Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 maja 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dariusz Płaczek

Protokolant: Robert Nędza

po rozpoznaniu w dniu 7 maja 2025 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z odwołania M. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 sierpnia 2020 r. sygn. akt IV U 1468/19

oddala apelację.

Dariusz Płaczek

sygn. akt III AUa 2745/20

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu wyrokiem z dnia 18 sierpnia 2020 r. zmienił zaskarżoną przez M. M. decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w N. z dnia 10 października 2019 r. w ten sposób, że przyznał M. M. rekompensatę z tytułu pracy w szczególnych warunkach począwszy od dnia 1 października 2019 r.

Wydając powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy uznał za niesporne, że M. M., ur. (...), w dniu 4 października 2019 roku złożyła wniosek o przyznanie rekompensaty. Zdaniem ZUS M. M. nie posiada okresu pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 15 lat. ZUS nie uznał za udowodnione okresu pracy w szczególnych warunkach od dnia 1 stycznia 1992 roku do dnia 31 grudnia 2008 roku, ponieważ stanowisko zastępca kierownika działu finansowo księgowego, starszy specjalista nie są wymienione w dziale XIV pkt 5 wykazu stanowiącego załącznik do Zarządzenia nr 64 Ministra Komunikacji z dnia 29 czerwca 1983 roku w sprawie prac w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu komunikacji. Praca operatora mikroskopów i monitorów ekranowych wymieniona jest w wykazie A, dział XIV poz. 5 pkt 4 i dotyczy stanowisk szczególnie obciążających narząd wzroku i wymagających precyzyjnego widzenia - w kartografii, montażu mikroelementów, wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych - wobec powyższego zdaniem ZUS nie można uznać, że praca przy komputerze w warunkach biurowych jest równoznaczna z ww. pracą. Ponadto Sąd Okręgowy ustalił, że M. M. pracowała w Przedsiębiorstwie (...) w G. w okresie od 1 stycznia 1992 roku do 31 grudnia 2008 roku na stanowisku starszy specjalista, zastępca kierownika działu finansowo księgowego, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. M. K. była zwierzchnikiem M. M.. W Przedsiębiorstwie (...) w G. M. K. zatrudniona była od 1976 r. do 2016 r., początkowo na stanowisku referenta, a od 1982 r. piastowała stanowisko kierownika działu finansowo - księgowego. W zakładzie pracy pierwsze komputery zostały zakupione w dniu 11 grudnia 1990 roku i wyposażono nimi dział księgowości, dział ten został po raz kolejny wyposażony w kolejne komputery w dniu 15 marca 1991 r. Przy jednym z ww. komputerów pracowała M. M. w okresie od 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 2008r. Przedmiotowe komputery były komputerami kineskopowymi, na których występował efekt migotania, tętnienia obrazu oraz zjawisko odbić i olśnień, co prowadziło do szybszego zmęczenia oczu pracownika pracującego przy tego typu komputerze oraz w konsekwencji znacznego obciążenia narządu wzroku. Monitory ekranowe wyzwalały promieniowanie kineskopowe. M. M. korzystała
z okularów ochronnych koniecznych do pracy przy tego rodzaju komputerze. Praca odwołującej polegała na tym, że przez 8 godzin pracowała przy komputerze
i prowadziła dokumentację z zakresu kosztów i sprzedaży przedsiębiorstwa. Wprowadzała w związku z tym wszystkie dokumenty do systemu, w który wyposażony był komputer. Do jej obowiązków należało m.in. przyjmowanie sprawdzonych dowodów zakupu usług zewnętrznych (faktury, noty korygujące) oraz ich dekretowanie i rozliczanie na poszczególne pozycje kosztów w układzie kalkulacyjnym, prowadzenie ewidencji analitycznej do kont zespołu 5 według zakładowego planu kont kosztów rozliczonych, prowadzenie analitycznej ewidencji sprzedaży (kont zespołu 7) i kosztów własnych sprzedaży, uzgadnianie prowadzonej ewidencji analitycznej z ewidencją syntetyczną, sporządzenie not księgowych do przeksięgowania kosztów własnych sprzedaży, przygotowywanie materiałów do sprawozdawczości z powyższego zakresu, sporządzanie okresowych informacji
o wysokości kosztów na poszczególnych pozycjach kosztów rozliczonych, sprawdzanie pod względem formalno - rachunkowym innych dowodów księgowych, przygotowywanie dowodów księgowych i prowadzonych urządzeń księgowych do archiwizowania. Inspektorem BHP w Przedsiębiorstwie jest od 1979 r. A. M.. Praca na komputerach przy tego rodzaju pracy wykonywanej przez odwołującą wymagała precyzyjnego widzenia, co znacznie obciążało wzrok. Praca była męcząca, po pracy bolały ją oczy, które również łzawiły. W związku z tym pracownicy otrzymywali dodatek pierwszego stopnia za pracę wykonywaną w warunkach szkodliwych. Odwołująca otrzymywała taki dodatek w latach 1997 – 2001. Pracodawca odprowadzał składki na ubezpieczenia społeczne od dodatków za pracę w warunkach szczególnych. Komputery nowszej generacji zostały zakupione w 2005 r. Okoliczności te Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach sprawy, a także na podstawie zeznań świadków M. K. i A. M. oraz zeznań odwołującej. Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne zeznania odwołującej w zakresie, w jakim podawała ona, iż pracowała przy komputerach kineskopowych starego typu. Jakakolwiek inna praca poza komputerem była pracą marginalną. Co do zasady odwołująca „prowadziła” dokumentację z zakresu kosztów i sprzedaży przedsiębiorstwa, wprowadzała w związku z tym wszystkie dokumenty do systemu, w który wyposażony był komputer. Praca na komputerze była męcząca, po pracy bolały ją oczy które również łzawiły. Zeznania odwołującej korespondowały z treścią dokumentacji zgormadzonej w aktach i z treścią zeznań świadków, którzy szczegółowo opisali charakter pracy odwołującej. Pozostałe okoliczności sprawy uznał Sąd za bezsporne, bowiem nie były one kwestionowane przez strony. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione i wskazał, że spór dotyczył ustalenia, czy organ rentowy zasadnie odmówił przyznania rekompensaty. Zgodnie z art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych, rekompensata oznacza odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. W myśl art. 21 ust. 1 w/w ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS (ust. 2). Wymienione przepisy ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: nienabycie prawa do emerytury pomostowej i osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat. Przesłanka negatywna została zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Treść art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych może budzić wątpliwości. Literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do absurdalnego wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Skoro jednak zgodnie z art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r., to warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy o e. p. należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Analiza układu warunkującego prawo do emerytury pomostowej prowadzi do wniosku, że świadczenie to przysługuje tym pracownikom, którzy osiągnęli co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ale nie nabyli prawa do emerytury pomostowej z powodu nieuznania ich pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Z kolei ust. 4 cyt. przepisu stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Z powyższego wynika, że w celu ustalenia, czy odwołujący się wykonywał pracę w warunkach szczególnych należy odwołać się do przepisów dotychczasowych, w szczególności do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43, z późn. zm.). Zgodnie z § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach w nim określonych, są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Za pracę w szczególnych warunkach uznać należy taką pracę, która spełnia kryteria określone w przepisach w/w rozporządzenia Rady Ministrów – a mianowicie była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowiskach wymienionych w wykazie A lub B stanowiących załącznik do rozporządzenia. Oznacza to, iż praca wykonywana nawet w warunkach szkodliwych, wiążąca się z pewnymi zagrożeniami dla zdrowia, ale niewymieniona w w/w wykazach nie może być uznana za pracę w warunkach szczególnych. Sąd Okręgowy wskazał, że powszechnie wiadome jest, iż w okresie, w którym tworzony był wykaz A, wskazana poz. 5 działu XIV stanowiącego załącznik nr 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze odnosiła się do monitorów starej generacji - kineskopowych, o niskiej rozdzielczości i to determinowało założenie prawodawcy, że praca z wykorzystaniem takich urządzeń wymagała precyzyjnego widzenia, co szczególnie obciążało wzrok. Postęp technologiczny w tej dziedzinie stopniowo powodował, że to założenie traciło swą aktualność i w tej sytuacji konieczna stawała się ocena wykonywanej pracy przez pryzmat ponadstandardowego (w stosunku do przeciętnej pracy z komputerem) obciążenia wzroku. W związku z tym trafne jest spostrzeżenie, że poz. 5 nie ma na uwadze samego posługiwania się komputerem w pracy, lecz pracę szczególnie obciążającą wzrok i wymagającą precyzyjnego widzenia przy obsłudze elektronicznych monitów ekranowych. W takim właśnie znaczeniu tłumaczy się pojęcie "przy obsłudze", a więc, że nie wystarczy samo posługiwanie się komputerem w pracy, lecz konieczne jest wykonywanie pracy z użyciem ekranu komputera, która szczególnie obciąża wzrok i wymaga precyzyjnego widzenia. W związku z tym nie jest trafny pogląd, że semantyczne znaczenie pojęcia "przy obsłudze" oznacza a priori odrzucenie pracy z użyciem ekranu komputera, bowiem nie wypełnia ona definicji "obsługi" monitora. Z ustalonego w niniejszej sprawie stanu faktycznego wynika jednoznacznie, że odwołująca pracowała w Przedsiębiorstwie (...) w G. w okresie od 1 stycznia 1992 roku do 31 grudnia 2008 roku na stanowisku zastępca kierownika działu finansowo księgowego, starszy specjalista stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Komputery, w który wyposażony był zakład pracy w okresie zatrudnienia odwołującej w spornym okresie, były komputerami kineskopowymi, na których występował efekt migotania, tętnienia obrazu oraz zjawisko odbić i olśnień, co prowadziło do szybszego zmęczenia oczu oraz znacznego obciążenia narządu wzroku. Monitory ekranowe wyzwalały promieniowanie kineskopowe. M. M. korzystała z okularów ochronnych koniecznych do pracy przy tego rodzaju komputerze. Praca odwołującej polegała na tym, że przez 8 godzin siedziała przy tego rodzaju komputerze
i prowadziła dokumentację z zakresu kosztów i sprzedaży przedsiębiorstwa. Wprowadzała w związku z tym wszystkie dokumenty do systemu, w który wyposażony był komputer. Praca na komputerach przy tego rodzaju pracy wykonywanej przez odwołującą wymagała precyzyjnego widzenia co znacznie obciążało wzrok. Praca na komputerze była męcząca, po pracy M. M. bolały oczy, które również łzawiły. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
4 czerwca 2019 r. III UK 150/18 stwierdził, że prawo do rekompensaty przysługuje takiemu pracownikowi, który przy użyciu monitora wykonywał pracę wymagającą precyzyjnego widzenia w warunkach szczególnego obciążenia wzroku. Wynika z tego, że w spornym okresie odwołująca wykonywała pracę w warunkach szczególnych wymienioną w powołanym wyżej rozporządzeniu. Spełnione zatem zostały wymagania określone w rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze. W ocenie Sądu Okręgowego została także spełniona przesłanka z § 2 ust. 1 w.w. rozporządzenia tj. warunek, aby praca w szczególnych warunkach była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Odwołująca posiada więc co najmniej 15 - letni okres zatrudnienia w szczególnych warunkach, co powoduje, że przysługuje jej prawo do otrzymania rekompensaty. Z tych względów Sąd Okręgowy orzekł jak w wyroku na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. i powołanych przepisów prawa materialnego.

Apelację od powyższego wyroku złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N., zaskarżając wyrok w całości. Apelujący zarzucił: 1) naruszenie przepisów prawa materialnego, a to: - art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych w zw. z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i w zw. z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, poprzez ustalenie prawa do rekompensaty osobie niespełniającej przesłanki 15 lat pracy w warunkach szczególnych tj. przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że praca przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych na stanowisku z-cy kierownika działu finansowo - księgowego i starszego specjalisty jest pracą w szczególnych warunkach, o której stanowi wykaz A, dział XIV, poz. 5 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego; 2) naruszenie przepisów prawa procesowego, a to: - art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i przyjęcie, że ubezpieczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała pracę w warunkach szczególnych, podczas gdy przeprowadzone przez Sąd Okręgowy dowody nie dają podstaw do dokonania tego rodzaju oceny; - sprzeczność ustaleń Sądu Okręgowego z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez ustalenie, że wnioskodawczyni spełniła wszystkie warunki wymagane do przyznania prawa do emerytury
z rekompensatą, tj. udokumentowała ponad 15 - letni okres pracy w szczególnych warunkach wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, podczas gdy
w rzeczywistości ta przesłanka nie została spełniona. Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje.

Apelacja nie jest zasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy przeprowadził właściwe postępowanie dowodowe, a zebrane dowody poddał ocenie w pełni odpowiadającej wymogom z art. 233 § 1 k.p.c. Na tej podstawie Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił okoliczności faktyczne niniejszej sprawy, które następnie poddał prawidłowej ocenie prawnej, należycie odnosząc się do żądania, z jakim wystąpiła odwołująca. Z tych względów Sąd Apelacyjny podzielił zarówno ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, przyjmując je za własne, jak i argumentację prawną przytoczoną w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

W rozpoznawanej sprawie odwołująca ubiegała się o przyznanie rekompensaty, o jakiej mowa w art. 21 w zw. z art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1696), a swojego uprawnienia do otrzymania rekompensaty upatrywała w fakcie wykonywania pracy
w szczególnych warunkach w wymaganym rozmiarze w trakcie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w G. w okresie od 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 2008 r., gdzie pracowała jako kierownik działu finansowo – księgowego i obsługiwała komputer kineskopowy. Odwołująca podnosiła, że zajmowała się wprowadzaniem danych do systemu informatycznego, co wymagało precyzyjnego widzenia i znacząco obciążało narząd wzroku.

Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r.
o emeryturach pomostowych, rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Przesłanki tzw. pozytywne nabycia prawa do rekompensaty określa przepis art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 15 lat. Z kolei art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych stanowi, że rekompensata nie przysługuje takiej osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, co stanowi tzw. przesłankę negatywną nabycia prawa do rekompensaty. Zgodnie z treścią art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę i jest ona przyznawana w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Z powyższych przepisów wynika zatem, że dla ustalenia prawa do rekompensaty konieczne jest ustalenie, iż ubezpieczony do dnia 1 stycznia 2009 r. udowodnił 15 - letni okres pracy w szczególnych warunkach, przy jednoczesnym braku możliwości uzyskania prawa do emerytury pomostowej lub prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na skutek zmiany stanu prawnego wprowadzonego ustawą
o emeryturach pomostowych. W przedmiotowej sprawie organ rentowy odmawiając przyznania rekompensaty powoływał się na niewykazanie przez odwołującą co najmniej 15 – letniego stażu pracy w szczególnych warunkach udokumentowanego do dnia 31 grudnia 2008 r. Zdaniem organu rentowego w latach 1992 – 2008 odwołująca wykonywała standardową pracę biurową, w której dodatkowo jako narzędziem wykonywania takiej pracy posługiwała się komputerem, co nie może zostać zakwalifikowane jako wykonywanie pracy w szczególnych warunkach. Wypada też zauważyć, że odwołująca w postępowaniu przed organem rentowym, ani też później, nie przedstawiła świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska organu rentowego i uznał, że w całym spornym okresie tj. od 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 2008 r. odwołująca wykonywała pracę w szczególnych warunkach, o jakiej mowa w wykazie A dziale XIV „prace różne” poz. 5 „prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia - w kartografii, montażu mikroelementów wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych”. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że zostały spełnione wszystkie przesłanki warunkujące nabycie prawa do rekompensaty.

W wywiedzionej apelacji organ rentowy nie kwestionował poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych, w szczególności ustaleń co do czynności faktycznie wykonywanych przez odwołującą i warunków, w jakich te czynności były realizowane, nie zgadzał się natomiast z przyjętą przez Sąd Okręgowy kwalifikacją prawną czynności wykonywanych przez odwołującą w spornym okresie. Tym samym apelacja organu rentowego, chociaż zawierała zarzuty naruszenia prawa materialnego i prawa procesowego, w istocie rzeczy wymierzona była w przyjętą przez Sąd Okręgowy ocenę prawną ustalonych w sprawie okoliczności. Należy tutaj zaznaczyć, że Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie wielokrotnie wskazywał na to, iż praca w szczególnych warunkach to sfera ustaleń stanu faktycznego i jej ocena (prawna kwalifikacja) należy do sądu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2019 r., I UK 394/17, LEX nr 2607310, a także wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 24 września 2014 r., III UK 196/13, z dnia 5 grudnia 2016 r., III UK 35/16 i z dnia 22 lutego 2017 r., III UK 83/16). W tym miejscu podkreślenia wymaga, że Sąd Okręgowy w sposób obszerny i bardzo precyzyjny przedstawił w uzasadnieniu wyroku czynności wykonywane przez odwołującą w trakcie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w G., opierając się w tym zakresie na materiale dowodowym zaoferowanym przez strony postępowania, a zwłaszcza przez odwołującą, przede wszystkim na zeznaniach zawnioskowanych przez odwołującą świadków, którzy swoją wiedzę w tym zakresie czerpali stąd, że
w spornym okresie zatrudnieni byli wspólnie z odwołującą u tego samego pracodawcy, a w szczególności istotne były zeznania świadka A. M. pełniącego funkcję inspektora ds. BHP. Sąd Okręgowy jednoznacznie ustalił, czym zajmowała się odwołująca, jakie czynności wykonywała w ramach realizacji obowiązków pracowniczych i gdzie czynności te wykonywała. Co istotne apelacja - jak podniesiono to wyżej - takich ustaleń nie podważała, zaś ogół argumentacji zawartej w uzasadnieniu apelacji wskazywał, że skarżący organ rentowy nie zgadzał się z powziętą przez Sąd Okręgowy oceną czynności pracowniczych wykonywanych przez odwołującą.

Przystępując do oceny zarzutów podniesionych przez skarżący organ rentowy należy zaznaczyć, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy i jej wykonywanie w warunkach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze, a więc stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy). Dodatkowo trzeba mieć na uwadze, że nieprzedłożenie przez odwołującą
w niniejszej sprawie świadectwa wykonywania pracy w szczególnych nie jest okolicznością, która samoistnie przesądza o niemożności zakwalifikowania danego okresu zatrudnienia jako okresu pracy w szczególnych warunkach. W postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd nie jest związany ani tym, że ubezpieczony nie przedłożył świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych, ani też tym, że takie świadectwo zostało wystawione. Okoliczności, od których zależy prawo do emerytury, mogą być wykazywane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego, w tym także zeznaniami świadków. W ramach postępowania sądowego sąd ubezpieczeń społecznych ocenia zarówno zasadność odmowy wydania przez pracodawcę świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, jak i zasadność umieszczenia w świadectwie pracy wzmianki, że pracownik wykonywał pracę w warunkach szczególnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1999 r., II UKN 619/98, OSNP 2000/11/439).

W ocenie Sądu Apelacyjnego w okolicznościach niniejszej sprawy prawidłowo ocenił Sąd Okręgowy, że w całym spornym okresie tj. od 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 2008 r. odwołująca wykonywała pracę w szczególnych warunkach, o jakiej mowa w wykazie A dziale XIV poz. 5, gdzie ustawodawca wymienił „prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia - w kartografii, montażu mikroelementów wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych”.
Z uregulowania tego wynika, że chodzi o prace szczególnie obciążające wzrok
i wymagające precyzyjnego widzenia, a zarazem prace wykonywane w ściśle określonych dziedzinach. Zasadnicze znaczenie przy kwalifikowaniu pracy
w szczególnych warunkach ma to, czy praca była wykonywana przy obciążeniu wzroku i czy wymagała precyzyjnego widzenia. Obie te cechy powinny wystąpić kumulatywnie. Jak zaznaczył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 czerwca 2019 r. III UK 150/18 (OSNP 2020/5/45) kwalifikacja wystąpienia wskazanych czynników ma wymiar ocenny. Do takiej konkluzji uprawnia posłużenie się terminem „szczególnie”, co oznacza, że prawodawca wartościuje prace obciążające narząd wzroku
i wymagające precyzyjnego widzenia. Obie te właściwości muszą wystąpić w stopniu kwalifikowanym. W zindywidualizowanym stanie faktycznym zachodzi zatem konieczność przesądzenia, czy wykonywana praca szczególnie obciążała narząd wzroku i wymagała precyzyjnego widzenia, czy też cechy te wystąpiły, jednak nie w natężeniu „szczególnym”. Właściwość ta nawiązuje do pojęcia pracy o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, o której mowa w art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 marca 2010 r., II UK 236/09, LEX nr 599770; z dnia 16 kwietnia 2013 r., II UK 236/12, LEX nr 1318205). Co do wymienionych w przepisie prac przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych Sąd Najwyższy wyjaśnił, że nie chodzi o samo posługiwanie się komputerem na stanowisku pracy (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008/21 – 22/329; z dnia 8 marca 2010 r., II UK 236/09, LEX nr 599770; z dnia 13 czerwca 2012 r., II UK 319/11, LEX nr 1229814; z dnia 18 listopada 2014 r., II UK 45/14, LEX nr 1567475; z dnia 17 grudnia 2014 r., I UK 171/14, LEX nr 1621324; z dnia 13 czerwca 2017 r., III UK 160/16, LEX nr 2329018). Brak jest bowiem pozytywnej regulacji normatywnej, która ex definitione pozwalałaby przyjąć, że każda praca w pełnym wymiarze czasu na stanowisku wyposażonym
w monitor ekranowy jest pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu powołanego przepisu. Takiej kwalifikacji prawnej podlega jedynie praca przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, jeżeli oddziaływa na wzrok pracownika
i wymaga precyzyjnego widzenia, bo z tej przyczyny została ujęta w wykazie prac szczególnie szkodliwych na podstawie dotychczasowych przepisów. Chodzi o pracę o znacznej szkodliwości i uciążliwości, co powinno pozostawać w związku
z określoną czynnością polegającą na obsłudze, a nie tylko na posługiwaniu się
w pracy elektronicznym monitorem ekranowym. Przy powszechnym posługiwaniu się komputerami w pracy na wielu różnych stanowiskach, odmienna interpretacja tego przepisu prowadziłoby do zatarcia różnic między pracą w szczególnych warunkach
i pracą, w której pracownik posługuje się komputerem. O pracy związanej z obsługą elektronicznych monitorów ekranowych mowa jest także w § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. Nr 148, poz. 973). Przepisy tego rozporządzenia określają wymagania bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz ergonomii, jaki i organizacji pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Jednakże przepisów nawet tego rozporządzenia nie stosuje się do każdej pracy z systemem komputerowym (§ 3 rozporządzenia). Przykładowo nie odnoszą się one do systemów przenośnych nieprzeznaczonych do użytkowania na danym stanowisku pracy. Jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 listopada 2018 r., II UK 367/17, w okresie, w którym tworzony był wykaz A, wskazana poz. 5 działu XIV odnosiła się do monitorów starej generacji - kineskopowych, o niskiej rozdzielczości i to determinowało założenie prawodawcy, że praca z wykorzystaniem takich urządzeń wymagała precyzyjnego widzenia, co szczególnie obciążało wzrok. Postęp technologiczny w tej dziedzinie stopniowo powodował, że to założenie traciło na aktualności i w tej sytuacji konieczna stawała się ocena wykonywanej pracy przez pryzmat ponadstandardowego (stosunku do przeciętnej pracy przy komputerze) obciążenia wzroku. W związku z tym trafne jest spostrzeżenie, że poz. 5 działu XIV wykazu A nie ma na uwadze samego posługiwania się komputerem w pracy, lecz pracę szczególnie obciążającą narząd wzroku i wymagającą precyzyjnego widzenia przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy trzeba zauważyć, że
z zebranego w sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wynika, iż w spornym okresie odwołująca wykonywała pracę, która szczególnie obciążała narząd wzroku i wymagała precyzyjnego widzenia. Odnosząc się do zarzutu apelacji, iż pracę taką wykonywała tylko do roku 2005r. należy zauważyć, iż w świetle ustaleń Sądu pierwszej instancji w tym roku jedynie wymieniano komputery, pozostawiając dotychczasowe monitory. Z materiału dowodowego zgromadzonego w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, w tym z zaświadczenia pracodawcy z dnia 25 września 2019r. (akta emerytalne) wynika, że odwołująca pracowała przy monitorach ekranowych starego typu do roku 2008. Stałą pracę odwołującej przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych do roku 2008 potwierdzają również zeznania odwołującej, a także zeznania świadków M. K. i A. M.. Przede wszystkim zeznania świadków przeczą tezie podnoszonej przez organ rentowy, że odwołująca wykonywała zwyczajną, standardową pracę biurową i dodatkowo w tej pracy posiłkowała się komputerem. Praca o takiej charakterystyce, jak opisywana przez organ rentowy, istotnie nie mogłaby zostać uznana za pracę w szczególnych warunkach, jednak czynności wykonywane przez odwołującą były diametralnie odmienne od tego, co przedstawiał organ rentowy. Jak zeznała świadek M. K., praca odwołującej polegała na księgowaniu za pomocą komputera przez 8 godzin dziennie, co koresponduje z zeznaniami odwołującej, która wskazywała, że komputer wykorzystywała do wprowadzania wszystkich dokumentów w formie danych cyfrowych (w zakresie kosztów i sprzedaży przedsiębiorstwa), a marginalnie sporządzała też pewne dokumenty poza komputerem. Jednoznacznie zakres czynności odwołującej określił świadek A. M., będący u pracodawcy zatrudniającego odwołującą inspektorem ds. BHP, podając, że „praca odwołującej polegała na tym, że przez 8 godzin dziennie siedziała przy tym komputerze i wprowadzała dowody księgowe”. Wynika stąd, że komputer wyposażony w monitor ekranowy był wyłącznym i jedynym narzędziem pracy wykonywanej przez odwołującą, skoro wszelkie dane wprowadzała ona w formie cyfrowej. Nie ulega wątpliwości, że taka praca szczególnie obciążała narząd wzroku, ponieważ komputer, przy którym pracowała odwołująca był komputerem starego typu, wyposażonym w monitor kineskopowy, na którym występował efekt migotania i tętnienia obrazu oraz zjawisko odbić i olśnień.

Wykonywana przez odwołującą praca, ze względu na jej specyfikę, wymagała też precyzyjnego widzenia. Odwołująca ręcznie wprowadzała do systemu informatycznego złożone, a przy tym precyzyjne dane numeryczne, a następnie dokonywała jeszcze wzrokowej weryfikacji poprawności takiego wprowadzenia. Niewątpliwie wymagało to precyzyjnego widzenia, bez którego nie byłoby możliwe weryfikowanie poprawności wprowadzanych danych, co na dłuższą metę – w połączeniu ze specyfiką działania monitorów kineskopowych starego typu – skutkowało zmęczeniem wzroku, sygnalizowanym u odwołującej poprzez łzawienie i ból oczu. W ocenie Sądu Apelacyjnego możliwe jest wyprowadzenie analogii pomiędzy pracą wykonywaną przez odwołującą w niniejszej sprawie i pracą, w odniesieniu do której Sąd Najwyższy wypowiedział się w wyroku z dnia 4 czerwca 2019 r. III UK 150/18. O ile w sprawie, w której orzekał Sąd Najwyższy w przytoczonym orzeczeniu, ubezpieczona była informatykiem i jej praca sprowadzała się do śledzenia ciągów znaków, przerw, liter i cyfr, wprowadzania ciągów znaków, testowania programów sprowadzającym się do obserwacji na monitorze dokumentów pod kątem uzupełnienia wszystkich pól, wyłapywania błędów i nieprawidłowych poleceń przez śledzenie poszczególnych wersów programu i wprowadzeniu ich poprawnie, ciągłej obserwacji monitorów celem sprawdzenia kodów wprowadzanych z klawiatury, to w niniejszej sprawie odwołująca podobnie wykonywała czynności wymagające skupienia i obciążające wzrok, skoro ręcznie wprowadzała do systemu informatycznego złożone, a przy tym precyzyjne dane numeryczne, a następnie dokonywała wzrokowej weryfikacji poprawności takiego wprowadzenia. Nie ulega więc wątpliwości, że wykonywanie tego rodzaju czynności, (w tym ciągłe sprawdzanie na ekranie poprawności wprowadzania danych liczbowych), nie tylko stanowiło szczególne obciążenie wzroku, ale i wymagało precyzyjnego widzenia. Praca wykonywana przez odwołującą była realizowana w jednej z dziedzin wymienionych przez ustawodawcę w wykazie A dziale XIV poz. 5, a mianowicie „przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych”.

Reasumując, Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu Okręgowego, że
w okresie od 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 2008 r. odwołująca wykonywała pracę
w szczególnych warunkach, o jakiej mowa w wykazie A dziale XIV poz. 5. Oznacza to, że odwołująca udowodniła, iż do dnia 13 grudnia 2008 r. legitymuje się co najmniej 15 – letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, co pozwala na przyznanie jej rekompensaty w związku z wykonywaniem pracy w szczególnych warunkach, jak prawidłowo orzekł o tym Sąd Okręgowy.

Z naprowadzonych wyżej względów Sąd Apelacyjny nie stwierdził podstaw do uwzględnienia apelacji organu rentowego i na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł
o jej oddaleniu, uznając zaskarżony wyrok za trafny i odpowiadający prawu.

Dariusz Płaczek