Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 lutego 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Krzysztof Kwaśniak

Protokolant: Edyta Bal-Jurkowska

po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2024 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z odwołania M. F.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w N.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji M. F.

od wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 lipca 2021 r. sygn. akt IV U 1473/19

oddala apelację.

Krzysztof Kwaśniak

III AUa 1668/21

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 21 lipca 2021 roku, oddalił odwołanie M. F. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. z dnia 9 października 2019 roku nr (...).

Sąd Okręgowy wskazał, iż zaskarżoną decyzją z dnia 9 października 2019 roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N., na podstawie art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych oraz przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, odmówił M. F. rekompensaty z powodu nie udowodnienia co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze na dzień 1 stycznia 2009 roku. W uzasadnieniu ZUS wskazał, iż M. F. nie przedłożyła do wniosku o emeryturę świadectwa pracy stwierdzającego wykonywania pracy w szczególnych warunkach, a pracodawca
w świadectwie pracy z dnia 28 grudnia 2016 roku wskazał, że nie dotyczy jej okres pracy w szczególnych warunkach.

W odwołaniu od powyższej decyzji M. F. podniosła, iż wprawdzie
z załączonych do akt postępowania świadectw pracy nie wynika wprost, że wykonywała prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, niemniej jednak okoliczności te wynikają z wyjaśnień jakie złożyła oraz zaświadczenia uzyskanego od firmy (...) z dnia 12 września 2019 roku.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania. Ustosunkowując się do argumentacji zawartej w odwołaniu wskazał, że decyzja organu rentowego jest zasadna i zgodna z przepisami ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych, ponieważ odwołująca nie wykazała wymaganych 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy w postępowaniu pierwszo-instancyjnym ustalił następujący stan faktyczny. Bezspornym w sprawie było, iż M. F. urodzona (...), w dniu 26 września 2019 roku złożyła wniosek o przyznanie rekompensaty. Ponadto Sąd Okręgowy ustalił, że M. F. zatrudniona była w Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Handlowym (...) w okresie od dnia 7 lutego 1995 roku do dnia 31 grudnia 1996 roku i od dnia 1 lipca 1997 roku do dnia 27 grudnia 2016 roku w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku głównej księgowej. Jako księgowa miesięcznie księgowała ponad 6 tysięcy pozycji. Program finansowy, którym się posługiwała był sprzężony z programem sprzedażowym i zgromadzone dane dekretowała na odpowiednie konta, sporządzała rachunek zysków i strat oraz bilanse. Pracowała od początku przy użyciu komputera kineskopowego. M. F. pracując na stanowisku Głównej Księgowej, wykonywała różne zadania, w tym wymagające precyzyjnego i skupionego widzenia, ponieważ podczas wprowadzania cyfr do programu księgowego rzeczywiście musiała przez ten moment wytężać wzrok. Z uwagi na mieszany sposób pracy (który polegał na wpatrywaniu się naprzemiennie w ekran, klawiaturę, dokumenty papierowe) nie była w ciągły sposób narażona na szczególne zmęczenie. Pracownica miała możliwość regulowania sobie długości czasu wpatrywania się w ekran. M. F. miała również inne zadania,
z których część wymagała posługiwania się komputerem, a część nie wymagała wykorzystywania komputera w ogóle.

Powyższy stan faktyczny Sąd pierwszej instancji ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach niniejszej sprawy, w aktach osobowych odwołującej, której wiarygodności i mocy dowodowej żadna ze stron nie kwestionowała w toku postępowania. Sąd Okręgowy oparł się również na zeznaniach odwołującej oraz świadków: L. D. (fakturzystki), M. G. (stolarza), uznając je za wiarygodne, spójne, logiczne. Świadkowie mieli codzienny kontakt z odwołującą się i wskazali na czym polegał charakter jej pracy. Ich zeznania korespondują z zeznaniami odwołującej co do charakteru czynności wykonywanych w spornych okresach. Sąd Okręgowy dopuścił także na etapie postępowania pierwszo-instancyjnego dowód w opinii biegłej z zakresu BHP, która po zbadaniu
akt sprawy, dokumentów przedstawionych przez pracodawcę, stwierdziła nieprawidłowości ze strony pracodawcy, mające pośredni wpływ na sposób obsługi komputera z monitorem ekranowym. Pracodawca dopuścił się bowiem uchybień
w związku z niezapoznawaniem pracownika z instrukcją obsługi konkretnego sprzętu, w której określone były ustawienia jaskrawości lub kontrastu pomiędzy znakami i tłem. Instrukcja użytkowania wskazywała na możliwość regulowania przez pracownika ekranu pod kątem obracania i nachylania, w odniesieniu do otaczających warunków. Te okoliczności miały wpływ na komfortowe użytkowanie sprzętu komputerowego i mogły wpływać na zmęczenie wzroku. Bez zapoznania się
z instrukcją obsługi pracodawca nie mógł mieć pewności, że pracownik wykonuje swoją pracę w sposób bezpieczny. Co więcej pracodawca nie zapoznał pracownicy
z kartą oceny ryzyka zawodowego w badanym okresie, a sama karta z 2003 roku została oszacowana niewłaściwie. Pracodawca nie przewidział również wielu zagrożeń i ryzyka z nimi związanych. Niewątpliwe miało to również wpływ pośredni na umiejętność unikania nadwyrężania wzroku przez pracownika, poprzez stosowanie środków profilaktycznych mających minimalizować takie negatywne doznania podczas pracy. Niemniej jednak, pomimo tych uchybień warunkiem koniecznym dla stwierdzenia czy dana praca była wykonywana w warunkach szczególnych jest stwierdzenie czy odbywała się w pełnym wymiarze czasu pracy
i w sposób ciągły. Przedstawione w toku postępowania dokumenty i okoliczności nie dają podstaw do stwierdzenia, że M. F. w badanym okresie wykonywała pracę wymagające precyzyjnego widzenia i obciążające narząd wzroku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Brak jest, w ocenie Sądu Okręgowego, jakichkolwiek podstaw do podważenia wiarygodności zeznań ww. świadków. Zeznania przesłuchanych w sprawie świadków potwierdziły w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości charakter zatrudnienia i rodzaj pracy wykonywanej przez odwołującą w spornym okresie oraz czas jaki spędzała na pracę przy komputerze. Zdaniem biegłej
z zakresu BHP, cechy takie jak precyzyjne widzenie i obciążenie narządu wzroku wystąpiły w trakcie wykonywania zadań zawodowych M. F., jednak nie
w natężeniu szczególnym z uwagi na to, że wykonywała również inne prace, a te przy komputerze wykonywane były w sposób mieszany. M. F. miała również inne zadania, z których część wymagała posługiwania się komputerem, a część nie wymagała wykorzystywania komputera w ogóle. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, na tej podstawie nie można przyznać, żeby jej praca w pełnym wymiarze czasu pracy wymagała precyzyjnego widzenia i obciążała wzrok, tak jak jest to wymagane rozporządzeniem z 1983 roku. Zatem jej praca polegała zarówno na posługiwaniu się komputerem w pracy biurowej podczas sporządzania na przykład różnych dokumentów, jak i obsługi komputera w szczególnych warunkach na przykład podczas wprowadzania cyfr do programu księgowego. Sąd Okręgowy pominął zarzuty zawarte w odpowiedzi na opinie bieglej, gdyż nie zawierały żadnych merytorycznych argumentów zasługujących na uwzględnienie. Jak biegła wskazała pracownica miała możliwość naprzemiennie spoglądania w dokumenty papierowe, klawiaturę oraz w ekran. Sama regulowała długość wpatrywania się w dokument papierowy, a następnie w ekran monitora. Taki system pracy (księgowej) nie wymusza na pracowniku ciągłego wpatrywania się w ekran. Ważnym zaznaczenia jest fakt, że pisanie pism na komputerze, przepisywanie określonych treści czy cyfr, formułowanie zdań, wprowadzanie danych elektronicznych z danych papierowych, zawsze wiązać się będą z możliwością odrywania wzroku od ekranu monitora, czy to w celu zerknięcia na papierowe dokumenty czy też zastanowienia się nad wprowadzanymi treściami. Tak też się dzieje w przypadku pracy księgowej, która polega przecież na przerywanym procesie wykorzystywania komputera do pracy.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie M. F. nie zasługują na uwzględnienie. Przechodząc do rozważań prawnych, Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, iż spór w przedmiotowej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych zasadnie odmówił odwołującej przyznania rekompensaty. Zgodnie z art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych, rekompensata oznacza odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. W myśl art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku
o emeryturach pomostowych, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS (ust. 2). Wymienione przepisy ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: [1] nienabycie prawa do emerytury pomostowej i [2] osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat. Przesłanka negatywna została zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Treść art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych może budzić wątpliwości. Literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do absurdalnego wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Skoro jednak zgodnie z art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS, kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r., to warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Analiza układu warunkującego prawo do emerytury pomostowej prowadzi do wniosku, że świadczenie to przysługuje tym pracownikom, którzy osiągnęli co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach
i rentach z FUS, ale nie nabyli prawa do emerytury pomostowej z powodu nieuznania ich pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Zgodnie z ust. 2 art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń, dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.
Z kolei ust. 4 cyt. przepisu stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Z powyższego wynika, że w celu ustalenia, czy odwołująca się wykonywała pracę w warunkach szczególnych należy odwołać się do przepisów dotychczasowych, w szczególności do rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zgodnie z § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach w nim określonych, są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Za pracę w szczególnych warunkach uznać należy taką pracę, która spełnia kryteria określone w przepisach w/w rozporządzenia Rady Ministrów – a mianowicie była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowiskach wymienionych w wykazie A lub B stanowiących załącznik do rozporządzenia. Oznacza to, iż praca wykonywana nawet w warunkach szkodliwych, wiążąca się z pewnymi zagrożeniami dla zdrowia, ale niewymieniona w w/w wykazach nie może być uznana za pracę w warunkach szczególnych. Zgodnie z wykazem A dział XIV poz. 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, do prac w warunkach szczególnych zalicza się prace szczególnie obciążające narząd wzroku
i wymagające precyzyjnego widzenia - w kartografii, montażu mikroelementów wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych. Powszechnie wiadome jest, że w okresie,
w którym tworzony był wykaz A, wskazana poz. 5 działu XIV stanowiącego załącznik nr 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze odnosiła się do monitorów starej generacji - kineskopowych, o niskiej rozdzielczości i to determinowało założenie prawodawcy, że praca z wykorzystaniem takich urządzeń wymagała precyzyjnego widzenia, co szczególnie obciążało wzrok. Postęp technologiczny w tej dziedzinie stopniowo powodował, że to założenie traciło swą aktualność i w tej sytuacji konieczna stawała się ocena wykonywanej pracy przez pryzmat ponadstandardowego (w stosunku do przeciętnej pracy z komputerem) obciążenia wzroku. W związku z tym trafne jest spostrzeżenie, że poz. 5 nie ma na uwadze samego posługiwania się komputerem
w pracy, lecz pracę szczególnie obciążającą wzrok i wymagającą precyzyjnego widzenia przy obsłudze elektronicznych monitów ekranowych. W takim właśnie znaczeniu tłumaczy się pojęcie "przy obsłudze", a więc, że nie wystarczy samo posługiwanie się komputerem w pracy, lecz konieczne jest wykonywanie pracy
z użyciem ekranu komputera, która szczególnie obciąża wzrok i wymaga precyzyjnego widzenia. W związku z tym nie jest trafny pogląd, że semantyczne znaczenie pojęcia "przy obsłudze" oznacza a priori odrzucenie pracy z użyciem ekranu komputera, bowiem nie wypełnia ona definicji "obsługi" monitora.
Z ustalonego w niniejszej sprawie stanu faktycznego wynikało jednoznacznie, że M. F. zatrudniona była w Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Handlowym (...) w okresie od dnia 7 lutego 1995 roku do dnia 31 grudnia 1996 roku i od dnia 1 lipca 1997 roku do dnia 27 grudnia 2016 roku w pełnym wymiarze czasu pracy. Odwołująca wykonując pracę na stanowisku Głównej Księgowej, wykonywała różne zadania, w tym również wymagające precyzyjnego widzenia, ponieważ podczas prowadzania cyfr do programu księgowego rzeczywiście musiała przez ten moment wytężać wzrok. Z uwagi na mieszany sposób pracy (który polegał na wpatrywaniu się naprzemiennie w ekran, klawiaturę, dokumenty papierowe) nie była w ciągły sposób narażona na szczególne zmęczenie. Pracownica miała możliwość regulowania sobie długości wpatrywania się w ekran. Następnie Sąd Okręgowy wyjaśnił, iż jedynie okresy wykonywania zatrudnienia
w pełnym wymiarze czasu pracy wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy
o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku) lub periodyczne, a nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia. Tylko jeśli czynności wykonywane
w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny, krótkotrwały, uboczny w stosunku do czynności podstawowych kwalifikowanych jako praca w szczególnych warunkach, to nie ma podstaw, aby tej pracy nie zaliczać całościowo do prac wykonywanych w warunkach szczególnych.

Mając na uwadze powyższe uwarunkowania w ocenie Sądu Okręgowego, wbrew stanowisku odwołującej, zaskarżona decyzja organu rentowego jest prawidłowa, a w związku z czym odwołanie jako niezasadne podlegało oddaleniu, albowiem M. F. nie posiada co najmniej 15-letniego okresu zatrudnienia
w szczególnych warunkach wymagany przez powołane wyżej przepisy, a nadto jej praca w świetle przeprowadzonych dowodów nie może zostać uznana za pracę
w warunkach szczególnych, a zatem nie przysługuje jej prawo do rekompensaty. Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na mocy powołanych wyżej przepisów oraz na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił orzekł jak w sentencji orzeczenia.

Apelację od powyższego wyroku złożyła M. F., zaskarżając wyrok
w całości. Apelująca zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na rozstrzygnięcie a polegający na uznaniu, że odwołująca nie pracowała
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na rzecz pracodawcy (...) mimo, że wskazują na to zeznania samej odwołującej jak i świadków, gdyż nie wykluczyli oni konieczności pracy polegającej na ciągłym wpatrywaniu się w ekran monitora.

W oparciu o przedstawione zarzuty odwołująca wniosła o zmianę skarżonego orzeczenia w całości i w konsekwencji uwzględnienie odwołania, ewentualnie
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje.

Apelacja według Sądu odwoławczego nie zasługuje na uwzględnienie
z następujących powodów. Sąd Apelacyjny nie podważa ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji i przyjmuje je za własne. W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy dokonał również prawidłowej subsumcji stanu faktycznego pod określone normy prawne uznając, iż złożone odwołanie od decyzji z dnia 9 października 2019 roku nie jest zasadne. W ocenie Sądu Apelacyjnego, we wskazanym wyżej zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak i kwalifikacji prawnej, które mogłyby uwzględnić ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji, Sąd Apelacyjny oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne (art. 387 § 2 ¹ k.p.c.). Sprawia to, że nie zachodzi potrzeba powtarzania szczegółowych ustaleń faktycznych oraz dokonanej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku interpretacji przepisów prawa mających zastosowanie w niniejszej sprawie.

Ponowna analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a także zarzutów podniesionych w apelacji prowadzi do wniosku, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego jest prawidłowy. Sąd pierwszej instancji przy rozpoznaniu sprawy ustalił stan faktyczny na podstawie dokumentacji złożonej w aktach sprawy, w tym aktach organu rentowego. Rozstrzygnięcie sprawy wymagało gruntownej analizy,
w pierwszej kolejności co do prawnego rozumienia pracy w szczególnych warunkach ujętej w pkt 5, dział XIV, wykaz A, a dopiero na tle wykładni tej normy odpowiedniego ustalenia i oceny czy praca ubezpieczonej odpowiadała pracy w szczególnych warunkach, którą ma na uwadze ten przepis. Sąd Apelacyjny bazował na ustaleniu pierwszej instancji, dla którego wiodące było nie tylko zeznanie ubezpieczonej
i zeznania świadków ale również opinia biegłego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Należało więc w pierwszej kolejności odkodować samo prawne pojęcie pracy w szczególnych warunkach określone w pkt 5, przy czym treść przepisu (normy) winna być rozważona wespół z innymi warunkami. Czyli chodziłoby o warunki pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze, o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz
o znacznym stopniu uciążliwości, a w tym konkretnym przypadku szczególnie obciążającej narząd wzroku i wymagającej precyzyjnego widzenia przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych. Nie dostrzega się przy tym pozytywnej regulacji normatywnej, która ex definitione pozwalałaby przyjąć, że każda praca
w pełnym wymiarze na stanowisku pracy wyposażonym w monitor ekranowy jest pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu pkt 5, dział XIV, wykaz A rozporządzenia. Z uwagi na treść przepisu z pkt 5 może zachodzić potrzeba odwołania się do różnych reguł wykładni, punktem wyjścia winny być jednak łącznie wszystkie przesłanki pracy w szczególnych warunkach. Chodzi więc o pracę
o znacznej szkodliwości i uciążliwości, szczególnie obciążającej narząd wzroku, co ma pozostawać z określoną czynnością polegającą na "obsłudze", a nie tylko na posługiwaniu się w pracy elektronicznym monitorem ekranowym. Rozpoznanie sprawy wymaga zatem ustalenia właściwej normy prawnej, gdyż dotychczasowe założenie o wykonywaniu pracy przy pomocy komputera, nawet stale i w pełnym wymiarze, różni się już tylko pojęciowo (literalnie) z warunkami pracy z pkt 5, dział XIV, wykaz A. Wszak poprzestanie na takiej normie, przy powszechnym posługiwaniu się komputerem w pracy na wielu różnych stanowiskach prowadziłoby do zatarcia różnic między pracą w szczególnych warunkach i pracą w której pracownik posługuje się komputerem. Wyrażenia „obsługiwać”, „posługiwać się” albo „pracować” z pomocą komputera semantycznie i funkcjonalnie mają inne znaczenie. Przepis pkt 5 nie ma na uwadze samego posługiwania się komputerem
w pracy, lecz pracę szczególnie obciążającą wzrok i wymagającą precyzyjnego widzenia przy obsłudze elektronicznych monitów ekranowych.

Pamiętać przy tym należy, iż okresy pracy w warunkach szczególnych,
o których mowa w wykazie A, stanowiącym załącznik nr 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia z dnia
7 lutego 1983 r. lub w świadectwie pracy. Okresy zatrudnienia przy wykonywaniu prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze pracy (uzasadniającymi prawo do emerytury w obniżonym wieku) uwzględnia się w treści świadectwa pracy, pod warunkiem, że praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu obowiązującym na danym stanowisku pracy. Sformułowanie „praca wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy” nie zostało wprawdzie zdefiniowane prawnie, lecz w powszechnie funkcjonującym jego rozumieniu uważa się, że chodzi tu o pracę należącą do podstawowych, określonych przez pracodawcę zadań pracownika, wykonywaną ciągle i na pełny etat. Zatem wykonywanie pracy
w niepełnym wymiarze czasu pracy lub wykonywanie różnego rodzaju prac nie tylko tych wymienionych w rozporządzeniu, nie może stanowić podstawy do zaliczenia tego okresu do stażu pracy uprawniającego do rekompensaty z tytułu pracy
w warunkach szkodliwych dla zdrowia.

Jak wyjaśnił to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 marca 2021 roku, sygn.
I USKP 17/21, w art. 3 ust. 4 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych nie chodzi o wymiar czasu pracy określony w umowie o pracę, lecz o wymiar czasu pracy faktycznie wykonywanej w narażeniu na czynniki ryzyka, które powodują, że dane prace są pracami wykonywanymi w szczególnych warunkach. Dlatego też dla uznania, że praca jest wykonywana w szczególnych warunkach, nie wystarcza określenie w umowie o pracę, że pracownik został zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na konkretnym stanowisku, z zajmowaniem którego związana jest jedynie (potencjalna) konieczność wykonywania prac wymienionych w wykazie prac w szczególnych warunkach, stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, ale niezbędne jest, aby prace takie rzeczywiście wykonywał w pełnym wymiarze czasu pracy, to jest codziennie i przez całą przewidzianą dla niego dniówkę roboczą. Dodatkowo warto wskazać wyrok Sądu Najwyższego II UK 672/15, iż „wyjątkowy charakter prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, możliwość zakwalifikowania pracy na danym stanowisku jako pracy wykonywanej
w szczególnych warunkach u pracodawcy, którego podstawowa działalność nie należy do branży, do której przyporządkowane jest dane stanowisko pracy, jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy wykonywanie tej pracy oznacza narażenie na tożsame szkodliwe czynniki właściwe branży przypisanej do stanowiska wymienionego w wykazie A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze”. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż pracodawca odwołującej – A. P., w piśmie z dnia 1 kwietnia 2021 r., (k. 53-56 a.s.) wyjaśnia, że obowiązki M. F., zatrudnionej na stanowisku Głównej Księgowej, obejmowały zarówno pracę przy komputerze jak i inne prace w tym nadzór nad aktami osobowymi pracowników, nadzór nad dokumentacją księgową, załatwianie spraw urzędowych czy spotkania i narady z kierownictwem firmy i nie sposób określić ile czasu odwołująca przeznaczała na prace przy komputerze.

Odnosząc się do kwestii czy obsługa komputera jest równoznaczną z pracą przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych z wskazanym szczególnym obciążeniem wzroku odwołać się należy do orzeczenia Sądu Najwyższego, który
w postanowieniu z 22 marca 2012 roku sygn. I UK 403/11, wyjaśnił, iż nie ma pozytywnej regulacji normatywnej, która ex definitione pozwalałaby przyjąć, że każda praca w pełnym wymiarze na stanowisku pracy wyposażonym w monitor ekranowy jest pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu pkt 5, dział XIV, wykaz A rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Praca
z pomocą komputera nie jest więc pracą przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych.

Na pełną akceptację zasługują zatem wywody prawne przedstawione
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Warto uzupełnić te informacje orzeczeniem Sądu Najwyższego (sygn. akt III UK 31/15), w którym stwierdzono, że „pracami
w szczególnych warunkach są prace o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz
o znacznym stopniu uciążliwości, co oznacza, że oba te elementy (znaczna szkodliwość dla zdrowia i znaczny stopień uciążliwości) muszą występować równocześnie. Praca w warunkach szkodliwych nie jest zatem tożsama z pracą
w szczególnych warunkach. Konieczne jest bowiem, aby praca ta była równocześnie pracą o znacznej uciążliwości, a takie zostały rodzajowo wymienione w załączniku do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.”. Tak wiec warunkiem zaliczenia pracy
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze do stażu zatrudnienia wymaganego do nabycia emerytury w niższym wieku emerytalnym (w niniejszym przypadku przyznania rekompensaty) jest wykonywanie konkretnego zatrudnienia przy pracach nomenklaturowo wymienionych w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.
z 1983 r. Nr 8, poz. 43).

Na koniec warto wskazać na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia II UKN 598/00, że „o uprawnieniu do emerytury na podstawie § 2 rozporządzenia, decyduje łączne spełnienie przez pracownika wszystkich warunków określonych w tym przepisie, a nie jego przekonanie, że charakter lub warunki pracy wystarczają do uznania jej za wykonywaną w szczególnych warunkach”.

Reasumując, Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, zarówno w zakresie rekonstrukcji okoliczności faktycznych niniejszej sprawy, jak też interpretacji podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Apelacja nie zawiera zarzutów podważających zasadność zaskarżonego wyroku, wobec czego podlega oddaleniu na mocy art. 385 k.p.c.

Krzysztof Kwaśniak