plus przysługująca premia. W związku z ukończeniem kursu i uzyskaniem prawa jazdy z dniem 1 kwietnia 1978 r. został zatrudniony na stanowisku traktorzysty w pełnym wymiarze czasu pracy, z wynagrodzeniem określonym w stawce godzinowej + premia. Z. S. pracował w (...) w C. do 31 marca 1989 r. (przez cały okres zatrudnienia wynagrodzenie było określone w stawce godzinowej i w ostatnim okresie wynosiło 12 zł/godz.). Z tytułu ww. zatrudnienia Z. S. podlegał ubezpieczeniom społecznym.

W okresie od 1 kwietnia 1985 r. do 31 marca 1989 r. Z. S. był zatrudniony w (...) Spółdzielni (...) w M. na podstawie umowy zlecenia jako wozak mleka. Jego wynagrodzenie brutto z tego tytułu wynosiło: 1985 - 151 758 zł, 1986 - 325 929 zł, 1987 - 388 339 zł, 1988 - 617 387 zł, 1989 - 197 088 zł. Z zapisów w kartotekach wynagrodzeń wynika, że od tego wynagrodzenia była odprowadzana składka do ZUS.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach ZUS (dot. zatrudnienia w (...) C.), dokumentacji dot. zatrudnienia na umowie zlecenia w Spółdzielni (...) w M. płacowej (w tym listy płac, zaświadczenia z (...) Spółdzielni (...) w M.). Strony nie kwestionowały prawdziwości i mocy dowodowej dokumentów, a Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie jest niezasadne. W uzasadnieniu wyroku argumentował, że przedmiotem sporu było zaliczenie do stażu pracy Z. S. okresu jego pracy na podstawie umowy zlecenia od 1 kwietnia 1985 r. do 31 marca 1989 r. w (...) Spółdzielni (...) w M., a także uwzględnienia zarobków tam uzyskiwanych. Sąd Okręgowy odwołał się do treści art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz.U. z 1995r. Nr 65, poz. 333), który w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie stanowił, że obowiązkowe ubezpieczenie społeczne określone ustawą obejmuje osoby wykonujące stale i odpłatnie pracę na postawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia zawartej z jednostkami gospodarski uspołecznionej. Stosownie do art. 2 ust. 1 pkt 2 powołanej ustawy w brzmieniu obowiązującym w okresie objętym sporem ubezpieczenie nie obejmuje osób, które zawarły umowę, jeżeli osoby te są równocześnie pracownikami zatrudnionymi w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa wymiaru obowiązującego w danym zawodzie albo są objęte odrębnymi przepisami w zakresie zaopatrzenia lub ubezpieczenia społecznego.

Jednocześnie zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 13a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych okresami składkowymi są okresy pracy na obszarze Państwa Polskiego wykonywanej na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu takiej umowy objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki.

Sporny okres zatrudnienia Z. S. na podstawie umowy zlecenia w Spółdzielni (...) w M., tj. od 1 kwietnia 1985 r. do 31 marca 1989 r. w całości pokrywa się z okresem jego zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy w Spółdzielni Kółek Rolniczych w C. (od 1 września 1977 r. do 31 marca 1989 r.). Z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy Z. S. podległ ubezpieczeniom społecznym. Zatem z uwagi na uregulowanie powołanego wyżej 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia nie podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywanej umowy zlecenia. Tym samym brak było podstaw do odprowadzania za niego składki na ubezpieczenie społeczne przez Spółdzielnię (...) w M. z tytułu świadczonej przez niego pracy w charakterze wozaka mleka. Fakt odprowadzania składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu umowy zlecenia przez Spółdzielnię (...) w M., która była składką nienależną, nie czyni z okresu, którego dotyczyła, okresu składkowego. W konsekwencji również wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia nie może być uwzględnione przy ustalaniu wysokości renty rodzinnej.

Mając powyższe na uwadze sąd na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 1 kpc orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku, O kosztach procesu orzeczono zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U.2019 poz. 18).

W apelacji odwołująca zaskarżyła wyrok w punkcie 1 zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. art. 6 ust. 2 pkt 13a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który stanowi, że okresami składkowymi są okresy pracy na obszarze Państwa Polskiego wykonywanej na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu takiej umowy objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki, poprzez niezaliczenie przy przeliczaniu renty rodzinnej A. S. okresu zatrudnienia jej zmarłego męża na podstawie umowy zlecenia jako wozak mleka w Spółdzielni (...) w M. w okresie od 1 kwietnia 1985 r. do 31 marca 1989 r., choć składki do ZUS z tytułu tego zatrudnienia zostały pobierane. A także naruszenie art. 5 kc w zw. z art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia poprzez sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, wyrażającą się w zasadzie legalności działania organów państwowych, które w działając zgodnie z przepisami prawa, uczciwie, lojalnie i sprawiedliwie i nie krzywdząc obywateli, poprzez odmowę zaliczenia przy przeliczaniu renty rodzinnej A. S. okresu zatrudnienia jej zmarłego męża na podstawie umowy zlecenia w Spółdzielni (...) w M., w okresie od 1 kwietnia 1985 r. do 31 marca 1989 r., gdzie pracował jako wozak mleka, w sytuacji kiedy składki na ubezpieczenie zostały przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych pobrane i nie zostały zwrócone, mimo że były nienależne.

W związku z tymi zarzutami wniesiono o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie 1 przez uwzględnienie odwołania i przeliczenie podstawy wymiaru renty rodzinnej po jej zmarłym mężu Z. S. przez zaliczenie stażu pracy, a tym samym zaliczenie do ustalenia podstawy jej wymiaru, zatrudnienia zmarłego w (...) Spółdzielni (...) w M. jako wozak mleka w okresie od 1 kwietnia 1885 r. do 31 marca 1989 r. od dnia 5 maja 2020 r., a także o zasądzenie od organu rentowego na rzecz A. S. zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, zaś niezależnie od wyniku postępowania o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej odwołującej się z urzędu, które nie zostały pokryte ani w całości ani w części, według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji podniesiono, że działania organu rentowego, który odmawia odwołującej się uwzględnienia zarobków męża w spornym okresie, odwołująca postrzega jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, bo jej zmarły mąż działał w zaufaniu do organów państwowych. Skoro istniały takie przepisy, że składki z umowy zlecenia nie należą się ZUS, to nie powinien on ich pobierać, a jak wpływały do niego takie nienależne składki, to jako organ państwowy, który z zasady nie powinien krzywdzić obywateli, powinien był zwrócić te składki od razu jej mężowi. Tak byłoby uczciwie i lojalnie wobec obywatela. Odwołująca stoi na stanowisku, że ZUS, który pobrał i wykorzystał składki jej zmarłego męża, powinien je teraz zwrócić poprzez wypłacaną jej rentę rodzinną, bo tak jest sprawiedliwie. W odpowiedzi na apelację Organ rentowy wniósł o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelację odwołującej należało oddalić jako niezasadną.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za własne zarówno poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne, jak i ocenę prawną przedstawioną w sposób wyczerpujący w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, czyniąc je - na podstawie art. 387 § 2 ¹ pkt 1 i 2 kpc - podstawą własnego rozstrzygnięcia i wobec tego za zbędne uznaje ponowne ich w tym miejscu przytaczanie.

Istota sporu w sprawie sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy organ rentowy prawidłowo wyliczył zmarłemu małżonkowi odwołującej świadczenie, a następnie po nim rentę rodzinną należną odwołującej się. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku szczegółowo rozważył przepisy, stanowiące podstawę prawną do wydania zaskarżonej decyzji. W apelacji skarżąca nie wskazała żadnych nowych okoliczności faktycznych ani dowodów, zaś skupiła się na kwestionowaniu wykładni przepisów mających zastosowanie w sprawie. Tymczasem zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (w brzmieniu obowiązującym w okresie spornym) ubezpieczenie społeczne nie obejmowało osób, które zawarły umowę zlecenia, jeżeli były one równocześnie pracownikami zatrudnionymi w wymiarze czasu nie niższym niż powołowa wymiaru obowiązującego w danym zawodzie albo były objęte odrębnymi przepisami w zakresie zaopatrzenia emerytalnego lub ubezpieczenia społecznego. Mąż odwołującej był zatrudniony w okresie spornym na podstawie umowy o pracę w (...)w C. w pełnym wymiarze czasu pracy od 1.09.1977 r. do 31.03.1989 r. Zatem wskazany wyżej przepis wprost stanowił, że nie podlegał w okresie od 1.04.1989 r. do 31.03.1989 r. obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu wykonywania umowy zlecenia zawartej z (...) Spółdzielnią (...). I słusznie wskazał Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku, że sam fakt odprowadzania składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu umowy zlecenia przez Spółdzielnię (...) w M. - która była składką nienależną - nie może uczynić z okresu, którego to dotyczyło, okresu składkowego. O tym, jakie przychody podlegają oskładkowaniu rozstrzygają przepisy ustawy, a nie wola stron. Odnośnie zarzutu odwołującej, dotyczącego naruszenia art. 5 kc wskazać należy, że w prawie ubezpieczeń społecznych nie stosuje się klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 27.10.2009 r., sygn. akt II UK 81/09). Przepisy prawa z zakresu ubezpieczeń społecznych są przepisami bezwzględnie obowiązującymi i przy ich stosowaniu ani organ rentowy, ani sąd nie mogą mieć na uwadze zasad współżycia społecznego; przepisy te muszą być bezwzględnie przestrzegane w stosunku do wszystkich.

Podsumowując; Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się żadnego uchybienia ze strony Sądu Okręgowego, który wydał zaskarżony wyrok i mając powyższe na względzie oddalił apelację, o czym orzeczono na podstawie art. 385 kpc. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie § 16 ust. 2 pkt 2 w zw. z § 15 ust. 2 w zw. z § 4 ust. 3 w zw. z § 24 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U.2024.763).

sędzia Zuzanna Drukała

Kraków,12 września 2024 r.